Cartulaire de l’abbaye de Saint-Martin de Pontoise, publié d’après les documents inédits par Joseph Depoin, Pontoise : Société historique du Vexin, 1895-1909, VIII-494 p. (Publications de la Société historique du Vexin).
Établissement : Saint-Germain puis Saint-Martin-de-Pontoise (Val-d’Oise, ch.-l. dép. ; ancien diocèse de Rouen). — Moines bénédictins, fondation du XIe siècle.
Carte de situation (Atlas de Cassini)
Type d’édition : édition dans l’ordre chronologique approximatif du chartrier reconstitué, toutes sources confondues, des origines (1032 environ) à 1199.
Total des actes édités : 220 (environ 40 du XIIe siècle, environ 180 du XIIIe siècle).
L’établissement
Historique
Dans la première moitié du XIe siècle, un groupe de moines s’installe dans les murs de la ville de Pontoise, autour d’une chapelle dédiée à Saint-Germain. On sait peu de choses de ce premier établissement : le premier acte, un accord sur la contestation d’un don, est daté des environs de 1032. Il faut attendre 1066 pour trouver un nouvel acte concernant la communauté, une donation de dîmes. Le premier abbé connu, aux alentours de 1070, est saint Gautier né vers 1030, mort en 1099. C’est sous son abbatiat que l’abbaye s’accroît peu à peu. En 1080, un dénommé Guiscard donne à la communauté de Saint-Germain l’église Saint-Martin, située hors les murs, sur le plateau, au confluent de l’Oise et de la Viosne, sur l’ancienne route qui reliait Paris à l’ouest. Les moines se transfèrent alors à cet endroit. Jusqu’à la fin du XIe siècle, l’abbaye est désignée par la double dédicace « Saint-Germain-et-Saint-Martin », puis, assez rapidement, le vocable « Saint-Martin » l’emporte.
Les nombreuses donations font de l’abbaye un établissement prospère d’autant qu’elle bénéficie de la situation idéale de la ville de Pontoise, un des principaux points de passages entre Paris et la Normandie : ainsi les droits que l’abbaye perçoit sur la foire Saint-Martin, à partir de 1170, sont-ils fructueux. Saint-Martin est la plus ancienne paroisse de la ville de Pontoise et reste sans doute la plus importante jusqu’au XIIe siècle. Cela s’explique par le fait que l’abbaye a également été le principal point de fixation de la population de Pontoise, après les invasions normandes : autour d’elle s’est constituée la villa Sancti Martini, l’un des trois « quartiers » de Pontoise.
L’abbé Gautier fut canonisé en grande pompe en 1153 (éd. acte n° CXXVIII). Deux Vies de l’abbé avaient été composées dès la fin du XIe siècle, ainsi qu’un Livre des miracles, dont la rédaction court sur plus d’un demi-siècle. Ce dernier relate vingt-huit guérisons miraculeuses, de cas divers de démence, de paralysie, de surdité ou de cécité. Si le pèlerinage au tombeau de saint Gautier rencontra un certain succès, il demeura cantonné à l’échelle locale : vingt miraculés sur vingt-cinq habitent à moins de 30 km de l’abbaye, la plupart proviennent des environs de ses domaines.
Elle bénéficie de la protection royale : le Vexin est donné en 1103 au prince royal, futur Louis VI, qui fait quelques donations à l’abbaye. Il semble que cette situation ait eu aussi ses revers. Confiée à des ecclésiastiques de l’entourage royal à partir de 1179, dont le précepteur de Philippe Auguste, maître Hello, la gestion de l’abbaye et la discipline se détériorèrent tellement que Philippe Auguste décide, en 1196, de la faire passer sous l’autorité de Saint-Denis afin de la faire réformer. Elle reste prieuré de cette dernière jusqu’en 1201, où elle retrouve son indépendance, âprement revendiquée aussi face à l’archevêque de Rouen. Non sans difficultés, elle connaît une incontestable prospérité dans la suite du Moyen Âge.
L’abbaye fut réformée par les Mauristes au milieu du XVIIe siècle, ce qui explique en partie la floraison de travaux érudits sur son histoire. Elle a disparu mais il reste encore un peu de son souvenir dans le parc des expositions Saint-Martin.
Localisation du patrimoine à grands traits
Les biens de l’abbaye étaient tous situés au nord de Paris, une majorité d’entre eux dans le Vexin français. Ici, ils se concentraient à Pontoise et alentours (Osny, Saint-Ouen l’Aumône, Cergy), à Neuilly-en-Vexin, dans la vallée du Sausseron En dehors du Vexin, l’abbaye avait des possessions en Parisis, autour des prieurés de Saint-Leu de Taverny et de Saint-Prix de Tours, en Brie autour des prieurés de Saint-Nicolas de Mortcerf et de Saint-Germain de la Buhotière.
L’ensemble des biens ou, du moins, une grande partie est récapitulée dans un privilège confirmatif du pape Alexandre III (n° CLX). Ils se répartissent principalement entre les diocèses de Beauvais et de Rouen, avec une majorité de biens dans ce dernier diocèse : au milieu du XIIe siècle, on trouve cinq églises appartenant à Saint-Martin dans le diocèse de Beauvais et seize dans celui de Rouen (voir actes n° XCVII et n° CXXII).
À la fin du XIIe siècle, au moment où s’arrête le recueil, l’abbaye de Saint-Martin avait douze prieurés (carte de situation), ici énumérés par date de création ou de première attestation :
- 1080 : Mortcerf (Seine-et-Marne, cant. Rozay-en-Brie), donation de Roger Bourdin (éd. acte n° XI) ;
- vers 1085 : Saint-Prix de Tours (comm. Saint-Prix, Val-d’Oise, cant. Saint-Leu-la-Forêt), donation de Geoffroy le Riche (n° XV) ;
- après 1092 : Saint-Germain de la Buhotière (comm. Vaudoy-en-Brie, Seine-et-Marne, cant. Rozay-en-Brie ; n° XXVII) ;
- 1098 : Marquemont (comm. Monneville, cant. Chaumont-en-Vexin) ;
- 1099 : Saint-Jacques de Belle-Église (Oise, cant. Neuilly-en-Thelle), donation de Lécelin de Belle-Église (n° XXXVII) ;
- vers 1099 : Saint-Quentin de Valmondois (Val-d’Oise, cant. Vallée-du-Sausseron), donation d’Adam de Valmondois (n° CXX) ;
- 1104 : Saint-Germain de Boury-en-Vexin (Oise, cant. Chaumont-en-Vexin), donation d’Eustache et Gaubert de Boury (n° XLVI) ;
- 1121 : Saint-Leu de Taverny (Val-d’Oise, ch.-l. cant.), donation de Fouchard de Montmorency (n° L) ;
- 1123 : Saint-Aubin de Chambly (Oise, cant. Neuilly-en-Thelle), donation de Mathieu Ier, comte de Beaumont-sur-Oise (n° LXIII) ;
- avant 1136 : Saint-Pierre d’Amblainville (Oise, cant. Méru), cité dans une confirmation de l’archevêque de Rouen (n° XCVI) ;
- vers 1130-1140 : Saint-Georges de Ronquerolles (Val-d’Oise, cant. Beaumont-sur-Oise), donation de Raoul IV Délié ;
- avant 1151 : Rosnel près de Bréançon (Val-d’Oise, cant. Marines ; n° CXXII).
Les donations ayant permis de constituer ce patrimoine ne se répartissent pas également dans le temps. L’abbatiat de Gautier a été la grande période d’expansion du monastère : en moins de 20 ans, cinq prieurés sont créés. Jusqu’en 1170, les dons restent nombreux, ils viennent combler les enclaves dans les possessions de l’abbaye. Vers le milieu du XIIe siècle, les biens de l’abbaye forment un ensemble cohérent dont la physionomie ne se modifiera plus guère.
Réseaux de bienfaiteurs
Une partie des donateurs appartient à cette noblesse d’Ile-de-France liée aux premiers Capétiens (eux-mêmes donateurs sous Philippe Ier et Louis VI), souvent pourvue de charges à la cour – un milieu précisément auquel Joseph Depoin consacra de nombreuses recherches et reconstitutions généalogiques, dont une partie est donnée en appendice au recueil. On peut distinguer parmi eux les différentes branches de la famille Le Riche, originaire de Paris. Elle aurait, pour Depoin, compté dans ses rangs les Bouteillers de Senlis, les comtes de Clermont, les prévôts de Pontoise. Autres donateurs, les comtes de Meulan, qui oscillent entre roi de France et ducs de Normandie et qui, après la conquête de l’Angleterre, ont des biens des deux côtés de la Manche. Mais à côté de ces puissants seigneurs, des familles de moyenne et petite noblesse de la région sont aussi représentées comme les seigneurs de Belle-Église.
Les familles les plus intéressantes pour l’histoire de l’abbaye sont celles des vicomtes de Pontoise, des Banthelu et des seigneurs de Gisors. Les premiers, de la famille des Déliés, branche cadette des comtes de Vexin et de Valois pour Depoin, sont, entre autres, à l’origine du prieuré de Ronquerolles ; Amauri II se fit moine à Saint-Martin avant 1099, et Jean Déliés vers 1102. Les seigneurs de Banthelu (Val-d’Oise, cant. Magny-en-Vexin) sont eux à l’origine du prieuré de Saint-Leu et leurs dons sont très nombreux. L’église de Banthelu fut donnée à Saint-Martin alors qu’un des membres de la famille y était moine (n° IX) ; Reine de Banthelu, à sa mort, légua un tiers de ses biens à l’abbaye (milieu du XIIe siècle). La famille des Gisors, implantée dans le Vexin normand mais possessionnée sur les bords de la Viosne, est sans doute la plus importante bienfaitrice de l’abbaye, notamment en la personne de Thibaud II. Celui-ci, comme son père Thibaud Payen, comme son frère Hugues II, mourut à Saint-Martin après avoir revêtu l’habit, et Marguerite de Gisors, mère d’Enguerrand de Trie, fut enterrée à Saint-Martin en 1147 (n° CII).
Orientation archivistique
Sources
Le chartrier
Les archives de l’abbaye Saint-Martin, d’abord conservées aux archives départementales de Seine-et-Oise, se trouvent actuellement aux archives départementales du Val-d’Oise, dans la série 9H. Elles représentent une masse importante de 72 cartons et 28 registres, quasi-inexplorés (voir Archives départementales de Seine-et-Oise, Inventaire sommaire, série H, par H. Lemaire, 1944).
Les cartulaires
Aucun cartulaire n’est aujourd’hui conservé, mais l’on a connaissance de deux recueils successifs :
- (a) un « Grand cartulaire » de 74 feuillets, compilé au XIIe siècle (Stein 3066),
- (b) un « Petite cartulaire », de 242 feuillets (Stein 3067).
Ces deux volumes ont été vus et partiellement transcrits par plusieurs érudits de l’époque moderne (voir les notices de Stein).
Documents nécrologiques
Un obituaire du XIIIe siècle, pris en compte par l’éditeur, est conservé à la Bibliothèque nationale de France (= Lemaitre, Répertoire, t. I, n° 374
Sources extérieures
Nombre d’érudits se sont intéressés aux sources de l’histoire de Saint-Martin. Le recueil le plus généreux est celui de Dom Estiennot, Historia monasterii Sancti Martini super Viosnam (Bibl. mun. Pontoise, ms 16-18, 20 et 22). Achevé en 1670-1671, il se compose de trois volumes qui comportent une histoire des abbés, un recueil de documents liturgiques, biographiques, archéologiques, une transcription intégrale ou analytique du grand cartulaire (voir aussi un abrégé dans Bibl. nat. de Fr., lat. 12741).
On connaît aussi un recueil de François Pihan de la Forêt, subdélégué de l’intendant de Paris dans l’élection de Pontoise, Projet d’histoire de Saint-Martin de Pontoise (Bibl. mun. Pontoise, ms 19). Une autre histoire manuscrite de Saint-Martin, par Dom Racine, Histoire de l’abbaye de Saint-Martin de Pontoise, se trouve à la bibliothèque Mazarine (ms 3368).
Orientation bibliographique
- , L’abbaye de Saint-Martin de Pontoise : le temporel au Moyen Âge, du XIe au XIVe siècle, dans Mémoires de la société historique et archéologique de Pontoise, du Val-d’Oise et du Vexin, t. 78, 1994-1995, p. 3-219.
- , Les Miracles de saint Gautier de Pontoise , dans Mémoires de la société historique et archéologique de Pontoise, du Val-d’Oise et du Vexin, t. 78, 1994-1995, p. 219-247.
De l’abbaye dans les deux derniers siècles du Moyen Âge, Joseph Depoin a donné un tableau détaillé et vivant, composé sur un plan méthodique autour d’un montage d’extraits tirés d’un fort registre où les abbés notèrent de 1328 à 1603 opérations financières, prêts et emprunts, inventaires de biens, contrats divers… :
- , Le livre de raison de l’abbaye de Saint-Martin de Pontoise (XIVe-XVe siècles), Pontoise, 1900 (Publications de la Société historique du Vexin).
Sur l’environnement :
- , La commune de Pontoise au Moyen Âge : étude administrative et économique, de 1188 au début du XVIe siècle, Pontoise, 1989 (thèse d’École des chartes, 1936) ;
- , Pontoise : 2000 ans d'histoire, Pontoise, nouv. éd., 1987.
L’édition
L’éditeur : éléments biographiques
Joseph Depoin (1855-1924) était le fils d’un avocat de Pontoise. Membre fondateur puis secrétaire général de la Société historique du Vexin pendant quarante-sept ans, il fut aussi membre de la Commission des Antiquités et des arts de Seine-et-Oise et président de l’institut sténographique de France. Il donna de nombreuses éditions de chartriers et de cartulaires, souvent complétées de sources hagiographiques et de foisonnantes reconstitutions généalogiques, en particulier pour l’abbaye Saint-Martin (1895-1904) et l’Hôtel-Dieu (1886) de Pontoise, l’abbaye Notre-Dame la Royale de Maubuisson (1882-1884), le prieuré clunisien de Saint-Martin-des-Champs à Paris… Parmi une riche production, se remarquent aussi de nombreuses études toponymiques et généalogiques centrées sur la période du IXe au XIIe siècle (comtes de Paris, vicomtes de Corbeil, comtes de Beaumont…).
Bibliographie : notices dans
- Dictionnaire de biographie française, t. X (1965), col. 1102
et dans
- Mémoires de la société historique et archéologique de Pontoise, du Val d’Oise et du Vexin, t. 83, 2000, p. 260.
Conception et contenu de l’édition
Joseph Depoin visait avant tout à reconstituer le cartulaire primitif de l’abbaye. Il a abondamment utilisé les extraits des érudits modernes, mais cite aussi des actes compulsés dans ce qui subsiste du chartrier. Faute d’une collation systématique, nous ne saurions dire si son recueil est exhaustif.
Le recueil a été élaboré progressivement, paraissant en cinq fascicules (fasc. 1, 1895 ; 2, 1896 ; 3, 1901 ; 4, 1904 ; 5, 1909), dans une pagination unique. Joseph Depoin n’a pas eu l’occasion de composer de tables, qui ont été publiées par la Société archéologique et historique de Pontoise, du Val-d’Oise et du Vexin, aux soins de J. Blottière, comme sixième et dernier fascicule du recueil (55 p.), en 1969 (elles n’ont pas été intégrées à la présente numérisation). Ce dernier fascicule fournit une table générale des matières (mais qui ne donne pas le détail des actes) et deux index des actes, l’un des noms de lieu et l’autre des noms de personne. L’index des noms de lieu est en français avec la (ou les) formes latines de chacun des toponymes. L’index des noms de personne, en français uniquement, inclut les surnoms et les sobriquets.
L’édition est très représentative des centres d’intérêt et de la méthode de Joseph Depoin, puisqu’il est loin de se contenter de l’édition des actes (présentation de l’édition et des sources aux p. I-VIII ; édition aux p. 1-170). On n’oubliera pas en consultant les actes qu’un ensemble d’additions (« actes retrouvés en cours d’impression ») est donné aux p/ 477-483.
Il édite à la suite le dossier hagiographique de saint Gautier (p. 171-173, introduction ; p. 174-184, première Vie ; p. 185-201, seconde Vie ; p. 202-214, Miracles), puis le dossier liturgique (p. 215-217, introduction ; p. 218-219, extraits du martyrologe ; p. 220-242, obituaire).
Près de la moitié de l’ouvrage est occupé par de très longs appendices sont consacrés aux familles des donateurs de l’établissement (p. 243-476). Riches et parfois touffus, ils poussent souvent jusqu’au XVIe siècle et dépassent de loin l’histoire de l’établissement. En voici la liste :
- Vicomtes de Pontoise et de Mantes, familles Déliés et Mauvoisin (243-269) ;
- Le Riche (270-305) ;
- Comtes et vicomtes de Meulan, vicomtes de Mantes (306-341 ; pièces justificatives aux p. 342-348 : 9 documents XIe-XIIe siècles) ;
- Familles de Chaumont et de Trie ‘349-406) ;
- Famille de Gisors (407-417) ;
- Famille de l’Isle-Adam (418-422) ;
- Famille de Poissy (423-439) ;
- Famille de Conflans (440-444) ;
- Famille de Boury (445-450) ;
- Famille Tirel de Poix (451-460) ;
- Famille de Bantelu (461-467) ;
- Famille de la bienheureuse Hildeburge – Gallardon, Ivry (468-476).
Des addenda généraux sont donnés aux p. 484-494.
Le grand nombre d’actes non datés interdit un décompte par décennies tant soit peu fiable. Voici à titre indicatif la répartition par demi-siècle des 220 actes édités ou mentionnés :
XIe siècle | 40 |
---|---|
Première moitié XIe siècle | 1 |
Seconde moitié XIe siècle | 39 |
XIIe siècle | 180 |
Première moitié XIIe siècle | 75 |
Seconde moitié XIIe siècle | 105 |
Qualité de l’édition
L’édition accuse quelques faiblesses et, surtout, incommodités d’emploi assez générales dans les publications, par ailleurs bien informées, de Joseph Depoin.
Ne pouvant reconstituer l’ordre primitif du cartulaire, l’éditeur a remis les actes dans l’ordre chronologique ; mais les multiples incertitudes de datation et, moins justifiable, le parti de regrouper plusieurs actes de dates différentes concernant la même donation ou les mêmes personnes, rendent les recherches ponctuelles parfois aléatoires.
La ou les sources utilisées sont indiquées à la fin du texte de l’acte. En l’absence d’apparat critique, on ne sait laquelle a été utilisée si plusieurs sont en concurrence. Les fourchettes chronologiques pour les actes non datés sont rarement justifiées de façon explicite.
Cette difficulté est d’autant plus sensible, on l’a dit, que les tables font défaut, mais aussi que les regestes sont des plus laconiques. Les identifications de lieux et de personnes sont très inégalement indiquées, parfois très étoffées mais uniquement données à la première occurrence, dans une série unique d’appels de note, qui oblige pour un même acte à parcourir plusieurs pages, parfois reportées aux reconstitutions généalogiques en annexe.
Saint-Martin de Pontoise
Recueil des chartes
Sire Amaury de Pontoise obtient d'Hermer Tostat la restitution d'un alleu à Menouville, donné par Dreux de Jérusalem.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 13 (ex cartulario, cap. 123).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Drogo qui dicebatur de Jerusalem1 dedit Deo et Sancto Germano Pontisariensi, abbati videlicet Deoque illic servientibus, pro anima sua et animabus antecessorum suorum, alodium suum quod habebat apud Menoldivillam.
Sire Amaury de Pontoise obtient d'Hermer Tostat la restitution d'un alleu à Menouville, donné par Dreux de Jérusalem.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 13. (ex Cartulario, cap. 123).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Quodam vero tempore Hermerus Tostata2 calumpniavit partem alodii ipsius, et quia ecclesia Pontisariensis ut pote novella et tenuis erat, nullusque fuit qui ex parte monachorum resisteret, perambulavit, violentia sua, eandem partem ut voluit. Domnus autem Amalricus Pontisariensis3 cum huic rei interesset, videretque injuriam fieri, deprecatus est memoratum Hermerum quatenus quod injuste invaserat quietum ut monachi habuerant, redderet, dicens detrimentum animæ suæ esset, si imbecillibus monachis et resistere non valentibus violentiam faceret. Considerans itaque memoratus Hermerus animæ suæ dampnum, timensque Dei judicium, tandem quod invaserat reddidit, audientibus his et videntibus Amalrico de Pontisara3, Roscelino Bloieth4, Amalrico majore, Frogerio de Menoldivilla5, Garnerio Rufo6, Haymardo filio Odonis Infamati7, Herberto Parvo8.
Don de la dîme d'Hérouville à Saint-Germain de Pontoise.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam l. III, i, 20. (ex Cartul., cap. 66)
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Rohaidis de Herulvilla9 dedit Deo et Sto Germano, ob filii sui et suæ salutem animæ omniumque antecessorum suorum, decimam suæ terræ, concedente filio et filiabus suis. Hujus rei testes existunt Raynardus filius Joszuini, Raynoldus filius Gerardi, Hubertus de Luzarchis10, Willelmus filius Morini11, Odo d'Espeis12,Herbertus Rufus13, Robertus de Ws14, Radulphus Ponce, Gerardus de Cavenzon15.
Donation par Hugues de Gisors de deux églises à l'abbaye de Marmoutiers
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. II, fol. 196. (ex ipsa authentica)
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Ego Hugo16 sæculari militiæ mancipatus, divino animatus instinctu, ipsi Largitori bonorum omnium aliquid ex ipsis quæ ab eo temporaliter accepi, per manus pauperum afferre decrevi ; quod ut probabilius fieri possit, illud egregium pauperum genus elegi ad hoc faciendum.
Sciant quoque omnes presentes et futuri cum voluntate et assensu meæ conjugis Mathildis
necnon filiorum meorum Theobaldi,
Drogonis, Hugonis atque
Lamberti, donasse me fratribus his qui in
Turonensi cœnobio quod majus monasterium dicitur, quendam
locum jure hereditario contingentem mihi, in honorem S.
Audoeni constructum, cum omnibus sibi subjectis rebus quas contuli,
vel quas deinceps per me vel per alios in jus ipsius loci divina pietas transferre
voluerit, quatenus eorum orationibus adjutui mereamur divino consortio
adjungi.
Qui locus habetur ab oriente Franciam, ab occidente
Normanniam, inter utramque patriam fluentem atque alteram
ab alterâ dividentem.
Concedo decimam molendinorum duorum super fluvium Eptam et
quendam furnum situm juxta monasterium...
Do etiam potestatem monachis utendi bosco S.
Mariæ, sine ulla conditione, id est ad mansiones faciendas et ad
calefaciendum et ad omnia necessaria quæ usus hujus vitæ exigit...
Donation par Hugues de Gisors de deux églises à l'abbaye de Marmoutiers
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. II, fol. 196 (ex authentica).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Ego Hugo de Gizorcio Bartholomæo abbati Majoris monasterii17 dedi ecclesiam de Gisors in honorem SS. Gervasii et Prothasii constructam, in pago Rothomagensi sitam et omnia quæ ad eandem ecclesiam pertinent, quia hactenus ad me respexit presbyter ipsius ecclesiæ : quapropter cupio ut ipse ejusque successores jure perpetuo ad abbatem Majoris monasterii respiciant.
Diplôme de Philippe I en faveur de l'Abbaye de St-Germain.
- A Original disparu.
- B Vidimus de Jehan Fermin, notaire apostolique, en date du 17 novembre 1490. Cart. 44
- C Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam lib. I, cap. ii (ex authentica).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
- b Transcription incomplète, omettant la partie du texte entre crochets. Gallia christiana, tome XI, preuves, col. 17
- c Transcription incomplète, omettant la partie du texte entre crochets. Du Chesne, Histoire de la Maison de Montmorency, preuves, p. 25.
In nomine S. et I. Trinitatis. Ego Philippus Dei gratiâ Francorum Rex. [Cum novum vetusque Testamentum patrem matremque carnalem honorare præscipiat, dicendo : « Honora patrem et matrem ut sis longævus super terram » Christianæ religionis est, ut patrem nostrum Deum et matrem nostram Sanctam Ecclesiam, cujus regeneratio spiritualis plus nobis ad salutem animæ, quam carnalis ad salutem corporis proficiat, honore condigno habeamus ; et quoniam Abrahæ filii sumus, Sarram, id est Ecclesiam, Agar quæ est sinagoga, destructâ, honorificabiliter exaltemus, ut non tanquam filii ancillæ, sed tanquam filii liberæ, in medio cœlestis ecclesiæ os nostrum mereamur aperire, et impleti spiritu sapientiæ valeamus evidenter proclamare : « Domine, dileximus decorem domus tuæ et locum habitationis glorias tuæ. » In hâc ergo sanctâ matre Ecclesiâ in quâ, ut dictum est, regenerati habitare cupientes, hanc terrenam ecclesiam tyrannorum pressuris afflictam, prout possumus, liberare studeamus, quia scriptum est : « Qui elucidant me vitam æternam possidebunt. »]
Elucidare autem volentes ecclesiam S. Germani per deprecationem procerum Castri Pontis Isarœ, Warnerii18 scilicet et Amaurici3, cœterorumque illustrium virorum, quorum beneficiis et eleemosinis in tantum surrexerat, ut parietibus circumdaretur, et a paucis monachis Deo servientibus inhabitaretur : quorum supplicationibus humillimè condescendens, pro animâ patris mei, parentumque meorum memoriâ, ecclesiæ supradictæ libertatem hanc tribui, ut quidquid semel dono vel emptione receperit, absque inquietudine possideat. Et ut hoc firmum permaneat, sigilli mei impressione signavi, meisque fidelibus infrascriptis ad corroborandum attribui.
S. Comitis Hugonis19.
S. Walerani20.
S. Balduini dapiferi.
S. Rainaldi buticularii.
S. Walterii cunstabularii.
S. Widonis de Monte Letario21.
S. Adam de Insula22.
S. Terboudi de Montmorentiaco23.
S. Lancelini de Bellovaco24.
S. Stephani præpositi de Parisio.
Petrus cancellarius relegendo subscripsit.
Actum ad Pontem Isarœ
Donation à St-Germain, par Raoul de Cergy, d'une terre près la chaussée romaine entre Pontoise et Puiseux.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam l. III, i, 22 (ex Cart. cap. 62).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Radulphus de Cergiaco26 filius Majoris dedit quandam terram quæ est juxta calceiam inter Pontisaram et Puteolos27, Sto Germano Pontisariensi et monachis illic Deo servientibus, pro anima sua et animabus antecessorum suorum, concedente Jeroldo Rubeo28 ex cujus fefo erat, audientibus et videntibus his ; Wirrico milite et Roberto majore. Hisdem videntibus et præsentibus mensuravit prædictus Jeroldus Rubeus suprascriptam terram, et ipse tenuit funem ex unâ parte. Post mensurationem terræ venerunt ad Sanctum Germanum videlicet Jeroldus Rubeus et Wirricus et Robertus, et comederunt in magna caminata quae erat ante portam monasterii, et interea allatum est eis pulmentum crudum, unde mirati sunt si monachi ex eo comederent, etc..... 29.
Cession à l'abbaye par Herbert Petit d'un bien engagé, sis à Saint-Ouen.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, 1, 7 (ex Cartul., cap. 38).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Herbertus Parvius30
Cession à l'abbaye par Herbert Petit d'un bien engagé, sis à Saint-Ouen.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, 1, 7 (ex Cartul., cap. 38).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Postea defuncto Dº Gauterio abbate et succedente ei abbate Theobaudo, Gislebertus, nepos memorati Herberti Parvi, ad quem pertinebat terra ipsius vademonii, dedit ipsam terram Deo et sanctis confessoribus Martino et Germano, et abbati Theobaudo et monachis, concedente Guiardo de Montegermano ex cujus fefodio erat, et uxore ejus nomine Lucia. Inde testes fuerunt Drogo de Rotnel37, Herbertus d'Espeis12, Erchenfredus Niger de Becherel38, Gauterius de Marcheil124, Ursio de Boornel39 Ex parte ejus Gisleberti fuit Hugo de Curtemont40 dominus ejus.
Don de terres à l'Aumône par Haymon de Montgerain.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 11 (ex Cart., cap. 87).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
In illo die in quo Haymo de Montegermano et Azo de Cunty41 partiti sunt suas terras, in ipso die venit Domnus Galterius Abbas ad Haymonem, qui erat in magna caminata B. Germani, et interfuit ibi Vitalis de Sancto Martino, diffinitum que fuit ibi quod monachi debebant de censu de terris quæ pertinebant ad Eleemosynam42 et fuit recognitum quoniam viginti et unum nummum debebant monachi eidem Haymoni de duobus arpennis ubi Eleemosyna sedet, et de tribus, quarteriis infra eosdem arpennos, de duobus arpennis sedecim nummos et de tribus quarteriis quinque.
Eodem die dedit Haymo Monachis Sti Germani terram in qua Galterius43 comes voluit facere sylvam, sub censu duodecim denariorum, fueruntque tres solidi tribus minus denariis etc... Testes Guido de Froolcurt33, Drogo de Pooilly44..... Garnerius de Montegermano32, Vitalis de Sancto Martino.
Don de terres à l'Aumône par Haymon de Montgerain.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 11 (ex Cart., cap. 87).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Longo tempore transacto, Galterioque abbate defuncto, idem Haymo et uxor ejus très quarterios supradictos calumpniaverunt.... Concordaverunt inde abbas et monachis cum illis.... Inde testes Ascelinus de Butincurt36, Drogo de Vuiery34, Wido de Froolcurt33, Helo de Berlincurt35, Andreas Picis.....
Rogatu predicti Haymonis concessit Wido Sylvanectensis45 quidquid idem Haymo vel alii ecclesiæ Sti Germani et Sti Martini de fefodio suo dederunt. Inde testes... Balduinus de Lex46, Odo de Gonesse, Hermerius de Vietel. Iterum memoratus Wido Sylvanectensis fecit hoc ipsum concedere uxori suæ abbati Theobaldo in domo sua Sylvanectis audientibus fratribus etc... Si quid hæc omnia violare præsumpserit, excommunicatus est ab abbate Theobaldo et cæteris fratribus congregationis. Fiat. Fiat.
Don de terres à l'Aumône par Haymon de Montgerain.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 11 (ex Cart., cap. 87).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Postea Hugo Malusfiliaster47 accipiens in conjugium filiam Haymonis, calumpniavit justitiam terræ et hospitium Eleemosynœ, et accepto placito monachi, teste Haymone, derationaverunt justitiam terræ coram his testibus : Galterio Tirel, Radulpho Delicato48, Girardo de Carz49, Yvone de Conflante50, Gauterio Musavena, etc...
Don par Enguerran, chevalier de Cléry, de l'église de Banthelu
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, lib. III, i, 2 (ex Cartulario).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Pro Ecclesia de Banterlu. Universis tam præsentibus quam futuris notum (sit) quoniam Ingelramnus miles de Clereyo51, offerens filium suum Gauterium in monasterio Sti Germani Pontisariensis, tempore Gauterii primi ipsius loci abbatis, tradidit eidem loco ecclesiam de Banterlu52 quemadmodum ipse et antecessores ejus tenebant liberam, videlicet ut nemo possit in eadem ecclesia presbyterum ponere præter abbatem Pontisariensem et monachos ejus. Sciendum itaque est quod nullus in ecclesia neque in atrio, neque in terra altaris, aliquid accipiet neque de sanguine, neque de latrone, neque de aliqua forifactura, neque de ulla re, nisi abbas et monachi Pontisarienses.
Dedit præterea Ingelramnus tertiam partem decimæ et totam minutam decimam ejusdem ecclesiæ monasterio Pontisariensi. Dedit etiam dimidium decimæ de Villeto53.
Porrho sciendum (est) quoniam hæc ecclesia, scilicet de Banterlu, non solvit neque synodum neque circadam.
Hanc eleemosynam quæ supra scripta est, concesserunt Domnus Almalricus de Pontisara54, Radulphus que Delicatus, filius ejusdem Almalrici. Horum omnium testes fuerunt : Berardus de Montegermano32, filiusque ejus. Garinus Asinus atque Haymardus. Odo de Banterlu et Haymardus frater ejus55.
Quando vero supradictus Ingelramnus monachus est effectus, hoc ipsum concedere fecit filios suos Droconem, Herbertum atque Radulphum per fidem suam. Hujus denique concessionnis testes fuerunt : Radulphus vicecomes56, Haymardus de Banterlu, Fulco Asinus, Droco de Beherval57, Robertus armiger Radulphi.
Hellouin II et Guillaume, vicomtes de Mantes, abandonnent à St Germain la voirie de la terre d'Hébécourt.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 6 (ex Cartul. cap. 15, p. 10).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Hellouin II et Guillaume, vicomtes de Mantes, abandonnent à St Germain la voirie de la terre d'Hébécourt.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, lib. III, i, 6 (ex Cartul. cap. 15, p. 10).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Longo autem tempore transacto, Guillelmus ejus filius huic facto nolens acquiescere, sub sua potestate sicut pater ejus primum tenuerat, eam voluit iterum reducere. Exoratus tandem ab amicis suis, sicut ab initio Hilduinus beato Gauterio donum fecerat, ità Dno Theobaldo sibi in regimine succedenti ipse Guillelmus et pater ejus iterum multis præsentibus simul concesserunt ; quorum nomina pro testimonio sunt hæc : Radulphus Malusvicinus60, Guillelmus Rufinus61, Simon de Vinneto62, Hugo filius Erchenfredi63, Drogo frater Guillelmi de Heruvilla9, Robertus de Faverillo64, Gauterius filius Hugonis, Raynaldus nepos Buccardi de Castelloforti65, Balduinus de Lex46.
Fondation du prieuré de Mortcerf
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 15 (analyse) (ex Cartul., cap. 126).
- C Coll. Décamp, tome CIII, fol. 208 (nous avons mis entre crochets les passages omis par D. Estiennot).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Rogerius66, qui cognomento Burdinus nuncupatur, pro patris sui ac matris, suæ quoque animæ propriæ, atque salute fratrumque suorum et sororum, antecessorum similiter et hæredum suorum omnium, medietatem suæ propriæ terræ scilicet Morissarti67, et omnino quidquid in ea habebat, dedit Deo et ecclesiæ Bti Germani Pontesiensis, monachis insuper tam præsentibus quam futuris, per manus Galterii abbatis atque Anscheri monachi qui primus terram hanc recepit, posito quidem coram omnibus hujus eleemosinæ vademonio super altare Sti Nicolaï capellæ ejusdem Morissarti, in illa siquidem die quâ prima missa ibidem celebrata est [fratribus suis concedentibus et sorore, domino equidem Rorico, de quo fevum est, petente atque concedente. Et dna Isabeldis de Creciaco castro cometissa68, ex qua omnes predictam terram tenunt, in eodem loco, eidemque misæ* præsens, hoc concessit, et quicquid habebat in terra data vel danda, in elemosina ista dedit, et ibi promisit quod suos omnes heredes concedere faceret. Et si quis ex illa aliquid teneret quod in hac elemosina amodo dare vellet, sicut quod supra concedebat.
Cum his vero adfuit Hugo de Curcellis69 qui medietatem ejusdem terræ Moressarti ex Gauterio Orphano70 tenebat, [qui Gauterius homo Rogerii Burdini ex eadem parte erat. Sicut re vera Rogerius Burdinus suæ terræ medietatem dederat, similiter quoque ex eodem parte Hugo iste] medietatem suam dedit, [concedente siquidem ejus uxore cum hæredibus suis et Gauterio Orphano cum sua uxore et hæredibus suis, et Rogerio Burdino, et dno Rorico, de cujus fefo terra erat, et dna Isabeldis comitessa concedentibus.
In hoc loco eademque hora,] Ebraudus ejusque frater Hugo, qui Malivicini71 cognomento vocantur [et quorum sororem habebat Hugo, cum prædictis affuerunt,] qui omnes ex terra quam communiter habebant, particulam in hac elemosina dederunt, [et duos novales alia in parte eadem determinavere, qua alii supradicti dederunt, eorum siquidem uxoribus et hæredibus concedentibus, et] dno Odone de Calmis72, et dno Gelduino de Creciaco Castro, [quorum fevum erat, concedentibus cum suis uxoribus atque hæredibus. Et coram his omnibus] Arnulphus [qui] Grundinus [cognomento nominatur, et Robertus Adelardis filius villæ ? Domini Martini, terram quam mixtam habebant in hac elemosina dederunt, septem arpentes, et prati unum arpentem. Eorum siquidem uxoribus atque hæredibus concedentibus omnibus.
Et] Robertus [qui cognomento] Rufus [appellatur de prædicta villa, particulam terræ... Albuini in hac elemosina dedit, videntibus dictis omnibus istis.
Et isti omnes quorum nomina in cartula hac scripta sunt, datores videlicet et concedentes ecclesiæ, facti sunt testes cum Isabella comitessa, Rogerius ejusdem prepositus, Adelardus Merius73, Odo miles de Damno Martino, Odoardus, Geraldus, Rainaldus cognomento Rex de eadem villa.] Geroldus de Gerolvilerio, [ejusque frater Garnerius, Gauterius, Robertus, Guerardus et] Lambertus de Curtrico74 [sunt iterum ecclesiæ testes.
Igitur qui sua dona Deo ecclesiæque dederunt, et qui eorum donorum veri testes sunt, beneficii cœnobii S. Germani participes se esse credere possunt, id est missarum, orationum et elemosinarum.
His itaque ecclesiæ datis, et super altare vademoniis ab omnibus datoribus positis,] Galterii75 quidem Meldensium episcopi [et ejus decani76 Roscelini jussione, excommunicatio facta est, omnibus qui dederant laudantibus et etiam audientibus aliisque multis. 1 Fiat, fiat.
[sans titre]
- B Coll. Décamp. B. N. t. ciii, fol. 208 (ex Cartul.).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Abandon des droits de voirie à Mortcerf par Eudes, comte de Corbeil.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 17 (ex Cartul., cap. 153).
- C Bibl. nat. de France, Clairambault 561, fol. 556 (extrait par le p. de Machault).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Odo comes de Corboilo80 concessit Deo et Sto Germano Pontisariensi quandam vieriam quam habebat in terra Morissarti, deprecante matre sua Cometissa de Creceio, cum forficibus quas in manu tenebat, cum quibus forficibus Robertus81 monachus revestivit eum de beneficio loci, quibus etiam forficibus statim idem comes totondit quemdam armigerum Walterii Tosardi82, audientibus his testibus : Gilberto de Nivigella83, Gauterio Tosardo, Arnulpho Grundino, Rogerio prefecto84, Gaucherio Rufo, Rurico Burdino85 de Morissarto, Garnerio de Brith, Alberico venatore, Gelrico, Roberto dispensatore, Advinando, Huberto, etc.
Ebles II, comte de Roucy, abanbonne aussi sa voirie de Mortcerf à l'abbaye.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 18 (ex Cartul., cap. 153).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
eblo de Roceio86 castro habebat quemdam consuetudinem, in terrâ Morissarti, quæ vieria vulgo dicitur, pro quâ postulavit eum Robertus de Mellento81 monachus Sti Germani Pontisariensis ut daret eam Deo et Sto Germano et monachis ibi Deo servientibus. Cujus precibus favens, supradictus Eblo donavit ipsam consuetudinem, audientibus his : Patricio subpriore de Cellâ, Hildierio prefecto, Froberto foristario, Ernaudo de Volengiaco, Wiberto de Werardo87.
Dedit vero de memore suo monachis habitantibus apud Morissartum quantum ad constructionem ecclesiæ suæ et officinarum suarum necessarium est. Similiter concessit eis de nemore suo Hugo comes de Domnomartino88.
Fondation du prieuré de St Prix de Tour par Geoffroi le Riche.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 1 (ex cartulario).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Pro ecclesia S. Prœjecti de Turno. — Notum sit omnibus tam præsentibus quam futuris Dominum Godefridum89 ejusque uxorem ac eorum decentem prolem ecclesiam villæ quæ Turris90 dicitur, et quidquid ad eam pertinet, Domino ac beatissimæ ejus Genitrici beatoque Germano atque Sto Projecto, omnibusque sanctis dimisisse, videlicet pro ejusdem Godefridi animâ, deinde pro eorum omniuni animabus et præcedentium atque sequentium, et alnidii medietatem dedisse pro culpæ emendatione, eidem ecclesiæ quam ipsi et eorum antecessores diu injuste tenuerunt. Eo pacto quatinus abbas præsens Galterius, primus abbas, eamdem ecclesiam in disponendis monachis et ejusdem ecclesiæ substantiis prout sibi meliùs videbitur secundum animæ suæ salutem et omnium qui eam dimiserunt tractet. Deinde Abbatis sequaces, si secundum Dominum in loco fuerint, et eandem ecclesiam prout possibilitas loci se habebit, competenter tractaverint, similiter concedatur eis. Hujus rei testes existunt. Hervicus91, Walterius, Amalricus, Robertus filius Arnulphi92, Albertus de Solio, Walterius de Gentiaco93, Herbertus de Speiis12, Roscelinus Bloieth4, Henricus de Bereglisia94, Ursio, Warinus Gambardus, Witmundus, Yvo de Fayo95), Bernardus, Varnerius de Cumeneio96.
Geoffroi, évêque de Paris, confirme la fondation précédente
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 4 (ex Cartulario, cap. 5).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Privilegium Goiffridi Parisiorum episcopi. — In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. Cum in cupiditatis tyrannide evertendâ regnoque karitatis augendo laborandum sit omnibus qui veri corporis Christi membra se esse appetunt, consilium est providere utilitati suæ parvitatem nostram quæ in via quidem justitiæ nondum ambulat, sed ut ad eam perveniat indefessè desiderat. Quia vero karitati, quæ Deus est, humilitatem nostram placere speramus, si karitatis opera faciamus, indignum est necessaria petentibus, abundantes petita negare, auremque misericordiæ precibus illorum obturare, manumque benedictionis retrahere. Ego igitur Godfridus97 Dei gratia Parisiorum episcopus, pietatis operibus inhærere utile esse considerans et honestum, monachis in ecclesia Sancti Germani prope Castrum Pontisaram Domino servientibus ecclesiam in honore B. Projecti Arvernensis episcopi98 consecratam, cum duabus partibus altaris ejusdem ecclesiæ in villâ videlicet quæ appellatur Turnum perpetuo jure habendam concedo.
Drogo quoque archidiaconus99 cui tertia pars altaris ex officii sui jure competit, ut ego duas, sic ille tertiam eis donat et annuit. Hoc quidem altare a laicis antecessorum nostrorum dono diù injuste possessum et ab eis ut decebat ecclesiæ nostræ redditum, præfatis monachis à nobis donatum est. Synodum vero et circadam nobis retinemus, debitam quoque ecclesiæ nostræ subjectionem minime relaxamus. Ut autem hoc firmum permaneat, carthulam istam manibus propriis firmavimus nostrique archidiaconibus et canonicis firmandam tradidimus. S. Goiffridi Parisiorum Episcopi. S. Droconis archidiaconi. S. Joscelini archidiaconi. S. Raynaldi archidiaconi. S. Johannis decani100. S. Galeranni cantoris. S. Gauterii sacerdotis et Meldensium episcopi101. S. Fulconis sacerdotis. S. Henrici levitæ. S. Alberici levitæ. S. Hisembardi subdiaconi. S. Hugonis subdiaconi. S. Guidonis pueri. S. Alberti pueri. Wlgrinus cancellarius scripsit.
Abandon d'une rente à Cergy par Garnier de Gency.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 14 (ex Cartul., cap. 114).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Garnerio de Gentiaco93 et uxor ejus concesserunt Deo et Sancto Germano tam abbati quam cæteris monachis, quatuor denarios de vinea et terra Henrici monachi102 ad Cergy26. Inde testes Hugo Tirellus, Drogo Porchez, Vitalis de Sancto Martino, Engelherius de Sancto Martino, Raynoldus filius Maynardi Carpentarii.
De ecclesia S. Martini, quomodo et a quibus data est monachis S. Germani.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 3 (ex cartulario).
- C Arch. dep. de la Seine-Maritime, G 1847 (copie collationnée d'après le Cartulaire).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Guiscardus103 dedit monachis S. Germani ecclesiam S. Martini et quidquid illic ad eum pertinebat et quidquid Villeheldis illic habebat. Post ejus obitum hoc donum concessit ejusdem Guicardi uxor. Concessit etiam hoc Robertus filius Arnulphi92, qui erat eorum propinquus et pepigit quod hoc idem fratrem suum et sororem concedere faceret. Quod et fecit. Pepigit etiam quod cum monachis ad archiepiscopum in Normannia pergeret et hoc ejus concessione firmaret et inde Amalricum monachis fidejussorem tribuit, et Galterio abbati osc(u)lando fidem suam promisit quod hæc omnia fideliter faceret et nunquam amplius inde per se vel per alium, in quantum ipse posset, monachi impedimentum haberunt. Quæ omnia bene perfecit. Inde testes Varnerius, Amalricus et Radulphus filius ejus54, Eustachius de Marinis, Hermerius, Radulphus De Ronello37, Paganus, Willelmus Migol, Erchenfredus filius Odonis Nigri38, Engerrannus de Clariaco51, Roscelinus Bloet4, Hugo filius Roberti, Huboudus, Haymericus de Blerisiaco104, Varnerius de Gos, Radulphus de Cergiaco26, Albericus nepos Huberti monachi ; Odo Vaslæ105, Hubertus de Lest46, Girardus filius Haymerici.
Don par Foucaud et Raoul, son fils, de prés entre Vallangoujard et la Chapelle.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 12 (ex Cartul., cap. 89).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Fulcoidus et uxor ejus atque Radulphus filius eorum, in domo eorum quæ erat Pontisarœ in castellario106, prata quæ sunt inter Vallem Ingelgardis107 et Capellam108, ubi fossatum noviter erat factum a monachis usque ad aquam terramque in monticulo super Capellam109, ubi major eorum Amaugarius et nepos ejus Johannes signa ponere facerant, Gauterio abbate Beatissimi Germani aliisque servientibus Sancto, concesserunt... Testes Fromondus Satellus110, Odo filius ejus, Willelmus de Herulvilla9, Hugo de Clenchemora111, etc...
Don d'une terre à Osny par Guérin Lasne
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 10 (ex Cartul., cap. 78).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Notum sit quod Garinus cognomento Asinus dedit terram de Oeniaco112, pro anima sua et animabus antecessorum suorum, Sº Germano et Dº Gauterio abbati, et monachis illic Deo servientibus.
Don d'une terre à Osny par Guérin Lasne
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 10 (ex Cartul., cap. 78).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Longo autem post tempore, defuncto Dº Gauterio abbate, successit ei Dnus Theobaldus abbas, in cujus tempore calumpniavit eandem terram Fulco filius ejusdem Garini Asini. Placito accepto, recognovit isdem Fulco donum sicut factum fuerat, et fecit concessionem ex sua parte sicuti suus pater fecerat, Deo et sanctis confessoribus Martino et Germano et abbati Theobaldo et cæteris monachis. Audientibus his : Gauterio Tirello, Radulpho Delicato48, Odone Vasleth105, Roberto Longo, Hugone præposito63, Guidone præposito128, Hugone Malefiliastro47, Hugone filio Eremberti113, Guillelmo Trebuc, Guillelmo De Herulvilla9, Raniero genero Elinandi et Eustachio filio ejus, Galterio de Foro124, Almarico de Lex46, Hugone Minutore114.
Sire Raoul de Bazincourt et sa famille concèdent à l'abbaye tous les biens qu'ils possèdent auprès de Menouville,
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 9 (ex Cartul., cap. 68).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Domnus Radulphus De Basincourt115 et Helvidis uxor ejus filiique ejusdem dominæ,
scilicet Balduinus, atque Hermerus
cognomento Paganus, primo sabbatho quadragesimæ, eodem anno
quo concesserant terrulam juxta Manusdivillam5 iterum concesserunt
Dº
Gauterio Abbati et monachis omnibus servientibus
Bto Germano Pontisiensi tam præsentibus
quam futuris pratum quod dicebatur Herberti et terram juxta
pratum positam, circa septem arpennos, sed non fuerunt mensurati, nec non campum
juxta illa Bto Germano
dederunt.
In his omnibus modo datis nihil sibi retinuerunt, sed ut ipsi libera habebant vel
antecessores habuerant, monachis concesserunt, præter decimam et sex nummos census
qui ita debent solvi.
Legatus Domini Manusdisvillæ5
Sire Raoul de Bazincourt et sa famille concèdent à l'abbaye tous les biens qu'ils possèdent auprès de Menouville,
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, lib. III, i, 9 (ex Cartul., cap. 68).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Post hæc annis transactis pluribus, de rebus supradictis quas Radulphus de Basincourt cum uxore sua Helvide ac privignis videlicet Balduino, Hermero cognomento Pagano atque Odone, ex quorum parte hereditas illa erat, ecclesiæ Sti Germani concesserat, Balduinus privignus ejus volens injuriam facere monachis ejusdem loci, calumpniavit omnia quæ de sua matre suoque vitrico videbantur esse in Mainuldi villa. Tandem recognoscens quod monachos supradictos injuste conturbaverat, ad monasterium eorumdem, illis volens satisfacere, venit. Tunc convocatis fratribus qui ibi aderant, ante altare sanctorum confessorum Martini et Germani Balduinus ipse procedens ad pedes Di Theobaldi abbatis cum multis lachrymis ab eo absolvi petiit.
Inde sumens librum quem abbas tenebat in manibus, quia injuste res eorum calumpniaverat, satisfactionem faciens Deo et sanctis Confessoribus abbati cæterisque fratribus super altare sanctorum posuit. Testes... Odo major, Gerardus Potinus120, Vitalis de Brienzon121 Hubertus Bucellus, Balduinus de Corbeja... Gauterius de Cergiaco26, etc...
Deinde Dnus Theobaldus abbas et Henricus præpositus102 pergentes ad Pontesium, causâ cujusdam placiti, ibidem invenerunt Odonem fratrem Balduini, qui concessit omnia, in porticu sancti Melloni, quæ ad monasterium Sum Martini et Germani frater suus Balduinus concesserat monachis. Inde testes : Yvo de Conflentio50, Almaricus de Lex46, Gauterius de Anneto122, Willelmus de Herulvilla9, Willelmus filius Willelmi Migol199, Radulphus de Sagi123, Theoldus De Oeni112, Gauterius de Foro124.
Si quis aliquando concessionem hanc violare voluerit, ab abbate et monachis anathema extiterit. 114
La terre de Livilliers est rendue à St Germain.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 19 (ex Cartul. cap. 65).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
De terrâ de Linvillaria125 quam Heldradus et Adam filius ejus calumpniabuntur, placitum fuit acceptum inter Gauterium Abbatem Sti Germani et suos monachos, et ipsum Heldradum et Adam suum filium, quod deffinitum fuit juxta ecclesiam Sancti Melloni in loco qui dicitur Malumverbum126. Et in hoc placito Galterius abbas Sancti Germani et sui monachi derationaverunt terram contra Heldradum et Adam suum filium quam calumpniabantur. Præsente etiam Roberto de Cantarana127 fratre Adam ad hoc placitum. Ex parte abbatis fuerunt Radulphus Delicatus56, Eustachius de Marinis, Fromondus Saltellus110, Guido præpositus128, Odo Vaslez105, Herbertus de Espeis12, Gauterius Bubo129 et sui duo filii, Hugo de Clenchemora111 et Arnulphus suus frater, Gislebertus præpositus130.
Guillaume Aiguillon I abandonne une dîme à St-Ouen-l'Aumône.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 8 (source non indiquée).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Willelmus qui agnominabatur Aculeius, moriens, dedit Deo et S. Martine Pontisarensi tam abbati quam cæteris monachis præsentibus et futuris, decimam quam habebat in villa quæ dicitur Sanctus Audœnus31 ob remedium animæ videlicet suæ.
Posteà autem hæres ejus Drogo filius Walonis de Calvomonte131 nolens concedere totam, concessit medietatem decimæ eidem sancto et dicit se suam uxorem, filiosque suos facere concedere.... Inde testes Fromondus Saltels110, Robertus de Calvomonte132 Haymardus de Montergermano, et fratres ejus Wido et Radulphus32, Guido præpositus128, Galterius de Alneto122, Drogo de Wiriaco34, Galterius filius Roberti Parisiensis133 et frater ejus, Galterius Pisatius134. Ex parte ejusdem Drogonis fuerunt testes hi : Ascelinus de Butincourt36 et Bernardus frater ejus, Gilbertus de Biarcourt118, Heremboudus.
Guillaume Aiguillon I abandonne une dîme à St-Ouen-l'Aumône.
- B Bibl. nat. de France, Baluze 55, fol. 529 (extrait d'après le cartulaire).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Longo autem tempore ipse Drogo filius Walonis Jerosolymitanum iter cupiens arripere, sciens medietatem decimæ quam Sº Martino et monachis vi tamdiu substraxerat, se peccato tenuisse, Bi Gauterii successorem domnum videlicet Theobaldum abbatem ad se fecit accedere...... Concessit...... Inde testes Radulphus Delicatus48, Odo Vaslet105, Robertus Longus, Hugo de Clenchemora111, Archenfredus de Becherel38, Guiardus filius Ymeri, Archenfredus de Foro124, Hugo de Gentiaco93, Gauterius de Resbez135, Garnerius de Liencurt136, Giroudus de Annery137, Girardus Potinus120... Radulphus de Oeny112..... Odo de Hemarmonte138 etc.....
Confirmation par Guillaume Aiguillon II.
- B Bibl. nat. de France, Baluze 55, fol. 529 (ex cartulario).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Post mortem Drogonis filii Gualonis, et uxoris ejus, et filiorum suorum Ingelranni atque Gualonis139, filius ejusdem Drogonis Guillelmus Aculeus ad quem tota hæreditas rediebat, negavit se concessisse quondam que pater ejus et mater et fratres ejus in eleemosina concesserant, id est duos campos sub horreo monachorum quod est juxta villam Puteolis27, et hospites de Maudestor140. Tandem consilio et laude suorum amicorum et hominum, accipiens de karitate monachorum 60 solidos, concessit omnia que dederant pater ejus et mater et fratres.
Confirmation des libéralités de Raoul de Bazincourt par Adam II et Philippe de l'Isle.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 25 (ex cart., cap. 117. De palo quod concessit Adam de Insula).
- C Extrait. Bibl. nat. de France, mél. Clairambault 561, fol. 550.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Dominus Adam et Philippus suus filius, nec non et uxor Philippi, apud Insulam22, in turri
suâ, pro animabus suis suorumque antecessorum, multum supplicantibus
Fromundo Saltello110 et Guidone præfæcto128 cum aliis pluribus,
beatis confessoribus Martino et Germano
cænobii Pontesiensis eisque servientibus
t. f. q. p. concesserunt terram et pratum, id est mariscum, ut
prius concesserat Dnus
Radulphus de Basincurt115, et uxor ejus fïliusque ejusdem
dominæ.
Terram dico sitam juxta Alnetum de Valle Ingelgardis107 usque ad finem campi
Hugonis Macerarii, et pratum, id est mariscum, juxta terram
positum, usque ad proprium pratum Domini Manuldis5 Villœ.
Et ex altera parte aquæ, terrulam quæ est sita inter terras Sti
Germani usque ad aquam.
Simulque isti domini concesserunt terram juxta Capellam et pratum subtus positum,
ut Fulcherius concesserat.
Facta sunt hæc
Eudes le Roux donne le rivage de Stors à St Martin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 24 (source non indiquée).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Odo Rufeus145 dedit Deo et ecclesiæ SS. Martini et Germani ripacium de loco qui dicitur Septemsortes146. Hæc concessio fuit facta apud Insulam in domo sua, præsente Dno Adam, ejusdem castri domino, et Galterio Musavena, et Yvone de Halfeto147 et Willelmo de Villei141, et Guidone Netflart, et Fulcone Rufo. Concessit etiam hoc donum uxor predicti Odonis nomine Richildis.
Fondation du prieuré de la Buhotière
- B Copie collationnée par Dagneaux et François, notaires à Pontoise, le 20 juin 1631. Cart. 44.148
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
In nomine S. et I. T. Buhoteriam ecclesiam et terræ medietatem S. Germano Sanctoque Martino de Pontesia Robertus Adelaidis filius149 dedit, exceptis xx arpennis quos omnino sine parte in eleemosina dedit, et aream ad habitandum, eo pacto quod si quis in principali terra hospitii ecclesiæ aliquam forifacturam fecerit, Robertus duos solidos et dimidium habebit et monachi qui justitiam fecerint alios duos et dimidium habebunt, et quicquid hospes forifecerit, nihil præter v sol. ex lege solus (leg. solvet), excepto furto et ad luperium (leg. adulterio). [Dedit etiam] sine parte unum arpennum et aliam terram per dimidium pescheriæ et tertiam partem sepulturæ de qui (leg. qua) duas alias partes habebat. Coram illo dedit et iterum arpennorum decimæ tertiam partem. Hoc quoque ejus fratres concesserunt, scilicet Henricus, Adelelmus, Vualrannus et Bernardus. Hujusque elemosinæ testes sunt Ebrardus, Robertus, Ymgo de Elix150 de cujus feffo est hæc terra, concessit ; hujusque rei testes sunt Robertus cognomento Rufus, Raibaldus laiscolorarum (?) et Helduinus de Cebruo151. Hanc elemosinam Robertus dedit pro salute animæ sui patris, matrisque suæ, pro se et omnium fratrum suorum, sororumque suarum, atque consanguineorum suorum omnium.
Le prince Louis concède à St Martin une réserve de poisson dans l'Oise (De areâ ad gurgustium in Isara).
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, 21 (source non indiquée).
- C Bibl. nat. de France, mél. Clairambault 561, fol. 553 (ex Cartul., cap. 72).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Quodam tempore Ludovico puero, Philippi regis filio152 in domo Rogerii filii Eremberti113 jacente, super se etiam de pallio coopertorium habente, supervenit illic Henricus, SS. Martini et Germani monachus et præpositus102 ; quo supplicante Ludovicus puer dedit Deo et sanctis confessoribus, abbati ac monachis, in Isarâ subtus Stum Germanum, unam aquæ aream ad gurgustium piscium faciendum, istis audientibus : Philippo de Insula22, Roberto de Bocunvilerio144, Meingoto de Miliduno199, Alberico Tornello de Pissiaco153, Milone falconario, Hugone de Klenchemora111.
Roger Bourdin donne à l'abbaye ce qu'il possédait à Mortcerf.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 23 (ex Cartul., cap. 120).
- C Bibl. nat. de France, coll. Decamp, t. CIII, fol. 208 (les passages entre crochets sont ceux omis dans cette dernière transcription, plus complète que celle de D. Estiennot pour le reste du texte).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
In nomine S. et I. T. Ego Rogerus qui Burdinus cognominor66 notum fieri volo t. p. q. f. quod pro animâ meâ et animabus antecessorum atque hæreditum meorum, dono Deo et ecclesiæ S. Germani de Pontesio per manum Dni Theobaldi abbatis istius loci quidquid habeo in villâ quæ vocatur Mauressard67, id est dimidium plani et silvæ et fundum et vicariam quam in proprio dominio meo teneo,... ut quantumcumque terræ istius occupaverint hospites domibus aut curticulis de monachis teneant. Participes autem tantumdem terræ de communi alia in parte sortiantur, quantumcumque terræ, id est communis, propriis aut mutuatis bobus araverint, nec respectum, nec campipartem reddant, etc. [Testes Galterius Sarracenus, Arnulphus Grundinus, Lambertus de Curtry74, Ebroidus de Moressart67, Ernoldus de Curtry.]
Hugues de Rouen donne à St Martin tout ce qu'il avait à Pontoise.
- B Bibl. nat. de France, Baluze 55, fol. 520 (ex cartulario).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Ego Hugo Rothomagensis nepos Herluini154 quidquid terræ vel vinearum habebam in partibus Pontesii Castri dedi Deo et Sto Germano et Sto Martino. Et accepi de karitate 40 libras par. monetæ. Hæc sub ulmo quæ est ante ecclesiam B. Germani, ipso Hugone et filio suo Roberto majore audientibus, qui et posuerunt donum super altare S. Germani cum cultello habente manubium album qui fuisse Ricardi Carpentarii dicitur, quem per signum plicuit Archenfredus præfectus63. Testes Radulfus Delicatus et filius ejus Henricus48.
Confirmation de la donation précédente.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 16 (ex Cartul., cap. 131).
- C Extrait. Bibl. nat. de France, mél. Clairambault 561, fol. 553.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
In nomine S. et I. Trinitatis. Notum sit o. t. p. q. f. quoniam Hugo Rothomagensis nepos Herluini154 suæ animæ cupiens quærere salutem, concessit Deo et S. Germano, videlicet et S. Martino, eisque servientibus monachis tam superstitibus quam venturis quidquid terræ vel vinearum habebat in partibus Pontæsii Castri, ob salutem suæ animæ, suorumque antecessorum tam vivorum quam solutorum debito mortis, necnon et illorum quorum beneficio habebat terram illam et vineas... Inde testes Radulphus Delicatus48 et filius ejus Henricus, Ado Vaslez105, Willermus Vaslez, Fromondus Saltels110, Wido præpositus128, Archenfredus præpositus63, Herbertus de Espeis12, Ursellus de Boornel39 Archenfredus de Marcheilo124, Hugo de Clenchemora111 et Arnulfus frater ejus, Willelmus de Herolvilla9, Robertus de Cergy26, Raynerius gener Elinandi, Hubertus Espiebos, Archemboudus nepos Guidonis128, Raynoldus de Alvers155, Walterius de Alneto122, Hubertus canonicus, Robertus de Luzarchiis10, Radulphus Parmentarius et filius ejus Gislebertus, Hubertus Mazo, Vitalis de Sancto Martino.
Postea ierunt duo ex monachis Sti Germani ad
Rothomagensem urbem, Radulphus prior et Henricus præpositus102, et iterum concessa sunt omnia
supradicta ab uxore Hugonis Emma et filiis et filiabus.
Indè testes Benedictus archidiaconus156.
Benedictus scholarius, Richardus filius Herluini157, Rogerius secretarius,
Gauterius et Osbertus famuli Benedicti archidiaconi, Goslinus homo
Hugonis.
Facta sunt hæc
Dreux du Rosnel donne l'église de Grisy à St Martin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 9 (ex Cart., cap. 70).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Drogo de Rotnel37 infirmatus dedit Deo et Sanctis Confessoribus Martino et Germano, tam abbati quam monachis, quartam partem villæ quæ dicitur Nuelliacum158 et nemoris et terræ arabilis et justitiæ et villicationis et sanguinis et banni et hospitum. Postquam autem convaluit de infirmitate, venit ad monasterium S. Germani cum uxore suâ et filio, et fuit recapitulatum hoc dimissum in auditorio juxta Sanctum Germanum. Et addidit ad hoc quod dederat altare ecclesiæ de Griseio159 et quidquid decimæ ad illud pertinet, et decaniam et archidiaconatum exceptâ synodo. Et posuerunt donum super altare, videlicet ipse Drogo et uxor ejus Bovilia et filius Garnerius. Inde testes : Robertus Longus, Galterius de Foro124, Haymericus de Beriecclesia94, Willelmus de Heruvilla9, Aszo de Cunty41, Raynoldus de Lex46, Hugo de Brienchon121, Theodericus de Brienchon121.
Amaury II Deliés, seigneur de Neuville, se fait moine à S. Martin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, i, 23 (source non indiquée).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Quando Amalricus de Novavilla160 venit ad conversionem, dedit Deo et Sto Germano Pontisariensi medietatem molendini quod est juxta Rufum mesnilium161, Amalrico seniore patre Radulphi Delicati dante monasterio eidem molendinatam de villa sua quæ dicitur Croteiacus162 ut per consuetudinem irent ad memoratum molendinum. Utriusque doni testes existerunt Radulphus Delicatus filius Amalrici, Archenfredus de Beccherel38, Hugo de Clinchemora111, etc.
Raoul II et Raoul III Deliés donnent à St Martin l'église de Cléry.
- B Bibl. nat. de France, lat. 12741: D. Estiennot, Antiquitates Velocassium, fol. 51 (ex Cartulario, cap. 176).
- C Bibl. nat. de France, Baluze 55 (ex cartulario. Le texte de Baluze contient seul le passage entre parenthèses que D. Estiennot a remplacé par : « Hæc concessa sunt ».)
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Omnibus tam præsentibus quam futuris manifestum facere volumus quod Radulfus Delicatus et filius ejus Radulfus dederunt Deo et S. Martino quicquid habebant in ecclesia de Cleri51, id est potestatem ponendi in ea presbyterum quotiens opus esset, et medietatem minuta decima ejusd. villæ. [Adelaidis uxor Radulfi concessit hæc omnia] apud Pontisaram castrum ante domum ipsorum videlicet Radulphi patris et Radulphi filii, coram his testibus... Guidone præposito128.
Amaury III Deliés donne une part de la dîme de Marquemont.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 8 (ex Cartul., cap. 25).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Operæ pretium est memoriæ tradere quod Amalricus Delicatus et uxor ejus Heloidis dederunt in eleemosina pro animabus suis et omnium antecessorum suorum Deo et Sto Martino Pontisarensi abbatique et monachis, medietatem quartæ partis decimæ Marcomontis167 in hæreditatem sempiternam. Donum autem elemosinæ posuerunt super altare Sti Martini tam Amalricus quam et uxor ejus Helvidis, audientibus et videntibus istis testibus subtitulatis. Ex parte Amalrici et uxoris ejus Helvidis fuerunt hi testes : Hugo de Fayel163, Guillelmus de Vals164, Engelrannus de Buschelery165, Odo de Vals, Drogo major. Ex parte autem monachorum, Fulco de Croteio presbyter162, Elinandus de Coldreio166 etc... Notandum quod Dnus abbas Theobaldus... etc...
Jean Deliés, fils d'Amaury III, se fait moine à St Martin.
- B Bibl. nat. de France, Baluze 55, fol. 528 (ex cartulario).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Helvidis uxor Amalrici Delicati cum adduxisset filium suum Joannem parvulum ad cœnobium S. Martini ut ibi monachus efficeretur, adduxit etiam secum majorem filium suum Guarnerium nomine, fratrem jamdicti Joannis, qui futurus erat miles in proximo — approbando donum factum a patre, qui ibi jacet, de decima de Marcomonte167.
Lécelin de Belle-Église donne à St Martin l'église de St Jacques et fonde un prieuré.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 29 (ex Cart., cap. 123).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Notum sit omnibus t. p. q. f. quoniam Lecelinus
de villâ que dicitur Beriecclesia94 dedit Deo et SS.
confessoribus Martino atque Germano
Pontesiensis Cœnobii et abbati et monachis,
ecclesiam B. Jacobi apostoli quam ædificaverat
in confinio Beriecclesiæ.
Prius quidem donum per quendam monachum ecclesiæ nostræ,
Amalricus nomine160, transmisit.
Postea autem abbas monasterii nostri tunc temporis
Theobaldus ivit ad supradictam villam concessitque eadem
Lecelinus cum uxore sua et filiis suis coram parochianis,
ecclesiam B. Jacobi et duas partes offerendæ
in ecclesiâ B. Martini
. ... Quando autem ecclesia ab ipso Anselmo Belvacensi dedicata fuit168, voluit isdem episcopus ut ea quæ dederat et quomodo ecclesiam B. Jacobi concesserat coram ipso recitarentur...... Monasterio factam donationem confirmat coram testibus his : Adam de Praeriis169, Lisiardus archiadiaconus, Raynerius capellanus, Henricus decanus170, Hilduinus de Campaniis171, Petrus de Vallibus172, Ansculfus de Larderiis173, Wiboudus de Croy162, Geroldus Ambianensis, Albericus Beliolus174, Philippus de Gundelcuria175, Haymo de Ronkerolis176, Haymardus de Vindezolio177, Bernardus de Boornel39, Willelmus de Ballolio174.
Donation de la dîme du Tillay, à Cléry, par Pierre de Pincencourt.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 1 (ex Cart., cap. 16).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Petrus de Pincincourt178 dedit in eleemosinam Deo, Sto Martino Pontisarensi, abbati et monachis, decimam quam habebat apud villam que vocatur Tilletus179 quæ est in pago Vulcassino, concedente Radulpho Delicato180 ex cujus fefo erat eadem decima, unum hospitem apud Clareium51 solventem tria sextaria avenæ et tres panes et tres capones et duodecim denarios. Hic etiam hospes de fefo Radulphi Delicati erat. Donum hujus decimæ et hospitis posuerunt super altare Sti Martini Radulphus Delicatus et Petrus de Pincencurt audientibus et vident, istis : Roberto filio Virrici de Cergiaco181, Haymardo nepote Anserci182, Petro de Puteolis27 famulo Petri eleemosinarii, Fulcone Rufo, Wermundo pistore, Roberto de Novilla160, Raynaldo Mananda183, Bernardo de Mereio184, Richerio de Gaudiaco185, Girardo de Malrepast186, Rogerio de Berneio187, Wirrico et Radulpho filiis Arnoldi piscatoris, Ernoldo bubulco.
Postea ivit Domnus abbas Theobaldus apud Marculmontem et ibi concesserunt hanc eleemosynam uxor memorati Petri de Pincencurt, Tecelina nomine et filiæ ejusdem Arbreda, Avelina, Bencelina, Adelissa, Gontildis. Concessit etiam hoc donum Lecelinus gener Petri188. Testes Gauterius presbyter, Drogo de Turleio189, Gauterius de Coudreio166, Gauterius sutor.
Arnoul Mauclavel de Méru donne un hôte à Amblainville.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 18 (ex Cartul., cap. 58).
- a Mémoires de la Soc. Acad. de l'Oise, tome XIII, p. 523 (publié d'après Lévrier, tome XII, nº 593).
- b Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Operæ pretium est memoriæ tradere quod Arnulphus Malus Clavellus190 de
Meru191, dédit Deo et ecclesiæ S. M.
P. quemdam hospitem apud Umblevittam192, qui
solvit unoquoque
Ite, femme de Foulques de Chaudry197, donne à St Martin ses droits sur l'église et la dîme de Puiseux.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Ut. p. q. f. fidelibus christianis, notum sit quoniam Yta uxor Fulcoidi de Caudriaco198, post decessum ejusdem Fulconis, decidens in infirmitatem Domnum Theobaldum abbatem Pontisariensis Monasterii pro consilio animæ suæ ad se venire fecit. Dedit autem pro animæ suæ remedio et omnium antecessorum suorum animabus, quidquid in ecclesia de Puteolis27 vel in decima ejusdem villæ habebat, post decessum suum. Hæc omnia sicut dictum est, Deo et S. Martino et supra memorato abbati dedit, concedentibus filiis suis Gauterio, Hugone, Gervasio, et filia sua Lisuia, coram his testibus : Radulpho Delicato seniore180, Guidone præposito128 et Gilberto filio ejus130, Herberto de Espeis12, Guillelmo Mingulfo199, Archenfredo de Beccherel38, Gauterio Britone200, Vitali de Sancto Martino, Raynerio pistore.
Post decessum autem supra memoratæ Ytæ videlicet uxoris Fulcoidi de Caudriaco, Domnus Abbas Theobaldus et monachi S. M. P. cœnobii, voluerunt habere ecclesiam de Puteolis et decimam, secuti in eleemosina eis data fuerat. Verum Gervasius unus ex filiis ejusdem Ytæ, qui hanc eleemosinam tune temporis tenebat, negavit hanc eandem eleemosinam matrem suam dedisse et se concessisse.
Ite, femme de Foulques de Chaudry197, donne à St Martin ses droits sur l'église et la dîme de Puiseux.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 3 (ex Cart., cap. 18).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Qua propter accepto placito, Abbas et Monachi cum eodem Gervasio multis vicibus de eadem eleemosina apud Montem Morenciacum placitaverunt etc..... Inde testes : Radulphus Delicatus201, Hugo Saltellus202,Bonifacius filius Urselli de Boornello39, Herbertus de Sº Andrea203 et Clarembaldus frater ejus, Haymardus filius Hugonis Maufiliastri47, Henricus filius Wascelini204, Bardulfus de Montmorenciaco205, Petrus pistor, Rogerius de Cergy26, Buffoudus filius Ingelherii, Paganus filius Raynoldi183, Fulco Rufus, Ebroinus gener Wiricci181, Robertus carpentarius, Herbertus Despeiis12, Joszuinus et Radulphus filius Ebroini Mazonis181, Stephanus Luvellus, Thiulfus famulus abbatis etc...
Concesserunt memorati fratres. Sº Mº et monachis ecclesiam de Nongento206 et atrium ipsius ecclesiæ et tertiam partem decimæ ejusdem villæ et nemus quod dicitur Sti Martini. Pepigerunt etiam Abbas et monachi memoratis fratribus Hugoni videlicet et Hermero, ut si vellent fieri monachi, habitus Si Benedicti et ordo eis daretur. Hujus pactionis testes supra scripti sunt.
Post hæc Domnus Radulfus Delicatus venit ad ecclesiam S. M. P. et concessit eleemosinam quam dederant Hugo et Hermerus et Gervasius, scilicet ecclesiam de Nongento et atrium ejusdem ecclesiæ et tertiam partem decimæ ejusdem villæ et nemus quod dicitur Si Martini, præsente Dno Theobaldo abbate, astantibus monachis ejusdem congregationis, audientibus et videntibus istis testibus : Herberto de Sº Andrea203, Hugone Babolano, Eustachio de Œny112, Adam bolengerio, Rogerio de Corbeio, Petro pistore, Fulcone Rufo, filiis Ebroini Mazonis Joszuino et Radulpho181.
Gauterius major natu filiorum Fulcoidi de Caudriaco et Ytæ, apud Sanctum Dionysium ante Guibertum207 ex cujus fefo erat ecclesia de Puteolis et decima ejusdem villæ, concedit eleemosinam sicut mater et fratres concesserunt. Inde testes Radulphus Delicatus, Henricus filius Wazelini204 Radulphus Delicatus201, Yvo de Conflantio208, Hugo Saltellus, Herbertus de Sº Andrea, Bernerius de Pontisara, Richardus de Banterlu209, Bartholomæus miles ejus205, Arnulphus miles Yvonis de Hurseto147, Vitalis Verjus, Adam bolengerius.
Altera autem vice domnus abbas Theobaldus et Odo camerarius S. M. P. perrexerunt ad Sanctum Dionysium ut quærent concessionem hujus eleemosinæ à Guiberto ex cujus fefo erat. Guibertus concessit..... uxor quoque ejus (Eufemia)..... Stephanus quoque frater uxoris Guiberti concedunt..... Inde testes Yvo de Conflantio, Hugo Malusfiliaster, Ansercus Pesance182, Odo filius majoris de Gaudiaco185, Hilduinus vierius de Valletrenne, Paganus filius Raynoldi de Leis46183, Rogerus de Cergy26, Raynoldus de Cella.
Guibert de Saint Denis donne à St Martin le tiers de la dîme de Puiseux.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iv, 5 (ex Cart. prope finem).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Sciendum quod decimæ de Puteolis, cujus duas partes nobis dedit Yta uxor Fulcoidi de Caldriaco, tenebat in dominio suo tertiam partem dominus Guibertus de Sº Dionysio ; mater etenim uxoris ejus Eufemiæ dederat eam in matrimonio eidem Eufemiæ filiæ suæ, quando eam prefatus Guibertus in uxorem sibi assumpsit. Verum cum ipsa Eufemia infirmaretur et morti proxima esset, dedit in eleemosina pro sua et omnium antecessorum suorum animabus Deo et Sis Confessoribus Martino et Germano et Monachis cœnobii Pontesiensis illam quam supra diximus tertiam partem decimæ de Puteolis, volente hoc et concedente Guiberto marito suo et matre suâ nomine Sanctissima. Erat eodem tempore præpositus eorum de terrâ suâ de Puteolis, Gauterius Orieldis210 quem propter hoc ipsum ad se mandaverunt et eo præsente recognovit præfata Eufemia eleemosinam quam fecerat Deo et ecclesiæ Pontesiensi de tertia parte decimæ de Puteolis ut diximus. Aderunt ibidem tunc Guibertus maritus ejus et quidam frater ipsius, et Radulphus serviens eorum, et alii plures. Guibertus vero præcepit Gauterio ut citius rediens Dnum abbatem Theobaldum Pontesiæ ad se venire faceret. Nec mora eadem Eufemia decessit, et Guibertus et alii amici ejus adportaverunt ad Sanctum Dionysium ut ibi sepeliretur. Gauterius vero cum in redeundo acceleraret iter obviavit Dno Theobaldo abbati apud Sanctum Dionysium in strata Vincenti de Parisius, et duxit eum in ecclesia S. Dionysi ubi eadam Eufemia nondum sepulta jacebat. Quò cum venisset recognoverunt et Guibertus et Sanctissima mater Eufemiæ et alii amici ejus eleemosinam quam fecerat ecclesiæ suæ et sibi Eufemia priusquam moreretur. Adfuerunt huic rei cum abbate Odo sacrista monasterii et Petrus Senonensis monachus211, nepos D. Theobaldi abbatis, et Theulfus coquus et Gauterius Asinus et Rogerius de Caurcis212 famuli.
Foulques, voyer de Pontoise, en partant pour la Croisade, laisse une terre à S. Martin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 24 (ex Cart., cap. 125).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Fulcho vierius antequam proficisceretur in
Jerusalem213, venit in capitulum S. M.
Donation de Raoul, fils de Foulques
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 19 (ex Cartulario).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Notum sit omnibus t. p. q. f. quoniam Radulphus filus Fulconis216 infirmitate quâdam gravatus domnum abbatem Theobaldum mandavit quatenus eum visitare dignaretur, sibique officium Christianitatis exhibere. Quo pacto eodem Abbate præsente dedit Deo et Sis Confessoribus Martino et Germano post decessum suum vineam suam quam habebat juxta portum Sti Martini217. Testes Vitalis de Sancto Martino, Hildierius filius Arnulphi de Œniaco112, etc...
Le prince Louis renonce aux coutumes dont il jouissait sur la terre de l'Abbaye près la chaussée romaine.
- B Bibl. nat. de France, mél. Clairambault 561, fol. 553 (ex Cart., cap. 83).
- C Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 20 (copie incomplète des passages entre crochets. Ex Cart., cap. 73 (sic)).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
De terra juxta Calceiam quam concessit Ludovicus218. Domnus Theobaldus abbas adiit ad domnum Ludovicum219 in domo Galterii Tirelli, et dedit ei Ludovicus quidquid habebat in terra juxta Calceiam, id est omnes consuetudines, audientibus et videntibus his : Drogone filio Valonis131, Radulfo Delicato180, Roberto Calvo220, Vaszone de Peinsiaco 221, Garino Bubone129, Guidone Silvanectensi45, [Guidone præposito128, Hugone præposito63, Rainaldo præposito222, Huberto filio Terini et Roberto filio ejus.
Hæc acta sunt apud Pontisaram, ut dictum est, in domo Galterii Tirelli223, interfuerunt autem cum abbate duo ex monachis suis, Henricus102 et Odo224. Investitus est autem abbas de ipsa terra a Domno Ludovico cum glaiolo225 qui forte ibi jacebat].
Bouchard IV de Montmorency abandonne à St Martin trente sous de rente sur le péage du chemin de Saint Denis.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 15 (ex Cart.).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
N s. t. p. q. f. fidelibus quoniam Dnus
Bucardus de Monte Morentiaco225 dedit Deo et Sis
Confessoribus Martino atque Germano
Pontisarœ et abbati et Monachis, in eleemosina pro
animæ suæ uxorisque suæ, filiorum filiarumque suarum et omnium ant. suorum
remedio, triginta solidos de reditu quam habet in via quœ ducit à
Pontisara ad Sanctum Dionysium
Areopagitam.
Isti triginta solidi dabuntur
Postea autem Dnus abbas Theobaldus ivit apud Montem Morenciacum et convocavit Dnus Buccardus milites ipsius Castelli et homines suos in domo Hugonis de Luzarchis10 et coram ipsis recognovit donum quod prius dederat sicut dictum est, in Capitulo S. M. P. et filium suum Mathæum concedere fecit audientibus et videntibus his testibus : Richardo filio Theoderici209, Balduino Bello228, Adam filio Fromundi229, Antelmo de Grooleto226, Hugone de Luzarchis10, Waleranno filio Hugonis de Mellento230, Herveo Acrocante prunum, Richardo de Villatinosa231, Herveo de Duogilo, Roberto Basseto233 Raynardo fratre Godefridi clerici. Actum in domo Hugonis234 apud Montem Morentiacum
Eustache, sire de Boury, et son frère Gaubert donnent à St Martin l'église de Boury.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 12 (ex Cart., cap. 48).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
In nomine S. et I. T.
Ego Eustachius de Burricio235, notum fieri volo t. p. q. f.
quoniami ecclesiam S. Germani de Burricio et
quidquid habebam in dominio meo ad eandem pertinens, donavi ecclesiæ
S. M. de Pontisara, in eleemosina pro
animâ meâ conjugisque meæ, filiorum filiarumque mearum et omnium antecessorum
nostrorum animabus.
Dedi etiam decimam molendini mei qui (sic) est juxta
Burricium et terram liberam in quâ monachi construerent
ecclesiam et officinas suas facerent, pro remedio animæ meæ omniumque antecessorum
meorum.
Hanc ecclesiam liberam, id est non solventem sinodum non circaturam, non aliquam
præbitionem, cum archidiaconatu quem in manu meâ habebam et cætera quæ supra
scripta sunt donavi ut dictum est ecclesiæ S. M. P. concedente Ermentrude uxore meâ, filioque meo
Radulpho majore natu ; et tam ego E. quam uxor
mea Er., filiusque meus Rad. posuimus
donum super altare S. M. recipientes participationem beneficiorum
memorati loci, audientibus et videntibus his : Guillelmo de Charz49 sororio meo
et Guillelmo filio ejus,
Ascelino de Burricio, Adam de Cantarana236, Adam filio Adæ Lupi237, Ingelramno filio Guillelmi de
Busch[el]erio238, Radulpho nepote
Guidonis præpositi215, Erchenfredo
filio Erengoti, Tulfo
pistore, Wermondo pistore, Ansculfo sartore, Gauterio
Mantello, Gerardo Malrepast239, Aymerico famulo abbatis, Alberto coquo.
Actum publice Pontisarœ
Note sur les droits du prieur de Boury.
- B Texte du XVe siècle. Fragment sur papier. Cart. 45.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Le prieur prent la moictié en toutes les oblations qui sont faites en lesglise de
Bourris la ville, tant au baise main que autrement soit
en argent, en cire, en courroies ? en testamens, laiz de darreniere onction, en
espousailles et es bans et en messes redimandées, s'aucunes en y avoit, et
semblablement la cire prent en la moictié des messes qui sont recommandées au
prieur et sy prent la moictié du pain deu
Le prieur prent la moictié des menues dismes, c'est assavoir de lins, de chanvres, de chevres, de pourceaulx, de veaulx, d'aigneaulx et d'ongnons.
Item a Dangu243 la moictié d'une disme de chanvres, de lins, d'ongnons et de tout ce qui y croist.
Le prieur doit payer la visitation de l'archediacre, qui vault xxxv gros tournois, quant il visite personellement, et quant il visite par procureur xxx gros tournois et ii s. au senne244.
Le prieur doit querir a l'église S. Germain a
Bourris les cordes pour sonner les cloches,
iii lampes ardans d'œille, ii cierges au grant autel, et
la moictié du vin pour acommicher245 les bonnes gens a
Le prieuré doit chacun an au curé de Bourris deux muis de blé et ung muy d'avaine sur le dismage de la d. ville.
Sensuivent les terres qui doivent disme et redisme au prieuré, c'est assavoir de disme et redisme, du cent xv gerbes, et de simple disme en la maniere acoustumée.
Huboud de Juziers se donne à l'Abbaye.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 2 (source non indiquée).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Huboudus clericus filii Rogerii de Gisetio246 obtulit et dedit semetipsum Deo in monasterio S. Martini Pontisariensis ad suscipiendum ordinem monachicum quando vellet. Dedit etiam eidem monasterio decimam sui juris quam habebat apud Banterlu52 audientibus et videntibus his : Yvone decano, Warino clerico, Radulpho de Clariaco, Girardo, Boldardo, Frogerio, Fulcone Rufo, Ebbronio genero Wirrici, Rogerio famulo et Buffoudo famulo, Theoldo famulo et Wermundo famulo, Guidone asinario et Girardo asinario, Alberto coquo et Wilhelmo coquulo, Gauterio Asino.
Isdem Huboudus pepigit per fidem suam sorores suas adducere ad monasterium et hanc eleemosinam concedere eas facere. Quod et fecit. Quando autem adductæ sunt ad monasterium sorores ejusdem, concesserunt donum sicut supradictum est et posuerunt super altare, videlicet Stephanus de Giserio, maritus primogenitæ sororis, ibique recapitulata fuit omnis hæc pactio et eleemosina sicut facta est et superius scripta, coram his testibus : Rogerio famulo et Bulfoudo famulo, Fulcone Rufo, Frogerio, Henrico puero, Wermundo pistore et Teulfo pistore, Alberto coquo, Radulpho filio Ebroini181.
Huic etiam concessioni interfuerunt præsentes Yvo decanus, Radulphus de Clareio, Hilduinus de Clareio51.
Postquam autem hæc, ut superius scriptum est, facta sunt et concessa, quæsierunt monachi à Milone de Conflantio50 concessionem hujus decimæ, quoniam Huboudus clericus ipsam decimam ab ipso in fefum tenebat ; quod aliquamdiù idem Milo facere distulit. Tandem accepto ab amicis consilio, denominato die venit ad monasterium S. M. P. cum uxore sua et filio nomine Odone ; et concesserunt tam ipse Milo quam uxor ejus et filius decimam quam Huboudus clericus apud Banterlu ab ipso Milone in fefo tenuerat, S. M. P. et abbatis et monachis perpetuo ab eis jure possidendam. Inde testes Radulphus de Clereio, Thevinus miles, Hugo Boverius, Drogo de Roncherollis176, Fulcherius filius Otholdi, Bernardus faber, Hubertus cultellarius, Bencelinus nepos Giberti domini, Rogerius de Cergiaco, Anfredus, Stephanus Luvellus, Radulphus filius Ebroini, Wermondus pistor, etc.
Post mortem Milonis de Conflantio cujus supra memoriam fecimus, saisivit Johannes de Maigniaco247 illam partem decimæ quam habebant monachi... unde requisivit eundem Johannem domnus abbas Theobaldus et habuit colloquium cum eo in loco quodam juxta Maigniacum. Huic colloquio interfuerunt ex parte abbatis ipsi : Radulphus de Clariaco, Hugo de Banterlu52, Theodulphus et Rogerius famuli abbatis ; ex parte Johannis Petrus de Burricio, caserius. In hoc colloquio spopondit abbati Theobaldo isdem Johannes se concedere decimam quam saisiverat etc...
Ade de Moussy cède à St Martin ses droits sur les églises d'Amblainville.
- B Vidimus de 1521. Cart. 42 (extrait d'un cartulaire ancien).
- C Extrait incomplet. Bibl. nat. de France, lat. 12741, p. 253.
- a Mémoires de la Société Académique de l'Oise, tome XIII, p. 524 (d'après lat. 12741. Les passages entre crochets sont omis).
- b Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Certum sit omnibus quod Adda de Monciaco248 et filii ejus Petrus249 et Gregorius250 et Fulco Halegrondus251 qui sororem eorum in conjugio habuerat, et filia ejusdem Fulconis Halegrondi dederunt ecclesie S. M. P. quicquid in ecclesiis Umbleville et in eadem villa habebant, preter decimam et feodum Ansculfi de Nova Rua252, et preter ligamenta saccorum253 [excepto quod semimodium frumenti de eadem decima pro animabus suis parentumque suorum monachis ecclesie S. Petri servientibus concesserunt.] Hujus doni testes sunt Ansculfus de Nova Rua, Kamboudus presbiter, [Haimardus presbiter de Ronkerolis176, Drogo famulus, Teulfus pistor, Gillebertus sancte Genovefe presbiter255 ; Ibi enim hoc donum factum est ; et Albericus filius Bertranni de Kambleio256. Hoc donum confirmavit in capitulo S. Martini Gerardus de Charz257 et filius ejus Girardus, de cujus feodo erat, et annuerunt monachis omnino liberum quidquid pertineret ad possessionem illorum et omne quod daretur eis de feodo suo, ita ut non amisisset suam servitutem].
Le corps de saint Flaive est transféré d'Ermont à St Martin, pendant le siège de Montmorency.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. II, fol. 101.
- C Bibl. nat. de France, lat. 12741: D. Estiennot, Antiq. Velocassium, p. 94.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Corpus beatissimi Flavii Confessoris
ablatum est de quodam vico Parisiaci territorii
Hermone vocabulo258, a quodam monacho monasterii
SS. Confessorum Martini et Germani quod
est juxta Pontisaram Castrum et repositum in eadem
monasterio a Dno abbate Theobaldo qui erat
ejusdem loci secundus abbas
Ejus sacræ reliquæ in capsa lignea, variis coloribus depictâ continentur, patitque præfata theca in majori altari ecclesiæ S. Martini, in cornu epistolæ exposita.
Erchenfroi de Becherel se fait moine à St Martin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 9 (source non indiquée).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Archenfredus de Becherel38 veniens ad conversionem monachorum dedit Deo et S. M. P. et Abbati et monachis, concedente uxore sua Floeuth et filiis suis Garnerio atque Pagano, decimam quam habebat apud Behervallem57 et quatuor arpennos pratorum qui sunt inter Novam villam160 et Jhoy supra Isaram185, et quoddam aquodium apud Becherel38 et quoddam quarterium vineæ inter Becherel, etc.... Inde testes Radulphus Delicatus180, Radulphus et Amalricus filii ejus, etc....
Garnier et Payen de Becherel donnent à St Martin l'église de Vallangoujard.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. I, cap. VII (ex Cartul., cap. 193).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Garnerius Archenfredi de Becherel filius et Paganus ejus frater concedunt monasterio ecclesiam Vallis Engelgardis107. Sed et Garnerius in ipso [cœnobio] monachum profitetur.
Thérould, abbé de Coulombs, cède à St Martin des droits sur un bien à Cergy, venant du moine Gireaume.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 22 (ex Cart., cap. 104).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Toroldus abbas Columbensis260 dedit Dno Theobaldo abbati et monachis Pontisariensibus quandam terram et vineas apud Cergiacum26 quæ erant de hæreditate Gerelmi monachi, quas habebat in vadimonio ob lx solidos Hubertus Alec261, unde redemerunt monachi Pontisarienses xxxv solidatas ; cùm vero dabunt xxv solidos, habebunt remanentem.
Extrait d'une charte concernant la famille de Ronquerolles
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. II, p. 9 (ex Cart. majori, cap. 36).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Baudoin de l'Isle fait venir à son lit de mort l'abbé Thibaut et abandonne à St Martin un cens à Menouville.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 21 (ex Cartul., cap. 74).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Balduinus de Lislula264 decidens in infirmitatem quâ et mortuus est, rogavit ad se venire Theobaldum abbatem S. M. ad Insulam Castrum in quo jacebat, quo veniente deprecatus est eum memoratus Balduinus multis precibus ut faceret eum afferre ad monasterium, quo monachus fieret. Quod ut petivit impetravit. Dedit itaque isdem B. monachis S. M. pro animâ suâ et animabus antecess. suorum, censum duodecim denariorum quem accipiebat de culturâ monachorum quæ est juxta Mainoldivillam5, inter duas aquas. Rogavit Robertum generum suum qui erat hæres ejus et Mariam filiam suam quæ erat uxor ejusd. Roberti, quatenùs firmum concederent hos duodecim nummos quos monachis dederat. Qui et concesserunt etc.... Testes : Paganus de Aurelianis, Odo de Aurelianis, Sanxon de Insula.... Adelissa mater Anselini Domini Insulæ, Agnes uxor Balduini etc....
Hubert Boucheau donne en mourant son fils et ses biens à l'Abbaye.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 27 (source non indiquée).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Hubertus Bucellus moriens obtulit filium suum Deo et S. M. P. ut fieret monachus et dedit monachis ibidem Deo servientibus domum suam quæ est ad molendinum de Bayarth265 et masuram et vineam. Concesserunt eadem Hugo vicecomes de Calvomonte266... Partem ipsius domûs quæ est super aquam concessit Paganus de Gisortio, et uxor ejus Mathildis, et filii eorum Hugo et Hervæus, et Richildis et Idonea sorores eorum, etc. 267.
Vie de la B. Hildeburge de Gallardon, châtelaine d'Ivry, religieuse à St Martin.
[Incipit vita Dne Hildeburgis, que dedit nobis id quod habemus in valle Gaudiaci*].
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. II, fol. 13-16 (ex Cartulario majori, cap. 134).
- C Bibl. nat. de France, mél. Clairambault 561, fol. 553-556 (extraits par le p. de Machault).
- a D. Luc d'Achery, Spicilegium, tome II, p. 153 (1723; édité d'après le Cartulario majori, cap. 134).
- b Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
- c Mabillon, Acta SS. ord. S. Benedicti, IX, 833 et seqqa.
Tempore quo rex Philippus Henrici regis filius regni Francorum regebat habenas, fuit quædam femina, Hildeburgis nomine, de nobili prosapia in pago Carnotensi, castro Galardone exorta268. Hujus pater extitit Hervæus, Castri Galardonis temporalis dominus, potens divitiis et honoribus ; genitrix vero illius Beatrix vocata, et ipsa parentili generositate eximia ; quæ cum infantiæ pueritiæque transisset annos, eam adolescentili ætate subeunte, nobilis adolescentula legaliter et honorificè, ut dignum erat, a parentibus in matrimonium conjuncta est viro generoso facultatibusque locupletato Roberto Ibriensi269.
Succedenti deindè tempore congruo, peperit tres filios, quorum primus, Ascelinus cognomento Goellus, secundus Willelmus** utrique milites insignes, tertius Robertus clericali ordine insignitus. Deindè venerabilis matrona, conservans, quod ait Apostolus, honorabile connubium, omnibus et thorum immaculatum, honorabiliter viro suo fidem conjugii custodivit ; corpus suum integerrimè a corruptione adulterii, atque ab alienâ commixtione impollutum, Deo cui omnis munditia et incorruptio placet adjuvante, conservavit.
Porrho vir ejus memoratus Robertus cum jam senescere inciperet, 1 grandi cor suum visitante270, apud semetipsum pertractans cum prophetâ David, quoniam adhærere Deo bonum est, et ponere in Domino Deo suo spem suam, et quia mundus transit et concupiscentia ejus, omnia hujus mundi oblectamenta, necnon fugitivos honores, omnia et vanitatum delubria, quæ humana corda a cœlesti desiderio retrahunt, atque ad infernalia tormenta trahunt, deserere decrevit ; sanctorumque monachorum contuberniis aggregari, perseveranti animo, semetipsum instituit.
Desiderii itaque sui procrastinationem non ferens, uxori suæ venerabili Hildeburgi suisque filiis atque familiaribus amicis votum suum patefacere curavit ; quorum consilio, licet propositum suum differre atque perturbare diutius conarentur, ordinatâ domo suâ positisque rebus suus, Beccense cœnobium expetiit, ibique monachus effectus, residuo vitæ suæ tempore, religiosè humiliterque conservatus vitam finivit, atque, ut credimus, sanctorum monachorum cœtibus sociatus, regnum Dei percepturus, requiem æternam introivit.
Post obitum vero Roberti, cum deinceps venerabilis vidua Hildeburgis in viduitate suâ se castificare atque a conjugio abstinere mallet, filii ejus et amici timentes ne, quia adhuc juvenis erat, a consortio viri se abstinere non valeret, suaserunt ei quatenus iterùm viro nuberet. Quorum consilio diù multùmque reluctans, cessit invita, timens ne si eis cedere detrectaret, aliquod turpe sibi, suisque filiis ac parentibus, de incontinentiâ emergeret.
Cùm vero quidam miles nobilis, divitiis honoribusque fulgens, ei nubere gestiret, constituto die venit cum multo militum comitatu, ut eam uxorem acciperet. Præparavit vero se venerabilis matrona, induens se pretiosis vestibus multicoloribus. Verùm cum per gradum ligneum de domo egrederetur, repentè gradus ligneus corruit, ipsaque ad terram corruens graviter per totum corpus, maximèque circa coxas, allisa est ; qua propter evidentibus inditiis, a Domino hoc flagello percussam se animadvertens, seque ipsam miseram, meretricemque incusans, nullatenùs alicui ampliùs se nubituram protestata est.
Quomodo autem reliquo vitæ suæ tempore vixerit, qualiter corpus suum mortificaverit, quibus elemosinis et abstinentiis, operibusque sanctis, Domini misericordiam promeruerit, aliquantisper pro posse declarabimus. Monasteria plura monachorum sanctimonialiumque perlustrans, societates participationesque orationum et beneficiorum expetebat et accipiebat, eisque caritatem pro viribus impendebat. Undè locum morandi apud S. Petrum Carnotensem, et apud S. Mariam Columbensem, et apud S. Mariam Beccensem, et apud S. Taurinum Ebroicensem, et apud S. Mariam Ibriacensem, ab habitatoribus locorum ipsorum expetiit, et pro voluntate suâ accepit.
Apud Ibriacum hospitalem domum, receptui hospitum peregrinorum et pauperum, ex proprietate suâ filiique sui Goelli, furnumque constituit, quibus pro posse impensas præparavit271.
Videns vero propter frequentes guerras quas filii sui finitimis suis faciebant, quietè se ibi vivere non posse, a filio suo Goello res suas quas in confinio Gaudiaci villæ, quæ est juxta Isaram, jure hæreditario possidebat, poposcit sibi dari, quatenus securius quietiùsque ibi vivere valeret, et ab ipso benignè accepit ; quo impetrato, Pontisaram venit.
Est autem ibi juxta Pontisaram monasterium in honore S. Martini, quod tunc regebat Theobaudus, sanctæ memoriæ, abbas. Cognoscens siquidem loci illius habitationem opportunam, frequentare cœpit locum, notaque abbati et fratribus facta est, participationemque beneficiorum loci expetens pro voluntate suâ adepta est.
Post modum vero xenodochium juxta prædictum S. Martini monasterium fecit, pauperculamque domum ad suam habitationem, in quâ, quia erat monasterio contigua, quoad vixit morata est.
Adamavit itaque locum monasterii Pontisariensis super omnes domos quas viderat et noverat, fecitque ex proprietate suâ, intra claustra monasterii domum infirmariam, ornavitque ecclesiam multis ornamentis, quæ usque hodiè in monasterio conservantur. Si quando victualia monachis deerant, ipsa pro posse suo illorum indigentiam supplebat. Hæc et alia in laicali adhuc habitu posita faciebat, et cum religionis habitu indueretur, facere non desistebat. Abbatem ex suo proprio ipsa vestiebat, multisque fratribus vestimenta præbebat.
Quantum autem sibi parca fuerit, quàm larga aliis, non facilè valet edisseri. Domabat carnem suam multis cruciatibus, ne insolesceret spiritumque subjugaret, secundùm Apostolum : « Spiritu ambulate, et carnis curam ne feceritis in concupiscentiis. » Quis vero audiat et facile credat, quantis vicibus et per æstatem et per hyemem ad orationem procumbens, ventrem et genua nudabat, et sic terræ et pavimentis adhærebat ? Hoc planè ideo faciebat quatenus caro frigesceret, nec libidinis calorem sentiret.
Tolerabat nimios algores, fame sitique arebat, ut tuam, Christe, consequeretur misericordiam. Et quia psalterium in juventute sua didicerat, psalmos die ac noctu decantabat.
His aliisque operibus bonis, religiosa sanctimonialis insistebat. Volens denique ecclesiam S. Martini redditibus ampliare, expetivit filium suum Goellum, multisque eum precibus deprecata est, quatenus pro salute animæ suæ, uxorisque suæ, filiorum filiarumque suarum, omniumque antecessorum suorum animabus, daret Deo et sancto Martino, monachisque Pontisarensibus in elemosinâ hæreditatem suam quam habebat apud Gaudiacum272. Quod facere recusavit. Verumtamen quoniam multis vicibus repetivit, tandem hoc concessit ut monachi totâ vitâ matris suæ supradictam hæreditatem haberent, atque post decessum ejus uno tantùm anno.
Factum est autem, cum uno anno post transitum religiosæ sanctimonialis, monachi tenuissent hanc elemosinam, ut post finem anni Goellus eam in suam potestatem redigeret. Quâdam autem nocte, jacebat Goellus in lectum suum, videbatque se esse in ecclesiâ S. Martini Pontisariensis, inter altare principale et matutinale, ubi mater ejus faciebat mandatum trium pauperum, lavans eorum pedes ; ipse vero tenebat bacinos cum aquâ et manutergium, ut matri suæ serviret. Ipsa aspiciens in eum tanquam furibunda loquebatur ad eum, dicens : « Impie surreptor, quare surripuisti michi elemosinam quam dederam servis Dei ? » et volebat eum percutere de cultello album manubrium habente, quem tenebat in manu suâ, dicens : « Nisi reddideris michi hæreditatem meam, morte morieris. » Evigilans, uxori suæ narravit quæ viderat, statimque misit nuntium qui faceret ad se venire Domnum abbatem Theobaldum. Cui venienti retulit Goellus quæ viderat et audierat ; et hæreditatem omnem quam habebat apud Gaudiacum abbati supradicto, monachisque Pontisariensibus reddidit. Hæc omnia concesserunt uxor ejus Elisabeth et filii ejus Robertus et Willelmus coram adhibitis testibus.
Aliâ vice, apparuit prædicto Goello mater, suâ manu tenens marsupium vacuum, et dicebat ei ut præstaret sibi quatuor libras drocacensis monetæ. Quod et fecit, misitque per capellanum suum Willelmum ad ecclesiam S. Martini ad faciendum anniversarium matris suæ. Similiter fecit omnibus annis quibus supervixit.
Dedit etiam decimam sterlinorum suorum de redditibus quos habebat in Angliâ, omnibus diebus vitæ suæ. His modis religiosa sanctimonialis terruit Goellum filium suum et mansuefecit, et amicum fecit ecclesiæ Pontisariensis et monachis ibi Deo servientibus.
Mortua est autem Hildeburgis sanctimonialis in senectute
bona, plena dierum et bonorum operum.
Obiit autem
Ascelin Goël confirme le don de la ceaulle de Jouy le Moutier fait à St Martin par sa mère Hildeburge.
De hoc quod Hildeburgis de Ibriaco dedit, quidquid habebat apud Gaudiacum.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 26 (ex Cart., cap. 133).
- C Bibl. nat. de France, mél. Clairambault 561, fol. 553.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Universis sanctæ ecclesiæ filiis t. p. q. f. cognitum sit quoniam Hildeburgis mater Goelli de Ibriaco273 dedit Deo et SS. Confessoribus Martino atque Germano in eleemosinam pro mariti sui filiorumque suorum animarum remedio, quidquid hæreditatis habebat in Valle Gaudiaci185. Hanc quidem eleemosinam noluit tunc temporis Goellus concedere, sed Dei operante clementiâ compunctus, tandem concessit, uxoremque suam Isabel filiosque suos Willelmum271 atque Robertum concedere fecit supradictam eleemosinam, videlicet quidquid hæreditario jure possederat in valle Gaudiaci, ecclesiæ memoratum confessorum, pro animâ suâ et patris matrisque suæ et filiorum filiarumque suarum et uxoris suæ omniumque antecessorum suorum. Ut autem hoc domum firmum et ratum constaret, testes hos adhibuit quorum nomina subtitulata sunt. S. Roberti Bastardi Rufi, filii ejusdem Goelli. S. Gauterii de Sparnone274 fratris ejusdem Roberti. S. Ingenulfi de Salciaco275. S. Hugonis Rufi. S. Goelli venatoris. S. Raynoldi de Rouman276. S. Hugonis filii Huberti filii Alelmi. S. Richardi Cressonis277. S. Goelli de Trocha. S. Garnerii majoris de Gaudiaco185. S. Odonis famuli monachorum. Hæc prolocutus est Willelmus capellanus de Ybriaco269 qui etiam huic dono interfuit. Hæc carta fuit scripta jussu ejusdem Goelli in abbatia Ibriacensi, coram abbate ejusdem loci nomine Duranus278, et Theobaudo abbate Pontisariensi.
Quando Ysabel uxor Goelli eleemosinam supradictam apud Anetum Castellum concessit, affuerunt eidem concessioni Willelmus capellanus, Garnerius major et duo pueri obsides quorum unus vocabitur Osmundus filius Roberti vicedomini de Girberreyo279, alter vero dicebatur Robertus filius Roberti de Buhui280. Affuit etiam Anfredus famulus monachorum.
Rogante denique et jubente prædicto Goello, excommunicati sunt ab abbate Theobaldo et a monachis S. M. P. omnes qui hanc eleemosinam quæ supra scripta est injustè calumpniaverint aut per violentiam auferre tractaverint. Fiat, fiat.
Privilegium Ludovici Regis VI
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 25 (ex. Cart., cap. 2).
- C Bibl. nat. de France, mél. Clairambault 561, fol. 553.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
In Christi nomme. Ego Ludovicus Dei dispensante misericordia in regem Francorum sublimatus, notum fieri volo t. f. q. et instantibus quoniam nostram, adiit presentiam Goellus de Ivriaco273 rogans ac obnixè deprecans quatinus pro animarum patris mei et matris meæ predecessorumque nostrorum remedio, terram quam in valle Gaudiaci185 jure hæreditario possidebat cum vineis et nemore et hospitibus, insuper quidquid ibi habebat, quoniam scilicet ecclesiam B. Martini Pontisariensis pro sui et matris suæ anima dederat, eidem ecclesiæ quantum ad nostram regiam majestatem pertinebat in perpetuum concederemus. Quod ita et fecimus. Verum ut hoc ratum, etc...
Actum Parisius
S. Anselli dapiferi. S. Gisleberti buticularii. S. Hugonis constabularii. S. Guidonis camerarii. Data per manum Stephani cancellarii.
Richard de Montmorency-Banthelu donne à St Martin l'église de Moncelles, à Taverny.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 10 (ex Cartul., cap. 38).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Richardus filius Theoderici de Montmorentiaco209 dedit ecclesiam S. Mariæ de Moncellis282 in eleemosynam ecclesiæ Sanctorum Confessorum Martini et Germani de Pontisarâ videlicet ob salutem animæ suæ et antecessorum suorum qui diù injuste tenuerunt ipsam ecclesiam. Dedit autem isdem Richardus quidquid habebat in memoratâ ecclesiâ, id est potestatem ponendi in ecclesiâ presbyterum et justitiandi ipsum sicut ipse solebat, concedente Fulcardo fratre suo, et posuerunt ambo donum super altare Sti Martini coram his testibus. Ex parte ipsius Richardi fuerunt hii : Fulcardus frater, hujus doni concessor, et testes Theoldus presbyter de Banterlu52, Radulphus de Cleriaco31, Paganus de Argentogilo283, Paganus nepos Odonis de Banterlu, Anderlinus de Cleriaco. Ex parte monachorum fuerunt hii : Yvo capellanus monachorum, Lisiardus Bruto200, Herbertus hospes monachorum... etc...
Richard de Montmorency-Banthelu donne à St Martin l'église de Moncelles, à Taverny.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 10 (ex Cartul., cap. 38).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Transacto autem fere septem annorum spatio, cum monachi S. Martini Pontisariensis solidè et quietè tenuissent ecclesiam Stæ Mariæ de Moncellis, cœperunt monachi Stæ Honorinæ calumpniare eandem ecclesiam. Quod cum audisset Richardus qui memoratam ecclesiam S. M. P. dederat, mandavit Roberto priori Stæ Honorinæ284 colloquium ad fontem Erignati285, statutoque die venit memoratus Richardus ad jamdictum locum cum quibusdam amicis suis et hominibus, scilicet Dno Pagano de Nealfo267 socero suo, Gisleberto de Bezu286, Guiardo filio Ymeri287 et Guillelmo fratre ejus, Bartholomæo milite205, Gauterio filio Odonis de Banterlu, Theobaldo abbate, Guidone monacho, etc. Alio tempore mandavit Richardus Dnum abbatem Theobaldum apud Pontisaram et præsente eodem, locutus est cum Roberto priore Stæ Honorinæ, rursusque nominavit tres dies placiti, si placitare de supradictâ calumpniâ vellet, quod Prior facere recusavit. Testes hujus rei sunt Drogo de Rotnel87, Guillelmus fîlius Sanswallonis, Bartholomæus, Gauterius filius Odonis de Banterlu, etc... Cum Priore fuerunt Lethardus prior Sti Petri288, etc.
Fouchard de Montmorency-Banthelu donne à St Martin l'église de St Leu, près Taverny.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 11 (ex Cart., cap. 39).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Fulcardus frater Richardi filii Theoderici de Montemorenciaco209 decidens in infirmitatem de quâ et mortuus est, fecit ad se venire Dnum Theobaldum abbatem monasterii Si Martini, causâ consilii animæ suæ, et præsente Dº Gaufredo Rothomagensi archiepiscopo289 dedit ecclesiæ Sti Martini Pontisariensis in eleemosinam ecclesiam Sti Lupi299 quæ est juxta Taberniacum et quidquid decimæ et oblationum ad eandem ecclesiam pertinebat quæ in dominio suo habebat, pro remedio animæ suæ omniumque antecessorum suorum.
Hanc eleemosinam dedit memoratus Fulcardus, præsente Dno Gaufredo archiepiscopo, ecclesiæ S. M. coram his testibus : Richardo archidiacono Rothomagensi, Rogerio canonico etc... Rogerio archidiacono Sti Melloni156, Richardo de Pertiaco291, Radulpho de Clery31, Bernardo Balzano, etc...
Posteat ivit Dnus Theobaldus abbas ad Banterlu52, adhuc superstite Fulcardo, ut exoraret Richardum fratrem Fulcardi pro concendendâ eleemosinâ (ex ejus enim fefo erat) qui libenter concessit, uxoremque suam Mathildem duosque filios suos Richardum atque Guillelmum adhuc infantulum, duasque filias suas Mathildem et Agnetem concedere fecit. Inde testes : Yvo decanus, Guillelmus clericus filius Bancelini, Arnulphus diaconus filius Drogonis, Odo de Banterlu, Radulphus de Cleriaco, Bartholomæus de Monte Morenciaco205, Paganus nepos Hugonis de Argentogilo283, Balduinus et Albericus armigeri Richardi, Fulcherius dapifer Richardi, Stephanus miles nepos Odonis, Bencelinus pelliparius, et Hugo et Bernardus filii ejus.
Huic concessioni non interfuit Theodoricus
major filius Richardi.
Sed
Girbert, évêque de Paris, confirme à St Martin la possession des églises Notre Dame de Monceaux et Saint Leu de Taverny.
- A Original sans sceau. Arch. dép. Val d'Oise, 9H, cart. 37.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 6 (ex ipsa authentica).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Quoniam Dominus non exigentibus meritis nostris, sed sua propitiante misericordia, nos Ecclesiarum suarum pastores esse voluit et constituit, earum utilitati et tranquillitati attentiori cura necessarium ducimus providere et prodesse, nostrorumque fratrum possessiones ex attributo officio sustentare, conservare, ampliare, eorum vero maximè quorum merita et subsidia credimus nobis suffragari in tremendo et districto examine.
Noverint igitur omnes quod Tebbaldus abbas ecclesiæ Bti Martini de Pontisara et cum eo quidam ex monachis suis presentiam nostram adierunt, requirentes ut nos eorum necessitatibus condescendentes, ecclesiam et altare Bte Marie de Moncellis282 eorum monasterio ex charitate in perpetuum possidendam concederemus.
Ego vero Girbertus D. G. Parisiorum episcopus297, eorum justam petitionem benignâ mente suscipiens, assensu D. Stephani loci illius archidiaconi, et accepto religiosorum virorum consilio et totius capituli nostri consensu communicato, prenominatam ecclesiam cum altari, annuente Burcardo de Monte Morenciaco225 qui eam de episcopali feodo possidebat, annuente etiam Ricardo Teoderici filio209, qui eandem ecclesiam ab eodem Burcardo de feodo tenebat ; retento quidem presbyteratu et omnibus quecumque ad presbyteratum pertinent, obedientia etiam et consuetudine Parisiensis ecclesie in omnibus retenta, monasterio B. Mi ut determinatum est ex integro in perpetuum possidendam concedimus ; eo videlicet tenore, ut ecclesia B. Mi in ecclesia B. Mariæ de Moncellis monachos constituat, qui semper inibi Deo militent. Hoc autem ne oblivionis incommodo possit deleri, aut ab invidis retractari aut infringi, carthe presenti commendavimus et nomini nostri authoritate et sigilli nostri impressione eam muniri voluimus.
S. Girberti episcopi, S. Berneri decani. S. Ade precentoris. S. Stephani archidiaconi. S. Henrici archidiaconi. S. Tebbaldi archidiaconi. S. Teodorici presbyteri. S. Landonis presbyteri. S. Philippi presbyteri. S. Roberti diaconi. S. Willellmi diaconi. S. Frederici diaconi. S. Hugonis subdiaconi. S. Drogonis subdiaconi. S. Alberti subdiaconi. S. Anselli pueri. S. Andree pueri.
Actum publice Parisius in capitulo
Bte Marie
Règlement épiscopal relatif à la cure de St Leu de Taverny.
- A Original sans sceau. Arch. dép. Val d'Oise, 9H, cart. 47.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
In N. S. et I.
T.
Ego Girbertus Dei gr.
Parisiorum episcopus297 accepto religiosorum virorum
consilio, et tocius capituli nostri consensu communicato ecclesiam
Sti Lupi290 cum altari, annuente Buchardo de
Monmorenciaco225, qui eam de episcopali feodo possidebat, annuente etiam Richardo
Teoderici filio209 qui eandem ecclesiam Sti Lupi
de Taberniaco ab eodem Buchardo in
feodo tenebat, assensu etiam donni Stephani, loci illius
archidiaconi, Teobaudo abbati et monachis
Sti Martini de Pontisara ex
caritate in perpetuum possidendam concedimus.
Eo videlicet tenore ut presente sacerdote defuncto vel remoto, ab abbate alius
canonice eligatur, et michi vel successori meo presentetur ac sic canonice
substituatur.
Sinodum vero et circadam michi retineo, debitamque illius ecclesie subjectionem
minimè relaxo...
Hoc autem ne oblivione possit deleri aut in irritum revocari, carte presenti
commendamus et nominis nostri auctoritate et sigilli nostri impressione eam muniri
volumus.
S.
Girberti
Epi.
S.
Berneri decani.
S.
Ade precentoris.
S.
Stephani archidiaconi.
S.
Henrici archidiaconi.
S.
Tebbaldi archidiaconi.
S.
Teoderici presbiteri.
S.
Landonis presbiteri.
S.
Philippi presbiteri.
S.
Roberti diaconi.
S.
Willelmi diaconi.
S.
Frederici diaconi.
S.
Hugonis subdiaconi.
S.
Drogonis subdiaconi.
S.
Alberti subdiaconi.
S.
Anselli pueri.
S.
Andree pueri.
S.
Johannis pueri.
Actum publice Parisius in Capitulo Beate
Marie.
Pierre, évêque de Beauvais, concède à St Martin l'église St Aubin de Chambly.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 7 (source non indiquée. Cette pièce n'a pas été connue de Douët d'Arcq).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Ego Petrus
D. G.
Belvacensis episcopus298 notum fieri volo
t. f. q. p. quod Mathæus
comes de Bellomonte ad nos venit et ecclesiam
Sti Albini, capellam videlicet matris
Ecclesiæ Sti Martini de Cambliaco256 in manu nostra reddidit, et
omninò nobis liberam dimisit.
Nos autem divinâ misericordiâ compuncti et ejusdem comitis petitioni
acquiescentes, prædictam capellam ad augmentum Sæ
religionis, ecclesiæ Sti M. de Pontesio gratis
donavimus et salvo jure Belvacensis ecclesiæ et nostro et
suæ prædictæ matris ecclesiæ, et archidiaconorum et decanorum nostrorum, perpetuo
possidendam concessimus.
Quod quia firmum et inconvulsum omnibus ævis permanere decrevimus, privilegium
istud inde fieri præcepimus et sigilli nostri autorithate corroboravimus.
Actum
Libéralités attribuées par Dom Estiennot au gouvernement de Thibaut I. (1099-1124)
Lecelinus, Albericus de Beriecclesia94, Philippus de Gundelcurt175, decimam, et id quod possidet monasterium apud Beriecclesiam, largiuntur.
- B Ex Cartulario, cap. 123 et 124.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Radulphus de Lobiis301, Gauterius Bubo129, vineas apud Œny112 ; Radulphus Malusvicinus60 ibidem prata, legant ; Raynardus Ferrarius id omne quod possidebat, deserit.
- B Cap. 73 et 71.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Eustachius de Genciaco93 veniens ad conversionem plantas suas apud Genciacum et vineam quæ est ad Favariam monasterio attribuit.
- B Cap. 80.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Odo de Cergiaco26, Huberto filio suo Jerosolymam proficiscente, terram quam habebat apud Cergiacum monasterio Sti Martini largitur.
- B Cap. 81.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Hugo de Bustello consuetudines et alia nonnulla quæ possidebat apud Puteolos27 concedit.
- B Cap. 85.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Girardus Haymerici filius287 vineas de Ulmo monasterio Pontisariensi relinquit.
- B Cap. 87.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Robertus Helonis filius302 et Willelmus Roberti filius medietatem decimæ de Haradvilerio303, quartam partem decimæ de Menolvilla5, decimam novem hospitum apud Aaronvillam304, decimam de perticato suo et de Nocimento305 et de Umblenvilla192, decimam apud Vasquiniolas177 et quartam partem decimæ de Behervilla306, monasterio largiuntur.
- B Cap. 90.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Odo de Marinis veniens ad conversionem monachorum, dat Deo et abbati et cœteris monachis Sti Martini quicquid habebat apud Corsellam307 villam.
- B Cap. 106.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
- Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. II, cap. VII.
Drogo de Clariaco51 factus monachus, concedente uxore suâ Eremberge et filio suo Gauterio, dedit Deo et Sto Martino Pontesiensi duos hospites apud Cormelias in Vulcassino308, coram his testibus : Herberto et Radulpho fratribus ejusdem Drogonis, Pagano de Brehercurt118, Guillelmo Salvagenesta, Hugone de Gentiaco93.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 6 (ex Cart., cap. 30).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Drogo de Wallonio filium suum Andræm offert Deo in monasterio S. M. sub Theobaldo I circa an. 1115, decimasque apud Auvers155 et Butery309 cedit.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. II, fol. 53.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Drogo de Populiaco vel Wuiriaco44 et Mathildis uxor ejus dederunt Deo et Sto Martino Pontesiensi quidquid habebant in decimâ de Morlencourte310 et in ecclesiâ ejusdem villæ, coram his testibus : Haymone de Wuiriaco, Roberto præposito de Calvomonte, Odone presbytero, Gauterio Pisatio134, Vitale de Sº Martino, Garnerio Rufo6, Godefrido Normanno. Interfuit huic donationi Odo de Conflantio50 et Drogo filius ejus qui etiam concesserunt hoc domum eisdem testibus ; ex eorum enim fefodio erat..... Drogo filius Odonis de Conflantio iterum concedit supradictum donum, sicut jam pater ejus concesserat, audientibus et videntibus his : Radulpho Delicato52, Milone de Conflantio, Hugone Malefiliastro47, Guidone præposito128, Guarinboldo Burdone, Hugone de Gentiaco93, Boudardo famulo, Alelmo famulo d'Espeis12, Radulpho famulo, Herberto famulo.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 4 (ex Cart., cap. 27).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Indications sommaires tirées du Cartulaire.
- B Bibl. nat. de France, Baluze 55, fol. 520.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
A : — Yvo de Conflentio50 et uxor Margarita, tempore Theobaldi abbatis successoris Gauterii primi abbatis.
B : — Guido de Cergiaco26, pergens Hierosolymam...
C : — Odo clericus de Calvomonte, filius Odeline, rediens de Hierosolyma.
D : — Amalricus de Curcellis307 et Yvo filius ejus.
E : — Theobaudus filius Drogonis de Conflantio50, uxor ejus Adelaida, et filii sui Albericus et Stephanus, filiæque sui Ada et Richildis et Mabilia.
Liste de divers personnages de famille noble ayant pris l'habit religieux à St Martin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. II, fol. 65 (ex Cartul., cap. 81).
- C Bibl. nat. de France, lat. 12741: D. Estiennot, Antiq. Velocassium (ex necrologio et authenticis).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Eustachius de Gency93.
Johannes de Pontisara.
Johannes Vasleth105, dominus de Jeraucour311.
Gerelmus de Umblevilla192.
Odo d'Hérouville9.
Johannes de Allodio312, dominus d'Averne313.
Hugo de Lupidomibus, Leurmaisons314, an. 1271.
Johannes dominus de Argentogilo282.
Gaufredus de Ronkerolis176, comitis de Beaumont-sur-Oyse nepos.
Gaufredus de Lyencort136.
Johannes de Ham lès Cergy26.
Odo de Marinis, Dominorum Gisortianorum affinis.
Actes attribués par Dom Estiennot au gouvernement de Guillaume I
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 3 (ex cart., cap. 23).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
- Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. I, cap. viii (ex cart., cap. 153, 169, 170, 174, 181, 185, 186).
- Analyse presque identique du P. de Machault. Bibl. nat. de France, mél. Clairambault 561, fol. 553 (d'après le cartulaire, cap. 158. Nous en avons tiré les détails mis entre crochets).
— Terram quam Gualandus de Curdemenche 315 monasterio rapuerat, Willelmus abbas saisivit, et Gualandus eam justo domino reddere cogitur
— A Raynoudo de Curdemenche quandam terram in Valle Gaudiaci185 decem solidis emit
— Odo Brito 200 moriens reddit se ad monachum fratribus S. Petri de Umblevillâ192 deditque illis decimam de Ultravicinio316
— Richildis43 mater Haymardi Malifiliastri317 morti proxima Willelmum abbatem mandat et Deo, Sto Martino, abbati et monachis Pontesiensibus justitiam terræ quæ dicitur Campus Piquant prope Pontisaram concedit. Dum in basilica Sti Martini tumulatur, Haymardus et Yvo filii, Richeldis , Cometissa et Emelina filiæ super altare donum reponunt, coram Yvone de Fremercurt 318 aliisque testibus
— Rogerius Mazo monachum professus sub abbatis Willelmi regimine, multa ejus monasterio legat, quæ et a filiis et filiabus ejus conceduntur coram Joanne de Cormeliis 308, Adamo de Ripa , Gauterio de Monmorency et Theoboudo de Alvers 155 testibus
— Gila relicta Radulphi Trabonis de Pontisarâ filium suum Yvonem D. Willelmo abbati ut faceret monachum offerens, cum eo quoque hospitem unum apud Œniacum112 et duos morsellos prati et duos arpennos terræ super Goomontem, coram Willelmo de Rinhart , Theobaldo , Roberto et Fulcone de Puteolis 27, Alelmo de Buxi 319, Alberto et Petro de Buxi fratribus Alelmi, Adamo de Ripa , monasterio in perpetuum donat
— Eum (abbatem Willelmum I) Theobaldo successisse disserte asserunt carthæ : prima quidem quæ de domo et torculari Gaudiaci (quæ Odo major monasterio surripuerat), in quâ legitur quod cum domina Hildeburgis de Ubriaco268 monasterio Sti Martini id omne quod suum erat in valle Gaudiaci [terras videlicet et vineas, et prata et domum et torcular] legasset, famulum quem habuerat, nomine Garnerium qui super domum terramque curam gerebat, administratorem reliquit. Post decessum ejusdem Hildeburgis Theobaldus abbas et monachi minus circà istud domum solliciti cum essent, prædictus Garnerius domum cum invasione arripuit ; habitavitque in eâ usque dùm ultimâ cogente infirmitate de vitâ desperans, mandavit Domnum Theobaldum abbatem, confessusque est ei, audientibus multis, et domum et masuram et alia plurima quæ habebat se injustè tenuisse, veniamque implorans reddidit omnia. Discedente indè D. Theobaldo abbate et Rothomam proficiscente, priusquam rediret Garnerius obiit. Post cujus obitum Odo filius eodem modo quo pater, consentiente Odone præposito Sti Martini224 qui erat ejus consanguineus, domum arripuit, habitavitque in ea usque ad obitum D. Theobaldi abbatis. Quo defuncto, domnus abbas Willelmus successor ejus, diligentius res inquirens, harum veritate compertâ, Odonem ad placitum provocat, et bona monasterii recuperat, et cum Odone paciscitur.
— In die quâ Eurois uxor Eustachii de Œniaco112 allata est apud S. M. P. et ibi sepulta est, dedit idem Eustachius pro animâ suâ et uxoris suæ, et pro animabus omnium antecessorum suorum terram quam habebat juxta Molendinum Richardi, nullâ retentâ justitiâ aut consuetudine, in perpetuam hæreditatem. Item concessit idem Eeustachius terram quam dedit S. Martino Helinandus filius Gauterii de Marcheilo134 quam multotiens calumpniaverat idem Eustachius. Hæc omnia concesserunt duo filii ejus Garnerius et Hugo et duæ filiæ ejus Helvidis et Menissendis, et Hildeardis filia Menissendis, et mariti earum, id est Hilduinus et Albertus. Hujus doni testes sunt : Ermenoldus presbyter, Herveus de Labevilla320, Theoudus de Œniaco et Guillelmus frater ejus, Raymundus de Œniaco, Martinus de Œniaco, Radulphus cæmentarius.
Gautier Tirel le Jeune est enterré dans le cloître de Saint Martin.
- B Bibl. nat. de France, Baluze 55, fol. 527 (ex cartulario).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
- Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. I, cap. VIII.
Die qua Gauterius filius Gauterii Tirelli223 mortuus est, cum corpus ad sepeliendum ad ecclesiam S. Martini Pontisarensis cœnobii delatum est, antequam sepelieretur, mater ejus venerabilis Adelissa223 dedit in eleemosinam dicto monasterio pro remedio anime filii sui defuncti, omnes consuetudines et justicias quas habebat Gauterius Tirellus et ipsa in terra monachorum et in hospitibus, et in quibuslibet rebus que sunt apud Linviller125. Hujus rei testes sunt Paganus de Nielfo267, Radulfus Delicatus, Yvo de Conflentio208 et filius ejus Radulfus, Drogo de Rotnello37 et alii. Quando Hugo Tirellus321 frater memorati defuncti venit Pontisaram, dedit et concessit ecclesiæ S. M. eleemosinam quam dederat mater sua, audientibus Pagano de Nealfio et duobus filiis Herveo et Theobaldo.
Subsequenti tempore, quando Gauterius Tirellus pater memorati Gauterii juvenis rediit de pago Ambianensi Pontisaram, venit ad monasterium ubi filius suus jacet tumulatus, dedit que.... quidquid uxor filiusque ejus dederant.
Gauterius Tirellus decimam habebat apud Baillolum174, in quodam campo qui dicitur Mansus Sti Martini, non pertinentem ad magnam decimam ejusdem villæ. Hanc decimam dedit in eleemosinam S. Martino Pontisarensi.
Wulpilli nemusAda uxore Hugonis Tirelli monasterio a majoribus suis concessum fuisse denegante, abbas Willelmus cartham Gauterii Tirelli et Hugonis filii ejus qui concesserant pro animâ Gauterii pueri jacentis in Claustro Sti Martini ante ostium ecclesiæ. Ada legit, Drogo miles de Pice se adfuisse testatur, nemusque suo Willelmus monasterio conservat
Confirmation par Etienne, évêque de Paris, de l'église St Prix de Tour à l'Abbaye.
- A Original. Arch. dép. Val d'Oise, 9H, cart. 46.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 17 (ex ipsa authentica).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
In nomine S. et I. T. Ego Stephanus D. g. Parisiorum Episcopus322 , Monachis in ecclesia Sancti Martini, Sanctique Germani prope castrum Pontisaram Domino servientibus, ecclesiam in honore B. Prejecti, Alvernensis98 Episcopi, consecratam, que est in villa cui nomen est Turnum jam olim eisdem a predecessore nostro bona memoria Gaufrido episcopo concessam et ex tunc ab ipsis per triginta et eo amplius annos canonice possessam, perpetuo possidendam cum duabus partibus altaris concedo et authoritate sigilli mei confirmo. Hoc et præmissis adjicio ut isto sacerdote Theodulfo nomine defuncto vel remoto323, ab ipsis alius canonicè eligatur et ab eisdem vel mihi vel successori meo presentatur ac sic canonice substituatur. Synodum vero et circadam mihi retineo, debitamque illius ecclesie subjectionem minime relaxo. Ut autem hoc firmum perpetuo maneat, consensu Capituli Parisiensis ecclesiæ et personarum subscriptione corroboratur. S. Stephani Ep. S. Berneri decani. S. Ade precentoris. S. Stephani archid. S. Theobaldi archid. S. alterius Theobaldi archid. S. Gisleberti presbyteri. S. Theodorici presbyteri. S. Ivonis diaconi. S. Guillelmi diaconi. S. Guinerandi diaconi. S. Petri subdiac. S. Auberti subdiac. S. Petri subdiac. S. Helberti subdiac. S. Henrici pueri filii Regis322. S. Bartholomei pueri. S. Urbani pueri. Data per manum Augrini cancellarii.
Hugues d'Amiens, archevêque de Rouen, reconnaît le droit de patronage de St Martin sur la cure d'Amblainville.
- A Original sans sceau. Arch. dép. Val d'Oise, 9H, cart. 36.
- a Mémoires de la Société Académique de l'Oise, tome XIII, p. 526.
- b Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
H. Dei gr. Rothomagensis archiepiscopus324 Kmis filiis suis decanis, presbyteris et omnibus Dei fidelibus clericis et laicis per Vulcassinum constitutis, salutem, graciam et benedictionem. Noverit omnium vestrarum universitas quam filius noster Willelmus abbas Pontesare legitimis testibus et sacramento disrationaverit ante nos personatum et presentationem presbiterorum ecclesie de Omblevilla192, ecclesie sue Pontesare jure pertinere. Quapropter mandamus atque precipimus quatenus eandem presentationem in pace amodo habeat nec de ea aliquis eidem contrarius existat. Salvo juro (sic) pontificali et parrochiali.*
Simon de Vigny donne à St Martin sa part de la dîme de Persan.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 28 (ex cart., cap. 47).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Simon de Vineto62 et uxor ejus Beatrix cognominata Flandina die circumcisionis Domini venerunt ap monasterium S. M. P. et dederunt eidem Sancto in eleemosinâ pro animabus suis et omnium antecessorum suorum quidquid habebant in decimâ ecclesiæ villæ quæ dicitur Parcenc262, et in eâdem villâ, posueruntque donum super altare S. Martini, audientibus et videntibus his : Ex parte Simonis et uxoris ejus fuerunt testes Amalricus de Curcellis307, Adam Belvesinus327. Postea Dnus abbas Theobaldus ivit apud Mellantum, rursùsque idem Simon et uxor sua Flandina recognoverunt eleemosinam quam S. M. P. dederunt, et fecerunt eandem eleemosinam concedere filiam suam Elizabeth et duos filios Hugonem et Simonem, coram his testibus Fromundo de Walone et Guillelmo fratre ejus, Garnerio præposito de Mellanto, etc...
Donation par Thibaut, fils de Girard (de Chars), d'un bien à St Ouen l'Aumône.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v, 2 (ex cart., cap. 143).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Theobaldus filius Girardi328 moriens dedit Deo et Sto Martino pro animâ suâ culturam de Valle de Crena et duos solidos et duos denarios censûs et quidquid habebat frater ejus apud Sanctum Audœnum31. Hæc concesserunt Girardus pater et Girardus filius et Maria uxor Girardi filii. Hujus rei testes sunt : Ingelrannus de Charz49 et Ingelrannus de Bucheleio165, Gauterius de Brehercute118, Harpinus de Valle Engelgardis107, Robertus de Monasterio329 et alii... Radulfus de Monte Alyerio etc...
Geoffroi des Alluets donne à St Martin la dîme d'Avernes.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 4 (ex cart., cap. 19).Ex Cart. cap. 19. D. Estiennot, l. III, ii, 4.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Memoriæ tradere nobis utile videtur esse quod Godefridus de Allodio312, concedente matre sua Erenburge, et uxore ejusd. Godefridi et fratribus ejus Hugone, Roberto et Johanne (qui postea monachus effectus est) dedit ecclesiæ S. M. P. et abbati Theobaldo, monachisque ibidem Deo servientibus quidquid habebat in decimâ villæ quæ dicitur Avesnes313, id est tertiam partem etc...
Porrho Domnus abbas Theobaldus venit ad archiepiscopum Hugonem324 qui tunc erat apud Andeleium et duxit secum memoratum Godefridum qui reddidit predictam decimam Archiepiscopo coram Dno abbati Theobaldo et duobus archidiaconis Fulberto atque Waleranno, et Haymardo tunc decano et Adam de Valmundensi330 et multis aliis... Archiepiscopus autem absolvit eundem Godefridum de hoc quod injustè, ut pote laïcus, eandem decimam tenuerat. His hoc modo gestis, revestivit archiepiscopus D. abb. Theobaldum de eadem decimâ perpetuo jure ab ecclesiâ S. M. P. possedendâ.
Revertente vero D. Theobaldo abbate et Godefrido de Andeleio331 ad Banterlu, affuit ibi mater Godefridi et duo fratres ejus Hugo et Johannes qui omnes cum eodem Godefrido per fidem suam pepigerunt nunquam ecclesiæ se nocituros, uno omnibus modis quibus possent adjuturos, ne deinceps ecclesia prædictam decimam perderet. Deinde perrexit ad ecclesiam Sti Gereonis de Banterlu52 et posuerunt donum super altare ejusd. ecclesiæ, coram his testibus : Richardo de Banterlu209, Theoderico, Richardo, Hugone filiis Richardi, Hugone nepote ejusdem, Gauterio de Banterlu, Stephano de Banterlu, Willelmo filio ejus, Radulpho de Clery51, Adam de Argentolis283, Pagano de Argentolis, Willelmo de Leenscurte136, Radulpho Normantio, Bartholomœo de Montmorentiaco205, Girardo de Hulseto147,Hugone filio Bencelini, Raynerio Bucello, Crispino de Ruello332, Hugone de Bruolio333 Fulcone preposito, Hugone filio Bertramni. His ita gestis rogavit D. Abbas Theobaldus dominum Drogonem de Rotnello37 patrem Drogonis juvenis, quatenùs pro animâ suâ et pro omnium antecessorum suorum animabus concederet prædictam decimam ; ex ejus enim fefo erat. Qui libenter concessit... Factum est autem cum idem Drogo pater Drogonis infirmaretur et faceret se afferre ad monasterium S. M. P. ut ibi fieret monachus. Venit cum eo filius ejus Drogo, et duæ sorores ejus Eremburgis et Adda ; deprecatusque est Domnus abbas Theobaldus Drogonem filium Drogonis ut suprascriptam decimam quam Godefridus de Alodio dederat et pater suus Drogo concesserat, ipse quoque concederet... Quod et fecit... Inde testes... Odo de Populacio44, Radulfus Corsanctus334, Bonefacius, Herbertus de Ruello329, Radulfus Saracenus, Hubertus de Ronello37, Robertus filius Enguelerii, Henricus filius Harduini, Ulbertus retro monasterium335 ; Eremburgis336 uxor Willelmi de Basincurte115 ; Adda336, uxor Odonis de Populiaco44 ; Vilana uxor Clarembaudi.
Confirmation à l'Abbaye, par l'archevêque de Rouen, des églises et des dîmes qu'elle possède dans son diocèse.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iv, 1 (ex cartulario, cap. 3).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Hugo Dei gr. Rothomagensis Archiepiscopus324, dilecto filio suo Theobaudo abbati S. Martini monasterii Pontisariensis, tuisque successoribus canonice substituendis in perpetuum.
Romanorum pontificum decernit authoritas et sanctorum canonum statuta præceptaque mandant imperialia, ut monasteria quæque consilio episcoporum in quorum parochia sita sunt, pie disponantur et regulariter ordinentur, omnisque eorum possessio et quidquid jure ad ea pertinere videtur, ita pontificali privilegio muniatur ut nulli posterorum ea auferre vel minuere liceat ; ut nulla ecclesiastica persona præter episcopum suum eis dominare præsumat ; ut nullæ laicæ seu secularis personæ potestas conturbet ea vel opprimet. Ea propter monasterium S. M. Pontisariensis prout tempore venerabilium prædecessorum meorum archiepiscopum Rothomagensium Johannis, Guillelmi, Gaufredi337, liberum et proprium Rothomagensis ecclesiæ cœnobium ad nostra usque tempora pervenit, ita privilegii nostri authoritate roboramus et pontificali sanctione munimus, ut nulli unquam nisi Domino Papæ et Rothomagensis ecclesiæ subditum fiat. Quidquid autem liberalitas regum, largitio pontificum, benevolentia principum seu quorumlibet pietas fidelium monasterio cui Deo authore præsides, carissime fili Theobalde, jam donavit vel aliquando præstare voluerit, nos authoritate pontificali rata manere mandamus ut sanctis præstita vel Deo dicata. De quibus hæc pauca subnotare volumus, videlicet quidquid juris, quidquid decimarum, quidquid oblationum habet in ecclesiis vel parrochiis de Valmundeis330, de Heruvilla9, de Valle Engelgardis107, de Haraviler303, de Behervillâ306, de Curcellis307, de Trierio338, de Avesnis313, de Tilleio179, de Cleriaco51, de Banterlu52, de Ruuilis338, de Puteolis27, de Umbleinvilla192, de Marcomonte167, de Borrito235, de Morlencurt339, et decimam quam dedit Drogo de Gallonio quæ est inter Butery321 et Heruvillam9. Hæc et alia ad præfatum monasterium jure pertinentia conservanti et protegenti salus, pax, honor, præstitur a Domino.
Quisquis vero ejusdem monasterii prælibatam libertatem seu possessionem temerario ausu perturbare vel minuere præsumpserit, ultioni divinæ subjaceat et cum dampnatis et proditis sortem maledictionis accipiat. Amen.
Ego Hugo Rothomagensis Archiepiscopus ss.
Ego Fulbertus Vulcassinensis Archidiaconus ss.
Ego Gaufredus Rothomagensis ecclesiæ decanus ss.
Ego Rogerius Roth. archidiaconus ss.
Ego Valerannus Roth. archidiaconus ss.
Ego Robertus Roth. archidiaconus ss.
Ego Girardus decanus ss.
Ego Valbertus decanus ss.
Ego Raynaldus decanus ss.
Data Rothomagi
Confirmation de l'autonomie de la chapelle prieurale St-Pierre d'Amblainville.
- A Original avec fréquentes abréviations tironiennes. Arch. dep. du Val d'Oise, 9H, cart. 41. Sceau perdu.
- B Copie collationnée. Arch. de Seine-Maritime, G 1847.
- C Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iv, 2 (ex cartul., cap. 4).
- a Mémoires de la Société Académique de l'Oise, tome XIII, p. 524.
- b Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
H[ugo] Dei gra[tia]
Rothomogensis archiep[iscopu]s
delecto filio T[heobaldo] abb[at]i
Sti Martini Pontisariensis ejusque
successoribus canonice substituendis in perpetuum.
Equum est ut qui gr[ati]e Dei assidue deserviunt, et pacem que Dei est et que
hominum corde atque op[er]um exibitione sectantur, gr[ati]am et pacem ab his qui
gratis accep[er]unt consequantur.
Nos itaque quieti ac paci omnium et precipue eorum qui in congregatione sancta
positi, D[omi]no sub disciplina religionis deservire videntur, studentes,
ep[iscop]ali nostra auctoritate concedimus et presenti pagina corroboramus, ut
capella Sti Petri de Umblenvilla192 et fr[atr]es monachi,
videlicet Sti Martini Pontisariensis hanc
libertatem donatione nostra obtineant ; ab omni inquietatione liberi sint, et
elemosine et oblationes que ibi a fidelibus sive parrochianis matris eccl[es]ie
illius ville, sive a quibuscumque aliis fidelibus offeruntur, capelle et monachis
remaneant.
Nemo ig[itur] nec sacerdos nec laicus eos deinceps super his inquietet.
Specialis enim nostra est, et sub manu propria capellam illam, sicut et alia que
abbatie Sti Martini proprii juris esse
dinoscuntur, tenendo fovemus et protegendo retinemus.
Facta est a nobis hec donatio
Odon III, évêque de Beauvais, confirme à St Martin cinq églises de son diocèse.
- A Original. Arch. dép. Val d'Oise, 9H, cart. I.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iv, 8 (ex cart., cap. 11).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Ego Odo
Dei gratia
Belvacensis episcopus340, notum fieri volo tam
p. q. f. quod Teobaudus
monasterii Pontisariensis abbas, multum nos
deprecatus est, quatenus ecclesias quas tempore predecessorum nostrorum fideles
christiani pro remedio animarum suarum ecclesie S. Martini
Pontisariensis dederunt, nos ex parte nostra concederemus et sigillo
nostre auctoritatis corroboraremus.
Nos autem divina misericordia compuncti, ejusdem Abbatis peticioni adquiescentes,
voluntatem ejus adimpleri benigne concessimus, salvo tamen jure
Belvacensis ecclesie et nostro et archidiaconorum et
decanorum nostrorum.
Et ut hoc firmum omnibus seculis permaneat, privilegium istud inde fieri
precepimus et sigilli nostri auctoritate corroboravimus.
Actum publice
Hec sunt autem ecclesie que nobis subjecte sunt, ad ecclesiam Belvacensem pertinentes quas ecclesie Sti Martini Pontisariensis concessimus : Ecclesia Sti Georgii de Ronkerolis46,341. Ecclesia Sti Albini de Cambliaco256. Ecclesia Sti Martini de Beriecclesia94. Ecclesia Sti Jacobi quæ est juxta memoratam villam. Ecclesia Sti Martini de Nogento206.
Thibaut II de Gisors abandonne à St Martin deux moulins tannerets à Pontoise pour accomplir un legs de sa mère.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iv, 3 (ex cart., cap. 61).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Quoniam quidem in omni rerum substantiâ nihil homine mutabilius, ne apud futuros ea quæ antiqui statuerunt oblivione delerentur, ideo tam p. q. f. not. fieri volumus quoniam Theobaldus de Gisortio filius Pagani de Nigelfo267, dedit Deo et ecclesiæ Sti Martini Pontisariensis et monachis ibid Deo servientibus duo molendina tannetacia apud castrum Pontisarense, quæ multo ante, mater ejus eidem ecclesiæ dederat, sed tunc isdem Theobaldus concedere noluit ; postea vero gratiâ Dei cumpunctus quod injuste tenuerat benevolè reddidit..... Donum istud factum fuit in capitulo die quâdam dominicâ in ramis Palmarum, audiente et concedente uxore ejus Agnete, hoc ipsum concedentibus nepotibus suis Herveo atque Fulchardo, sororeque ipsius Theobaldi Richildi. Huic dono interfuerunt testes plurimi, scilicet Hugo Babolanus, Guillelmus de Argenteolis282, Herveus, cellerarius monachorum.
Ipsâ etiam die post processionem quæ in memoriam Dni nri J. C. advenientis in Jerusalem ad Crucem usque extenditur*, congregato iterum in ecclesiâ S. M. innumerabili populo qui pene totius ejusdem ecclesiæ parietes impleverat, finitoque sermone qui pro ædificatione populi factus fuerat, hujus rei facta est mentio. Omnes autem hoc audientes, magno lætificati gaudio Omnipotentem glorificantes, Theobaldum uxoremque ejus Agnetem magnis vocibus benedixerunt qui tantum beneficium ecclesiæ nostræ impenderat, sicque factum est ut tot fierent hujus rei testes quot etiam auditores. Quicumque igitur præfata molendina ecclesiæ S. M. vi aut ingenio abstulerit, sive qui rentam eorum quæ ad cænam monachorum instituta est, alio loco converterit, absque consensu totius capituli, ex authoritate Dei Patris et Filii et Spiritûs Sancti et Sanctorum Canonum et ex authoritate Dni Theobaldi Abbatis conventus S. M. se esse excommunicatum noverit.
Guillaume de Banthelu lègue à l'Abbaye une terre à Briençon et est enterré à St Martin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 8 (ex cart., cap. 60).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Scire debent t. f. q. f. quoniam Willelmus filius Richardi de Banterlu52 morti proximus dedit Deo et Sto Martino et monachis Pontisariensibus fornum unum quem habebat apud Brienchon121 et quandam terram quæ vocatur cultura de Salceio342 cum frumento quod in eâ seminatum erat. Est autem hæc cultura major omnium culturarum suarum, et est inter Brienchon et Rosnel37. Interfuerunt huic donationi Yvo presbyter de Gisortio, Hugo de Fay95, Gauterius de Brienchon, Odo de Fayaco, Willelmus de Basincurt115, Arnulphus de Bezu286, Willelmus Martels.
Quando autem allatum fuit corpus ejus ad ecclesiam S. M. antequam humaretur, quatuor fratres ejus, Richardus scilicet, Herveus, Fulcardus atque Hugo præfatum donum concesserunt, multique testes huic concessioni interfuerunt, videlicet : Domnus Stephanus de Banterlu, Robertus de Beeley343, Herveus capellanus Theobaldi de Gisortio, Bernerius de Cergiaco , etc... Johannes de Magniaco247, Johannes de Clereyo51, et Ingelramnus frater ejus, Hugo de Mascheria, Allelmus de Charz49, etc...
Mathieu I de Montmorency confirme les legs de son père Bouchard IV à St Martin et à d'autres églises.
- A Arch. nat., LL 1351, fol. CXI.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Matheus de Montemorenciaco omnibus hominibus suis atque
fidelibus salutem.
Noveritis quod Burchardus pater meus dedit ecclesie
B. Martini de Campis, et ecclesie
B. Martini de Pontesio, ecclesie
S. Honorine de Confluentio et ecclesie
Cluniaci decem libras in transverso suo de
Francurtvilla344, in elemosina singulis annis.
De his decem libris volo et concedo ut ecclesia S.
Honorine juxta dispositionem patris mei xxx sol.
singulis annis a firmario qui ipsum transversum ad firmam habebit,
recipiat
Henry de Belle Eglise, en partant pour la croisade, fait un don à St Martin.
- B Ex Cartul. cap. 161.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
- Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. I, cap.viii (en regard du premier alinéa, D. Estiennot a écrit ces mots : Sunt ipsamet Cartularii verba).
Henricus de Beriecclesia94 profecturus in Jerusalem345 venit in capitulum S. Martini Pontisariensis cum uxore suâ et aliis pluribus, ut se Domni Theobaldi abbatis cæterorumque fratrum orationibus commendaret, deditque Deo et S. Martino, si in viâ moreretur, duos modios frumenti, unoquoque anno in molendino suo de Beriecclesiâ ; concesserunt hunc donum fratres ejus et uxor ejus Ermengardis. Testes fuere : Drogo de Visnecello177, Ascelinus de Gundelcuria176, Haymardus frater ejus, Henricus de Montegny346, Radulphus Comes cliens Henrici, Albericus armiger ipsius Henrici.
Contigit autem dum præfatus Henricus iter ageret cœptum,
abbatem Theobaldum finire vitam.
Cujus loco successit abbas Willelmus.
Sed et Henricus in viâ illâ mortuus est.
De ejus morte postquam fama audita est, Domnus abbas
Willelmus
Ermengardem ejus uxorem petiit, et
ammonuit eam quatenus donum suprascriptum adterminaret ; quæ petitionibus ejus
gratanter annuens, unum modium
Marguerite de Gisors, mère d'Enguerran de Trie, est enterrée à St Martin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, 3 (source non indiquée).
- C Bibl. de Rouen: Denyaud, Histoire de Gisors, tome I, fol. 65 (ex cartulario. Ce dernier texte, inexact dans les premières lignes, contient les passages entre crochets, omis par D. Estiennot, mais ne donne aucune des souscriptions de témoins).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Universorum t. p. q. f. tradidimus notitiæ quod Margarita uxor Willelmi Aculeii de Treja347 gravi urgente infirmitate, ad extrema perducta, consilio fratris sui Theobaudi de Gisortio dedit Deo et S. Martini de Pontisarâ monachisque cœnobii ejus, pro animâ suâ et viri sui Willelmi et pro animabus omnium antecessorum suorum, jure perpetuo in furno suo de Pontisarâ xx solidos ad coquinam fratrum, præsente ibi Dno Willelmo cœnobii præfati abbate, quem ad hoc ipsum mandaverat, ut se diligentius orationibus ejus commendaret. Quæ postquam defuncta est, ad ecclesiam Bti Martini sicut vivens decreverat, delata, ibique ab abbate et toto conventu honorificè sepulta est. Ad cujus exequias affuerunt frater ejus Theobaldus et quatuor filiæ suæ, Oda scilicet et Ydonea et Adelaidis et Mathildis, sed Ingelramnus filius suus non affuit ; prohibuit enim Theobaldus avunculus ejus eum venire, ne de matris suæ decessu indiscretè dolens abundantiore tristitiâ gravaretur348. Completoque ex more officio, processerunt ad altare Sti Martini349 Theobaldus frater defunctæ et quatuor ejus filiæ ; donum quod mater vivens fecerat [præsente abbate et monachis, necnon multis aliis tam clericis quam laicibus] super altare posuerunt. Denique non post multum tempus Th. de Gisortio adduxit Ingelramnum nepotem suum ad Pontisaram et fecit eum concedere donum matris suæ. Testes ..... Theobaldus de Gisortio, Gobertus de Fay95.... W. de Argentogilo282.... Odo de Meru etc...
Mathilde, veuve de Hugues de Gisors, donne à St Martin la dîme de ses moulins de Gisors et de Bézu, le jour du convoi de son mari.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 10 (ex cart., cap. 137).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Omnibus fidelibus t. p. q. f. notum sit quoniam Hugo filius Pagani de Nealfo350 quando defunctus
fuit, delatum est corpus ejus ad ecclesiam S. M.
P. ad sepeliendum ;
Quicumque hanc eleemosinam calumpniaverit, vel vi abstulerit, aut coquinæ monachorum substraxerit, anathema sine fine permanebit. Fiat, Fiat.
Eudes de Lieux donne des rentes et, après sa mort, tous ses biens à l'Abbaye.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, ii (ex cart., cap. 149. Dom Estiennot a omis dans sa transcription un passage qui rattachait cette charte à la précédente)*.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Odo de Lex46 dedit in molendino suo prope Pontisaram duos modios et dimidium annonæ. Ad ecclesiam pergens, donum super altare posuit in præsentia D. Wilhelmi Abbatis et monachorum, receptis à Lecelino monacho præposito triginta solidis, ubi etiam fecit donum S. M. de omnibus rebus suis quas possidebat post decessum suum et de omnibus rebus suis quæ erant invadiatæ, quatenus S. M. eas redimeret et jure perpetuo possideret. Ista omnia concessit Fulco frater ejus, qui etiam dedit viridarium suum.... et quidquid retinebat in vitâ suâ dedit S. Martino post decessum suum etc...
Confirmation de ces dons par Thibaut de Maudétour.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 12 (ex cart., cap. 150).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Sciendum est quod Odo de Lex dedit Deo et S.
Martino
Pontesiensi et monachis ej. loci omnes res suas
ubicumque essent, seu liberæ seu invadiatæ, ita dico si monachi eas qui invadiatæ
erant redimere vellent.
Invadiaverat autem ipse Odo de Lex Odoni
majori de Gaudiaco quandam terram quæ est apud
Curdemanche325 quam Willelmus monasterii
Pontesiensis abbas à præfato
Odone redemit.
Erat autem ista terra de feufo Theobaldi de Maldestor,
contigitque hoc tempore quod prædictam terram abbas Willelmus
redimere volebat, ipsum abbatem scilicet ire
Thibaut II de Gisors confirme toutes les libéralités faites à l'Abbaye par lui et ses ancêtres.
- A Original sans sceau. Arch. dép. Val d'Oise, 9H, cart. I.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iv, 10 (note de D. Estiennot sur la charte précédente).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
In nomine S. et I.
T. Nobilis est scripture thesaurus.
Emergentibus autem occurrit calumpniis et rerum seriem incommutatâ loquitur
veritate.
Ego Theobaudus de Gisortio parentum meorum et antecessorum
æmulatus vestigia, ecclesiam B. M.
Pontisariensis propensius fovens, fratres qui in ea divino mancipati
sunt obsequio fideliter diligens, pluribus eam decoravi honoribus,
possessionibus ampliavi et auxi redditibus.
Quecumque vero mea sunt adepti largitione, dono, liberalitate, beneficio, eis in
perpetuum habenda, tenenda, possidenda libere et quiete, concedo ; et hanc paginam
auctoritatis mee sigillo confirmo et munio.
Ea vero que habent, que tenent, que possident de me, propriis distinguo
nominibus.
— Ecclesiam Bi Prejecti de Turno90.
Insulam que Teleusa dicitur352.
Decimam molendinorum meorum de Baiart et de
Botellier ; et tres panes
[Ex cartha Hugonis Archiepiscopi data
Expositionem hujus confirmationis seu potius ampliorem donationum relationem habes in Carthulario cap. 138, ex quo sequentia referuntur, quæ quidem intelligentiæ tum historiæ tum genealogiæ comitum Gisortianorum utilia fore haud dubiè judicabis :]
Theobaldus, Pagani de Gisors et nobilis matronæ Mathildis filius, domnum Theobaldum abbatem monasterii Pontisiensis deprecatus est quatenus eleemosinas quas dederunt ecclesiæ Sancti Martini antecessores in cartha scribere faceret. Quod et fecit. Hæc ergo sunt :
Godefridus Dives89 et Richildis uxor ejus concesserunt ecclesiam Sti Præjecti de Turno, decimam ejusdem villæ tam vini quam annonæ et medietatem alnidii Turno vicini, et terram apud Linviliers125.
Paganus de Gisortio uxorque ejus Mathildis dederunt decimam molturæ molendinorum Baiarth et Bouteillier apud Pontisaram. Paganus deinde in monasterio Sti Martini monachum professus, dedit insulam Teleusæ quæ est super fluvium Ysaræ352.
Hugo filius Pagani mortuus sepelitur in æde Sti Martini. Mathildis ejus relicta et Theobaudus frater dant decimam molendinorum de Gisortio et de Besu.
[Theobaudus ea quæ in authentica præcedenti referuntur, quæ quidem sigillata est ; at sigillum ita destructum ut nulli characteres appareant, ideoque hic exprimi non potui].
Hubert de Méry est enterré à St Martin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 2 (ex cart., cap. 22).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Emelina uxor Huberti de Mery428 et Radulphus et Balduinus filii ejus, eodem die quo adtulerunt memoratum Hubertum ad sepeliendum in cimiterio Sti Martini Pontesiensis, dederunt censum Hervei supra dicti et justitiam, et omnes consuetudines ejusdem ecclesiæ in eleemosinam, pro animâ patris sui Huberti et omnium antecessorum suorum. Hoc donum concessit Hugo de Clichy et uxor ejus Helvidis filia memorati Huberti. Hujus rei testes sunt : Petrus de Froolcurt33, Herveus de Mery, Lambertus et Fulco nepotes Hervei.
Raoul, chevalier d'Auvers-sur-Oise, donne la moitié de ses biens à l'Abbaye.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
- Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. I, cap. viii (ex cart., cap. 166).
Radulphus miles de Alvers155 medietatem omnium rerum quas ibi possidebat, abbati Willelmo suoque monasterio largitur, coram Philippo de Valmundeis330 et duobus militibus ejus, Hugone scilicet filio Radulphi Vasleth105 et Ansculfo filio Gauterii de Flaerlu, Adam de Frepellun354, Adam et Petro de Logiis301 fratribus uxoris domni Radulphi, Hatone de Ruviny355, Ligerio de Ruviny, etc. Venit Radulphus ad ecclesiam Sti Martini, ponitque donum super altare, præsente Domno Willelmo abbate aliisque multis
Le chevalier Raoul d'Auvers se fait moine à St Martin. La reine Adélaïde confirme le don de ses biens à l'Abbaye.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, i (ex ipsa authentica. Sigillum exhibet reginam stantem veste talari regiaque cum amplissimis manicis indutam. In circuitu legitur : Ad..... Francorum..... re..... (D. E)).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
In nomine S. et I. T. Amen. Cunctis sanctæ Ecclesiæ fidelibus t. f. q. p. notum fieri volumus quoniam Radulphus miles de Alvers rerum omnium medietatem quas ibidem de nostro censu tenebat, tam in hospitibus quam in terris et pratis et vineis et censu, ecclesiæ Sti M. Pontisarœ, ubi monachus effectus est, pro animæ suæ suorumque antecessorum remedio, in perpetuum dédit. Insuper et donum suam et mansuram ejus cum vineâ quam de nobis idem Radulphus ad medietatem hæreditario jure tenebat, post mortem uxoris suæ Richildis ad cujus dotem præfata domus pertinebat, eidem ecclesiæ concessit, hoc tenore ut quamdiu prænominata Richeldis vixerit, ipsa ad præfatæ vineæ facturam, medietatem unam tribuat et monachis medietatem reliquam. Ego itaque Adelaidis regina mater Ludovici illustrissimi Francorum regis281, præscripti militis devotionem quam erga prætaxatam B. Martini Pontisarœ ecclesiam habebat pro favore amplectens, donum illud quod pietatis gratiâ fecerat sicut prædictum est, pro salute et animæ meæ remedio, dominique mei Ludovici piissimi Francorum regis, filiorum nostrorum, Guillelmi ejusd. ecclesiæ abbatis amicorumque suorum petitione cum cæteris quas multotiens præfatæ ecclesiæ concessi, eleemosinis in perpetuum confirmavi, præsentemque cartham ne ab ullo successorum nostrorum infringi vel impediri valeat, sigilli proprii impressione signare et muniri præcipi. Huic autem concessioni interfuerunt quorum nomina subtitulata sunt et signa : S. Guillelmi abbatis ejusdem ecclesiæ. S. Girberti monachi. S. Liescelini monachi. S. Domini Yvonis de Merlo Belvacensis decani356. S. Guidonis de Chela357. S. Drogonis clerici. S. Joisberti clerici. S. Johannis clerici. S. Ludovici de Choisy ejusd. reginæ... dapiferi. S. Pagani de Bestisi357. S. Philippi de Valmundeis330. S. Adæ de Logiis301. S. Anscuxfi de Pueilly44. S. Isembardi. S. Raynaldi majoris de Alvers. S. Johannis Parvi. S. Garnerii Belsarii. S. Dominæ Gentæ Puellæ358. S. Dominæ Avinæ. S. Dominæ Richildis de Alvers.
Data per manum Thomæ ejusd. Reginæ tunc notarii.
Autres actes de la reine Adélaïde.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, ii, 5 (ex cart., cap. 20).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. I, cap. viii (ex cart., cap. 182).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Cum nepotibus Radulphi de Alvers paciscitur atque precibus Adelaidis reginæ, filiis Hervei de Meri et Radulphi de Alvers posteris, de donis a majoribus suis monasterio suo factis, abbas Willelmus multa remittit.
Thibaut, évêque de Paris, confirme à St Martin l'église Saint Prix de Tour.
- A Original. Arch. dép. Val d'Oise, 9H, cart. 46.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iv, 9 (sigillum antitistem sacris vestibus indutum exhibet. (D. E.) Ce sceau est perdu).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
In nomine S. et I.
T.
Ego Teobaudus Dei gr.
Parisiorum episcopus359 monachis in ecclesia
Sti Martini Sanctique Germani prope
Castrum Pontisare Domino servientibus, ecclesiam in honore
Bti Prejecti Alvernensis episcopi98 consecratam, que est in
villa cui nomen est Turnum, jam olim eisdem à
predecessoribus nostris bone memorie Gaufredo atque
Stephano episcopis concessam et ex tunc ab ipsis per
triginta et eo amplius annos canonice possessam, perpetuo possidendam cum duabus
partibus altaris concedo, hoc etiam collaudante Archidiacono ejusdem ecclesiæ
Guermundo, authoritate sigilli mei confirme.
Insuper adjicio ut sacerdote præfate ecclesiæ defuncto, vel remoto, ab ipsis
alius canonicè eligatur, ut ab eisdem vel mihi vel successoribus meis presentetur,
ac sic canonicè substituatur.
Synodum vero et circadam mihi retineo, debitamque ipsius ecclesie subjectionem
minimè relaxo.
Actum est hoc Parisius
Foulques de Lieux, frère convers, donne une métairie à Gency et des biens à Menandon.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v, 14 (ex cart., cap. 186).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Sciant omnes quod Fulco de Lex46 dédit Deo et Sº Martino et abbati et monachis cœnobii Pontesiensis, tanquam redditus et frater ejusdem loci, mediatariam illam quam filii Kanduini de Gency, Albericus videlicet et Ermenoldus, tenebant de eo in vineis quæ sunt retro donum illorum apud Gency et censum domus illorum.
Domnus vero abbas Willelmus redemit à prædictis filiis Kanduini partem Fulconis quam habebant ab eo in vadimonio pro xxx et octo solidos. Testes : Robertus de Brueil333, Rogerius de Mellento... etc.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, vi, 14 (ex cart. in fine, cap. 206).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Fulco de Lex dedit nobis duos denarios census ad infirmariam
et nos dedimus ei quindecim denarios ad redimendam cappam suam.
Ermenfredus de Montlandon183 et Hunoudus debent unum
denarium de duobus areis quæ sunt sub Monlandon juxta
fontem de Cantarenâ, Henricus filius Elion de
Monlandon unum denarium de quâdam areâ quæ est ibidem.
Hic census est
Philippe de France, chevecier de Saint Mellon de Pontoise, confirme les dons d'Eudes et Foulques de Lieux à St Martin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v, 7 (source non indiquée).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Notum sit u. t. p. q. f. quod ego Philippus, illustrissimi Francorum Regis frater, et capicerius ecclesiæ Sti Melloni de Pontisarâ360 concedo et confirmo ecclesiæ Sti Martini et Sti Gauterii (sic) et abbati et monachis ejusdem loci molendinum de Martin et hortum, quantum ad capicerium pertinet, quod Odo de Lex et Fulco frater ejus dederunt præfatæ ecclesiæ et monachis in eleemosina. Insuper eleemosinam illam quam [fecit] Radulphus de Alvers et alias eleemosinas quas ibidem habent, concedo eis et confirmo, sicut in cartha matris meæ quam de concessione eorum habent, continetur. Et ut ista omnia quæ prænominatæ ecclesiæ et monachis concedo, ipsi in perpetuum possideant in pace, præsentem cartham sigilli mei authoritate muniri et corroborari præcipi. Actum publice apud Parisius in domo, astantibus et videntibus quorum nomina subtitulata sunt et signa : S. Guillelmi d'Essarth. S. Barbedor. S. Theobaldi de Corbolio. S. Osmundi de Pissiaco. S. Petri de Puteolis 361
L'abbé Guillaume reçoit à St Martin la famille de Thibaut II de Gisors exilé par le Roi.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v, 4 (source non indiquée).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Contigit aliquam oriri discordiam inter Ludovicum regem Francorum et Theobaldum de Gisortio, propter quam etiam terræ suæ mansionem interdixit ei rex*, Dnus vero Theobaldus eâ die quâ de terrâ regis exiit, duxit secum Dnum Willelmum abbatem ad villam suam quæ dicitur Beeleium ubi erat tota familia sua, quam abbas Willelmus adduxit ad cœnobium Sti Martini Pontisarœ, ut ibi moraretur, donec regi pacificaretur Theobaldus. Et dum adhuc apud Beleium343 erant simul concesserunt Deo et ecclæ S. M. et abbati et monachis decimam quam dederat eis Robertus de Relhi262, jubente hoc ipsum Theobaldo, uxor ejus Rohaidis et sororia ejus Mathildis quæ fuerat uxor Hugonis de Gisortio fratris Theobaldi, et filius ejusdem Mathildis Johannes, nepos Theobaldi, et soror Johannis Idonea.
Hugues d'Amiens, archevêque de Rouen, concède à St Martin l'église collégiale de Notre-Dame de Maudétour.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iv, 4 (ex cart., cap. 135).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Ego Hugo Dei gr. Rothomagensis archiepiscopus324, monasterium Bti a Martini quod est constructum juxta Pontisaram amplificare et honorare pro posse meo cupiens, trado eidem monasterio ecclesiam Beate Dei genitricis Virginis Mariæ quæ sita est in confinio municipii quod vocatur Maldestor, ita videlicet ut si divina gratia eis imperaverit qui memoratam ecclesiam vel res eid. ecclesiæ pertinentes injuste ut pote temporaliter laici possident, Deo pro animarum suum salute dare, monasterio B. Martini Pontisariensis sollempniter tribuant. Nostra itaque pontificali authoritate definitum et prohibitum est, ut nulli monastico vel clericali seu sanctimoniali ordini eam habere liceat, nisi monachis S. M. P. quibus ipsam jure hereditario concedo possidendam. Quicumque autem huic concessioni meæ refragarerint, et quæ a me definita sunt violare presumpserint, judicium Dei nostramque judicalem sententiam sustinebunt. Hæc publice acta sunt et dicta in auribus clericorum, monachorum atque laicorum qui ad dedicationem ecclesiæ memoratæ convenerant. Ex quibus testes sunt : Rotroldus et Laurentius canonici B. Mariœ, Raynoldus decanus, Aszo presbyter ipsius ecclesiæ, Odo presbyter de Arteja363, Robertus prior de Verliaco364, Willelmus filius Osmundi, Theobaldus de Maldestor325, Drogo de Mellento, Hugo de Rupe365, Ingelramnus de Charz49, Richardus de Perticato291, Daelenus miles Theobaldi, Fulcoidus de Genefvilla366, Adelaïdis de Maldestor, Lucia uxor Theobaldi.
Raoul le Valet donne à St Martin l'église et la dîme de Genicourt et la chapelle de Livilliers. Enguerran Aiguillon confirme cette donation.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 14 (source non indiquée).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Sciendum est quod Radulphus Vallez105 in capitulum S. Martini veniens, Hugoni Archiepiscopi Rothomagensi ecclesiam de Jhierincourt367, reddedit et majoris decimæ tertiam partem et totam minorem extra partem, et capellam de Linvilario125. Ista omnia reddidit Radulphus Vaslez, Hugoni archiepiscopo324 per manum Theobaldi canonici de Pontisarâ, quem in loco suo adesse ipse jusserat archiepiscopus, et per ejusdem Theobaldi manum revestivit de his archiepiscopus Dnum Willelmum abbatem Sti Martini. Dedit quoque idem Radulphus unum hospitem et quidquid habebat apud Jherincurt. Habebat autem Radulphus filium nomine Johannem puerum clericum quem abbas Willelmus suscepit et monachum fecit. Habebat et filiam nomine Aalis, quam abbas W. apud Kalam368 suscipi fecit et sanctimonialem fieri. Concesserunt autem ista Emelina uxor Radulphi et duo filii ejus Bartholomæus et Hugo qui etiam promiserunt se rogare Ingelramnum Aculeium de cujus fefo hæc erant. Quatenus ipse concederet. Insuper etiam fidem suam dederunt, et Gauterius Brito cum eis quod ista ergà Ingelramnum garantirent et deservirent, sicut et aliud fefum. Testes Garnerius vicecomes369, Henricus de Montegny346, Petrus de Asinariis370, Geroudus canonicus de Insula, Haymardus Malusfiliaster, etc.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 19 (ex cart., cap. 189).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Willelmus Abbas adiit Ingelramnum Aculeium371 die quâ Theobaldus de Gisortio avunculus ejus profectus est ad Sanctum Jacobum et precatus est eum quatinus eleemosinam Radulphi Vaslez ita ecclesiæ Sti Martini concederet, ut quicumque fefum teneret vel in cujuscumque manus veniret, ecclesia semper eleemosinam in pace haberet... Concessit itaque hoc super vallem Alvei372, rogantibus et laudantibus idipsum prædicto Theobaldo de Gisortio et Willelmo de Merlou, avunculo Dni Abbatis, et multis aliis. Testes Galo de Calvomonte, Albericus de Bobers373, Hugo de Turli189, Gauterius de Marinis, Richardus de Banterluto, Hugo de Insula, Amalricus Rufus, Haymardus Malusfiliaster, Alelmus de Charz. Et notandum quod tunc temporis isdem Ingelramnus adhuc juvenis erat et absque uxore371.
Adam de Valmondois donne à St Martin l'église et la dîme de la paroisse de St Quentin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v (ex cartulario).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Adam de Valmundensi dedit in eleemosinam Deo et S. Martino Pontesiensi et abbati et monachis ecclesiam S. Quintini de Valmundensi et atrium ejusdem ecclesiæ et decimam ad eand. eccl. pertinentem. Hæc omnia dedit memoratus Adam pro animâ suâ et animabus antecessorum suorum, nullâ retentâ justitiâ aut consuetudine. Dedit etiam duos arpennos pratorum et de nemore suo ad clausuram et ad ædificandas domos monachorum inibi habitantium, et de mortuo nemore quantum sufficeret ad ardendum. Dedit etiam usuarium nemoris sui hospitibus monachorum sicut suis hospitibus. Hujus dati fuerunt testes ex parte Adæ : Guarinus de Fontinellis374, Ingelramnus filius Guillelmi de Charz49, Gerardus major. Ex parte monachorum : Simon Malusfiliaster, Paganus de Longhessa375, Odo Brachium Lupi, Gerardus de Bobetio373, Guido frater Roberti monachi, Christianus bubulcus, Guillelmus filius Garnerii de Curcellis307, Christianus de Cergiaco26, etc...
Hoc donum sicut suprascriptum est, concessit frater ejusdem Adæ nomine Gualerannus apud Marculmontem167 et posuit donum super altare Sti Martini ejusd. villæ coram his testibus : Pagano archidiacono, Odone presbytero, Lamberto de Senooz376 et Ansculfo filio ejus, Garnerio de Fay95, Garnerio de Chaucy377, Hugone de Turly189, Petro de Pincencurt, Gauterio de Coudreyo166, Fulcone de Guicceilo, Hugone molendinario, Hugone famulo Amalrici, Radulpho de Cergiaco26.
Agnès d'Osny donne une dîme à Arronville.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, vi, i (ex cart., cap. 59).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
T. p. q. f. notificari volumus quoniam Agnes de Oenio112 filia Lecelini et Aldæ de Beriecclesia377 vivens et sana dedit Deo et Sto Martino Pontisariensi et monachis ibidem Deo famulantibus totam suam partem decimæ quam habebat apud Arumvillam304 scilicet tertiam partem minutæ et tertium tractum ejusdem decimæ, et tertiam partem decimæ totius annonæ, dimidiumque dominatum presbyterii. Hoc factum ammonitione Dni Lecelini monachi, nepotis ejusdem Agnetis, qui tunc temporis in abbatiâ præfecturæ dignitatem administrabat.
Hugues d'Amiens, archevêque de Rouen, confirme tous les biens de l'abbaye.
- A Original sans sceau. Arch. dép. Val d'Oise, 9H, cart. 2.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v, i (ex authentica).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Hugo Dei gratia Rothomagensis archiepiscopus324 carissimis filiis suis Guillelmo abbati et conventui Sti Martini Pontisariensis salutem in perpetuum.
Grata Deo et acceptabilis devotio sancta fidelium, spe et desiderio celestibus inhians eminentiâ potestatis sibi divinitus collatâ, ibi subditis habet providere ut cum viderit opportunum, numquam eisdem dissimulet consilii et auxilii solatium exhibere. Cum igitur quibuscumque catholicis et precipue religiosis hoc ipsum debeamus, erga quidem illos obnoxiores existimus, quos amplius ordinem suum diligere et ferventiùs religione adherere cognoscimus. Proinde, dilecti in Domino filii, sanctis vestris provectibus congaudantes, ecclesiam et locum in quo Deo auctore congregati estis cum decimis et terris, redditibus et beneficiis omnibus eidem loco pertinentibus vobis concedimus, decernentes ut prefata vestra ecclesia ab omni exauctione et inquietudine libera sit et quieta neque alicui alii obnoxia teneatur persona, nisi soli Romano Pontifici et archiepiscopo Rothomagensis ecclesie, cum quidquid etiam ibidem habeatis, de feodo et dominio existat ipsius ecclesie Rothomagensis. Ecclesias quoque et decimas, beneficia et possessiones quas possidetis authoritate quâ preeminemus, vobis canonicè collata confirmamus, atque in posterum quietiùs possidenda, Deo opitulante, corroboramus. Quorum insuper nomina subnotare congruum duximus.
Ecclesiam de Valmondeis330 cum tribus partibus duarum partium decime tam majoris quam minute.
Ecclesiam Vallis Engelgardis107 et duas partes majoris decime et totam minutam decimam.
Ecclesiam de Griseio159 et tertiam partem majoris decime et totam minutam decimam.
Ecclesiam de Gerincort367 cum capellâ de Linviler125 et tertiam partem majoris decime de Gerincort et totam minutam decimam, et decimam omnium arpentorum et redecimam de bladis dominorum ipsius ville, et duos hospites.
Ecclesiam de Arunvilla304 et tertiam partem majoris decime et minute et tertiam partem redditus hospitum qui sunt in atrio.
Ecclesiam Sancti Martini de Umblevilla192 et dimidium modium frumenti in decima ejusdem ville et capellam Sti Petri in eadem villa, et decimam de Ultravesin316, et redecimam dimidii molendini et annone Radulfi de Alvers in eadem villa.
Ecclesiam Marcomonte167 et v. partes majoris decime et totam minutam decimam.
Ecclesiam de Borriz235 et decimam arpentorum, et decimam et redecimam culturarum Domini ipsius ville, et totam minutam decimam totius ville, et decimam denariorum de Bosco de Serifonte378.
Ecclesiam de Maldestor140.
Ecclesiam de Banterlu52 et totam majorem decimam et minutam et duos hospites et x sol. in censu hospitum Domini ipsius ville et dimidium modii frumenti in molendino Gualteri de Banterlu.
Ecclesiam de Cleri31 et meditatem decime tam majoris quam minute et ii hospites.
Ecclesiam de Monceio248 et tertiam partem majoris decime et medietatem minute.
Ecclesiam de Puteolis27 et tertiam partem majoris et sextam partem minoris.
Capellam de Rognel37 et tres partes majoris decime, et totam decimam essartorum de Marinis et campipartem, et unum modium fromenti in granchia Domini Rognel et iv modios vini in Valle Gaudiaci in redditu Domini de Rognel.
Capellam de Ruel332 et duas partes decime terrarum de Ruel, et medietatem decime terrarum Drogonis de Mesjafin, et medietatem quarte partis decime terrarum Sti Dionysii et duas partes totius minute decime.
Capellam de Hamoucort469 et decimam de Brinnencort379 que pertinet ad eandem capellam, scilicet alliorum et cœparum, et lini et camne.
Apud Cergeium26 quandam partem decime lini et camne.
Apud villam que dicitur Ham380 decimam cujusdam territorii, et decimam camporum que sunt inter Buteri309 et Hairovillam9 et decimam de proprio Clauso Regine et de culturis suis apud Alvers155.
Apud Hairovillam9 decimam territorii illius quod monachi Si Petri de Pontisara laborant.
Apud Haraviller303 medietatem majoris decime et tertiam partem minute.
Apud Behervillam306 sextam partem decime tam majoris quam minute.
Apud Stum Crispinum381 eas partes majoris decime quas habetis in granchia ejusdem ville et in granchia de Ebboviler381, et in granchia de Hailliencort381, et sextam partem minute.
Apud Morleincort382 tertiam partem decime.
Apud Tilleium179 totam decimam.
Apud Avesnas313 tertiam partem decime.
Apud Triel338 tertiam partem decime.
Apud Corcellas307 decimam alliorum et ceparum et lini et camne.
Sextam quoque partem decime de Laleria460 et redecimam de bladis Domini de Espies12.
Apud Pontisaram decimam molendinorum Theobaldi
de Gisortio, de Baiart et de
Boteilier, scilicet tres modios annone et
Apud Hebecort382, terram et hospites quos ibidem habetis.
Medietarias vero quas habetis apud Beleium343, apud Cumenis96, apud Gozengres326.
Apud Villulam53, iiiior sextaria annone in molendino.
Apud Ableges383, terras et hospites quos dedit (sic) Anculfus de Housvilla et antecessores ejus.
Apud Œneium112, terram et hospites quos habetis ibi.
Apud Percheium291, unum hospitem, et in memoribus Domini, mortuum nemus ad ignem et ad escharaz, quantum singulis diebus duo asini ferre potuerint.
Granciam quoque que Cella272 dicitur cum omnibus terris ad eam pertinentibus.
Apud Hamermont138 duos hospites.
Apud Busseium319 hospites de Rihart et [h]ortos.
Apud Marinas duo arpenta nemoris, et duos hospites apud Pontisaram.
Molendinum de Martino et terram de Cordemanche315 quam dedit vobis Odo de Leus et quam etiam concessit Theobaldus de Maldestor325, de cujus fefo erant, et uxor ejus et filii.
Medietatem vero molendini de Touveia quam dedit vobis Guillelmus Aguillons347 et hospites de Maldestor de quibus etiam dimisit vobis omnem justitiam.
Quin etiam et xx sol. quos dedit Margarita uxor Guillelmi prefati apud Pontisaram in furno suo, concessione Engelranni filii sui372.
Furnum vero de Arcu et xx sol. quos dedit vobis Theobaldus de Maldestor, concessione uxoris sue et filiorum suorum in teloneo suo de lana apud Pontisaram.
Duas etiam havatas salis quas habetis in foro Pontisare unoquoque sabbatho.
Insulam quoque que dicitur Telosa349 cum censu et justitia quam dedit vobis Paganus de Neelfle267.
Burgum Beati Martini cum justitia et minagio et debitis consuetudinibus.
Apud Aneri137 unum hospitem et alium apud Cormilias308 et terram arabilem, et apud Briencionem121 culturam de Salceio et furnum in eadem villa que dedit vobis Guillelmus de Banterlu moriens. Medietatem autem molendini Comitis quod ita nuncupatur. Granciam quoque de Linviler125 et hospites et terras quas ibi habetis, de quibus omnem consuetudinem et justitiam dedit vobis Gualterus Tirellus et Hugo filius ejus.
Tertiam vero partem terre que dicitur Nuilliacum158, scilicet nemoris et hospitum et terrarum arabilium.
Granciam etiam que est desuper Buteri309 et terras et vineas et prata que ad eam pertinent.
Apud Alvers155 terram quam dedit vobis Herveus et Eurois uxor ejus et vineam que est prope ripam Isare.
Omnem etiam terram et hospites et censum et vineas et prata et medietatem Clausi Regine et masuram et omnia que dedit vobis Radulfus de Alvers, concessione Adelaidis Regine.
Apud Hainovillam384 duos hospites.
Capellam que dicitur de Mainouvilla5 et sextam partem decime ipsius ville, decimam quoque allodii et campipartis, et hospites et census et culturam de Valle de Crena cum ceteris terris arabilibus predicte capelle pertinentibus385.
Preterea, quecumque possessiones aut bona in presentiarum juste et canonice possidetis vel, Deo propitio, justis quibuscumque modis in futurum adipisci poteritis, firma et illibata vobis permaneant, et sub sancte Rothomagensis ecclesie protectione et defensione consistant. Salvo, prout justum est, jure pontificali et parochiali. Cunctis autem hec et alia que justa sunt vobis conservantibus sit pax Di N. J. C. quatenus et hic fructum bone actionis percipiant et apud districtum judicium premia externa pacis inveniant. Amen.
Quicumque autem hanc nostre constitutionis paginam sciens, contra eam temere
venire temptaverit, secundo tertiove commonitus, si non dignè satisfacerit,
maledictum et excommunicatum se esse sciat, atque in extremo examine districte
ultioni subjaceat.
Actum est hoc Rothomago
Ego Hugo Rothom. archiepiscopus ss. — Ego Gaufridus decanus ss. — Ego Osmundus archidiaconus ss. — Ego Fulbertus archidiaconus ss. — Ego Radulfus thesaurarius ss. — Ego Gilo archidiaconus ss. — Ego Guillelmus cantor ss. — Ego Robertus archidiaconus ss. — Ego Hugo archidiaconus ss. — Ego Laurentius cancellarius ss. — Ego Robertus subcantor ss. — Ego magister Gaufridus ss. — Ego Guarinus canonicus ss.
Legs d'un clos de vignes à Argenteuil par Reine de Banthelu, dame de Jagny.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v, 12 (source non indiquée).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Sciendum est quod Regina uxor Radulphi militis de Jehannello386 vivens et sana concessit eleemosinam illam de feodo de Jehannello quem Radulphus maritus suus dedit Deo, Sto Martino et ecclesiæ Pontisiensi. Ipsius etenim feodi medietas pertinebat ad eam, pro eo quod Radulphus et ipsa simul adquisierant illum. Cum autem infirmaretur illa Regina et morti proxima esset, dedit et concessit Deo et Sto Martino et ecclesiæ præfatæ pro suâ et o. a. s. animabus in augmentum eleemosinæ suæ, queudam clausum vineæ quem habebat de matrimonio suo apud Argentogilum ; aut totam tertiam partem totius hæreditatis suæ quam pater suus sibi dederat in matrimonium, ubicumque esset. Cum vero mortua esset et apud ecclesiam S. Martini sepulta Pontesiæ, noluit hoc ejus donum concedere Fulcardus frater ipsius ; immo cœpit contradicere et calumpniari ipsum clausum Dno Guillelmo abbati et monachis S. M. dicens se numquam hanc suæ sororis eleemosinam concessurum ; et propterea convenerunt ad placitum ipse abbas et ille Fulcardus apud Montmorency in curia Dni Mathæi, ubi judicio ipsius Mathæi et curiæ ejus terminata est inter eos hoc modo ista querela : Dnus Mathæus et curia ejus judicio decreverunt justum esse quod abbas et ecclesia aut totum clausum haberent sicut eis fuerat datus, aut totam tertiam partem totius matrimonii præfatæ Reginæ prout ipsa adhuc vivens disposuerat. Ipse vero Fulcardus consilio a suis accepto maluit abbatem et ecclesiam habere tertiam partem matrimonii sororis suæ Reginæ quam totum clausum. Concessit itaque idem Fulcardus Deo et Sto Martino et ecclesiæ Pontesiensi pro animâ sororis suæ in eleemosinâ, coram Domino Mathæo de Montmorency et multis aliis nobilibus viris, tertiam partem ipsius clausi et tertiam partem decem hospitum. Pepigit etiam ibidem idem Fulcardus per manum Domini Mathæi de Montmorency quod partiretur et clausum et hospites quandocumque abbas vel monachi submonerent eum de partitioni, et quod hanc eleemosinam semper ecclesiæ tueretur et deserviret. Testes : Dnus Mathæus de Montmorency, Paganus Bouvellus, Hugo de Orgesvals387, Radulphus de Jehannello, Bernardus vierius de Taverny184. Ex parte abbatis : Lecelinus monachus sacristâ, Guido frater Radulphi de Jehannello, etc...
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
- Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. I, cap.X (ex cart., cap. 195).
Radulphus miles de Jeanhello feodum suum de Jeanhello monachis S. M. dimittit. Hujus occasione nascuntur discordiæ, pluresque pactiones.
Don d'un fief au Val de Jouy, par Robert de Liancourt et ses hoirs.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 15 (ex cart., cap. 170).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Robertus de Liencurt136 tenebat quendam fefum de Abbate Sti Martini Pontisariensis cœnobii in Valle Gaudiaci185. Mathæus vero de Flesardis tenebat quandam partem hujus fefi de eodem Roberto, quam in matrimonio acceperat. Hanc partem illius fefi dedit præfatus Mathæus Deo et Sto Martino, abbati et monachis Pontesiensibus pro animâ suâ uxorisque suæ et omnium antecessorum suorum animabus, concedentibus filiis suis et filiabus, Garnerio, Ansculfo, Gauterio, Rerico. 389, Adalina, Richilde, Fresende. Concessit quoque hoc prænominatus Robertus de quo tenebat sæpedictus Mathæus fefum. Concesserunt etiam hoc filii ejusdem Roberti Yvo..... Domnus vero abbas Willelmus dedit eidem Mathæo de charitate Sti Martini quatuor libras et decem solidos Pontesiensis monetæ. Testes Hugo de Calci377 tribunus, Albericus de Coldreio166, Robertus filius ejus, Hugo de Bechinvillier388, Willelmus de Flesardis, Hugo Agueio, Willelmus de Valle.
Thibaut de Gisors et son neveu Jehan confirment un accord entre l'abbé Guillaume II et Thibaut de Ronquerolles, ainsi que le don, par Mathilde de Gisors, d'une rente en Angleterre.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v, 15 (ex cart., cap. 194).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Eo tempore quo facta est concordia inter Dnum
Guillelmum abbatem cœnobii
Pontesiensis et Dnum
Theobaldum de Ronkerolis176 de decima de Arunvillâ304
contigit Dnam
Mathildem quæ fuit uxor Hugonis
de Gisortio fratris Dni
Theobaldi graviter infirmari apud Charz47, ob quam
causam mandavit Dnus
Theobaudus de Gisortio
Dnum
Willelmum Abbatem cœnobii
Pontesiensis ; qui cum venisset, dedit prefata
Mathildis Deo et Sº
Martino et ecclesiæ Pontesiensi
pro animâ viri sui Hugonis et suâ, omniumque ant.
S. unam marcham argenti in redditu suo de
Angliâ reddendam unoquoque anno
Perseverante vero infirmitate fecit se supra dicta Mathildis adportare ad ecclesiam Pontesiensem ; Theobaudus et Johannes nepos suus, filius Mathildis, ibique rogante Dno abbate et conventu, posuerunt donum super altare... Testes Guiardus Aculeius serviens Dni Theobaudi, Gillebertus et Gauterius nepotes Guiardi, Garnerius Aculeius, etc..
Girard III de Vallangoujard, blessé au siège de Neufmarché, reçoit l'habit religieux à son lit de mort et est inhumé à St Martin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v (source non indiquée).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Noverint universi quod Girardus de Valle Engelgardis107, cum apud castellum
quod Novumforum390 dicitur, vulneratus fuisset ad mortem, Dnum
Willelmum cœnobii Pontisiensis
abbatem ad se mandavit, et quia mortis proximus erat, ut ab ipso monachus
efficeretur precatus est eum.
Et factum est ita.
Prius tamen dedit Deo Sº
Martino et abbati et monachis cœnobii
Pontisiensis in eleemosina pro suâ et omnium antecessorum
suorum animabus totam decimam suam de Beleeio en Parisy391, videlicet ut monachi
præfati ita eam liberaliter sicut ipse habuerat, semper habeant.
Dedit etiam eis quatuordecim solidos census apud Pontesiam
et tres hospites.
Sed cum mortuus esset et Pontesiæ ad jam dictum allatus
cœnobium, priusquam tumularetur, precati sunt Dnum abbatem
Willelmum et monachos uxor ipsius Girardi
Maria et milites qui cum eâ erant, quatenus de his xiv
solidis census, v solidos concederent Sto
Mellono, asserebantque quia præfatus Girardus
aliquando ita hoc disposuerat propter quemdam cereum quem debebat
Procès verbal de la canonisation solennelle et de la translation des reliques de saint Gautier.
- A Original sans sceau. Arch. dép. Val d'Oise, 9H, cart. I. Vidimus de Guillaume, archevêque de Rouen en date à Pontoise, d'octobre 1294.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Enguerran de Bouconvilliers se fait moine à St Martin
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. II, fol. 65-66 (cart., cap. 167).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
- Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. I, cap. VIII (ex cart., cap. 167).
Ingelrannus filius Willelmi Rosty decidens in infirmitatem, venit in elemosinâ S. Martini, precatusque est monachos quatenus se reciperent, et si moreretur, facerent monachum. Factumque est itâ. Ipseque Ingelrannus dedit unum hospitem apud Jherincourt367 et censum quem eadem ecclesia ei debebat de terrâ de Commeny96. Theobaudus de Maldestor325 de cujus fefo erat hæc eleemosina, mandat Dno Willelmo abbati ut Ingerrannum monachum faciat, ejusque eleemosinam ratam habet et confirmat.
Ingelrannus de Bouconvilliers monachum professus circa an. MCLV.
Yves de Mello, ayant donné une fête à Paris à l'occasion du jour de l'an, se voit obligé d'engager son patrimoine.
De terra quam habemus apud S. Lupum de Serranto.
- B Bibl. nat. de France, Baluze 55, fol. 529-530 (ex cartulario).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Dominus Gillebertus de Melloto habebat de patrimonio suo
unam villam in territorio Parisiensi qui dicitur
Beuranc395 quam etiam ipse et sui antecessores tenuerant in alodium
semper.
Harc villam et quicquid in ea habebat, dedit idem
Gillebertus in eleemosina Yvoni filio
suo, quum fecit eum clericum, et ipse Yvo tenuit eam in manu
sua et in suo dominio quamdiu voluit.
Contigit vero eumdem Yvonem quoddam festum facere
Parisius
Diplôme de Louis VII autorisant l'engagement du fief de Guillaume de Mello à l'Abbaye, pendant la Croisade.
- A Original. Arch. dép. Val d'Oise, 9H, cart. 29.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v, 6 (ex ipso diplomate).
- a Luchaire, Actes de Louis VII, nº 395 (d'après Lévrier, Coll. du Vexin, tome XII, fol. 214).
- b Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Ego Ludovicus Dei gr.
Francorum Rex.
Notum facimus universis presentibus et posteris quod Guillelmus de
Mello feodum quod habebat à nobis in Belvesio
pro peregrinatione sua Jerosolimitana abbati
Pontisarœ pro sexaginta libris invadiavit.
Quod nos ad precem ejus concessimus, heredibus quidem ipsius permanente salva
hereditate.
Et ut res nota sit, sigillo nostro confirmari precepimus.
Actum Corbolii
Bulle d'Alexandre III, confirmant les biens de l'Abbaye.
- A Original sans sceau, portant les signatures autographes du Pape et de sept cardinaux. Arch. dép. Val d'Oise, 9H, cart. i. (cette bulle est datée de la première année du règne d'Alexandre III, qui fut élu Pape le 7 septembre 1159).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
In archiepiscopatu Rotomagensi : aliam tertiam partem decime de Arunvilla304. Apud Griseium159 medietatem tercie partis decime et unum tractum, et medietatem dominii in grangia. Apud Behervillam306 unum modium annone. Grangiam que sita est super vallem Gaudiaci185 cum nemore, terris arabilibus, vineis et hospitibus juxta flumen Esie manentibus. Terras etiam et hospites, vineas, justitiam hospitum, que ibidem tenetis à monachis Sti Martini de Campis, pro quibus singulis annis redditis eis censum triginta et quinque sol. parisiensis monete. Apud Rodolium332 capellam ejusdem ville cum appendiciis suis. [In episcopatu Belvacensi : ecclesiam Sti Martini de Nogento206 et tertiam partem majoris decime, et decimam vini, lini et camne. Ecclesiam Sti Georgii de Runcherolis176 et medietatem totius decime tam majoris quam minute, et medietatem omnium que ad presbyteratum pertinent. Capellam Sti Albini de Cambliaco256, tertiam partem minute decime et vini. Quandam decimam juxta Freisneium400. Grangiam quoque, que dicitur Beeleium cum nemore et terris arabilibus. Tertiam partem decime de Parcenh262, et vini et annone. Ecclesiam Sti Martini de Beriecclesia94 et duas partes majoris decime et totam decimam in propriis terris ipsius ville, tam in vineis quam in terris arabilibus, et totam decimam lanificum, et minutam decimam. Capellam Sti Jacobi que sita est juxta eandem villam. [In episcopatu Parisiacensi : ecclesiam Sti Marie de Monticellis282 et totam decimam annone et medietatem totius minute decime. Ecclesiam Sti Lupi de Taberniaco290 et totam decimam annone et medietatem totius minute decime, et quidquid in territorio Fulcaudi de Sto Dionysio, quod est situm in his duabus predictis parrochiis, habetis. Totam videlicet minutam decimam et totam decimam vini. Apud Plesseium401 totam decimam annone, excepto quod monachis Sti Dionysii de eadem decima singulis annis solvetis decem sextarios annone. Apud Plesseium quod dicitur Manta medietatem minute decime. Ecclesiam Sti Prejecti de Turno90 cum duabus partibus altaris, et totam decimam ejusdem ville tam annone quam vini, de totam minutam decimam et totam decimam de Montsu402. Capellam de Molinnon403 cum duabus partibus altaris. Apud Belleium391 quandam partem decime ejusdem ville. [In episcopatu Meldensi : villam de Moresarto67 et capellam cum omnibus ad eas pertinentibus, et prioratum Buotherie148 et capellam cum omnibus ad easdem pertinentibus. Libertatem quoque a venerabili fratre nostro Hugone Rothomagensi archiepiscopo concessam, etc.
Gireaume, curé d'Amblainville, lègue à St Martin une part de la dîme de Genicourt.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v, 16 (ex cart., cap. 200).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Sciant omnes quod Gerelmus presbyter de Umblevilla192, cum morti proximus esset, dedit in eleemosina monachis Sti Martini cœnobii Pontesiensis qui eum fecerunt monachum, pro suâ et antec. suorum animabus, unam domum quam habebat in decimâ de Gaineircort367, videlicet quartam partem quam tenebat de patrimonio suo. Hanc decimam debebant ei guarantire et deservire Abbertus(sic) filius Haymonis Fageth, qui habebat Agnetem(sic) præfati Girelmi in uxorem. Contigit vero quod, die quâdam denominatâ, convenerunt apud Gainericorth Dnus Willelmus abbas cœnobii Pontesiensis et multi alii viri nobiles quos secum duxit idem abbas, ut requireret decimam prædictam à præfato Abberto qui saisierat eram. Idem vero Abbertus auditâ requisitione Abbatis, consilio et laude amicorum suorum et eorum qui ibi aderant recognovit coram omnibus jus Abbatis et monachorum, et eleemosinam suam de decimâ supradictâ, et reddidit eam ibidem abbati et ecclesiæ Pontesiensi ipse et uxor sua Agnes et filius eorum Petrus, adhuc parvulus. Et pepigerunt per fidem suam quod garantirent eam et deservirent ecclesiæ semper. Hujus etiam rei dederunt Abbati fidejussores Petrum Salnerium qui tunc temporis custodiebat et manu tenebat terram Alberti, et Johannem de Ernencuria404 et Petrum fratrem ejus qui omnes pepigerunt per fidem suam quod si Albertus de supradicta pactione deficeret, ipsi suam ecclesiæ facerent eleemosinam in pace habere. Hoc ipsum pepigit Dnus Galo de Calvomonte pro voluntate abbatis et dedit hujus rei seipsum fidejussorem abbati et ecclesiæ. Horum omnium testes sunt præfati jussores et Guiardus presbyter de Gaynericort, Raynardus presbyter de Umblevillâ, qui tunc erat diaconus* de Camblico256, Ansculfus pelliparius, Garinus de Fossa, Fulco filius Herberti, Ado li Gris.
Posteâ die nominatâ venerunt ad Pontesiam præfatus Albertus et Agnes uxor ejus ad ecclesiam Sti Martini et recognoverunt ibi coram multis testibus hæc omnia, sicut superius descripta sunt ; concesserunt que abbati et monachis et ecclesiæ eleemosinam suam de decimâ supradictâ et posuerunt.... concessionis hujus super altare Sti Martini audientibus et videntibus istis quorum nomina sunt hæc : Guiardus presbyter, Guillelmus nepos ejus, Herbertus diaconus, Raynoldus de Petralata405, etc...
Sciendum vero quod idem Albertus habuit pro concessione decimæ de Gainericurth, de karitate ecclesiæ Sti Martini decem libras parisiensium de quibus abbas Guillelmus unam sibi partem persolvit. Contigit [1161] autem eo tempore quod idem Guillelmus factus est abbas Vizeliacensis406 et Dnus Lecelinus successit ei in abbatiam Sti Martini, interea. Albertus iterum saisivit decimam pro remanenti denariorum qui sibi promissi fuerant. Dnus vero Lecelinus abbas et idem Albertus quâdam die convenerunt apud Calvummontem, et ibi ipse abbas persolvit Alberto, iv libras denariorum qui sibi adhuc debebantur. Et pro confirmatione pacis, dimisit ei in pace octo minas bladi quas ipse Albertus de decimâ acceperat. Albertus vero dimisit ibidem et reliquit Abbati decimam liberam et quietam, et promissit se semper esse in adjutorium ecclesiæ Pontesiensi quo decimam in pace habeat. Horum omnium testes sunt : Hugo de Galardon268, prior Sti Petri, etc...
Philippe de Valmondois fait appeler au Rosnel l'abbé Guillaume II pour que ce dernier lui administre l'Extrême-Onction.
- B Copie non authentique du xve siècle. Cart. 39.
- C Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 17 (d'après le cartulaire, cap. 180. Les passages entre crochets sont omis).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Notum sit omnibus quod Philippus de Valmondoiz330, cum morti proximus esset mandavit Dnum Guillelmum Abbatem cenobii Pontesiensis ad Rotnellum ubi jacebat, de salute anime sue cum eo locuturus. A quo cum oleo sacro fuisset inunctus, dedit Deo et Sto Martino, abbati et monachis cenobii Pontesiensis pro anime sue remedio, partem suam cujusdam nemoris quod est in valle Gaudiaci, cujus una medietas erat sua et altera Ydonee sororis Richardi de Bantelluto et sexdecim arpennos terre de Valmondoiz [quos monachi Sti Martini qui sunt apud Valmondoiz] faciebant de eo ad medietatem, concedente fratre suo Gauterio. Testes : Hugo de Calci377, Gauterius de Brienzon121, Radulfus Corsenz334 et Drogo filius ejus, Herbertus del Ruel333 [Ulbertus Mansuerius abbas de Valle407], Simon de Campanis [Carpentarius, miles Philippi], Godefridus de Amblevilla192, [Garnerius de Uz de super monasterium335 Letrannus de Uz14, Rollandis uxor Symonis. Coram vero prefatis testibus pepigit supradictus Gauterius quod ipse hanc elemosinam faceret concedere fratrem suum, necnon et sororem suam, quod id fecit].
Contigit autem Dnum Abbatem Guillelmum ire ad Insulam, gratia cujusdam concordie que facta est inter Ansellinum de Insula et eundem Gauterium. Cumque ab Insula rediret, concessit hanc elemosinam soror Philippi et Gauterii apud Valmondoiz, audientibus et videntibus his : Abbati de Marches Radulphi408, [Theobaldo canonico], Drogone de Serranno293, Waleranno de Levomonte409, [Willelmo de Amblevilla192, Godefrigo fratre ejus, Gauterio Torello, Hugone de Calci].
L'Archevêque de Rouen confirme à l'Abbaye un don fait par le comte d'Eu, de 5,000 harengs à prendre au Tréport.
- A Original avec sceau brisé. Arch. dép. Val d'Oise, 9H, cart. 37.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, iii, 8 (ex authentica. Sigillum Hugonem sacris vestibus indutum exhibet).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Hugo Dei gr.
Rothomagensis archiepiscopus, carissimis filiis
suis....
W. abbati ceterisque fratribus in ecclesia
Bti Martini apud
Pontisaram consistentibus in perpetuum.
Meretur devotio fidelium ut quanto in Dei servitio
ferventiores existunt, tanto apud ecclesie prelatos majorem gratiam debeant
invenire, et de quibus juste postulaverint, citiùs valeant impetrare.
Proinde eleemosinam illam quam filius noster dilectus
Johannes comes Augi vobis fecit,
videlicet quinque millia allectium annuatim ecclesie vestre pro salute anime sue
et o. a. s. in vicecomitatu Ultris portis
reddenda
Guerry, chevalier de Tour, est enterré à St Martin.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v, 13 (source non indiquée).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
N. s. o. quod quando Kuerricus miles de Turno90 morti proximus esset, monachi Sti Martini cœnobii Pontesiensis qui sunt apud Turnum fecerunt eum monachum ad succurrendum410. Cum vero mortuus esset, attulerunt eum ad ecclesiam Sti Martini parentes sui ut ibi sepeliretur. Ubi cum sepulturæ illius completa fuissent obsequia, precati sunt ibidem Dnum Guillelmum abbatem et conventum Henricus filius defuncti et alii qui ibidem aderant parentes illius, quatenus quendam clericum Richardum nomine, quem genuerat illi Kuerricus pro misericordia susciperent in monachum. Quorum petitioni abbas et conventus annuentes, puerum susciperunt et fecerunt monachum. Præfatus vero Henricus frater pueri et alii parentes dederunt Deo et ecclesie Sti Martini pro animâ defuncti et pro puero in eleemosina xiv denarios censûs quos monachi de Turno debebant Kuerrico et hæredibus ejus de granchiâ suâ de Turno, et de curia ejus granchiæ « et de arpenno quod est juxta granchiam. Dederunt etiam et concesserunt omnem istarum rerum justitiam et decem alios censûs denarios alibi cum justitiâ eorum et parvam quandam decimam quam habebant juxta Monthsu402, pepigerunt que quod hanc eleemosinam facerent concedere Auldam uxorem defuncti et alios eorum filios. Hujus rei testes sunt et fidejussores : Havinus presbyter de Sto Lupo290, Gauterius presbyter de Ermenon (258), Stephanus de Ballolio411, Antelmus frater ejus, Kuerricus de Aquabona411 nepos defuncti, Drogo li Cornuz, Guillelmus Pascensbuwum, Mathæus de Insula, Noe de Turno, Hilduinus Faber.
Procès au sujet de terres à Boissy-l'Aillerie.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, v, 11 (ex cart. in fine).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
- Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. I, cap. x (ex cart., cap. 177).
Sciendum quod abbas Guillelmus Pontisiensis, postea Vizelliacensis, obtinuit in causâ contra Odonem de Turno90 et contra Terricum de Mediavilla sex arpennos terræ. Posteà vero dederunt ei pecuniam ut possiderent dictam terram ipsi et hæredes eorum in perpetuum, atque deferrent in abbatiam Sti Martini singulis annis quibus terra illa ferret fructum, de eodem fructu vii minas. Deferentibus autem datur de consuetudine panis, vinum, et generale, etc...
Terram juxta Buxiacum, incuriâ prædecessorum deperditam et a cœnobii dominio alienatam Willelmus restituit ; Odonem de Furno (sic) injustum ejusdem terræ tunc detentorem esse demonstravit, tandemque pro bono pacis eidem Odoni et Theodorico de Mediavilla, qui suam esse contendebant terram dimittit, dummodo quot annis tres minas monasterio exsolvebant. Pacti testes sunt Azo de Buxiaco319, Gauterius de Cormeliis308, Willelmus de Fonte, aliique nonnulli.
Actes attribués par Dom Estiennot au gouvernement de Guillaume II de Mello.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
- Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. I, cap. x.
CXXXVIII — Cum Radulpho de Moncellis282 milite, Yvonis que filio, ipsiusque uxore Gila, pro furno quodam apud Moncellos paciscitur. Conditiones pacti referuntur in Carthulario
CXXXIX — Albertum de Valle Engelgardis 107 cognomento Harpinum qui injustè decimam de Maceriis412 quam Hilduinus pater Willelmi de Boornel 39 monasterio largitus fuerat, monet ; injustum eum esse detentorem convincit ; cedere cogit Willelmus abbas coram Herberto de Sancto Andrea, Galterio et Garnerio de Brienzon 121, Galterio de Brechercurt 118, Fulcoido de Labevilla 320, Galterio de Froolcurt 33, Gauterio de Marcheil 134, Drogone d'Ivry 269, aliisque bene multis
(Cap. 177).
CXL — Hodierna de Oeny 112 quinque denarios censûs quâdam de terrâ, monasterio legat, ex charitate Sancti Walterii Willelmus abbas dat ei quinque solidos, coram testibus Wiardo de Baiart, Theoudo de Oeni, et Turge de Sancto Martino
(Cap. 192).
CXLI — Censum Clausi Hugonis ab Haymerico de Beriecclesia 94 cœnobio concessum, et ab ipsius filio Drogone retentum, mediante pacto monasterio vendicat
(Cap. 184).
CXLII — Osmundus de Charz 47 et Eremburgis uxor ipsius ad Sanctum Walterium orare venientes, completâ oratione et de salute animarum suarum consultatione habitâ, medietatem tertiæ partis decimæ de Grisy159 monasterio Sti Martini largiuntur, coram testibus Raynaudo de Gornaio, Herberto de Merloto396, Odone fratre ejus et aliis
(Cap. 195).
CXLIII — Henricus de Lex46 et Richildis uxor ejus, orationum gratia ad Sanctum Jacobum profecturi, cœnobio Pontesiensi legant duos arpennos terræ in Valle Gaudiaci185 et nemus quod calumpniabant (id est, quod suum esse præsumabant, et de quo lis erat mota).
(Cap. 187).
CXLIV — Guiburgis uxor Girelmi Lanarii , census et alia quædam monachis concedit
(Cap. 190).
CXLV — Paciscitur abbas Willelmus cum Gaufredo de Auvers 155 de terris, pratis, aliisque quæ juris erant cœnobii sui
(Cap. 193).
CXLVI — Hildeburgis, Gauterii de Puteolis27 cognomento Orieldis413 uxor, plurima monasterio legat
(Cap. 197).
Le Pape Alexandre III approuve l'élection de l'abbé Lécelin, contestée par les moines de Cluny.
- B Chronicon Vizeliacense (1161) (ap. D. Luc d'Achery, Spicileg., tome III, p. 591.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Eo tempore Fratres Pontisaræ adstabant apostolicæ curiæ*, interpellati a Cluniacensibus, eo quod vel Guillelmum quondam abbatem suum Vizeliacensibus illis inconsultis dimiserint, vel alium ei substituerint ; sed defecerunt Cluniacenses a causâ suâ, nec etiam præsentare se ad diem præsumserunt. Unde Fratres monasterii Pontisarensis absoluti a Romano Pontifice cum libertate suâ remearunt ad propria. Quorum abbas Lecelinus Vizeliacum interim degebat, et rei exitum ibidem exspectabat. Præ nimiâ quippe arrogantiâ dedignati sunt illum Cluniacenses in causam trahere, sed Fratres ejus tantum, quasi acephalos provocaverunt : de monachis tantum, non de Abbate, quasi non essetabbas, conquerentes, ideo consequenter Fratrum, et non abbatis audientiam Alexander Papa expetiit ; sed quia non fuit Sathan neque occursus malus, probatam Ponti sarensis monasterii libertatem favore omnium cardinalium confirmavit. Convenerunt itaque Altissiodorum Guillelmus abbas Vizeliacensis et Lecelinus abbas Pontisarensis, atque abbas monasterii Sti Joannis de Pratis, cum multis aliis fratribus et amicis monasterii Vizeliacensis ; quibus etiam occurrerunt Legati apostolici.
L'Archevêque Hugues de Rouen écrit au Roi au sujet de la prétention des moines de Cluny.
- B Francisci Duchesne, Historiæ Francorum scriptores, tome IV, p. 639. Paris: 1641, in-4º.
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Domino suo carissimo Ludovico Dei gratia illustri Francorum Regi, H. suus et Rothomagensis archiepiscopus salutem, honorem et prosperitatem. Abbatia Sti Martini de Pontisara a principio suæ fondationis post Dominationis vestræ Principatum ad Rothomagensem ecclesiam et ad ejus archiepiscopum pertinet singulariter in abbatis electione et consecratione et in omni alio jure.
Nunc autem monachi Cluniacenses nescio qua nova adinventione eam sibi in subjectionem vendicari nituntur. Unde Vestræ Regiæ Sublimitati humiliter supplicamus, quatinus eandem ecclesiam, quæ vestra est, in sua libertate conservari præcipiatis, in ea videlicet quâ nos tenuimus et prædecessores nostri tempore vestro et vestrorum antecessorum.
Conservet vobis Deus vitam et salutem per tempora longa.
Ascelin Avolet donne à St Martin la moitié de ses terres de Saint Prix.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, vi, 15 (ex cart. in fine, cap. 213).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Ascelinus Avolet reddidit se Deo et S. M. P. ut monachus efficeretur. Dedit autem monachis ejusdem loci, priusquam moreretur, in eleemosina medietatem terrarum suarum de Turno90 quas emit ab Herberto Revello, eo tenore quod monachi statim haberent partem quartam et post decessum Mathildis uxoris suæ totam medietatem. Hanc eleemosinam concessit ibidem Mathildis, et postea redeunte abbate Lecelino cum monachis pluribus de Turno, recognovit et iterum concessit præfatam terram, audiente presbytero suo domno Havino. Item cum infirmaretur, quando inuncta est, assistente Dno Nicolao presbytero de Turno, et Raynaudo capellano Sti Lupi290 qui eam inunxit, recognovit præfatam eleemosinam et confirmavit, ut ecclesia S. M. in perpetuum eam haberet. Hæc ita recognoverunt et testificati sunt in ecclesia Sti Lupi Dnus Havinus presbiter Sti Lupi, Dnus Nicolaus presbyter de Turno, Gauterius Asvolez nepos Ascelini ; audientibus his : Roberto priore Sti Martini, Theoboudo sacrista, Johanne priore de Taverny. Testes : Albredis, Ernaudus de Taverny, Mathæus clericus, Elinandus clericus, Radulphus de Turno, Dinetus de Bu, Lanfredus frater Guidonis majoris, Richardus filius Albredis, Andræas prædicator, Bernerius clericus.
Bail d'un four à Pontoise, par l'abbé Lécelin.
- A Original. Carton Demay. Grand sceau ovale de St Martin. Sigillum Sancti [Martini Pon] tisariensis, pas de contre sceau.
- B Bibl. mun. de Pontoise, ms. 16-18, 20 et 22: D. Estiennot, Historia monaterii Sancti Martini super Viosnam, l. III, vi, 4 (les passages entre guillemets sont omis dans la transcription de D. Estiennot faite cependant sur l'original).
- a Cartulaire de l'abbaye de Saint-Martin de Pontoise, J. Depoin (éd.). Pontoise: 1895.
Lecelinus Dei gr. cœnobii Pontesiensis abbas, totusque ejusdem loci conventus, universis ad quos littere iste pervenirent salutem.
Varia rerum transeuntium vicissitudine, convenimus scripta tradere quod ad posterorum notitiam volumus pervenire. Ea propter per præsentia scripta o. t. p. q. f. n. f. dedisse nos ad pensionem Frumentino et heredi suo furnum nostrum quod situm est in Burgo, et domum quam Hugo præpositus63 moriens pro animæ suæ salute nobis contulerat. Investivimus itaque eum et hæredem ejus tali conditione :
Tribus itaque terminis solvet nobis de pensione lx sol.
Testes hujus rei : Matheus Bufez, Robertus Cambellanus, David Faber, Willelmus Sine Terra, Randuinus Malabuca, Arnulfus de Mala Assessione, Radulphus Caperon, Henricus gener Frumentini, [Odo filius Balduini, Radulfus Dionisino, Hubertus Tornator, Garnerus Bresa, Hubertus Amirauz.]