Historique
2011-07	FG	Intégration du paratexte au XML,
2009-04	PB	Paratexte
2009-01	VJ	Interface de livre électronique
2008-11	FG	Conversion vers TEI, première mise en écran

LE SANCTORAL DU LECTIONNAIRE DE L'OFFICE DOMINICAIN (1254-1256)

par Anne-Élisabeth Urfels-Capot

Édition d'après le ms. Rome, Sainte-Sabine XIV L 1, f.142r et 189r-230v
Ecclesiasticum officium secundum ordinem fratrum praedicatorum

À la croisée de la liturgie et de l’hagiographie, les lectures des matines retenues pour les fêtes des saints sont à la fois reflet et vecteur d’une image de la sainteté. L’exemple dominicain mérite d’autant plus de retenir l’attention que l’ordre des Prêcheurs, né pour répondre aux aspirations nouvelles d’un monde en pleine mutation, s’est voulu médiateur des grâces reçues, jusque dans le domaine d’une sainteté proposée en modèle de vie. Accordant à la liturgie une place centrale dans leur vie religieuse, les Prêcheurs attachèrent une grande importance à son unification. Accomplie en 1254-1256, sous la direction du cinquième maître de l’ordre, Humbert de Romans, celle-ci fut aussitôt fixée dans les quatorze livres de la liturgie dominicaine, dont le lectionnaire de l’office et son sanctoral. Le manuscrit apographe de ces textes, dit le « Prototype », est parvenu indemne jusqu’à nous : il est aujourd’hui conservé aux Archives générales de l’ordre, au couvent Sainte-Sabine de Rome, sous la cote XIV L 1.

L’édition et l’étude du sanctoral appellent l’attention, non seulement des liturgistes, mais plus largement des historiens des savoirs médiévaux, sur la technique des citations et de l’emploi des sources ainsi que sur l’originalité dans la composition même du lectionnaire – étonnante pour le XIII^e siècle.

On trouvera dans cette édition en ligne l’introduction et le texte lui-même du Sanctoral dominicain précédé de son préambule explicatif, à l’exception des textes relatifs à saint Dominique, déjà abondamment étudiés. Un recours à l’ensemble de l’ouvrage, sous la forme de l’édition papier, illustrée des planches, sera nécessaire à qui veut profiter pleinement de cette réalisation. La richesse de renseignements de toute sorte apportée par cette étude est démultipliée ici par les possibilités offertes par le moteur de recherche.

Préface

La liturgie dominicaine fut fixée en 1254-1256, Humbert de Romans étant maître de l’Ordre, puis confirmée en 1267 par Clément IV, à la demande du bienheureux Jean de Vercell, successeur d’Humbert. À l’instar du manuscrit fondamental de la liturgie cistercienne, conservé longtemps à Cîteaux et maintenant à Dijon, un manuscrit de base complet de la liturgie dominicaine, l’Ecclesiasticum Officium secundum Ordinem Fratrum Praedicatorum, copié à Paris du temps de saint Louis, a été conservé dans cette ville, au couvent de Saint-Jacques, jusqu’à la Révolution française, et il se trouve maintenant à Rome au couvent de Sainte-Sabine, où, depuis le début du XX^e siècle, il est désigné comme le « Prototype » de la liturgie des Frères Prêcheurs.

Considéré comme le témoin authentique d’une liturgie tout entière – y compris en ce qui concerne ses mélodies – le manuscrit de Sainte-Sabine a retenu d’abord l’attention des musicologues, chez les Dominicains et à Solesmes, l’attention aussi de Robert Branner dans son célèbre Manuscript Painting in Paris during the Reign of saint Louis (Berkeley, 1977). De fait, peu de manuscrits liturgiques se prêtent aussi bien à une étude interdisciplinaire, s’agissant d’une époque en laquelle l’activité des orantes, pour évoquer les catégories mises en relief par Georges Duby, ou, pour prendre le langage d’aujourd’hui, en un temps où la liturgie occupait une place première dans la vie de la cité et sa culture. C’est précisément dans une telle approche interdisciplinaire du « Prototype » qu’un colloque a associé en février 1995, l’Institut de recherches et d’histoire des textes (C.N.R.S., Paris), l’École française de Rome, l’Institut historique dominicain et la Bibliothèque apostolique vaticane. C’est vers les mêmes années et dans une perspective semblable, mais en un champ plus restreint, qu’Anne-Élisabeth Urfels-Capot a préparé pour l’École nationale des chartes sa thèse sur Le sanctoral du lectionnaire de l’Office dominicain d’après le ms. Rome Sainte-Sabine XIV L1. On a plaisir à saluer dans cette thèse à la fois une compétence scientifique déjà assurée et les fruits que la formation des chartistes est à même de porter dans un contexte renouvelé des recherches médiévales.

Je ne m’intéresse pas à la question de la ponctuation, pourtant vraiment intéressante à la fois du point de vue de la latinité médiévale et du chant, mais pour laquelle il est nécessaire de prendre une base plus large que celle du lectionnaire de l’Office. Deux autres données appellent l’attention, non seulement des liturgistes, mais plus largement des historiens des savoirs médiévaux : à savoir, en premier lieu, la technique des citations et de l’emploi des sources, énoncée dans le prologue du lectionnaire, et dont Mme Urfels-Capot étudie dans le détail la mise en œuvre, et, en second lieu, la part d’originalité dans la composition même de ce lectionnaire.

La précision des citations, des coupures textuelles, des resserrements de textes, invite les historiens à comparer le lectionnaire et la méthode que celui-ci emploie avec d’autres écrits, plus ou moins contemporains. Je pense ici, d’une part, à la manière dont, parmi d’autres auteurs, Guillaume Durand de Mende l’Ancien, dans le Rationale divinorum officiorum et ailleurs, recopie sans cesse et éventuellement modifie des textes d’auteurs antérieurs, tout en ne mentionnant que rarement ses emprunts. Mais, à l’opposé, dans cette sorte de nouvelle Glose patristique des Évangiles, réalisée au cours de la décennie qui a suivi la fixation de la liturgie dominicaine – glose que par la suite on a appelée, de façon si expressive, la « chaîne d’or », la Catena aurea – Thomas d’Aquin, à la différence de ce que fera bientôt Durand, veille si bien à la précision de ses citations patristiques que, comme l’a montré le P. Gilles Berceville, il fait précéder du mot Glossa toute addition qu’il insère dans les textes cités. Ajoutons, pour revenir à la rigueur technique mise en œuvre par le lectionnaire, qu’il faudrait en rapprocher la précision des références que celui-ci donne pour les textes bibliques employés (chapitres et subdivision de chaque chapitre en sept sections, que remplacera au XVI^e siècle notre division en versets) : une telle manière de faire, banale aux yeux d’un moderne, est absolument exceptionnelle pour le XIII^e siècle.

Ce qu’il y a d’original dans la composition du lectionnaire apparaîtra mieux lorsqu’on lira, en même temps que le livre de Mme Urfels-Capot sur Le sanctoral du lectionnaire, la contribution du père Étaix sur le temporal, lors du colloque de 1995. Cette originalité est déjà manifeste – et même étonnante pour le XIII^e siècle – dans une quarantaine de notices précédant les textes, qui s’essayent à la critique historique ou même à une comparaison de style entre les écrits des Pères. La mentalité qui s’éveille ici semble en avance sur son propre temps – qui est celui d’un Jacques de Voragine par exemple – et intuitivement plus proche des annotations qui trouveront place, bien plus tard, dans le bréviaire des mauristes ou dans la Liturgia Horarum romaine de 1971.

Mme Urfels-Capot apporte également des informations précises sur des questions auxquelles les historiens de la liturgie s’intéressent particulièrement : ainsi celles de la longueur des leçons de l’office choral et de l’articulation entre le lectionnaire choral et les leçons du bréviaire portatif – ce qui est particulièrement important pour la vie liturgique des Frères Prêcheurs. Sont également explorés les contacts possibles entre le lectionnaire dominicain et le lectionnaire cistercien ou celui de la chapelle papale. De fait ces contacts paraissent limités.

Reste la question la plus importante, celle de l’originalité spirituelle d’un ordre canonial, telle que son lectionnaire sanctoral peut l’exprimer sans disjoindre cette originalité de l’ensemble des lex orandi. Outre les lectures concernant saint Dominique et saint Pierre de Vérone, nous est offert ici un important dossier sur l’office marial du samedi et les lectures mariales qui lui sont propres : il y aura lieu d’examiner pour lui-même le déplacement de spiritualité qui s’y exprime, comme la liturgiste américaine Margot Fassler l’a fait pour les séquences, lors du colloque de 1995. Enfin une recherche ultérieure pourra être faite sur tel ou tel accent du sanctoral traditionnel, par exemple en ce qui concerne la spiritualité du martyre ou celle de la virginité : je ne serais pas surpris qu’y apparaisse une sorte d’homogénéité entre les points d’intensité de la spiritualité dominicaine et son ressourcement dans la Tradition de l’Église. En tout cas, le travail de Mme Urfels-Capot, grâce à sa technicité même, nous apporte déjà beaucoup de lumière sur la manière dont les oratores du XIII^e siècle fréquentaient en profondeur la lex orandi.

Pierre-Marie Gy, o.p.

Présentation

Après un premier essai d’uniformisation de la liturgie dominicaine vers 1248-1251, une réforme fut décidée et confiée à la réalisation de Humbert de Romans, provincial de France puis maître général de l’ordre en 1254. Elle fut déclarée achevée à la Pentecôte 1256, avec injonction d’en faire une copie dans chaque province de l’ordre, des vérificateurs étant chargés de contrôler la conformité des usages locaux à l’aide de copies portatives partielles. Le manuscrit actuellement conservé au couvent de Sainte-Sabine à Rome, XIV L 1, est l’exemplaire réalisé aussitôt après la réforme liturgique humbertienne au couvent Saint-Jacques à Paris, de 1256 à 1259 et à partir duquel les autres devaient être copiés, moyennant finances. Il fut réalisé et corrigé avec un soin minutieux. Mais il n’est pas sûr que d’autres copies complètes aient été réalisées dans chaque province, car la seule autre copie subsistante est incomplète.

Le manuscrit est désormais désigné par le sigle EHR (Exemplaire Humbertien de Rome), le lectionnaire par LHR (Lectionnaire humbertien de Rome). Il s’agit d’un volume de plus de 500 feuillets qui transmet les quatorze livres de l’Ecclesiasticum officium :

Ordinarium (f. 1r-12v) ;
Martyrologium (13r-40v). Il s’agit du martyrologe d’Usuard (composé ca. 875 par le bénédictin de Saint Germain-des-Près), revu et corrigé pour les besoins de l’Ordre ;
Collectarium (41r-58r) ;
Processionarium (58v-65v). « Libellum processionale » dans l’Encyclique ;
Psalterium (66r-86v) ;
Breviarium (87r-141v). « Breviarium portatile » dans l’Encyclique. Il s’agit effectivement d’un bréviaire portatif, où les leçons de matines sont plus brèves et parfois différentes de celles du lectionnaire choral ;
Lectionarium (142r-230v). Il s’agit du lectionnaire de l’office. Le Proprium de Tempore occupe les ff. 142r-188v. Le Proprium de sanctis, les ff. 189r-225v. Enfin, une section du lectionnaire est consacrée aux leçons de l’office marial du samedi, de l’office quotidien des défunts et du petit office de la Vierge, f. 225v-230v. En revanche, le Commune de sanctis fait défaut. Il n’en figure un que dans le Breviarium, f. 135r-140v. En effet chez les Dominicains, pour la célébration au chœur, toutes les fêtes étaient munies de leçons propres, ainsi qu’on le constate en rapprochant le Calendrier et le Proprium de sanctis du lectionnaire. Dans cette optique, il était superflu d’y faire figurer le Commun ;
Antiphonarium (231r-323r) ;
Graduale (323r-369r) ;
Pulpitarium (370r-392v). « Pulpitorium » dans l’Encyclique. Le Pulpitarium contient l’intonation de tous les textes notés qui, tant à la messe qu’à l’office, étaient chantés au pupitre par un, deux ou quatre frères selon la solennité de la fête : soit l’invitatoire, les versets des répons et des graduels, les traits et alleluia, la litanie des saints, etc.
Missale conventuale (393r-421v). « Missale majoris altaris » dans l’Encyclique. L’appellation ne doit pas induire en erreur : il s’agit bel et bien d’un sacramentaire ;
Epistolarium (422r-435v) ;
Evangelistarium (435v-454v) ;
Missale minorum altarium (455r-500). « Missale pro minoribus altaribus » dans l’Encyclique. Cette fois-ci, il s’agit du missel plénier, qui est à la messe ce qu’est le bréviaire portatif à l’office.

En ce temps de mutation dans la typologie des livres liturgiques, on peut considérer, à propos de l’articulation de l’oral (improvisation ou « par cœur ») et de l’écrit dans la liturgie, et de l’éclipse progressive du premier par le second, que par certains traits de sa composition le EHR est symptomatique du lent mais inexorable déclin du rôle dévolu à la mémorisation, et d’une dépendance croissante à l’égard du texte.

Considéré dès l’origine comme un exemplar, à la fois officiel, prestigieux et pratique, l’ouvrage, exécuté concurremment par plusieurs scribes et corrigé (de façon qu’il peut servir à une étude linguistique des graphies, entre 1256 et 1259 à Paris), est extrêmement soigné, avec le souci de souligner tous les éléments de structuration en individualisant les différents offices et leçons et, dans le cas du lectionnaire, de faciliter une lecture à haute voix intelligente et harmonieuse.

C’est le rôle de la versiculation, source d’information et de compréhension à part entière, puisqu’elle intègre au texte, réalité immatérielle, son mode concret de cantillation. En ce sens, elle en rend presque palpable la « performance ». La potentialité sémantique de la versiculation apparaît avant même toute étude de détail ; elle pourrait même l’emporter sur la ponctuation en ce domaine, dans la mesure où son expression, musicale autant que rythmique, est davantage « forcée » par rapport à une ponctuation plus discrète.

La versiculation cistercienne adoptée par les dominicains repose sur la combinaison des signes suivants :

punctus suivi d’une littera notabilior (capitale), en fin de phrase affirmative. (A ce punctus se substitue bien sûr le punctus interrogativus si la phrase est interrogative.) ;
punctus elevatus pour la pause intermédiaire, ou « médiale », majeure ;
punctus flexus pour une pause intermédiaire secondaire, que l’on peut qualifier de pause médiale mineure (mais qui, comme la pause médiale majeure, correspond à une unité de sens complète) ;
enfin, dès lors que le punctus + littera notabilior indique une pause finale, le simple punctus, suivi d’une minuscule, suffit à marquer sans ambiguïté la pause la plus faible. On peut ainsi isoler les différents membres d’une liste, distinguer une suite de termes en apposition, etc.

On a donc affaire à un système à quatre niveaux apparents. Cependant, la distinction entre la pause médiale majeure (punctus elevatus) et la pause médiale mineure (punctus flexus) correspond essentiellement à des règles d’alternance musicales.

Outre la minutie des corrections apportées à la versiculation, nous avons deux indices de l’importance que Humbert attachait à l’exécution orale des leçons de matines, et, plus largement, des autres pièces non chantées de l’office. Il a pris soin de rappeler en tête du lectionnaire selon quelle mélodie il fallait les moduler. D’autre part, il n’a pas hésité à présenter tous les enjeux d’une bonne cantillation dans son Expositio regulae beati Augustini.

L’un des aspects les plus essentiels de l’approche dominicaine de la versiculation tient dans l’accent délibérément et unilatéralement porté sur la dimension auditive plutôt que visuelle, le pourquoi plutôt que le comment de la versiculation. Il n’est jamais oublié que la finalité de la versiculation, comme son nom l’indique, est de découper le texte à lire en versets (le punctus des pauses fortes est annoncé sous le titre de finis versus). Il n’est jamais oublié que le système de signes consacré par les Cisterciens, commun à la versiculation et la ponctuation à l’exception du punctus flexus, fait ici l’objet d’un usage spécialisé qui justifie cette insistance sur l’effet plutôt que le signe : la cantillation des textes liturgiques.

La distribution des signes de versiculation ne dépend pas d’abord de l’analyse grammaticale, ni même rhétorique de la phrase. Avant tout, elle dépend des impératifs spécifiques à l’exécution orale des leçons selon les règles du chant grégorien. La simple observation de l’usage qui en est fait dans LHR permet de retrouver les principes appliqués. Si le cadre mélodique du verset s’avère assez contraignant, au total la versiculation souligne l’architecture interne de la phrase, en particulier grâce à un savant usage de la pause faible qui en éclaire le sens dans ses répercussions tant syntaxiques que stylistiques. La forte présence auditive de la versiculation, qui canalise à l’extrême la réception effective du texte lu, parce que, prédéterminant pauses, respirations et accents, elle en impose le rythme et le sens à l’oreille, est heureusement mise à profit dans le lectionnaire. Sa prégnance sémantique affirmée justifie que l’édition du lectionnaire en fasse état.

(Voir dans les « Principes d’édition » comment ces signes sont transposés dans l’édition du Sanctoral)

L’édition permet d’évaluer ce qui, sur le fonds commun des textes utilisés au cours des rites de l’Eglise occidentale, représente la spécificité des choix d’Humbert de Romans. Textes homilétiques et récits hagiographiques, avec quelques textes de nature diverse mais assimilables, s’y présentent en proportions variables. S’agissant de textes hagiographiques, la distinction est toujours faite entre textes attribués à un auteur et textes anonymes. Et de façon générale, l’attention portée par le lectionnaire lui-même aux attributions est un signe des temps.

Le sanctoral du lectionnaire se fonde sur 214 textes de base différents, dont sont tirés 303 extraits, l’extrait étant entendu comme passage tiré d’une même œuvre de base et s’étendant sur un office au plus, quel que soit le nombre de leçons (222 extraits dépassent une leçon). Il s’agit surtout de sermons et d’homélies, mais les récits hagiographiques sont presque aussi utilisés. Le lectionnaire tient donc la balance à peu près égale entre lectionnaire et légendier. Le cycle des samedis de la Vierge, qui détourne des textes homilétiques antérieurs surtout christiques, assortis de prières comme celles d’Anselme de Cantorbéry, est une innovation qui contribue à donner au lectionnaire dominicain sa configuration propre. Dans ces textes Humbert choisit souvent les péroraisons et conclusions, porteuses d’un effort rhétorique plus propre à susciter l’émotion méditative.

A part cinq figures de saints modernes (Dominique, Bernard de Clairvaux, Thomas Becket, François d’Assise et Pierre de Vérone, canonisé en 1253), les choix de Humbert sont assez traditionnels. Il s’est aussi servi d’ouvrages historiques (Eusèbe, Isidore de Séville, Sigebert de Gembloux, Grégoire de Tours, le Liber pontificalis), d’homéliaires carolingiens (Alain de Farfa, Paul Diacre), de plus rares auteurs postérieurs (Ambroise Autpert, Fulbert de Chartres, Odilon de Cluny et, le plus récent, saint Bernard).

Un tiers environ de ces textes de base sont communs avec le lectionnaire cistercien, par suite de l’utilisation des mêmes sources (les homéliaires de Paul Diacre et d’Alain de Farfa). Il semble que l’on puisse exclure de ce fait une influence du lectionnaire cistercien. Il ne semble pas non plus que les usages de la Curie romaine, pour autant que l’on soit sûr de leur identification, aient eu une influence notable sur les choix dominicains, malgré un emprunt ponctuel signalé par Humbert lui-même.

La composition d’un ensemble important relatif aux saints s’inscrit d’ailleurs dans la ligne des légendiers des dominicains Jean de Mailly et Barthélémy de Trente ; il arrive à Humbert de réécrire complètement ses sources, comme ces legendae novae. Il tient d’ailleurs à préciser scrupuleusement par un signe différent le procédé d’adaptation : s’il a rédigé à neuf en le résumant (dans le cas des récits hagiographiques), ou bien adapté par des coupures le texte de départ, sans le transformer, ou encore s’il l’a utilisé tel quel. Conservation à l’identique, sélection par coupures, réécriture. La sélection est appliquée dans deux tiers des cas, les textes homilétiques ne sont jamais réécrits, au contraire des textes hagiographiques surtout anonymes : le système d’adaptation, très réfléchi, prend en compte la nature du texte et l’autorité dont est investi son auteur. Les modalités de ces adaptations, sans doute opérées par différents collaborateurs, sont variées selon les textes de base et l’usage à en faire, et dénotent une appropriation de première main, sur des extraits déjà choisis et parfois réassemblés en ordre dispersé (excerptatio), par élimination des digressions de toute sorte.

Une quarantaine de notices critiques liminaires, de taille variable, accompagnent certains extraits. Discussions érudites sur des points d’histoire liturgique, les sources d’un texte ou son authenticité, la comparaison d’opinions différentes sur tel ou tel saint, elles montrent bien le caractère savant de l’ordre des Prêcheurs. Mais la plupart répondent à un souci de précision relatif à l’attribution des textes invoqués, qui sont une garantie d’authenticité et de véracité. Il s’agit de mettre en valeur la fiabilité des témoins : l’autorité d’un texte est fonction de la personne de son auteur. C’est pourquoi Humbert cherche à mettre au point une méthode pour percer l’anonymat des textes. Il analyse les contenus, et parfois signale la provenance du manuscrit où figure un texte anonyme. Pour les textes homilétiques, il les signale par leur incipit si celui-ci ne figure pas dans lectionnaire. En cas de doute, il collationnait, semble-t-il, tous les manuscrits liturgiques disponibles, et rencontrait parfois des attributions contradictoires, qu’il signale avec une parfaite honnêteté intellectuelle. Il lui arrive aussi de remonter aux sources originelles, de signaler des abréviations, de collationner les textes pour débrouiller des généalogies littéraires et de résoudre des contradictions. La compilation qu’est le lectionnaire ne va pas sans recherches personnelles. Dépendant bien sûr des manuscrits dont il disposait, il met au point une méthode critique pour débrouiller les dossiers contradictoires, sans envisager toutefois que deux informations concordantes puissent être fausses. Il cherche en tout cas à éviter une déperdition d’information, par le biais de ces notices parfois bibliographiques. Cet apparat critique est original et moderne pour son époque. Il y a là un éclairage précieux sur les conceptions historiques et critiques qui sont les siennes et celles de ses contemporains.

L’autorité est le mot-clé de toute la compilation liturgique humbertienne. Car si ce concept très médiéval explique souvent le choix de tel ou tel mode d’adaptation, autant que l’élaboration de la signalisation qui en rend compte, il est surtout au cœur des discussions érudites et critiques que représentent les quelques quarante notices du Lectionnaire. Récits contradictoires, attributions multiples ou anonymat persistant - bref, tout ce qui met à mal la véracité supposée d’un récit ou la présomption d’authenticité d’un ouvrage, voilà ce qui retient l’attention de Humbert de Romans. Dans ses motivations comme dans ses méthodes critiques, celui-ci est tout à fait représentatif des mentalités et des conceptions historiques de son temps. Ce qui est novateur, c’est de les avoir transposées au domaine liturgique, d’avoir compris que la valeur de l’ouvrage, au même titre que pour une compilation érudite, dépendait de la rigueur de son travail, de la précision de ses références, de sa critique des sources et du repérage des tours et détours de la tradition littéraire ou manuscrite.

Ouvrage à dimension liturgique, hagiographique, littéraire et critique, le lectionnaire sanctoral dominicain issu de la réforme humbertienne mérite donc pleinement d’être considéré comme un des plus remarquables représentants des exigences spirituelles et intellectuelles du siècle et de l’ordre qui l’ont produit.

Pascale Bourgain, École nationale des chartes

Introduction

La liturgie et son histoire retiennent aujourd’hui l’attention d’un nombre croissant de chercheurs, et en particulier de médiévistes. Ce phénomène assez nouveau n’est pas une simple mode sans raison ni profondeur ; bien au contraire, car la liturgie, dans toutes ses manifestations directes ou indirectes, et au premier chef à travers les livres où elle se trouve consignée, constitue sans aucun doute un mode d’accès privilégié à la culture du Moyen Âge.

Certes, à l’instar de la plupart des sources écrites de cette époque, la production liturgique est incontestablement le fruit de l’activité et de la réflexion d’une élite, et ce n’est qu’indirectement, presque de façon détournée, qu’elle éclaire les multiples facettes de toute une civilisation. Mais son empreinte y est capitale. De même que l’historien de l’art est sensible au rôle essentiel de la liturgie dans l’organisation de l’espace sacré, de même, l’historien de la littérature sait qu’il ne peut faire l’économie de cet aspect de la vie des auteurs qu’il étudie, sous peine de ne pas entendre les multiples réminiscences bibliques et parabibliques dont peu de genres littéraires étaient alors exempts. Malgré l’évolution qui se dessine déjà au XIV^e et au XV^e siècles, les litterati n’ont longtemps fait qu’un avec les clerici, séculiers ou réguliers, ou, tout autant et plus encore pétris de liturgie, les hommes des cloîtres. Or, lectures, antiennes et autres pièces chantées, tout était prétexte à mémorisation dans une civilisation où la part de l’oral était majeure encore.

Quant à l’historien d’un culte des saints assurément multiforme, il est patent qu’il a tout à gagner d’une interdisciplinarité accrue en la matière ; interdisciplinarité qui, dois-je le préciser ?, m’a tout particulièrement attirée, tant la voie paraît prometteuse. Dans la lignée d’A. Vauchez, dont la thèse, parue voici une quinzaine d’années, a montré, entre autres choses, comment les procès de canonisation reflètent l’approche de la sainteté propre à un milieu et une époque, tout autant qu’ils la modèlent1, il apparaît en effet qu’à la croisée de l’hagiographie et de la liturgie, les textes lus pour les fêtes des saints pendant l’office des matines sont à la fois reflet et vecteur d’une certaine image de la sainteté, c’est-à-dire au cœur d’une interaction dont la société du temps est partie prenante.

Les leçons de matines témoignent en effet de la vision médiévale de la sainteté, parce que les lectionnaires qui les regroupent ont été élaborés, progressivement ou lors de révisions plus brutales, par des hommes qui, pour être « lettrés », n’en étaient pas moins représentants des mentalités de leur temps. Mais en aval, voici cette vision de la sainteté diffusée, orientée, lentement remaniée peut-être par ces mêmes lectionnaires. Le peuple de Dieu n’assistait bien sûr pas en son ensemble aux matines. Mais les clercs chargés de l’enseigner n’étaient-ils pas, quant à eux, façonnés par l’audition, à longueur d’année, de ce corpus de textes ? Et l’image des saints et de la sainteté qui en ressortait devait fatalement influer par ce biais sur leur prédication, au-delà même des traits saillants, miracles ou autres, qui, tout à fait délibérément cette fois, venaient illustrer leurs sermons, réveillant à point nommé l’attention des fidèles. Les Mendiants devaient d’ailleurs faire un large emploi de ce procédé à partir du XIII^e siècle, contribuant ainsi à la diffusion du genre littéraire des exempla...

Dans cette optique, le cas des Prêcheurs, considéré à la mi-XIII^e siècle, se révèle doublement intéressant.

D’un point de vue théorique d’une part, ils allient à la volonté de se doter très tôt d’une liturgie uniforme, leçons de matines comprises (et cette unification est réalisée quarante ans à peine après leur fondation en 1215), toutes les caractéristiques d’un ordre en pleine expansion, né pour répondre aux aspirations nouvelles d’un monde pris dans les mutations du XIII^e siècle. En son sein, et jusque dans le domaine d’une sainteté proposée en modèle de vie, les Dominicains se voulaient médiats des grâces reçues – contemplata aliis tradere, selon la devise de leur ordre.

D’un point de vue pratique d’autre part, le chercheur dispose de conditions idéales pour étudier comme il le mérite le lectionnaire sanctoral dominicain, tel qu’il a été mis au point en 1254-1256, sous la direction du maître de l’Ordre Humbert de Romans. En effet, les Archives générales de l’ordre des Prêcheurs, sises au couvent Sainte-Sabine à Rome, conservent aujourd’hui sous la cote XIV L1 un manuscrit regroupant tous les livres de la liturgie dominicaine élaborés alors, sous le titre d’Ecclesiasticum officium secundum ordinem fratrum predicatorum.

On a même longtemps considéré qu’on avait là le manuscrit apographe et archétype de la tradition tant recherché par les éditeurs de textes, d’où son appellation, devenue traditionnelle au XX^e siècle, de « Prototype de Humbert de Romans » (ou Archetype, pour les Anglo-Saxons). Ce statut a été tout récemment remis en question lors du colloque qui, signe de son importance hors pair, a été entièrement consacré au manuscrit dominicain les 2, 3 et 4 mars 1995, sous l’égide de la Bibliothèque apostolique Vaticane, de l’École française de Rome, de l’Institut de recherche et d’histoire des textes et de l’Institut historique dominicain2. Sans entrer dans le détail des différentes communications consacrées à ce problème3, on en retiendra ici les grandes conclusions. Divers indices permettent de dater la réalisation du manuscrit des années 1256-1259, même si la décoration des quatorze livres qui le composent ne saurait être antérieure à 1265, et leur réunion en un seul codex, avec la page de titre actuelle, aux années 1270. Par ailleurs, s’il faut renoncer à lui donner son statut de (seul et unique) manuscrit apographe, on peut et on doit lui laisser toute sa valeur de témoin privilégié, car il est bel et bien l’un des exemplaria dont, dès 1256, le chapitre général de Paris prônait et organisait financièrement la réalisation, sous la gouverne du prieur du couvent parisien de Saint-Jacques4. Expression fidèle, intégrale et on ne peut plus proche dans le temps de la réforme unificatrice de 1254-1256, le ms. Sainte-Sabine XIV L1 est aussi le seul de ces exemplaria à être parvenu jusqu’à nous, présentant au complet les quatorze livres que compte l’Ecclesiasticum officium5.

Puisque la théorie comme la pratique nous invitent et nous autorisent à accorder au lectionnaire sanctoral de l’office dominicain toute l’attention qu’il mérite, reste à préciser le « comment » de cette étude.

Pour se familiariser avec le lectionnaire et saisir l’enjeu des questions qu’il soulève, une présentation rapide de la réforme liturgique de 1254-1256 et de l’histoire du codex est aussi l’occasion de donner toutes les précisions terminologiques nécessaires (chapitre I). Suit un bilan plus approfondi, au plan historique autant qu’historiographique, de la liturgie dominicaine des origines à Humbert de Romans (chapitre II). Car c’est dans ce contexte que l’articulation du lectionnaire avec les autres livres du ms. Sainte-Sabine XIV L1 (chapitre III), de même que la qualité de sa mise en œuvre (chapitres IV à VII), prennent toute leur signification. Muni de ces données, ainsi que de l’édition intégrale et de l’identification des leçons de matines qui leur font suite, il devient alors possible d’analyser, dans une deuxième partie, le processus de composition du lectionnaire. Le repérage des sources les plus marquantes, ainsi que l’analyse de la part respective des récits hagiographiques, des textes homilétiques ou autres qui composent le lectionnaire dessinent son profil général (chapitre VIII). Il faut aussi déterminer, autant que faire se peut, l’apport des liturgies externes et le poids de l’héritage dominicain (chapitres IX et X).

Mais parce que le lectionnaire n’est pas une simple compilation d’extraits de provenances diverses, le mode d’appropriation des textes de base (chapitre XI), ainsi que les commentaires critiques dont certains font l’objet (chapitre XII), jouent enfin un rôle essentiel dans la configuration spécifiquement dominicaine de l’ouvrage.

On remarquera que la question de la postérité des leçons de matines dominicaines, directe (liturgique) ou indirecte (homilétique et littéraire) a été délibérément laissée de côté, et avec elle l’étude des liens que le lectionnaire humbertien a pu avoir avec la conception contemporaine de la sainteté, en matière d’influence exercée comme reçue. Il eût fallu pour ce faire une enquête exhaustive qui dépassait largement le cadre matériel et temporel de cette étude6.

Toutefois, laissant ce travail complémentaire pour des recherches ultérieures, l’auteur des pages qui suivent espère qu’elles pourront déjà fournir à leur lecteur des informations et des bases de comparaison susceptibles d’éveiller son intérêt.

Édition du lectionnaire sanctoral

Principes d'édition

Principe directeur

Il ne s'agit pas ici de reconstruire en s'appuyant sur plusieurs manuscrits l'archétype de la tradition, ce « manuscrit unique », « proche de la composition du texte » et « prototype de la tradition » tout à la fois1, mais d'éditer LHR sur le principe de l'édition d'un unicum.

Certes, EHR est tout proche de la composition du texte, puisqu'il a été copié en 1256-1259 ; certes, ce manuscrit n'a pas son pareil, puisqu'il est l'unique exemplar à être parvenu jusqu'à nous ; certes encore, qui dit exemplar dit en principe ipso facto prototype de la tradition manuscrite, puisque c'est dans ce but même que l'on en élabore un, pour plus de facilités de copie et surtout pour plus de fidélité au texte à transmettre. Et les Chapitres dominicains conçoivent bien l'exemplar comme un prototype / archétype de la tradition, fût-ce par le biais de corrections et non de copies entièrement nouvelles, eu égard à la continuité de la révision de 1254-1256 avec les travaux précédents... et au coût extraordinaire de toute autre forme de diffusion :

Quicumque scripserint usque hodie aliquid de Officio non dent ad transcribendum aliis quousque correcta fuerint diligenter ea que scripserunt ad exemplaria que sunt Parisius ; et quicumque a modo scribent, non utantur illis scriptis, quousque per fratres diligenter correcta fuerint scripta illa, nec credatur particularibus correctionibus quas quidam dicuntur portasse in quaternis et cedulis 2 .

Mais là où les choses se gâtent en ce qui concerne EHR, c'est que ce manuscrit semble avoir été très vite, pour ne pas dire aussitôt, dévié de sa finalité initiale. De fait, les récentes études du P. Boyle3 ont permis de relever des marques de l'utilisation au chœur de tel ou tel livre de l'Ecclesiasticum officium, dont le Lectionnaire (avant reliure de l'ensemble bien sûr), mais aucune trace de sa copie par pecia.

Seule une analyse étendue de la tradition manuscrite ultérieure permettrait de trancher définitivement cette question. Mais en tout état de cause, LHR reste l'unique témoin direct, fidèle et officiel, de la révision humbertienne des leçons de matines, et c'est en tant que tel qu'il mérite l'édition qui seule permettra à tous les chercheurs d'en apprécier la portée et l'éventuelle postérité, liturgique comme extra-liturgique.

Dans un tel contexte, on pourrait être tenté par une édition fac simile à l'anglaise. Mais une édition n'est pas un microfilm. Ma ligne de conduite a donc été la suivante : signaler à l'attention du lecteur tout ce qui est signifiant, et rien de plus ; éliminer de l'apparat critique toutes les fautes et particularités récurrentes, celles-ci ayant déjà été analysées dans le cadre de l'étude de l'orthographe du Lectionnaire.

Signalement des fautes et particularités graphiques

J'ai distingué quatre cas. D'abord, celui des fautes ponctuelles (non signifiantes) et corrigées ; ensuite celui des fautes récurrentes et corrigées : ces deux cas de figure sont mis sur un plan d'égalité dans l'édition (cf. paragraphe 1.2). Puis vient le cas des fautes non corrigées : celles-ci sont systématiquement signalées dans le cours de l'édition (cf. paragraphe 1.3). Enfin restent toutes les particularités graphiques, largement récurrentes, et que le correcteur n'a pas toujours sanctionnées : dans ce dernier cas on ne pouvait décider a priori et globalement s'il était opportun ou non de les signaler dans le cours de l'édition, d'où une politique plus diversifiée (cf. paragraphe 1.1). On aboutit ainsi au système suivant.

Particularités graphiques

Morphologie

L'intervention du correcteur est toujours signalée lorsqu'il modifie le lexique ou l'étymologie d'un terme (type auctor / actor). La graphie initiale du scribe est alors mentionnée en note, et c'est l'état après correction qui figure dans le texte.
La suppression systématique du 2^e i de hiis n'est nulle part signalée dans l'édition, qui donne uniquement et directement l'état après correction.
On se souvient que le scribe introduit systématiquement, dans les mots formés par préfixation, un petit espace entre le préfixe et le radical, mais que le correcteur ne les a soudés d'un tiret que lorsque l'espace laissé par le scribe pouvait induire le lecteur en erreur. Je n'ai pas signalé cette intervention dans le cours de l'édition, où préfixes et radicaux sont toujours soudés selon notre mode normal d'écriture. De même n'ai-je pas relevé l'usage du scribe qui consiste au contraire à rapprocher une préposition de son régime.

Phonétique

La suppression systématique des p épenthétiques n'est nulle part signalée dans l'édition, qui donne l'état après correction.
L'assourdissement du d de sed en t ne pose de problème d'édition que lorsque la conjonction apparaît sous sa forme abrégée. J'ai opté pour la résolution sed, c'est-à-dire pour la forme que privilégie le correcteur. L'édition ne distingue donc pas le cas où la graphie sed résulte d'une correction de la forme set, et le cas, de loin le plus fréquent, où la graphie sed correspond au développement de l'abréviation du manuscrit.
Pour ce qui est de la tendance à transformer en n, par exponctuation du 3^ejambage, le m de mots comme eamdem, tamquam, etc., l'intervention du correcteur, fréquente sans être systématique, s'avère parfaitement aléatoire. Donc, lorsqu'il a effectivement substitué la graphie en n, j'ai retenu implicitement l'état après correction, sans préciser au cas par cas si le scribe avait de lui-même opté pour la graphie avec n, ou si c'était le correcteur qui avait censuré le m.
Pour ce qui est de l'omission répétée des nasales implosives et des hésitations auxquelles donnent lieu les constrictives, j'ai fait état de la graphie du scribe (entérinée par le correcteur), tout en donnant la forme normale, soit en note, soit en suppléant la lettre manquante entre crochets droits dans le texte lui même.

Fautes corrigées

Ne sont mentionnées en aucune manière :

les corrections orthographiques récurrentes.
Ex. : celles qui portent sur les redoublements de consonnes erronés (du type occulis).
les corrections de mise en page récurrentes.
Ex. : la destination de l'office est très généralement ramenée en tête, avant la source des leçons, quand le scribe avait inversé ces deux éléments.
les corrections orthographiques portant sur des lapsus calami sans signification particulière (omission ou bissage d'une lettre ou d'une syllabe, etc.). Cependant les lapsus ponctuels ont été signalés en note dans l'unique mesure où ils pouvaient résulter d'une mauvaise compréhension du texte ou de la confusion entre deux termes proches de la part du scribe.
Ex. : j'ai mentionné que le scribe avait écrit dicere au lieu de discere au n° 119.1, alors que je n'ai pas signalé qu'il avait oublié le premier r de armoriolo au n° 3.2 (le correcteur l'a ajouté dans l'interligne), ou le s de presbiter au n° 17.1 (le s a été ultérieurement greffé sur le b) .

Dans tous ces cas et de façon implicite, c'est l'état après correction qui a été retenu.

Sont signalées en note

les omissions d'un mot ou de tout un membre de phrase (les termes en question ont alors été ajoutés en marge du Lectionnaire).
les inversions ponctuelles de termes dans le corps des leçons.
Ex. : au n° 1.1b, a qua nullis temptationum improbitatibus posset deici, écrit d'abord a qua nullis temptationum posset improbitatibus deici.
les coupures de mots erronées, soit qu'un terme ait d'abord été écrit en deux mots, soit que deux termes aient d'abord été écrits en un seul mot4.
Ex. : a qua écrit d'abord aqua au n° 1.1b ; adeo écrit d'abord au a Deo n° 9.9. Ou encore au n° 19.3, un fallacieux pro scriptione, réuni ensuite en un seul mot par le correcteur.

Fautes non corrigées

Figurent dans le texte :

entre crochets droits [], tout mot ou lettre(s) omis par erreur et qu'il faut suppléer sous peine d'entraver la bonne compréhension du texte5.
Ex.: au n° 35.1, « Maria virgo est ante partum ' et virgo in partu ' et virgo [post] partum ». Le « post » manquait dans le manuscrit.
entre parenthèses (), tout mot ou lettre(s) qu'il faut supprimer sous peine d'entraver la bonne compréhension du texte.
Ex.: au n° 3.8', indesi(g)nenter, comprendre indesinenter.

Particularités de transcription

Résolution des abréviations

Le Lectionnaire comporte un nombre assez restreint d'abréviations, et il n'en est aucune qui ne soit d'usage courant6. Signalons simplement le a suscrit sans valeur abréviative uniformément utilisé dans l'abréviation d'evangelium et de tous ses composés. On le retrouve en quelques autres occasions, comme dans Marchus (n° 22.4), debeamus (n° 129.6), ou encore Martinus (n° 150.a), et passim. L'emploi du s final suscrit sans valeur abréviative (en bout de ligne) est omniprésent.

Lorsqu'une abréviation est employée, elle l'est à peu près systématiquement. Faute de graphie développée, il a parfois fallu opter arbitrairement pour une résolution plutôt qu'une autre. Ainsi, pour l'abréviation traditionnelle Jhs, que l'on pouvait développer Jhesus et Jesus, j'ai choisi la seconde graphie.

Cependant, on peut avoir la chance de rencontrer une fois ou l'autre la forme développée. Par exemple, alors que partout ailleurs on ne trouve qu'epla / eple, l'unique epistolis écrit en toutes lettres au n° 25.2 nous a fait opter pour la résolution avec o plutôt que u, ce qui est d'ailleurs la graphie normale au Moyen Age.

Mais il reste le cas des abréviations que le scribe développe tantôt d'une façon, tantôt d'une autre. Comment développer le tilde d'un circucisi lorsque l'on rencontre indifférement des circuncisi et des circumcisi (n° 12) ? Pour ne pas parler de y distribués au petit bonheur dans martyr et ses composés... Dans la résolution de telles abréviations, j'ai en fait retenu tantôt l'une, tantôt l'autre des graphies en m'alignant sur celle qui avait été adoptée par le scribe dans le contexte immédiat. Néanmoins, puisqu'au milieu d'innombrables kmi, on trouve une poignée de karissimi et autant de carissimi, c'est cette dernière graphie, pour nous être plus familière, qui a été retenue quand il fallait résoudre l'abréviation.

Enfin, et quoique l'usage du compilateur reste flottant lorsque le terme apparaît en toutes lettres, l'abréviation oct. a été quant à elle résolue Octava (au singulier) lorsqu'elle désigne le jour d'Octave proprement dit, et octavas (au pluriel) lorsqu'il s'agit de la semaine d'octave.

Développement des indications chiffrées

Dans le manuscrit, les cardinaux comme les ordinaux apparaissent soit en toutes lettres, soit en chiffres et entre deux points.

Ex. : Notandum quod iste Severus fecit opuscula .V. (n° 143.N), mais In festo septem fratrum (n° 76). Secundum Matheum. IIII. e. (n° 2.7), Lectio .I^a. (n° 1), mais Lectio secunda (n° 1).

Cette opposition entre l'expression en chiffres ou en lettres est respectée dans ma transcription, à quelques exceptions près :

Dans le manuscrit, les numéros des leçons sont exprimés en chiffres ou en lettres en fonction de l'espace dont disposait le rubricateur. Dans l'édition ils sont toujours donnés en toutes lettres (Lectio prima, Lectio secunda, etc.)
Les références scripturaires n'apparaissent jamais en toutes lettres. Je les ai donc conservées sous leur forme chiffrée, mais en calquant notre mode de référence actuel par chapitre et verset : Secundum Matheum, IIII, e (sans points).

Ambivalences graphiques

On sait l'ambivalence graphique des c et t dans les manuscrits médiévaux. Le Lectionnaire, quoique remarquablement calligraphié, n'échappe que très partiellement à cette confusion. En cas de doute, c'est l'orthographe classique, laquelle nous est plus familière, qui a été retenue.

Par ailleurs, alors que le scribe se pique d'écrire etsi, nonnullus, postmodum, quamdiu, necnon, etc., en deux mots, le correcteur préfère généralement souder ces termes. Lorsqu'il ne l'a pas fait, j'ai implicitement procédé à la même réunion, et régularisé le système graphique dans le sens qui nous est le plus coutumier.

L'emploi des majuscules se conforme aux usages contemporains.

Conventions typographiques

Traduisant une réalité du manuscrit

Encre noire, encre rouge

Caractères romains = corps du texte, copié à l'encre noire.
Caractères italiques = tout ce qui apparaît en rubrique dans le manuscrit.

Signes de versiculation

Majuscule = pause forte (finis versus, punctus + littera notabilior).
* = pause médiale majeure (mediatio, punctus elevatus).
+ = pause médiale mineure (flexa, punctus flexus).
' = pause faible ([respiration], punctus).
? = point d'interrogation (interrogatio, punctus interrogativus).

Signes d'adaptation

. Å . = signe utilisé par Humbert pour indiquer que la source employée a été adaptée par sélection.
. T . = signe utilisé par Humbert pour indiquer que la source employée a été adaptée par réécriture.

Dans le manuscrit, les deux symboles . Å . et . T . sont généralement encadrés de deux points. J'ai systématisé cette pratique dans l'édition. Dans le manuscrit, ils sont indifféremment copiés en rouge ou en noir ; dans l'édition, ils sont toujours donnés en caractères romains.

Correspondant à une intervention de ma part

Artifices d'édition

Petites Capitales = citations bibliques dans le cours des leçons.
() lettre ou mot à supprimer.
[] lettre ou mot ajouté, information complémentaire.

Les numéros des feuillets, en particulier, figurent entre crochets droits, de même que les références des citations scripturaires. Lorsque la référence est précédée de « cf. », c'est que la citation est abrégée. Par exemple au n° 104.4, Pater, volo ut ubi ego sum * et illi sint mecum [cf. Jo. 17, 24]. Je ne signale pas les simples allusions aux Ecritures. Par exemple, en 104.7, « Si enim omnium sanctorum mors est preciosa * Marie sane est preciosissima », l'allusion au Ps. 115, 15 n'est pas indiquée. En revanche, on aura au n° 24.9 : « Sed in his omnibus nichil aliud est * nisi preciosa semper in conspectu Domini mors sanctorum ejus [Ps. 115, 15]. »

Signes de ponctuation
En complément à la versiculation, ont été introduits les signes suivants :

! = point d'exclamation, qui correspond dans le manuscrit à une pause forte.
« ... » = guillemets et/ou deux-points, qui correspondent dans le manuscrit à une pause forte, sauf indication contraire explicite.
Dans le corps des leçons, il arrive en effet que des paroles rapportées suivent une pause médiale et non une pause forte. Par ailleurs, j'ai usé des guillemets pour isoler tout terme ou groupe de mots venant comme une définition, ou une explication étymologique. Par exemple, au n° 56.1, Barnabas hebraice ' latine filius prophete vel consolationis... devient dans mon édition « Barnabas » hebraice ' latine « filius prophete » vel « consolationis », alors qu'aucun signe particulier n'isole ces définitions dans le manuscrit.
, = virgule, lorsque le sens et la syntaxe nécessitent cette marque de ponctuation.

Dans les notices liminaires, les signes de ponctuation modernes ont été substitués aux symboles de versiculation du manuscrit.

Identification des textes hagiographiques

référence précédée du signe « = » : le texte répertorié dans la BHL figure in extenso dans le Lectionnaire.
référence donnée seule : le texte de la BHL n'a fait l'objet d'aucune adaptation.
référence précédée du signe « < » : le texte de la BHL a été adapté par sélection.
référence précédée de « cf. » : le texte de la BHL a été adapté par réécriture.
référence suivie d'un point d'interrogation : signale un doute sur l'identification du texte de base.
tiret « - » entre deux références = « et » (cas d'un récit réparti sur plusieurs numéros de la BHL).
barre oblique entre deux références « / » = « ou » (hésitation entre plusieurs versions d'un récit hagiographique).

Liste des abréviations

ab. : abbas
abbr. : abbreviavit
a.c. : ante correctionem
add. : addidit
AF : homéliaire d'Alain de Farfa
ap. : apostolus
app. : apostoli
BMV : beata Maria virgo
c. : confessor
corr. : correxit
d : duplex (festum)
D : dominica
del. : delevit
ep. : episcopus
evg. : evangelista
exp. : expunxit
F : feria
ETP : extra Tempus Pascale
in marg. : in margine /marginem
par défaut, cette observation s'applique à toute la ligne en fin de laquelle on la trouve.
inf. oct. : infra octavas
inter l.: inter lineas
inv. : inversum
m. : martyr
mm. : martyres
Oct. : Octava
om. : omisit
p. : papa
p.c. : post correctionem
pbr. : presbyter
PD : homéliaire de Paul Diacre
rep. : repetivit
s : simplex (festum)
S : sabbatum
S. : sanctus / sancta
sd : semi duplex (festum)
SD : si fuerit dominica
SND : si non fuerit dominica
SS. : sancti / sanctae
td : totum duplex (festum)
tl : trium lectionum (festum)
TP : in Tempore Paschali
tr. : transposuit
v. : virgo
vig. : vigilia

1 Sur ces caractéristiques fondamentales dans une perspective éditoriale, voir P. Bourgain, Sur l'édition des textes littéraires latins médiévaux, p. 35.

2 Cf. Annexe 2.1, à l'année 1257.

3 A Material consideration..., dans Liturgie, musique et culture...

4 Ces erreurs doivent être distinguées du « tic » graphique du scribe qui consiste à espacer très légèrement le préfixe du radical dans les mots formés par affixation. Lorsque la graphie en deux mots pourrait résulter de cette particularité morphologique tout aussi bien que d'une mauvaise compréhension du texte, j'ai préféré, dans le doute, mentionner en note la graphie fautive.

5 Mais les erreurs portant sur des lettres géminées ne sont pas corrigées (par exemple j'ai conservé l'opido du n° 143.1), pas plus que n'est modifiée la graphie au demeurant fort courante de Matheus pour Mattheus / Matthieu.

6 L'ambiguïté de l'abréviation epla (epistula ou epula) se lève d'elle-même suivant le contexte.

1 Thèse publiée en 1981 dans la Bibliothèque des Écoles françaises d’Athènes et de Rome, sous le titre de La Sainteté en Occident aux derniers siècles du Moyen Âge, d’après les procès de canonisation et les documents hagiographiques.

2 Les actes de ce colloque, intitulé « Liturgie, musique et culture au milieu du XIII^e siècle », sont à paraître dans la collection Studi et testi, sous la direction des PP. L. Boyle et P.-M. Gy o. p.

3 En particulier celle du P. Boyle o. p., « A material consideration of Santa Sabina ms. XIV L1 », et celle du M. T. Gousset, « La décoration du prototype et des manuscrits liturgiques apparentés ». Je remercie ces deux auteurs de m’avoir communiqué le texte écrit de leurs études, dans l’attente de la parution des Actes du colloque.

4 Cf. Annexe 2,I, à la date correspondante.

5 La copie la plus complète après lui est l’exemplaire portatif réalisé ensuite à l’intention du maître de l’Ordre, qui l’emportait dans ses tournées pour vérifier la conformité des livres liturgiques de chaque couvent au texte issu de la réforme humbertienne. Mais dès l’origine ce manuscrit, conservé aujourd’hui à Londres (B.L. Add. mss. 23935), ne comptait que douze des quatorze livres de l’Ecclesiasticum officium (il manque le bréviaire et le missel), et il est légèrement postérieur au manuscrit de Sainte-Sabine, puisqu’il remonte au début des années 1260.

6 On en trouvera toutefois les premiers éléments (concernant Thomas d’Aquin, Vincent de Beauvais et surtout Jacques de Voragine) dans ma thèse d’École des chartes, soutenue en 1995 sous le titre « Le Sanctoral du lectionnaire de l’office dominicain, 1254-1256 », ainsi que dans ma communication au colloque précité « Liturgie, musique et culture au milieu du XIII^e siècle... », sous le titre abrégé « Le Sanctoral du lectionnaire de l’office ».

[PROOEMIUM]

[142a]

Iste est liber lectionarius ordinis fratrum predicatorum, diligenter compilatus et correctus et punctatus et versiculatus. Nullus addat, vel mutet, vel minuat, vel subtrahat aliquid transcribendo. Et sciendum quod in legendis et sermonibus et omeliis interdum decisa sunt aliqua, retentis aliis sub eisdem verbis ; quod designatur per signum . Å . positum a principio. Interdum autem, licet raro, abreviata est aliqua hystoria sub aliis verbis ; quod designatur per signum . T . positum a principio. Caveant autem scriptores ne hujusmodi signa omittant. Interdum autem ponuntur omnia sine decisione vel mutatione notabili verborum ; et tunc non ponitur aliquod signum ab inicio.

Sciendum autem quod auctores quibus intitulantur opera positi sunt, secundum quod reperti sunt in libris antiquis diversarum ecclesiarum, nec debent inseri inter lectiones, nec legi, nisi solum in omeliis. Ubi autem non potuerunt reperiri auctores certi de gestis sanctorum, positum est ab inicio in margine « ex gestis ».

Prima autem pars hujus libri continet lectiones de tempore, prout legende sunt in conventibus. Secunda lectiones de sanctis. Tertia de breviariis portatilibus.

Sciendum autem quod ubi intitulate sunt lectiones de tempore certis diebus, si occurrat festum in aliqua illarum dierum, non legentur postea lectiones de illa die, sed ille que assignate sunt unicuique diei in die sua, nisi quando festum occurrit in dominica in qua incipienda est nova hystoria. Tunc enim in primis feriis vacantibus una vel duabus legendum est de lectionibus signatis pro dominica, et aliis feriis legentur lectiones eisdem assignate.

In omni autem dominica, nisi festum vel octava dies festi habentis octavam impediat, tres ultime lectiones de expositione evangelii dominicalis legantur, preterquam in vigilia natalis Domini, quando in dominica evenerit. Tunc enim omelia dominicalis omittitur illo anno. Et nisi quando aliqua vigilia habens propriam omeliam in dominica evenerit. Tunc enim tres ultime lectiones erunt de omelia vigilie, et omelia dominicalis in aliquam feriam transferetur, preterquam in vigilia sancti Andree, quando in dominica evenerit. Tunc enim omelia dominicalis legenda est, et omelia de vigilia illo anno penitus dimittenda. Quando vero propter aliquod impedimentum dominicalis omelia non legitur in dominica, semper infra ebdomadam suam in aliqua feria est legenda, nisi quando festum sancti Silvestri in dominica evenerit, et quando festum beati Petri martyris, vel apostolorum Philippi et Jacobi, vel sancte Crucis, vel Corone Domini, in dominica ante Ascensionem evenerit. Tunc enim omelia dominicalis dimittitur illo anno. Dimittuntur etiam due ultime omelie dominicales que sunt post « Domine ne in ira »a quando inter octavas Epyphanie et Septuagesimam non sunt ferie vacantes in quibus possint legi. Similiter et omelia evangelii « Loquente Jesu »b dimittitur quando tantum viginti due septimane fuerint inter « Deus omnium »c et Adventum, si in vicesima secunda septimana non fuerint tot ferie vacantes quod omnia evangelia legi possint.

Modus legendi lectiones in iis que infra ponuntur, et in similibus1.

[Sequuntur exempla modi legendarum lectionum

et Proprium de Tempore, f. 142r-188v]

[PROPRIUM DE SANCTIS]

[PARS HIEMALIS]

[fol. 189r-201]

1- Andreas, ap., vig.

29 XI

[189a]

1.R

In vigilia beati Andree apostoli si dominica fuerit, legatur omelia de dominica. Alioquin, de vigilia.

1.1a Lectio prima secundum Johannem, primo, c.1

In illo tempore * stabat Johannes * et ex discipulis ejus duo. Et respiciens Jesum ambulantem * dixit : « Ecce Agnus Dei. » Et reliquaa.

Jo. 1, 35‑36.

1.1b

Omelia venerabilis Bede presbiteri. Å .

Stabat Johannes et respexit Jesum * quia in magno jam culmine perfectionis gressum animi fixerat ' unde jure celsitudinem divine majestatis mereretur intueri. Stabat * quia illam virtutum arcem conscenderat ' a qua2 nullis temptationum improbitatibus posset3 deici. Stabant cum illo et4 discipuli * quia magisterium ejus corde sequebantur immobili. Et respiciens, inquit, Jesum ambulantem * dixit : « Ecce Agnus Dei. » Ambulatio Jesu dispensationem incarnationis ' qua ad nos venire ' ac nobis exempla vivendi prebere dignatus est ' insinuat * sicut mansio ejus ' eternitatem Divinitatis in qua semper est Patri equalis ' apertissime designat.

Beda Venerabilis, H I 16, CCSL 122, l. 23-33, p. 112.
PD II 97
CPL 1367

1.2 Lectio secunda.

Ecce Agnus Dei. Cognovimus quare Jesum precursor suus Agnum Dei vocaverit * quia videlicet eum pre ceteris mortalibus singulariter innocentem. Hoc est ab omni peccato mundum novit * et quia nos suo sanguine redempturum * atque ideo quia dona sui velleris sponte largiturum ' ex quo vestem nobis nuptialem facere possimus ' id est exempla vivendi nobis relicturum previdit ' quibus in dilectione calefieri deberemus.

Respiciens ergo Jesum ambulantem Johannes ' dicit ' « Ecce Agnus Dei » * quia videns eum inter homines conversantem ' profectumque illis vite celestis ' factis demonstrantem et verbis + aperte pronuntiabat * quia non ipse, ut putabant ' sed ille esset qui ad redemptionem generis humani a Deo patre esset missus in mundum.

ibid. l. 7-14, p. 111 et l. 34-38, p. 112.

1.3 Lectio tercia.

Et audierunt eum duo discipuli loquentem * et secuti sunt Jesum. [Jo. 1, 40-42] Bene duo discipuli inventi sunt ' qui Dominum primi sequerentur * ut etiam mistice designarent omnes qui illum perfecte sequerentur. Gemina dilectione devotos esse debere * hoc est ejusdem sui redemptoris ' et fratrum simul amore flagrantes.

Erat autem Andreas frater Symonis Petri ' unus ex duobus qui audierant a Johanne * et secuti fuerant Jesum. Invenit hic primum fratrem suum Symonum * et adduxit eum ad Jesum. [cf. Jo. 1, 40-42] Andreas Dominum quem invenit ' etiam Symoni fratri suo sequendum evangelizat * quia hoc est vere Dominum invenire ' vera illius dilectione fervere ' fraterne quoque salutis curam gerere. Ille et enim perfecte conditoris sui ducatum sequitur * qui etiam proximi quantum potest habere comitatum nititur.

ibid. l. 48-53, p. 112 et l. 103-110, p. 114.

2- Andreas

sd, 30 XI

In festo beati Andree apostoli.

2.1-6N

Omnes presbiteri et dyacones ecclesiarum Achaie hanc passionem quam viderunt propriis oculis scribunt omnibus ecclesiis. Å .

2.1 Lectio prima.

Proconsul Egeas ' Patras civitatem ingressus * cepit compellere credentes Christo ad sacrificia ydolorum. Cui occurrens Andreas ' dixit : « Oportebat ut tu, qui judex hominum esse meruisti ' judicem tuum qui in celis est cognosceres + et agnitum coleres * et colendo ' ab his qui non sunt dii ' animum revocares. » Egeas dixit : « Tu es Andreas ' qui destruis templa deorum + et persuades hominibus superstitiosam sectam quam nuper Romani principes exterminari jusserunt ? » Andreas respondit : « Romani principes nondum cognoverunt * quia pro salute hominum veniens Dei Filius ' docuerit ista ydola esse demonia pessima. » Egeas dixit : « Ista verba vana sunt. Nam Jesus vester dum hec predicaret * Judei eum crucis patibulo affixerunt. »

< BHL 428

2.2 Lectio secunda.

Andreas respondit : « O si velis scire misterium crucis ! » Egeas dixit : « Mysterium non potest dici * sed supplicium. » Andreas respondit : « Ipsum supplicium mysterium esse restaurationis humane, si patienter audias * comprobabis. » Egeas dixit : « Si tu me obtemperanter non audias * ipsum mysterium crucis in te excipies. » Andreas respondit : « Ego si patibulum crucis expavescerem * crucis gloriam non predicarem. » Tunc indignatus Egeas * jussit eum in carcerem retrudi. Ubi cum esset ' venit ad eum multitudo totius provincie * ita ut Egeam vellent occidere ' et ipsum liberare. Quos admonuit dicens : « Nolite quietem Domini nostri Jesu Christi in seditionem excitare. Nam traditus Dominus omnem patienciam prebuit. Et meum martyrium nolite impedire. Verum et vos ipsos preparate * ut per tribulationes temporales ad eterna gaudia pertingatis. »

2.3 Lectio tercia.

Hec et his similia sancto Andrea per totam noctem admonente1 * mane Egeas misit ' et adduxit sanctum Andream. Et sedens pro tribunali * dixit : « Restaurentur per te culture deorum. Sin autem * crucis quam laudasti patibulo te affigi precipiam. » Andreas respondit : « Audi fili mortis * et stipula ' eternis parata incendiis. Quicquid tibi videtur in suppliciis excogita + tanto meo regi ero acceptior * quanto pro ejus nomine fuero permanens in tormentis confessor. » Tunc iratus Egeas ' cruci eum affigi precepit ' ligatis pedibus et manibus quasi in eculeo tenderetur * ne clavis affixus ' cito deficeret.

2.4 Lectio quarta.

Tunc factus est concursus populorum dicentium : « Justus homo et amicus Dei ' quid fecit ? » Sanctus autem Andreas rogabat populum * ut non impedirent cursum passionis ejus. Gaudens enim ibat * et a [189b] doctrina non cessans. Cum vero pervenisset ad locum * videns crucem a longe ' exclamavit dicens : « Salve crux ! Et quidem antequam ascenderet in te Dominus meus ' timorem terrenum habuisti + modo autem amorem celestem * quia ex quo amator tuus surrexit ' semper desideravi amplecti te. » Et hec dicens * expoliavit se. Et accedentes carnifices * levaverunt eum. Astante vero turba ad viginti milia virorum * sanctus Andreas confortabat mentes credentium.

2.5 Lectio quinta.

Interea vadit omnis populus ad domum Egee + et clamabat virum sanctum pudicum ' approbatum moribus ' bonum doctorem ' pium ' modestum ' rationabilem ' non debere hoc pati * quia jam secunda die in cruce positus ' veritatem predicare non cessat. Tunc Egeas promittens eum deponere * simul ire cepit. Quem videns Andreas * dixit : « Quid venisti ? Si vis credere * aperietur tibi via indulgentie. Si autem venisti ut me solvas * ego vivens deponi non potero. Jam enim regem meum video * jam in conspectu ejus assisto. » Mittentes autem carnifices manus ad crucem * non poterant contingere eum.

2.6 Lectio sexta.

Tunc beatus Andreas cum ingenti clamore dixit : « Non me permitas, Domine, famulum tuum * a te separari. Tu es enim magister meus, Christe * quem dilexi ' quem vidi ' quem secutus sum ' quem cognovi ' quem in ista cruce confiteor. Et sicut te uno verbo audivi * sic modo in isto verbo me exaudi. » Et cum hoc dixisset * splendor nimius ita circumdedit eum ' ut eum non possent aspicere. Cumque permansisset splendor ' dimidie hore spacio * abscedente lumine, emisit spiritum. Egeas vero a dyabolo arreptus * in medio foro civitatis volutatus expiravit.

2.7a Lectio septima secundum Matheum, IIII, e.2

In illo tempore * ambulans Jesus juxta mare Galilee ' vidit duos fratres ' Symonem qui vocatur Petrus ' et Andream fratrem ejus * mittentes rete in mare. Erant enim piscatores. Et reliqua.

Mat. 4, 18.

2.7b Omelia beati Gregorii pape.

Audistis, fratres carissimi * quia ad unius jussionis vocem ' Petrus et Andreas relictis retibus ' secuti sunt Redemptorem. Nulla vero hunc facere adhuc miracula viderant + nichil ab eo de premio eterne retributionis audierant * et tamen ad unum Domini preceptum ' hoc quod possidere videbantur ' obliti sunt. Quanta nos ejus miracula videmus ' quot flagellis atterimur + quantis minarum asperitatibus deterremur * et tamen vocantem sequi contempnimus ! In celo jam sedet qui de conversione nos admonet + jam jugo fidei colla gentium subdidit * jam mundi gloriam stravit + jam ruinis ejus crebrescentibus ' districti sui judicii diem propinquare denunciat * et tamen superba mens nostra non vult hoc sponte deserere ' quod cotidie perdit invita.

Gregorius Magnus, H I 5, PL 76, 1093A.
AF II 80, PD II 98
CPL 1711

2.8 Lectio octava.

Quid ergo, fratres carissimi ' quid in ejus judicio dicturi sumus + qui ab amore presentis seculi nec preceptis flectimur ' nec verberibus emendamur ? Sed fortassis aliquis tacitis secum cogitationibus dicat : « Ad vocem dominicam uterque iste piscator ' quid aut quantum dimisit + qui pene nichil habuit ? » Sed hac in re, fratres carissimi * affectum debemus potius pensare quam censum. Multum reliquit * qui sibi nichil retinuit. Multum reliquit * qui quamlibet parum ' totum deseruit. Certe nos et habita cum amore possidemus * et ea quam minime habemus ' ex desiderio querimus. Multum ergo Petrus et Andreas dimisit * quando uterque etiam desideria habendi dereliquit. Multum dimisit * qui cum re possessa ' etiam concupiscentiis renuntiavit. A sequentibus ergo tanta dimissa sunt * quanta a non sequentibus concupisci potuerunt.

ibid. 1093BC

2.9 Lectio nona.

Nemo igitur, etiam cum quosdam conspicit ' multa reliquisse * apud semetipsum dicat : « Imitari mundi hujus contemptores volo * sed quod relinquam non habeo. » Multa, fratres, relinquitis * si desideriis carnis renuntiatis. Exteriora enim nostra * Domino, quamlibet parva, sufficiunt. Cor namque, et non substentiam, pensat * nec perpendit quantum in ejus sacrificium ' sed ex quanto proferatur. Nam si exteriorem substantiam perpendamus * ecce sancti negotiatores nostri perpetuam angelorum vitam ' datis retibus ' et navi ' mercati sunt. Estimationem quippe pretii non habet * sed tamen regnum Dei tantum valet quantum habes.

ibid. 1093CD

3- Nicholaus, ep.

sd, 6 XII

In festo beati Nicholai.

3.N

Nota quod Methodius patriarcha cuidam primicerio Theodoro nomine scripsit ortum et1 vitam sancti Nicholai, argolico stilo. Johannes vero diaconus, vocans se servum sancti Januarii, ad preces fratris Athanasii, predicta transtulit in latinum et addidit. Å .

3.1 Lectio prima.

Nicholaus ex illustri prosapia ortus * civis fuit Patre urbis Licie provincie.

Parentes vero ejus, magis celestis quam terrene dignitatis gloriam appetentes + cum in primeve juventutis flore hunc solum genuissent filium * cunctis se voluptatibus abdicarunt. Et hunc solum non tantum divitiarum quantum et morum flagitabant heredem. Horum igitur vota Deus ab alto prospectans * haud petitioni eorum defuit. Cum enim matris adhuc lacte aleretur + cepit in ebdomada quarta et sexta feria semel bibere mammas * et hac vice contentus ' tota die sic permanebat.

< BHL 6105

3.2 Lectio secunda.

Puerilibus igitur annis simpliciter domi transactis + non lasciviam amplexus est mundi * sed nunc parentum comitatus vestigiis ' nunc solus ecclesiarum terebat limina. Et quod ibi de scripturis advertebat + armariolo condebat pectoris. Ubi autem utroque parente orbatus est * sepius illud ante mentis oculos ducebat : « Nisi qui renuntiaverit omnibus que possidet * non potest meus esse discipulus. » Et cum anhelaret [189c] ad perficiendum + formido cepit titillare mentem ejus * ne favoris percelleret aura ' quicquid pro Christo facere disponebat.

3.3 Lectio tercia.

Accidit igitur ' ut quidam convicaneus ejus locuples ' ad tantam deveniret inopiam + ut tres virgines quas habebat filias fornicari constitueret * ut earum infami commertio infelicem ageret vitam. Quod ubi sanctus comperit + decrevit ex suis abundantiis eorum supplere inopiam * ne puelle nobilibus orte natalibus ' lupanari macularentur infamia.

Cujusdam ergo noctis hora sumens non modicum aurum ' perrexit ad domum viri * et per fenestram clam intro projecit ' clamque discessit.

Mane facto, cum homo aurum reperisset + quanto gestivit gaudio, siquis nosse velit * ex obortis lacrimis advertere potest.

3.4 Lectio quarta.

Celebratis igitur ex more primogenite nuptiis * Nicholaus haud multo post simile peregit opus.

Paucis etiam evolutis diebus * cultor Trinitatis ' equale duum jactavit talentum. Cujus sonitu excitatus homo * statim egressus fugientem Nicholaum agnovit per umbras. Moxque humi prostratus * osculari satagebat pedes ejus. Quod sanctus prohibuit fieri * sed exegit ab eo ' ne hujus rei indicaret actorem.

3.5 Lectio quinta.

Cum autem Mirrea metropolis orbata esset suo antistite * convenerunt episcopi cum clericis ' ut illi ecclesie providerent. Intererat autem quidam magne auctoritatis * ad cujus intuitum omnium pendebat sententia. Hic ergo * jejuniis' et precibus hortatus est insistere. Cunctis ergo orantibus * hic vocem de celo audivit dicentem ' ut egrediens ante portas ecclesie staret + et quem primum hora matutinali venire conspiceret * ipsum consecraret. Adjunxitque * quod Nicholaus vocaretur. Tunc ille coepiscopis hanc insinuavit revelationem. Cum ergo valvas basilice observaret ' matutinali hora * ante omnes se agebat Nicholaus. Tunc, injecta manu, apprehendit eum * sciscitatusque est dicens : « Quale nomen habes ? » Et ille : « Nicholaus », inquit.

3.6 Lectio sexta.

Mox introgressus proclamavit : « En adest ' de quo vestra flagitavit caritas. » Quo viso * omnes certatim laudabant Salvatoris magnalia. Quid multis morer ? Licet plurimum renitens repugnaverit * intronizatus pontificalem accepit infulam.

Pontificali igitur cathedra sublimatus * eandem morum gravitatem quam prius ' eandemque sectabatur humilitatem. Creber in oratione vigilabat * corpus attenuabat jejuniis. Mulierum consortia, licet ab ipso pueritie sue evo exhorruerit * tamen ex hoc quasi quandam pestem fugiebat.

3.7 Lectio septima.

In suscipiendis hominibus, humilem * in loquendo, efficacem ' se prebebat. Alacer erat in exhortando * severus in corripiendo. Viduarum ac pupillorum ' et orphanorum sic negocia curabat * ac si propria essent. Rapinam execrabatur potentium * et arguebat violentos. Et siquem quolibet casu affectum cernebat ' mirabiliter reficiebat * mirabiliusque consolabatur. Crescebat cotidie fama bonitatis ejus. Hinc potens ' hinc impotens * illum nominabat. Gaudebat populus de tali patrono * letabantur heroes de tanto pontifice + qui ita se auctoritate et gratia plenum exhibebat * ut omnium curam gereret ' et episcopi dignitatem non amitteret.

3.8a Lectio octava.

Cum autem omnium carismatum virtute corroboraretur ' et nichil sibi, sed totum Dei gratie attribueret * cepit ita choruscare miraculis ' ut non tantum sui ' sed et alieni quibuslibet oppressi angustiis ' invocato nomine ejus ' statim sentirent levamen.

3.8N

Nota quod hucusque2 sumptum est de translatione supradicta ' sequentia prosequitur supradictus Johannes. Å .3

3.8a'

Quis digne posset explicare qualiter ejus meritis debilibus cunctis redditur sospitas + qualiter ex marmore tumuli ejus sacrum desudat oleum ' quod reconditur ad diversorum languorum proficuam unctionem ?

BHL 6107

3.8b

Cum igitur miraculis atque virtutibus floreret * decidit in egritudinem + et cepit indesi(g)nenter psallere ' et deprecari Dominum ' ut sanctos angelos dirigeret ad eum * quatinus susciperent ipsius spiritum.

BHL 6155

3.9 Lectio nona.

Cum autem oraret * vidit ad se venientes angelos + inclinatoque capite signo crucis se armavit ' ac se in terram prostravit4 * et tricesimum psalmum incepit ' dicens : « In te, Domine, speravi. » [Ps. 30, 1] Et cum dixisset « in manus tuas commendo spiritum meum ' redemisti me, Domine Deus veritatis » [Ps. 30, 6] * tradidit preciosissimam animam in manus sanctorum angelorum ' qui ei apparuerant. Factum est autem ' cum migraret ' ut apud terrestres audiretur celestis cantilene melodia * ut et sic de tanti pastoris absentia consolarentur. Dormivit autem anno trecentesimo .IX. a passione Domini.

4- Lucia, v. et m.

s, 13 XII

In festo sancte Lucie virginis.

Ex gestis ejus. Å .

4.1 Lectio prima.

Cum Siracusanus populus pergeret ad sepulcrum sancte Agathe + contigit Luciam virginem nobilissimam Syracusanorum ' simul pergere cum matre Euticia ' que per annos quatuor fluxum sanguinis patiebatur * hec ullis poterat medicorum remediis liberari. Igitur tunc dum mysteria agerentur * hec Evangelii lectio memorata fuit ' qua legitur fimbria vestimenti Christi ' mulierem sanguinis fluxu esse sanatam. Dum autem recitabatur * dixit Lucia matri sue : « Si credis his que leguntur + crede ' Agatham passam pro nomine Christi hoc meruisse ' ut semper in presentia eum habeat. Concinge ergo sepulcrum ejus credens * et liberaberis. »

< BHL 4992

4.2 Lectio secunda.

Igitur cum populus abscessisset ' prostraverunt se ante sepulcrum mater ' et [189d] filia * et ceperunt cum lacrimis flagitare suffragium. Interea somnus Luciam arripuit * et vidit in somno Agatham in medio angelorum gemmis ornatam ' dicentem sibi : « Soror mea Lucia + quid a me petis ' quod ipsa poteris prestare continuo ? Nam et matri tue fides tua subvenit * et ecce salvata est. » Hic auditis ' espergefacta surrexit tremens * et ait matri : « Ecce salva facta es. Per ipsam te deprecor que te salvavit ' ne michi aliquando sponsum nomines * sed omnia que michi eunti ad corruptionis actorem1 eras datura ' da michi eunti ad integritatis actorem2 ' Dominum Jesum Christum. Cui mater : « Tege primo oculos meos * et quecumque tibi placuerint, de his facultatibus facito. »

4.3 Lectio tercia.

Lucia dixit : « Non satis Deo carus est * qui illi hoc dat ' quod secum ferre non potest. Vivens ergo da Christo quod possides * et quicquid michi te daturam cogitabas ' Christo incipe tradere. » Igitur cum de his cotidie sermocinabatur cum matre + fiebat rerum distractio * et in pauperum necessitatibus expendebantur. Interea ad sponsi noticiam pervenitur * et proponitur litem in judicio Paschasii consularis ' dicens sponsam suam christianissimam esse. Quam Paschasius cepit ad sacrificia demonum invitare. Cui Lucia : « Ego per tres annos nichil aliud egi * nisi sacrificare Deo vivo. Jam quia nichil est ut sacrificem * me ipsam offero Deo hostiam viventem. »

4.4 Lectio quarta.

Paschasius dixit : « Patrimonium tuum * cum corruptoribus tuis expendisti. » Lucia dixit : « Patrimonium meum * tuto loco constitui. Corruptores autem nec mentis nec corporis * aliquando suscepi. » Paschasius dixit : « Qui sunt corruptores mentis et corporis ? » Lucia dixit : « Corruptores mentis vos estis * de quibus dixit Apostolus : Corrumpunt bonos mores * colloquia mala. Suadetis enim animas meretricari * ut dimittant creatorem suum ' et sequantur diabolum in ydolis. Corruptores vero corporis sunt * hi qui temporalem delectationem preponunt delectationibus sempiternis. »

4.5 Lectio quinta.

Paschasius dixit : « Cessabunt verba * cum fuerit ventum ad verbera. » Lucia dixit : « Verba Dei cessare non poterunt * quia ipse dixit : Non vos loquimini in conspectu judicum * sed Spiritus Sanctus qui loquitur in vobis. » [Mat. 10, 20] Paschasius dixit : « In te ergo Spiritus Sanctus est ? » Lucia dixit : « Caste viventes templum Dei sunt * et Spiritus Sanctus habitat in eis. » Paschasius dixit : « Ego te faciam ad lupanar duci * ut fugiat a te Spiritus Sanctus. » Lucia dixit : « Numquam inquinatur corpus * nisi de consensu mentis. Nam si invitam me feceris violari * castitas michi duplicabitur ad coronam. »

4.6 Lectio sexta.

Tunc consularis jussit venire lenones * et tradidit eam illis dicens : « Invitare populum * et facite eam tamdiu illudi ' quousque michi mortua nuncietur. » At ubi ceperunt eam velle trahere ad lupanar * tanto pondere fixit eam Spiritus Sanctus ' ut penitus moveri non posset. Accedentes autem multi ' et impudenter trahentes ' deficiebant sudore * et virgo immobilis consistebat. Tunc miserunt funes in manus ejus ' et pedes ' et ceperunt trahere * et illa quasi mons immobilis permanebat.

4.7 Lectio septima

Tunc Paschasius vocavit magos ' et templorum sacerdotes * qui omnes agebant superstitiones sua contra eam. At ipsa sic permanebat fixa * ut nec per aera vestigia ejus moverentur. Tunc adducta sunt multa paria boum ' ut traheretur * et omnino non potuit moveri. Tunc dixit Paschasius : « Que sunt ita maleficia tua ? » Lucia dixit : « Ista ' maleficia mea non sunt * sed sunt Dei beneficia. » Torquebatur itaque animo Paschasius. Cui virgo : « Quid cruciaris ? Templum me Dei esse ' si probasti * jam crede. Si non probasti * disce. »

4.8 Lectio octava.

Tunc ignem circa eam fecit copiosum incendi * ita ut picem et resinam et fervens oleum super eam jactarent. At illa stetit immobilis * dicens ei : « Ego rogavi Dominum Jesum Christum ' ut ignis iste non dominetur in me * quatinus tibi insultent confidentes in Christo. » Tunc non ferentes amici ejus injuriam * gladium in ejus visceribus mergi fecerunt. Jam autem percussa oravit * et allocuta est turbam circumstantem dicens : « Sicut habet civitas Cathanensium intervenientem sororem meam Agathen * ita me sciatis isti civitati datam a Domino, si voluntatem Dei facientes susceperitis fidem. »

4.9 Lectio nona.

Hec loquente Dei famula * ante oculos ejus ferro vinctus ducebatur Paschasius. Concurrebant enim relationes * quod fuisset predatus provinciam. Qui perductus Romam * accepit sententiam capitalem. Dei autem martir de loco in quo percussa est ' penitus mota non est * nec exivit spiritus ejus ' nisi venientibus sacerdotibus et mysteria Dei ei dantibus3. Atque omnibus respondentibus amen * emisit spiritum.

5- Thomas, ap.

sd, 21 XII

In festo beati Thome apostoli.

Ysidorus in libro de ortu, vita vel obitu et cetera, ut infraa.

5.1 Lectio prima.

Thomas discipulus Christi Didimus nominatus ' et juxta latinam linguam Christi geminus ac similis Salvatori * audiendo incredulus ' videndo fidelis fuit. Hic Evangelium predicavit ' Parthis ' Medis ' Persis Hirranisque ' et Bracianis1 * et intrans orientalem plagam ' et interna gentium penetrans ' ibi predicationem suam usque ad titu-[190a]-lum sue passionis perduxit. Hic lanceis transfixus occubuit in Calamina Indie civitate * ubi et sepultus est in honore.

Isidorus Hispalensis, De ortu..., cap. 73, p. 209-211.
CPL 1191

5.2a Lectio secunda.

Beda super Marcum.

Hic est Thomas qui interpretatur abissus ' vel geminus * quod grece dicitur Didimus. Que utraque interpretatio * bene congruit ejus statui. Didimus enim recte vocatur * propter dubium cor ' in fide resurrectionis dominice. Abyssus quoque dici potuit * cum altitudinem dominice virtutis ' resurrectione celebrata ' fide certa penetravit.

Beda Venerabilis, In Marcum, I, CCSL 120, l. 1369-1374, p. 472.
CPL 1355

5.2b

Gaufridus Carnotensis episcopus. Å .2

In hoc autem quod dubitans palpasse Domini vulnera legitur * primum quidem fides edificatur + cujus nobis et veritas simul innotescit probatione discipuli * et utilitas commendatione Domini. Nobis siquidem * explorator ille tam curiosus ' factus est testis fidelis. Nos illa nichilominus respicit sententia Salvatoris * beati qui non viderunt et crediderunt.

Non inventum estb.

5.3 Lectio tercia.

Denique nos eadem lectio simul instruit ignorantes * et sollicitat dissimulantes + et consolatur pusillanimes * et arguit indignantes. Non enim credendus est iste pre ceteris minoris meriti fuisse * ut ipse solus judicaretur indignus Domini visione. Sed non eum vidit * quia non erat cum aliis quando venit. Quid dicis, amator singularitatis ? Communia loca ' communia opera ' communes orationes ' communem victum ' communes observantias quid fastidis ? Christus rex noster ' in medio terre salutem nostram operatus est ' Christus mortuus est * ut Dei filios in unum congregaret. Christus nascens * locum in diversorio non habuit. Christus moriens * duobus aliis hincinde crucifixis ' medius fuit. Christus resurgens * in medio discipulorum stetit.

5.4 Lectio quarta.

Sectemur ergo communem vitam + diligamus communem regulam ' instituta communa * et majorum emulemur exempla. Non simus ex his qui separant semetipsos * animales ' spiritum non habentes ' Dominum non videntes. Alioquin * quisquis es qui causaris ' quod omnes qui in circuitu tuo sunt visitans, a te transeat Dominus + considera * et invenies, nisi fallor ' te non esse cum ceteris ' qui non eum vides cum ceteris. Non te Spiritus vite sequitur a ceterorum unanimitate divisum * magis quam anima, membrum quod a ceteris sit precisum. Non te sequitur Christus in tua dispersione * qui non consuevit nisi colligere. Ergo dispersi caveant * dispersores paveant.

5.5 Lectio quinta.

Post dies octo * erat Thomas cum eis. Venit Jesus * et ait : « Pax vobis. » [cf. Jo. 20, 26] Christus nempe est qui semper de suorum pace et unitate letatur * et in pace factus est locus ejus. Dicit ergo Dominus Thome : « Affer manum tuam * et mitte in latus meum. » [cf. Jo. 20, 27] Ecce deprehensus es, o apostole ! Cuncta tibi replicantur a Domino * que pridie locutus fueras, velut de absente. Heu michi, Domine * tanquam non sint oculis tuis omnia nuda et aperta ' meos ab illis infideliter ' et insipienter avertens ' indigna cogito ' vana loquor ' operor prava ! Quam beatus, Domine, qui sub testimonio tuo semper agit ' loquitur ' meditatur ' et vivit * immo vero qui sub tuo testimonio se vivere semper attendit.

5.6 Lectio sexta.

Eyu, quid dixisti, Thoma ' « nisi videro non credam » [cf. Jo. 20, 25] + quasi tota mundi fabrica, te non credente, non salvaretur * vel angelorum curia turbaretur * vel Filio Patris confessio negaretur * vel aliud intolerabile quippiam timeretur ? « Mitte, inquit, manum * et cognosce loca clavorum. » Ac si diceret : « Quando quidem sic animum offirmasti ut aliter omnino credere renuas * mitte manum ' ut vel sic credas. » Quid autem mirum + si mira devotione mox exclamavit ' « Dominus meus et Deus meus ? » [Jo. 20, 28] Non enim erat jam quod de ejus divinitate ' quod de veritate resurrectionis aliquatenus hesitaret * quem nec arcerent claustra ' nec laterent secreta.

5.7a Lectio septima secundum Johannem, XX, f.3

In illo tempore * Thomas, unus ex duodecim, qui dicitur Didimus * non erat cum eis ' quando venit Jesus. Et reliqua.

Jo. 20, 24.

5.7b

Omelia beati Gregorii pape. Å .

Iste unus discipulus defuit + reversus, quod gestum est audivit * audita credere noluit. Venit iterum Dominus * et non credenti discipulo4 latus palpendum prebuit + manus ostendit * et ostensa suorum cicatrice vulnerum ' infidelitatis illius vulnus sanavit. Quid, fratres carissimi ' quid inter hec animadvertitis ? Hoc non casu * sed divina dispensatione gestum est. Egit namque miro modo divina clementia + ut discipulus dubitans ' dum in magistro suo vulnera palparet carnis * in nobis vulnera sanaret infidelitatis. Plus enim nobis Thome5 infidelitas ad fidem ' quam fides credentium discipulorum profuit + quia dum ille ad fidem palpando reducitur * nostra mens, omni dubitatione postposita ' in fide solidatur.

Gregorius Magnus, H II, 26, PL 76, 1201BC.
PD II 15
CPL 1711

5.8 Lectio octava.

Sic quippe discipulum post resurrectionem suam dubitare permisit + nec tamen in dubitatione deseruit * sicut ante nativitatem suam habere Mariam sponsum voluit ' qui tamen ad ejus nuptias non pervenit. Nam ita factus est discipulus, dubitans ' et palpans, testis vere resurrectionis * sicut sponsus matris ' fuerat custos integerrime virginitatis. Palpavit autem * et exclamavit : « Dominus meus * Et Deus meus ! » [Jo. 20, 28] Dicit ei Jesus : « Quia vidisti me * credidisti. » [Jo. 20, 29] Cum Paulus apostolus dicat ' « est enim fides sperandarum substantia rerum ' argumentum non apparentium » [Hebr. 2, 1] + profecto liquet * quia fides illarum rerum argumentum est ' que apparere non possunt. Que enim sunt apparentia * fidem non habunt ' sed agnitionem.

ibid. 1201C-1202A.

5.9 Lectio nona.

[190b]

Dum ergo vidit Thomas ' dum palpavit + cur ei dicitur ' « Quia vidisti, me credidisti ? » Sed aliud vidit * atque aliud credidit. A mortali namque homine * Divinitas videri non potest. Hominem igitur vidit * et Deum confessus est ' dicens : « Dominus meus * et Deus meus ! » Videndo ergo credidit * qui considerando verum hominem ' hunc Deum quem videre non poterat ' exclamavit. Letificat autem valde * quod sequitur : Beati * qui non viderunt et crediderunt. [Jo. 20, 29] Qua nimirum sententia nos specialiter signati sumus * qui eum quem carne non vidimus ' mente retinemus. Nos signati sumus * si fidem nostram operibus sequimur. Ille et enim vere credit * qui exercet orando quod credit.

ibid. 1202AB.

6- Stephanus, protom.

td, 26 XII

In natali sancti Stephani prothomartyris.

6.1 Lectio prima.

Sermo Fulgentii. Å .1

Heri celebravimus temporalem sempiterni regis natalem * hodie celebramus triumphalem militis passionem. Heri rex noster trabea carnis indutus ' de aula uteri virginalis egrediens ' visitare dignatus est mundum * hodie miles de tabernaculo corporis exiens ' triumphator migravit ad Celum. Ille sempiterne Deitatis majestate servata ' servile cinctorium carnis assumens ' in hujus seculi campum pugnaturus intravit * iste depositis corruptibilibus corporis indumentis ' ad Celi palatium pereniter regnaturus ascendit. Ille descendit carne velatus * iste ascendit sanguine laureatus. Ascendit iste lapidantibus Judeis * quia ille descendit letantibus angelis.

Fulgentius, s 3, CCSL 91A, l. 1-12, p. 905a.
PD I 27
CPL 830, PLS III, c. 1333

6.2 Lectio secunda.

Gloria in excelsis Deo ' [Luc. 2, 14] heri exultantes sancti angeli cantaverunt * hodie Stephanum letantes in suum consortium susceperunt. Heri Dominus exivit de utero virginis * hodie miles egressus est de ergastulo carnis. Heri Christus pro nobis pannis est involutus * hodie Stephanus stola est ab eo immortalitatis indutus. Heri presepis angustia Christum portavit infantem * hodie immensitas Celi ' suscepit Stephanum triumphantem. Solus descendit Dominus * ut multos elevaret. Humiliavit se rex noster * ut suos milites exaltaret. Qui enim corpori suo virginis preparavit uterum * ipse martiri suo aperire dignatus est Celum. Dominus Christus angustias intrare non dedignatus est uteri * ut animam Stephani latitudo susciperet Celi.

ibid. l. 12-24, p. 905.

6.3 Lectio tercia.

Invicte in Stephano virtutis insigne enituit * que nec frementium sevitiam formidavit ' nec lapidantium ictibus devicta succubuit. Quod vero est tam insuperabile genus armorum ' quo munitus sevientes argueret ' lapidantes non repercutiens, sed patiens superaret + insuper et occisus, aulam Regni celestis vivus et coronatus intraret ? Procul dubio munimine regio septus * nullatenus est ab adversariis superatus.

Caritas ergo que de celo ad terram deposuit Christum * ipsa Stephanum de terris elevavit ad Celum. Caritas que precessit in rege * ipsa subsequenter refulsit in milite.

ibid. l. 30-40 et 49-51, p. 906.

6.4 Lectio quarta.

O admiranda ubique potentia Salvatoris * o predicanda indesinenter2 gratia Redemptoris ! Ostendit in matre ' virginitatis eterne miraculum * demonstravit in martyre ' invicte caritatis indicium. Et sicut in matre Domini non potuit virginitas violari * sic in martiris mente non potuit Christi caritas ' tanto sevientium agmine superari. Stephanus ergo ut nominis sui coronam meruisset accipere + caritatem pro armis habebat * et per ipsam ubique vincebat. Per caritatem Dei ' sevientibus Judeis non cessit * per caritatem proximi pro lapidantibus intercessit.

ibid. l. 51-62, p. 906.

6.5 Lectio quinta.

Per caritatem arguebat errantes ut corrigerentur * per caritatem pro lapidantibus orabat ne punirentur. Caritatis virtute subnixus ' vicit Saulum crudeliter sevientem * et quem habuit in terra persecutorem ' in celo meruit habere consortem. Ipsa sancta et indefessa caritas desiderabat orando adquirere * quos nequivit monendo convertere. Neque enim existimandus est ' tunc inimicos dilexisse, cum pro eis oraret * et non dilexisse, cum eorum incredulitatem increpando argueret.

ibid. l. 62-71, p. 906-907.

6.6 Lectio sexta.

Ipsa enim sancta caritas firmam servavit in oratione patientiam * que rigidam tenuit in correptione censuram. Et ideo in oratione audiri meruit lenitas * quia sine caritate non fuit in correptione severitas. Ac per hoc, sive orando, sive corripiendo ' caritatem beatus Stephanus reservavit * quia utrobique salutem errantium cogitavit. Et indicio sancte orationis ostendit * increpationem illam non fuisse odii ' sed amoris. Hoc autem faciens ' et presentibus caritatem exhibuit * et utile nimis exemplum posteris dereliquit.

ibid. l. 72-80, l. 907.

6.7a Lectio septima secundum Matheum, XXIII, g.3

In illo tempore * dicebat Jesus turbis Judeorum ' et principibus sacerdotum : « Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes et scribas + et ex illis occidetis ' et crucifigetis * et ex eis flagellabitis in synagogis vestris. » Et reliqua.

Mat. 23, 34.

6.7b

Omelia beati Jeronimi presbiteri. Å .

Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes et scribas. [Mat. 23, 34] Observa juxta Apostolum scribentem ad Corinthios ' varia esse dona discipulorum Christi * alios prophetas, qui ventura predicant + alios sapientes, qui noverint quando debeant proferre sermonem * alios scribas in lege doctissimos.4 Ex quibus lapidatus est Stephanus ' Paulus occisus ' Petrus crucifixus * flagellati in Actibus apostolorum discipuli.5 Et persecuti sunt eos de civitate in civitatem * expellentes [190c] de Judea ' ut ad gentium populum transmigrarent.

Hieronymus, In Matheum, IV, CCSL 77, p. 218-219, l. 273-285.
PD I 30
CPL 590

6.8 Lectio octava.

Ut veniat super vos omnis sanguis justus qui effusus est super terram a sanguine Abel justi, usque ad sanguinem Zacharie filii Barachie * quem occidistis inter templum et altare. [Mat. 23, 35] De Abel nulla est ambiguitas * quin hic sit quem Cayn, frater suus, occiderit. Justus autem non solum ex Domini nunc sententia ' sed etiam ex Genesis testimonio comprobatur * ubi accepta ejus a Deo narrantur munera. Querimus igitur quis sit iste Zacharias filius Barachie * quia multos legimus Zacharias.6 In diversis diversa legi * et debeo singulorum opiniones ponere. Alii Zachariam filium Barachie dicunt + qui in duodecim prophetis undecimus est * patrisque in eo nomen consentit. Sed ubi occisus est inter templum et altare ' scriptura non loquitur * maxime cum temporibus ejus vix ruine templi fuerint.

ibid. p. 219, l. 286-302.

6.9 Lectio nona.

Alii Zachariam patrem Johannis intelligi volunt * ex quibusdam appocriphorum somniis approbantes ' quod propterea occisus sit ' quia Salvatoris predicaret adventum. Et hoc quia de Scripturis non habet auctoritatem * eadem facilitate contempnitur qua probatur. Alii istum volunt esse Zachariam qui occisus est a Joas rege Jude inter templum et altare * sicut Regnorum narrat hystoria. Sed observandum quod ille Zacharias non fuerit filius Barachie * sed filius Jojade sacerdotis. Unde et Scriptura refert : Non fuit recordatus Joas patris ejus Jojade * que sibi fecisset bona.7 [2 Par. 24, 22] Cum ergo Zachariam teneamus ' et occisionis consentiat locus * querimus quare Barachie dicitur filius, et non Jojade. Barachias in lingua nostra benedictus Domini dicitur * in quo sacerdotis Jojade justitia ' hebreo nomine demonstratur.

ibid. p. 219-220, l. 302-315.

7- Johannes, ap. et evg.

td, 27 XII

In Natali beati Johannis evangeliste.

Sermo beati Petri Damiani. Å .

7.1-6N

Iste fuit primo excellentissimus heremita, postea Ostiensis episcopus.

7.1 Lectio prima.

Hodie nobis, dilectissimi, leticie gaudia geminantur * quia discipulus quem diligebat Jesus ' sui dilectoris amplexibus stringitur ' societate perfruitur. Et quod viderat ' quod audierat ' quod manibus attrectaverat de Verbo Vite * liquidius contemplatur. Hodie illa mirabilis aquila ad unicam angelorum ' et hominum escam feliciter evolavit.

Hic est quem redemptor noster, ad declarandam sue divinitatis essentiam, quasi quoddam1 organum fecit * atque ut hic suppleret quod ad tempus ipse Dominus dispensative suppresserat ' vicarium dereliquit +

ut cum homines tanquam primo lactentes ' firmiora jam in via veritatis vestigia fixissent * eos ad cognoscendum divine noticie celsitudinem promoveret.

Petrus Damiani, s 63, CCCM 57, l. 1-13, 38-42 et 55-57, p. 362-363.

7.2 Lectio secunda.

Hanc autem super eminentem divine scientie gratiam * ex illo celesti gazophilatio, in quo sunt omnis thesauri sapientie ' et scientie absconditi ' traxit.

Et non immerito ' ut qui carnis sibi amputavit illecebras + celestium epularum deliciis frueretur * et illuc acie mentis attingeret ' quo non propheta, non patriarcha, non denique quisquam ab ipso mundi primordio, cognoscitur in carne positus aspirasse. Nec mirum ' si Johanni vicem suam ' in hoc delegavit * quem ad custodiendam matrem quasi alterum filium loco sui supposuit.

Quia ergo de Deo incomparabiliter ceteris mortalibus loquitur * non solum a grecis, sed etiam a latinis theologus appelantur. Theothocos Maria ' quia Deum veraciter genuit * theologus Johannes ' quia Dei verbum profundissima subtilitate descripsit.

ibid. l. 57-62, 73-84 et 145-151, p. 363-366.

7.3 Lectio tercia.

Commisit Dominus Petro claves Ecclesie * delegavit Johanni custodiam Marie. Maria mater Christi * Ecclesia mater christianorum.

Dicit Dominus Petro * « tibi dabo claves regni celorum. » [Mat. 16, 19] Numquid et beata Maria celum non fuerit ' in cujus utero tota divinitatis plenitudino permansit ?

« Tu es, inquit Petrus ' Christus filius Dei vivi » [Mat. 16, 16] + et intra nutantis adhuc fidei tempestates, veritatis anchoram fixit * et naviculam in tutissimo tranquilli portus gremio collocavit. Destinatur Johannes in exilium, et protinus heretici fidei puritatem corrumpunt * confunditur mundus ' turbatur Ecclesia + vacillat fides * plurimi naufragantur. Redit Johannes * quicquid invenitur erroris ' ad pristine fidei revocat sacramentum.

ibid. l. 161-164, 179-182 et 198-217, p. 366-368.

7.4 Lectio quarta.

Petrus petra + petra quoque factus est et Johannes * supra cujus fundum totius Ecclesie structum consurgit.

Hoc beato Johanni Dominus concessit in verbis ' quod et Petro contulit in miraculis + ut et iste altiora proferret * et ille majoribus prodigiis choruscaret.

Hic arctissime se in sui dilectoris amore conjunxit * propter quem conjugalis thori federa abdicavit. Unde divinitus concessum est illi *

ut qui primus erat in Redemptoris amore ' precipuus fieret in fraterna caritate.

ibid. l. 224-227, 258-261, 279-281 et 303-304, p. 368-370.

7.5 Lectio quinta.

In Cene convivio ait Jesus : « Unus ex vobis me tradet. » [Jo. 13, 21] Aspiciebant ergo ad invicem discipuli * hesitantes de quo diceret. Innuit Johanni Symon Petrus * et dixit ei : « Quis est de quo dicitur ? » [Jo. 13, 24] Johanni mox respondit Dominus. O incomparabilem virum ! Profert verbum in medium * et totus tacet senatus apostolorum.

Tacet lingua * que clavis facta est celorum. Silet Andreas * qui ipsi fratri ad fontem Vite previus fuit. Non presumit os aperire Philippus * qui, dum Patrem sibi poscit ostendi, profunda misteria individue Divinitatis audivit.

Johannes, condiscipulorum in se persona suscepta * consultor accedit. Quantum flagitare debemus ejus auxilium + quem sibimet interventorem ipsi apostoli petierunt ?

ibid. l. 308-320, 326-333 et 339-343, p. 370-371.

7.6 Lectio sexta.

Quantum apud justum Judicem pro peccatoribus poterit + qui et pro [190d] ipsis celestis curie senatoribus intervenit ? Et qui advocatus factus est summis + quam humiliter implorandus est a minimis ?

Refugit angelus, ut in Apocalipsi scriptum est, ab eo obsequium suscipere * quem noverat apud communem Judicem locum gratie familiariter obtinere.

Hic archangelo Gabrieli ad custodiam matris Domini socius est datus + ut et ille intactam Virginem invisibiliter custodiret * et iste, forinsecus fragilitati feminee ' obedientie sue ministerium exhiberet. Quantoque familiarior cum matre Verbi conversatur * tanto vicinior Verbo invenitur. Et quoniam ab ipsa Veritate ' Marie dictus est filius * quadam speciali gratia frater est Salvatoris ' qui est benedictus in secula seculorum, amen.

ibid. l. 343-346, 350-352 et 375-387, p. 371-372.

7.7a Lectio septima secundum Johannem, ultimo, g.2

In illo tempore * dixit Jesus Petro : « Sequere me. » Coversus3 Petrus, vidit illum quem diligebat Jesus sequentem ' qui et recubuit in Cena super pectus ejus * et dixit ' « Domine, qui est qui tradet te ». Et reliqua.

Jo. 21, 19-20.

7.7b

Omelia venerabilis Bede presbiteri. Å .

Commendat nobis beatissimus evangelista et apostolus Johannes privilegium amoris precipui ' quo, ceteris amplius, meruit honorari a Domino + commendat testimonium evangelice descriptionis ' quod, veritate divina subnixum ' nullus fidelium dubitare permittitur * commendat placidam sue carnis absolutionem ' quam, Domino specialiter se visitante ' percepit.

Beda Venerabilis, H I 9, CCSL 122, l. 4-9, p. 60.
PD I 33
CPL 1367

7.7c

Notum autem novi vestre fraternitati ' quis sit ille discipulus quem diligebat Jesus * Johannes videlicet ' ipse cujus hodie natalicia celebramus.

ibid. l. 51-53, p. 61.

7.8 Lectio octava.

Diligebat autem eum Jesus non exceptis ceteris, singulariter solum + sed pre ceteris quos diligebat, familiarius unum * quem specialis prerogativa castitatis ' ampliori dilectione fecerat dignum. Omnes quippe se diligere probat * quibus ante passionem loquitur : « Sicut dilexit me Pater * et ego dilexi vos. Manete in dilectione mea. » [Jo. 15, 9] Sed hunc pre ceteris diligit * qui, virgo electus ab eo ' virgo in evum permansit. Tradunt namque hystorie ' quod eum de nuptiis volentem nubere vocaverit * et propterea, quem a carnali voluptate retraxerat, potiore sui amoris dulcedine donavit.

ibid. l. 55-65, p. 61-62.

7.9 Lectio nona.

Denique huic moriturus in cruce ' matrem suam commendavit + ut Virginem virgo servaret * et ipso post mortem ac resurrectionem Celos ascendente ' non deesset ejus genitrici filius ' cujus casta vita castis ejus tueretur obsequiis. Ponit et aliud sue persone beatus Johannes indicium * subjungens : Qui et recubuit in Cena super pectus ejus * et dixit : « Domine, quis est qui tradet te. » [Jo. 21, 20]

Quod autem ille supra pectus Magistri recubuit * non presentis solummodo dilectionis ' sed et futuri erat signum misterii. Figurabatur ' et enim jam tunc evangelium quod idem discipulus erat scripturus * uberius atque altius ceteris Sacre Scripture paginis ' archana divine majestatis esse comprehensurum.

ibid. l. 65-71 et 81-85, p. 62.

8- Innocentes

s, 28 XII

In festo sanctorum Innocentium.

Sermo Johannis episcopi. Å .

8.1 Lectio prima.

Dedicatur novus ab infantibus sermo * sanctis laudibus Christi. In gloriam Domini * primam vocem aperiunt Innocentes. Fiunt diserti laude * qui fuerant imperiti sermone. Offerunt Domino primitias lingue * novos oris immolant fructus. Infantia enim, que per etatem loqui non noverat * gloriam Domini cum gaudio resonabat. Ostendunt laudibus Dominum * suffragiis predicant Christum. Fiunt interea pueri sine magistro diserti ' docti sine doctore * eruditi sine eruditore. Agnoscunt Christum ' predicant Dominum + non quem persuasio humana docuerat * sed quem Divinitas innocentibus inspirabat.

Chrysostomus latinus, s 5, PL 95, 1176AB.
CPL 920a, PLS IV, c. 655
PD I 35

8.2 Lectio secunda.

Erigitur itaque infantium etas in laudem * que delictorum non noverat crimen. Dignus a dignis laudatur * et innocens innocentium testimonio predicatur. Accipiunt enim a Christo * et reddunt. Uno enim tempore et qui dederat recipit + et qui acceperat reddit * dum ejus laudes illi ab infantibus referuntur.

Sed quam laudem intulerunt, quero + qui loqui non norant ? Loqu[u]ntur sanguine * quod lingua non possunt. Passione canunt * quod sermone non norunt. Occisi predicant * quod vivi non poterant. Nec novum ' quod innocens sanguis aut Deo referat laudes ' aut suas indicet passiones + cum Abel sanguis clamet ad celum * et occisorum anime ab altari vociferentur ad Deum. Licuit ergo sanguine loqui * quibus lingua non licuit.

ibid. 1176B-D.

8.3 Lectio tercia.

Impleta sunt prophetie verba dicentis : Vox in Rama audita est, ploratus ' et ululatus ' Rachel plorans filios suos * et noluit consolari, quia non sunt. [Jer. 31, 15 ; Mat. 2, 18] Rachelem Ecclesie esse personam * nemo est qui abnuat. Sed duo in illa diversa conspicio * fletum et consolationis contemptum. Si enim flevit + cur consolari contempsit ? Aut si consolari contempsit + cur flevit ?

Sed ut compendio diversitatum causa reddatur + conditio a matre defletur * sed spe glorie consolatio humana contempnitur. Pietatis affectus in fletibus declaratur * sed ex occisorum gloria repudium consolationi indicitur. Pugnant in matre affectus et fides * humanitas cum devotione concertat. Plangit affectus * sed fides exultat. Deflet humanitas * sed devotio consolatur. Licuit enim matri humaniter flere * non licuit consolatione humanitus indigere.

ibid. 1176D-1177A.

8.4 Lectio quarta. [191a]

O beata lactentium gloria * quibus pro Christo contigit dedicare martyria ! Experiuntur tempore uno nativitatem et mortem + ingressum et exitum ' principium et occasum * ut ipsis posset contingere ' uno tempore ' et ingredi mundum ' et dedicare martyrio Celum. Probat novos exercitus Christus * legiones lactentes victoria perpetrata coronat. Fiunt pro Christo victores * qui etate fuerant coequales. Fiunt sine certamine fortes * sine pugna victores.

Mercantur pena martyrium + gloriam sanguine comparant * vitam eternam temporali morte commutant.

ibid. 1177B-C.

8.5 Lectio quinta.

Transmittit infantes infans Christus ad Celum + offert nova exenia Patri * primitias fructuum exhibet genitori. Ostendit futuram fecundissimam messem * dum in semine tantam exhibet ubertatem. Derisit se ' derisit hostilis immanitas * que putavit turbare posse consilium Dei ' gloriam Christi ' salutem necessariam mundi. Sed contulit infantibus multis martyrium * dum infantem querit occidere Christum. Prestat hostis dum nocet * beneficium tribuit cum occidit Invideret enim eorum glorie, si amaret * quia alie sunt terrestres pugne ' alie celestes victorie. In prelio Christi, moriendo vivitur + cadendo surgitur * victoria per interitum comparatur.

ibid. 1177C-D.

8.6 Lectio sexta.

Augustinus in sermone de Epiphania « Sollempnitas quam hodie celebramus. » 1

O parvuli beati + modo nati ' numquam temptati * nondum luctati ' tam coronati ! Ille de vestra corona dubitavit in passione pro Christo * qui etiam baptismum parvulis prodesse non existimat Christi. Non habebatis etatem ' qua in passurum Christum crederetis * sed habebatis carnem in qua pro passuro Christo passionem sustineretis. Nullo modo istos infantes desereret gratia Salvatoris * qui venerat querere quod perierat [cf. Mat. 18, 11] ' non solum in carne nascendo ' verum etiam in cruce patiendo. Nam qui potuit natus habere predicatores angelos ' narratores celos ' adoratores magos + potuit et illis ne pro eo sic morerentur prestare * hos si sciret illa morte perituros ' et non potius majori felicitate victuros. Absit ut ad liberandos homines veniens ' de illorum premio qui pro eo interficiebantur nichil egerit * qui pendens in ligno ' pro eis a quibus interficiebatur oravit.

Ps. Augustinus, s dub. 373, cap. 3, PL 39, c. 1664D-1665A.
PLS II, c. 403, CPP 739

8.7a Lectio septima secundum Matheum, II, d.2

In illo tempore * angelus Domini apparuit in somnis Joseph, dicens : « Surge et accipe puerum ' et matrem ejus ' et fuge in Egiptum * et esto ibi usque dum dicam tibi. » Et reliqua.

Mat. 2, 13.

8.7b

Omelia venerabilis Bede presbiteri.

De morte preciosa martirum Christi innocentium ' sacra nobis est, fratres carissimi, evangelii lectio recitata * in qua tamen omnium Christi martirum preciosa est mors designata. Quod enim parvuli occisi sunt * significat ' per humilitatis meritum ad martirii perveniendum gloriam + et quia, nisi conversus fuerit quis, et effectus ut parvulus [cf. Mat. 18, 3] * pro Christo animam non possit dare. Quod in Bethleem ' et in omnibus finibus ejus occisi sunt * ostendit non solum in Judea ' unde Ecclesie cepit origo + sed et in omnibus ejusdem Ecclesie finibus, quacumque per orbem diffusa est, persecutionem sevituram3 perfidorum * et piorum patientiam esse coronandam.

Beda Venerabilis, H I 10, CCSL 122, l. 1-11, p. 68.
PD I 36
CPL 1367

8.8 Lectio octava.

Qui bimi occisi sunt * doctrina et operatione perfectos indicant. Qui vero infra * simplices vel ydiotas ' fidei tamen non ficte constantia fortes ' eque denuntiant. Quod illi quidem occisi sunt ' sed Christus qui querebatur illesus evasit * insinuat ' corpora quidem ab impiis posse perimi + sed Christum, pro quo persecutio tota sevit ' nullatenus, eis vel viventibus vel occisis, posse aufferri ' sed eos veraciter contestari * quia sive vivimus ' Domino vivimus ' sive morimur Domino morimur. Sive enim vivimus ' sive morimur * Domini sumus. [Rom. 14, 8]

ibid. l. 11-20, p. 68.

8.9 Lectio nona.

Quod autem juxta vaticin[i]um Jeremie vox in Rama, id est in excelso, audita est ' ploratus et ululatus multus [Hier. 31, 15] * manifeste denuntiat ' luctum sancte Ecclesie, quo de injusta membrorum suorum nece gemit ' non ut hostes garriunt in vacuum cedere + sed usque ad solium superni ascendere Judicis * et sicut prothomartiris Abel ' ita etiam sanguinem ceterorum martirum ' de terra clamare ad Dominum ' juxta illud viri sapientis : Non despiciet preces pupilli *4 nec viduam ' si effundat loquelam gemitus. Nonne lacrime vidue ad maxillam descendunt + et exclamatio ejus super deducentem eas ? [Eccli. 35, 17-19]

ibid. l. 20-29, p. 68-69.

9- Thomas Becket, ep. et m.

s, 29 XII

In festo beati Thome martyris.

9.N

Nota quod magister Johannes Saliberiensis, clericus beati Thome et familiaris, postmodo Carnotensis episcopus, composuit magnam legendam de vita beati Thome a juventute. Quidam vero clericus socius ejus in exilio, qui dicit brachium sibi amputatum fuisse in passione ejus, compilavit gesta passionis ejus. Facta est autem quedam abbreviatio de gestis illis que legitur in Ecclesia Romana et per Angliam, de qua excerpta sunt que hic dicuntur.

9.1 Lectio prima.

Beatus Thomas, post susceptum pastoris officium * supra humanam estimationem factus est Deo devotus. Consecratus enim ' cilicium clam induit * femoralibus etiam usus est usque ad poplites cilicinis. Et sub vestis clericalis honestate ' habitum celans monachalem * Deo studuit omnium virtutum exercitio placere. Jura Ecclesie quas publica potestas usurpaverat * in statum debitum revocare conatus est. Propter quod ' innumeris lacessitus est injuriis. Tandem autem sibi morte intentata * cedendum [191b] censuit esse malicie. Actus ergo in exilium ' a domino papa Alexandro ' Senonis honorifice susceptus est * et in monasterio Pontiniacensi studiose commendatus.

BHL 8211

9.2 Lectio secunda.

Confiscantur interim omnes ejus redditus * totaque proscribitur ejus cognatio. Omnes etiam amici ejus seu familiares relegantur. Quotquot autem discretionis annos attigerant * jurare compulsi sunt ' quod mari transito ' se archiepiscopo presentarent + ut vel compassionis gladio totiens confossus * conceptum rigorem ad regis inflecteret voluntatem. Sed vir Dei * nulla fuit prorsus injuria immutatus aut fractus.

9.3 Lectio tercia.

Audiens ergo rex ejus constantiam * directis litteris comminatoriis ad capitulum Cistertiense, eum a Pontiniaco perturbare curavit. Timens autem beatus Thomas viris sanctis * sponte recessit. Sed antequam inde progrederetur, confortatus est * ostenso sibi celitus indicio ' quod ad Ecclesiam suam rediturus esset cum gloria ' et per martyrum palmam ' migraturus ad Dominum. Perturbatum igitur excepit eum cum honore rex Francorum Ludovicus * et eum humanissime exhibuit. Sex autem annis continue exulavit.

9.4 Lectio quarta.

Denique miseratus summus pontifex Anglicane desolationem Ecclesie * propositis comminatoriis ' vix tandem extorsit ' ut pax Ecclesie redderetur. Igitur exilii sui anno septimo rediit in Angliam * susceptusque est a clero et populo cum gaudio inestimabili. Sed post dies paucos iterum damnis et injuriis supra modum affectus est * et edicto publico ' ecclesie sue septa exire prohibitus. Sed in his non est effractus ejus animus + sed ad Ecclesie sue liberationem jugiter aspirabat * et ob hanc vigiliis ' jejuniis et orationibus insistebat.

9.5 Lectio quinta.

Quinto vero dominice nativitatis die, veniunt Cantuariam ' aulici quatuor viri * genere preclari ' sed maleficiis famosi. Et ingressi * pontificem verbis contumeliosis aggrediuntur. Respondit vir Dei modeste ad singula. Turbati sunt insipientes corde * et exierunt continuo. Quibus egressis * perrexit pontifex in ecclesiam. Sequ[u]ntur a tergo Sathane satellites loricati * armatorum multa manu sequente. Aditumque ecclesie monachis precludentibus * accurrens Dei sacerdos ostium reseravit. Irrumpentibus illis ' processit illis obviam Christi confessor * et intentantibus mortem ' ait : « Pro Deo et Ecclesia * mortem libenter suscipiam. Sed ex parte Dei, precipio * ne meorum cuiquam noceatis. »

9.6 Lectio sexta.

Irruentes igitur ' consecratam capitis coronam funestis gladiis amputarunt * et christum Domini solo tenus precipitantes ' cerebrum cum sanguine crudelissime sparserunt. Ultima vero martyris verba * juxta proprius astantium assertionem, hec fuerunt : « Deo et beate Marie et sancto Dyonisio ' et sanctis Ecclesie hujus patronis * me ipsum recommendo et Ecclesiam meam. » Regressi vero viri scelerati in pontificis palatium + dimiserunt sibi vestimenta ' aurum ' argentum ' et quicquid invenire potuerunt * statuentes quid quis tolleret.

9.7 Lectio septima

Vere sanctus iste glorificandus est1 qui pro Ecclesia certans ' in ecclesia passus est ' in loco sacro ' dominice nativitatis tempore ' inter consacerdotes et manus religiosorum + quatinus in agone pontificis ' sic omnes circunstantie concurrerent * ut patientis titulum perpetuo illustrarent ' et persequentium revelarent impietatem. Adeo vero in martyris persecutores ultio divina desevit * ut in brevi sublati de medio non comparerent. Et alii quidem sine confessione ' alii digitos dentibus frustatim discerpentes ' alii sanie defluentes ' alii paralisi dissoluti ' alii amentes effecti * manifesta reliquerunt indicia persecutionis injuste.

9.8 Lectio octava.

Porro martyrii sui tempore * inusitatis cepit martir choruscare miraculis + cecis visum ' claudis gressum ' surdis auditum ' loquelam mutis restituens. Deinde leprosos mundans ' consolidans paraliticos + ydropisim ' et omnia morborum incurabilium genera curans * resuscitans mortuos ' demoniis et etiam elementis mirabiliter imperans. Ad inusitata quoque ' et inaudita signa * potentie sue manum extendit. Nam et oculis ' et membris genitalibus privati * meritis ipsius nova membra suscipere meruerunt.

9.9 Lectio nona.

Quidam autem qui sancti miracula depravare presumpserunt * repente percussi ea predicare coacti sunt * etiam inviti. Denique adversus omnes emulos suos usque adeo2 prevaluit * quod fere singulis diebus iteratum videres in servo ' quod de Unigenito legitur. Venient ad te qui detrahebant tibi * et adorabunt vestigia pedum tuorum. Passus est autem egregius Dei athleta Thomas anno ab incarnatione Domini .M°. centesimo septuagesimo + .IIII°. kalendas januarii ' feria .III^a., hora quasi undecima * ut Domini natalis ad laborem ' ejus fieret natalis ad requiem.

10- Sylvester, p. et c.

s, 31 XII

In festo sancti Silvestri.

10.1 Lectio prima. T .1

Eusebius Cesariensis.

Sanctus Silvester cum esset infantulus ' a vidua matre sua Justina ' sancto Cyrino presbitero traditus * ad summum apicem christiane religionis attigit. Factus itaque juvenis * ho[s]pitalitatem tota diligentia exhibuit. Unde sanctum Tymotheum advenam ' Christum publice predicantem ' hospitio suscepit, persecutionis tempore * quod etiam ipsi pontifices formidabant facere. Quem etiam martirizatum ' [191c] noctu rapiens ' ad domum suam detulit * eique cum sancto Melchiade papa et clericis suis ' exequias dedicavit.

cf. BHL 7726-7731

10.2 Lectio secunda.

Tarquinius autem Urbis prefectus sperans Tymotheum habuisse pec(c)unias ' Silvestrum cepit * easque sub comminatione tormentorum sibi dari precepit. Sed cum illum divitias non habere sentiret ' titulum ei christianitatis opposuit * dicens eum tormentis variis finiendum ' nisi ydolis immolaret. Cui Silvester : « Stulte ' hac nocte anima tua auferetur a te * ut tormenta que christianis temporaliter irrogas ' tu eterna recipias. » Interea Silvester cathenatus ad carcerem ducitur * et Tarquinius ad convivium vocatur. Dumque Silvester in carcere oraret + os piscis versatum est in ejus guture * sicque tandem mortuus est.

10.3 Lectio tercia.

Tunc omnes christiani cum episcopo ad carcerem pergunt * et inde Silvestrum educunt. Cui tantam Deus gratiam contulit * ut non a christianis tantum ' sed etiam a gentilibus ' nimio diligeretur affectu. Erat enim aspectu angelicus ' sermone nitidus * integer corpore ' sanctus opere + consilio magnus ' fide catholicus * spe patientissimus ' caritate diffusus. Denique sancto Melchiade ad Dominum migrante ' hic in pontificem levatur * omni clero et populo in ejus electionem acclamante. Erat autem omni suavitate conspicuus * inter divites et pauperes medius + ut et pauperes illum quasi parem aspicerent * et divites quasi superiorem sibi divitem estimarent. Pauperumque maxime curam gerebat.

10.4 Lectio quarta.

Cum autem exisset edictum ' ut christiani cogerentur ad immolandum ydolis * secedens ab Urbe Silvester ' Syrapti latibulo se collocavit cum suis clericis. Constantinus autem Augustus cum jam christianorum plurimas strages per omnes provincias perpetrasset * a Deo lepra in toto corpore percussus est. Et cum a nullo medicinam recipere posset + dixerunt pontifices Capitolii piscinam debere fieri ' ac puerorum sanguine repleri * in quo calido et fumante nudus descendens ' mox posset a lepra mundari. Missum est igitur * et supra tria milia infantes Romam adducti ' traditi sunt pontificibus occidendi.

10.5 Lectio quinta.

Cum autem imperator ad Capitolium pergeret ' ut ibi lavaretur in sanguine puerorum * occurrit multitudo mulierum ' que resolutis crinibus ' et nudatis pectoribus ululantes ' coram eo se straverunt in plateis lacrimantes. Ille vero percunctatus causam * didicit has esse matres puerorum ' quorum effundendus erat sanguis ' ut ipse in eo lotus sanaretur. Tunc ille facinus exhorruit * et prorumpens in lacrimas ait : « Cur hoc utar lavacro scelerato ? Melius est propter innocentium mori salutem * quam per eorum interitum vitam recuperare crudelem. » Sic ad palatium rediit * filiosque matribus cum donis ' amplissimis reddidit.

10.6 Lectio sexta.

Ipsa vero nocte, astisterunt ei in somnis ' apostoli Petrus et Paulus * dicentes : « Quia sanguinis innocentis effusionem horruisti * missi sumus a Domino Jesu Christo dare tibi sanitatis recuperande remedium. Silvester episcopus, ritus et delubra fugiens populi gentilis * in monte Syrapti latet cum clericis suis. Hic accersitus tibi piscinam ostendet + in qua dum te tercio immerserit * lepra te deseret. Hanc ergo mercedem Deo redde * ut verus christianus fias. » His dictis evigilans Constantinus * statim misit ad montem ' qui beatum Silvestrum cum reverentia exhiberent.

10.7 Lectio septima

Quesitus ergo pontifex et inventus * ad curiam cum suis clericis velut ad martyrium perrexit.2 Cui assurgens Augustus * somnum suum exposuit. Tunc sanctus Silvester querenti qui essent illi dii qui sibi apparuerant * ostendit illos non esse deos ' sed Dei servos. Et cum ei vitam illorum enarrasset * eorum ymagines requirenti monstravit. Quas optime recognoscens ' doctrine sancti Silvestri credidit * et statim baptizatus ' de fonte sanus exivit. Super eum quoque lux intolerabilis quasi fulgur emicuit * que omnium mentes exterruit ' et aspectus obtexit. Unde ' et ipse mundus exurgens ' Christum se vidisse asseruit * magnaque populi multitudo in Christum credidit.

10.8 Lectio octava.

Post hec Helena mater Augusti a Judeis circunventa ' litteras ad eum misit * laudans quidem quod ydola reliquisset + sed vituperans quod, spreta lege Judeorum in qua Deus adoratur * hominem crucifixum adoraret. Tunc ei rescripsit ut magistros Judeorum adduceret + et ipse pontifices christianorum proferret * ut panderet disputatio ' cui fidei magis adherendum esset. Facta est igitur congregatio * longuaque concertatio. Tandemque beato Silvestro rationes fidei probabiles ostendente + taurum quoque ferocissimum in Christi nomine quem Zambri videns in nomine demonis interfecerat a morte suscitante * Judei omnes pedibus ejus provoluti ' Christo se credere fatebantur. Helena quoque credidit cum omnibus filiis suis et ipsi judices altercationis * et plus quam tria milia de Judeis.

10.9 Lectio nona.

Post aliquot dies dixerunt Augusto * templorum pontifices : « Populus Romanus invictissimi draconis afflatu periclitatur + quia solebant virgines dee Veste per omnes kalendas ad ejus descensum abire * et cibos ei similaginis ministrare. Ex quo autem pietas vestra legem [191d] christianam accepit ' huic nichil fertur * et ob hoc indignatur. » Sed et hunc sanctus Silvester in nomine Christi filo canabino ligavit * et usque ad diem Judicii sub signo crucis eum reclusit. In ipso anno baptizati sunt triginta milia virorum * exceptis mulieribus et parvulis. Sedit autem in cathedra annos .XXIII. menses .X. dies .XI. * et sepultus est in cimiterio Priscille.

11- Stephanus Oct. SND

2 I

In Octava beati Stephani si non fuerit dominica.

11.1 Lectio prima. Å .

Maximus episcopus in sermone « Hesterno die natalem ».

Omni Ecclesie beatus Stephanus datus est ad profectum. Adhuc laicus, diaconii meruit electionem * et levita, martyrii obtinuit principatum. In plebe adhuc positus erat * sed jam virtutibus eminebat. Humilis erat loco * sed celsus fide. Discipulus erat ordine * sed factus est magister exemplo. Quos sequebatur devotione fidei * precessit velocitate martyrii. In hoc etiam quod prepositus est feminis * testimonium meruit sincerissime castitatis. Beatus ergo, carissimi fratres, qui hunc imitatus fuerit * pudicicie enim palmam ' et martirii consequetur coronam.

Ps. Augustinus, s sup. 210, = 1, PL 39, c. 2138.
AF I 19
CPL 221, PLS III, c. 362, CPP 995 et 5888a

11.2N

Idem in sermone « Lectio » . Å .

Quem quidam distingunt a precedenti, quidam autem continuant.

11.2 Lectio secunda.

Pulcre autem divina Scriptura filium Hominis ad dexteram Dei Patris stare memoravit ' cum dixit Stephanus : Video celos apertos et filium Hominis a dextris Dei stantem [Act. 7, 56] * ut ad confutandam Judeorum incredulitatem ' ille martiri ostenderetur in Celo ' qui a perfidis negebatur in mundo + et illi testimonium celestis Veritas daret * cui fidem terrena impietas derogaret. Siquid ergo distare inter martyres potest * precipuus videretur esse iste qui primus est.

Mortem enim quam Salvator dignatus est pro omnibus pati * hanc iste primus reddidit Salvatori.

In persecutione autem positus * pro persecutoribus Dominum deprecabatur. Atque in illa lapidum ruina, quando alius oblivisci poterat etiam karissimos suos * ille Domino commendabat inimicos. Plus itaque tunc dolebat illorum peccata ' quam sua vulnera * plus illorum impietatem ' quam suam mortem.

Caesarius Arelatensis, s 219, CCSL 104, n° 823 l. 7-14, p. 867, et l. 21-22 et 26-31 p. 868.
AF I 19, PD I 28
CPL 220, PLS III, c. 354, CPP 5797b

11.3 Lectio tercia.

Fulgencius in sermone « Heri celebravimus ». Å .

Conjuctus est autem Paulus Stephano * factus ovis ex lupo. Et ecce nunc Paulus cum Stephano letatur * cum Stephano Christi claritate perfruitur + cum Stephano exultat * cum Stephano regnat. Quo enim precessit Stephanus ' trucidatus lapidibus Pauli * illuc secutus est Paulus ' adjutus orationibus Stephani. Quam vera vita, fratres ' ubi non Paulus de Stephani occisione confunditur + sed Stephanus de Pauli consortio gratulatur * quoniam caritas in utroque letatur. Caritas quippe in Stephano superavit sevitiam Judeorum + et caritas in Paulo cooperuit multitudinem peccatorum [1 Pe. 4, 8] * caritas in utroque pariter ' Regnum meruit possidere celorum. Caritas igitur omnium fons est et origo bonorum + munimen egregium ' via que ducit ad Celum * in qua qui ambulat ' nec errare poterit ' nec timere. Ipsa dirigit + ipsa protegit * ipsa perducit.

Fulgentius, s 3, CCSL 91A, l. 120-134, p. 908-909c.
PD I 27
CPL 830, PLS III, c. 1333

12- Stephanus, Oct. SD

2 I

In Octava beati Stephani si fuerit dominica.

12.1 Lectio prima.

Sermo beati Augustini. Å .

Fratres carissimi, celebravimus natalem quo rex martyrum natus est mundo * hodie celebramus natalem quo primicerius martirum migravit e mundo. Oportebat enim ut primum immortalis pro mortalibus susciperet carnem * et sic mortalis pro Immortali sustineret mortem. Et ideo natus est Dominus ' ut moreretur pro servo * ne servus timeret mori pro Domino. Natus est Christus in terris * ut Stephanus nasceretur in Celis. Ingressus est Dominus mundum * ut Stephanus ingrederetur Celum. Altus ad humilia descendit * et humilis ad alta ascendit.

Ps. Augustinus, s sup. 215, PL 39, = 1, c. 2145.
CPL 844 et 368, PLS II, c. 856 et III, c. 1363, CPP 1000

12.2 Lectio secunda.

Eya, sancte Stephane ' dic aliquid Judeis * ut incipias lapidari ' et possis coronari ! Jaculare verba * et excipe saxa. Dic aliquid de incircumcisis cordibus * et morieris lapidibus. Dic eis de eo cujus nomen1 nolunt audire Judei + erubescant et seviant2 * muta efficiantur labia dolosa. [Ps. 30, 19] Dic eis ubi vides eum * quem irriserunt crucifixum. Dic eis ubi vides eum * et hic non vives ' sed cum eo melius vives. Dic eis quia nichil est quod fecerunt * vivit quem occiderunt. Dic eis quod vides ad dexteram Patris stantem * quem irriserunt in cruce pendentem.

ibid. = 2, c. 2145.

12.3 Lectio tercia.

Augustinus in sermone « Inter purpureos ». Å .3

Preclarus athleta Dei ' unctus spiritu Dei ' ad stadium certaminis prior exivit + et tantam victorie adeptus est gloriam * ut primus acciperet coronam. Miles Christi fidelis ' signifer martirum fortis + post Christum mox inter acies Diaboli pertransiit * et prior martiriali candida inclitus triumphavit. Secutus est statim Dominum Jesum Christum * et martirii meruit principatum. Et cum ad crucis pervenit signa * priori de Celo mittitur palma. Cumque festinat mori * primus desiderat coronari. Ecce impie manus aptantur ad necem * jam furoris arma prenduntur + jam vallatur mucrone lapidum martir * et super verticem innoxium ' ponderatum dependet exitium. Et ille non blanditur ' sed invehitur + non palpat sed provocat * non trepidat ' sed instigat. « Dura, inquit, cervice ' et incircumcisi corde ' et auribus. » [Act. 7, 51]

Ps. Maximus, s dub. 29, PL 57, c. 906D-907A.
AF I 20a
PLS III, c. 367, CPP 2340

12.4 Lectio quarta.

Respice, martir, vicinam grandinem * inspice aggerem tortuosum + acervos cautium intuere * ferventes jam vide manus + hanelantia ora jam conspice * scintillantia lumina contemplare. Ecce funesta acies propinquat * accedit ' jam lapides vibrat. Dura cervice ' et incircuncisi corde et auribus ' vos semper Spiritui Sancto ' restitistis * sicut et patres vestri. [Act. 7, 51] Hec cum diceret * fremebant cordibus suis et stridebant dentibus adversus illum. [Act. 7, 54] Sed [192a] fortis columna Dei cum inter lapidiferas manus captatorio forcipe teneretur + fide fundabilis ' spe exigibilis ' caritate constabilis ' igniebatur ' et probabatur * feriebatur ' et ducebatur4 + contundebatur ' et augebatur * cedebatur ' et non vincebatur.

ibid. c. 907AB.

12.5a Lectio quinta.

O beata fidei officina ' que tantum inaltasti martyrem * ut ipsam conspiceret Majestatem. « Ecce, inquit, video celos apertos * et Jesum stantem a dextris Dei. » [Act. 7, 56] Patuit sedes Dei * et fulcato aere ' celorum latera pependerunt.

ibid. c. 907B.

12.5b

Idem in sermone « Donet ».5

Videt Christum confitens Christum * moriturus pro Christo ' perrecturus ad Christum.

Augustinus, s 319, PL 38, cap. 2, c. 1440.
AF I 22
PLS II, c. 856

12.5c

Idem in sermone « Fratres carissimi ». Å .6

At illi clamantes * continuerunt aures suas. [Act. 7, 56] Aures clauserunt * et ad lapides cucurrerunt. Impetumque fecerunt omnes in eum * et lapidabant eum invocantem Deum ' et dicentem [Act. 7, 56 et 58] « Adhesit anima mea post te [Ps. 62, 9] * quia lapidatur caro mea pro te. Accipe spiritum meum [Act. 7, 59] * et redde promissum tuum. » Et iterum : « Domine, ne statuas illis hoc peccatum. » [Act. 7, 59] Oravit Christus pro suis crucifixoribus * oravit et Stephanus pro suis lapidatoribus.

Ps. Augustinus, s sup. 215, PL 39, = 2, c. 2145, et 3 (in capite), c. 2146.
CPL 844 et 368, PLS II, c. 856 et III, c. 1363, CPP 1000

12.6a Lectio sexta.

Christus ligno fixus oravit + Stephanus stans ' suum spiritum Domino commendavit * fixoque genu ' pro inimicis ut amicus Dominum rogavit. Talia ergo in orationis sue convivio Domino exhibuit * qualia in sui Domini mensa comedit.

ibid. = 3 (passim), c. 2146.

12.6b

Idem in sermone « Inter purpureos ». Å .7

Leo rugiens devorare voluit * sed ovis Christi mansuetudinem non amisit. Carnificinam itaque sui furoris Judeus exercuit * sed ovem suam David noster de ore frementis excussit. O Judea, prophetarum sanguine temulenta + ab initio mundi bibisti ' et adhuc sitis ? Estuas mortem martyris + et hanelas adhuc sanguinem confessoris ? Pone finem sceleri * parce vel martiri. Illi autem lapidabant Stephanum invocantem et dicentem + « Domine Jesu Christe, suscipe spiritum meum [Act. 7, 58] * quia pro te fundo sanguinem meum. »

Ps. Maximus, s dub. 29, PL 57, c. 907B-908A.
AF I 20
PLS III, c. 367, CPP 2340

12.7 Lectio septima.

Idem in sermone « Jesus filius ». Å .

Attende, frater, conservum tuum. Homo erat sicut et tu ' de massa peccati erat sicut et tu * eo precio redemptus ut tu. Diaconus erat * evangelia legebat ' que legis et audis et tu. Ibi invenit scriptum : Diligite inimicos vestros.8 [Mat. 5, 44] Didicit legendo * perfecit diligendo. Judei lapidabant * et ille orabat. Illi eum furiose persequebantur * ille pacatus ' Christum sequebatur. Illi malicia cecabantur * ille viso Filio Dei ' sapientia illustrabatur. Illi lapides mittebant * ille orationes premittebat ' tanquam diceret : « Domine, si istos modo occideris inimicos + quos postea facies amicos ? »

Ps. Augustinus, s dub. 382, PL 39, cap. 3, c. 1685-1686.
AF I 17
CPL 285, PLS II, c. 403, CPP 748

12.8a Lectio octava.

Denique, fratres, ut noveritis quantum valuerit oratio sancti martiris * recurrite nobiscum ad illum adolescentem qui omnium vestimenta servabat ' et tanquam manibus omnium ' lapidabat' cui dictum est ' « Saule, Saule cur me persequeris ? [Act. 9, 4] Ob hoc quidem debui perdere te * sed Stephanus meus oravit pro te. » Nam si martir Stephanus non sic orasset * Ecclesia Paulum non haberet. Sed ideo de terra erectus est9 Paulus * quia in terram inclinatus, exauditus est Stephanus.

ibid. cap. 4, c. 1686.

12.8b

Idem in sermone « Martir Stephanus ». Å .10

Pro se quidem erectus oravit * pro inimicis curvus. Pro se celsus * pro illis humilis. Et ait : « Domine ne statuas illis hoc peccatum. »11 [Act. 7, 60] Et hoc dicto obdormivit. O somnum pacis ! Quomodo obdormivit inter lapides inimicorum suorum ?

Augustinus, s 317, PL 38, c. 1437.
AF I 21b
CPL 284, PLS II, c. 401 et IV, c. 255

12.8c

Idem in sermone « Fratres carissimi ».12

Hoc dicto obdormivit [Act. 7, 59] * quia spiritum suum Domino commendavit.

Augustinus, s 317, in fine, PL 38, c. 1437.
CPL 284, PLS II, c. 401 et IV, c. 255

12.8d

Quid illo somno tranquillius ? Quid illo quietus ? Qualis ibat ad amicum + qui sic diligebat inimicos ?

Ps. Augustinus, s sup. 215, PL 39, = 3 (in fine), c. 2146b.
CPL 844 et 368, PLS II, c. 856 et III, c. 1363, CPP 1000

12.9a Lectio nona.

De glosis super Actus. Å .13

Et vide qualiter servus Domini passionem imitatur * quia sicut ille ' sic iste falsis testibus accusatur.

Christus Dominus extra portam patitur * et Stephanus quasi advena mundi ' extra civitatem lapidatur. Denique Christus ait tanquam Filius ' « Pater, in manus tuas commendo spiritum meum » [Luc. 23, 46] * Stephanus ei tanquam Domino servus ' « Domine Jesu, suscipe spiritum meum » [Act. 7, 58]. Christus ait ' « Pater, ignosce illis delictum » [cf. Luc. 23, 34] * Stephanus autem ' « Ne statuas illis hoc peccatum. » [Act. 7, 59]

Glosa anonyma super Act. 6, 13 et 7, 58-59c.

12.9b

Eusebius Emesenus in omelia.14

Beatus est ergo Stephanus levita * qui fumantem adhuc victimam dominici sanguinis primus honoravit recenti sacrificio passionis.

Beatus qui in ipsa obluctatione pugnantis ' jam preferebat speciem Resurgentis *

habens intra se Spiritum Sanctum ' os gestabat angelicum.

Ergo qui sic manifestavit moriturum + quomodo putas decorabit eternum ?

Eusebius Gallicanus, h 3, = 3, CCSL 101, l. 30-33, 46-47, 52-53 et 48-49, p. 34.
CPP 4619

13- Johannes, Oct. SND

3 I

In Octava beati Johannis evangeliste, si non fuerit dominica.

Isidorus in libro de ortu, vita vel obitu sanctorum patrum qui in Scripturarum laudibus efferuntur.

13.N

Nota quod Ysidorus abbreviat hic legendam Johannis scriptam a Mileto episcopo Laodicie.

13.1 Lectio prima.

Johannes apostolus et evangelista ' frater Jacobi ' virgo est electus a Domino * et inter ceteros magis dilectus. Qui etiam supra pectus magistri recumbens ' evangelii sui fluenta de ipso sacro dominici pectoris fonte potavit * et quasi unus de paradisi fluminibus ' Verbi Dei gratiam in toto orbe terrarum diffudit. Quique in loco Christi ' Christo jubente successit * dum suscipiens matrem ' magistri discipulus ' par post Christum ' alter quodam modo derelictus est filius. Hic dum evangelium Christi in Asya predicaret + a Domitiano Cesare in Pathmos insula metallo relegatur * ubi etiam positus Apocalipsim scripsit.

Isidorus Hispalensis, De ortu, cap. 71, 1-2, p. 205.
= BHL 4323d
CPL 1191

13.2 Lectio secunda.

Interfecto autem a senatu ' Domitiano ' exilio resolutus ' recessit Ephesum * ibique ob hereticorum refutandas versutias ' efflagitatus ab Asye episcopis ' evangelium novissimus edidit. Cujus quidem inter alias virtutes * magnitudo signorum hec fuit. Mutavit in aurum silvestres frondium virgas * litoreaque saxa in gemmas. Item gemmarum fragmina * in propriam reformavit naturam. Viduam quoque precepto populi suscitavit * et redivivum juvenis corpus remeante anima reparavit. Bibens letiferum haustum non solum evasit periculum * [192b] sed eodem prostratos poculo in vite1 reparavit statum.

ibid., cap. 71, 2-3, p. 205-207.

13.3 Lectio tercia.

Hic anno sexagesimo septimo post passionem Domini salvatoris ' sub Trajano principe ' longeve vetustatis senio fessus 'cum diem transmigrationis sue imminere sibi sentiret * jussisse fertur effodi sibi sepulcrum. Atque inde vale dicens fratribus ' facta oratione vivens tumulum introiit * deinde in eo tanquam in lectulo requievit. Unde accidit ut quidam eum vivere asserant * nec mortuum in sepulcro ' sed dormientem jacere contendant + maxime pro eo quod illic terra sensim ab imo scaturiens ad superficiem sepulcri conscendat * et quasi flatu quiescentis ' deorsum ad superiora pulvis ebulliat.

ibid., cap. 71, 4, p. 207-209.

14- Johannes, Oct. SD

3 I

In Octava beati Johannis evangeliste si fuerit dominica.

14.1a Lectio prima.

Crisostomus super Johannem, omelia .VI^a. Å .

Beatus Johannes patriam habuit Galileam ' ignobilem videlicet sterilemque provinciam * cui detrahebant et scribe dicentes a Galilea prophetam non surgere. Nec de aliqua fuit insigni villa vel nominata * sed de Bethsaida. Patrem habuit Zebedeum piscatorem + adeo egenum et pauperem * ut et filios ad eandem duceret operationem. Hic quoque apostolus in piscatoribus minorem ordinem tenebat * quia non in mari venabatur ' sed in quodam parvo stagno. Hec erat ei vita cum Jacobo fratre suo ' et patre.

Johannes Chrysostomus, In Johannem, h 2, cf. PG 59, cap. 1, = 1, c. 29.
CPG 4425

14.1b

Idem super Matheum, omelia XIIII^a.1

Tanta autem erat eis egestas ' ut vetera retia consuerent * quia nova emere nequibant. Nec parva sunt hec documenta virtutis * omnem facile pauperiem tolerare ' de justis laboribus vivere + mutua sibi caritate connecti * et in patris inopis obsequio laborare.

Cf. Ps. Chrysostomus, Opus imperfectum in Matheum, PG 56, h 7, c. 676.
CPG 4569, CPL 707

14.2 Lectio secunda.

Idem super Johannem ubi supra. Å .

Hunc denique Johannem illiteratum et ydiotam fuisse Lucas testatur + quia scilicet inops et pauper nec ad forum se immittebat ' nec viris sapientibus loquebatur * sed piscationi affixus erat. Ipsorum quoque piscium silentium imitabatur.

Hujus ergo genus et patriam et educationem et artem docere * non est superfluum. Cum enim didiceris quis et unde fuerit 'et ex quibus, et qualis ' deinde vocem ejus de Verbo eterno ' et phylosophyam omnem audieris * tunc vere scies ' quia non fuit ipsius ' sed virtutis divine moventis animam ejus.

Per ipsum enim ' ad humanam naturam loquitur Deus.

Id. In Johannem, h 2, cf. PG 59, cap. 1, = 1, c. 29-30 et c. 29, retrogradiendo.
CPG 4425

14.3 Lectio tercia.

Is itaque de celo loquens ' et tonitruo clariorem vocem emittens ' omnem orbem terrarum boatu replevit. Nec asper est iste boatus * sed omni armonia musica voluptuosior.

Fortassis a piscatore se auditurum esse quis expectabat de his qui sunt in fluminibus ' de piscibus in aquis gregatim natantibus. Sed illitteratus et ydiota ' postquam ad Christum venit ' de celestibus philosophari cepit * celsaque dogmata referre ' que nullus unquam homo anima didicit.

Etsi ergo derideant gentiles hominum istorum rusticitatem + ex quo tamen et hic et reliqui piscatores fuerunt * ex tunc pitagorici in silentium devenerunt.

ibid. cap. 1, = 3, c. 32, = 1, c. 30, et = 2, c. 31.

14.4 Lectio quarta. T .

Clemens, in Ecclesiastica Hystoria, libro .III.

Cum Johannes regressus ex insula vicinas lustraret provincias ut ecclesias fundaret ' vel sacerdotibus et ministris fundatas institueret * venit ad quandam urbem haud longe positam. Omnibus ergo sollemniter adimpletis + videns juvenem quendam validum corpore, vultu elegantem ' sed animis acerrimis * episcopo loci sub testimonio Christi iterum atque iterum cum summo studio commendavit. Susceptus igitur ab eo et cum omni diligentia nutritus * ad ultimum baptizatus est. Post hec autem confidens episcopus * eum indulgentius habere cepit. Sed ille libertate potitus * per equevos amare vitia perdocetur. Sed magistros criminum tandem facit discipulos * factus inter eos princeps latronum.

Eusebius, Rufino trad., III, 23, 6-11, ed. cit, vol. I, p. 239, l. 15-23 et p. 241, l. 1-23.
cf. BHL 4324
CPG 3495

14.5 Lectio quinta.

Verum cum ad eandem urbem denuo Johannes venisset ' cum cetera ordinasset * « Age, inquit, o episcope ' depositum representa ' quod tibi ego et Christus commendavimus. » At ille obstupuit. Quem Johannes stupentem videns * « Juvenem, inquit, illum repeto ' et animam fratris. » Tunc senior in lacrimas resolutus ' « Ille, ait, mortuus est Deo * et nunc quendam montem cum multa latronum manu occupavit. » Apostolus autem ingemiscens * « Bonum te, inquit, custodem anime fratris dereliqui ! » Et confestim properabant ad locum. Cum autem detento Johanne a latronibus princeps armatus venisset * agnito Johanne ' pre pudore in fugam vertitur.

ibid., 23, 12-15, p. 241, l. 23-30 et p. 243, l. 1-13.

14.6 Lectio sexta.

Ipsum itaque fugientem * Johannes etatis oblitus ' insequitur ' clamans : « Quid fugis, o fili, patrem tuum ? Quid fugis inhermem senem ? Miser, noli timere ! Adhuc habes spem vite. Ego Christo reddo rationem pro te * sta tantum et crede michi. » At ille audiens restitit + vultum demisit * post hec arma projecit. Deinde flebat amarissime * ejus genibus provolutus. Apostolus vero se sibi impetraturum veniam pollicens + simulque ejus genibus provolutus ' et dexteram necis conscientia deosculens * ipsum ad Ecclesiam revocat. Indesinenter autem pro eo orans ' et cum ipso jejunans * ei indulgentiam expetebat. Sed et variis consolationibus * efferos ejus animos mitigabat. Nec prius abstitit * quousque eum in omnibus emendatum ecclesie preficeret.

ibid., 23, 16-19, p. 243, l. 13-29 et p. 245, l. 1-3.

14.7a Lectio septima.

Dionisius in epistola.

Johanni cum esset in exilio * Dionisius direxit epistolam dicens : « Ave, vere dilectissime * vere amabili ' et desiderabili ' ac dilecto valde dilectissime ! Saluto te, sacram animam.

Adhuc in asianam terram reverteris + ibique operaberis optimi Dei imitationes * et his qui tecum sunt ' trades. » Quod et factum est.

Ps. Dionysius, in Passione sancti Dionysii, auctore Hilduino (<BHL 2175), Mombritius I, p. 40, l. 26-28 et 46-47.

14.7b

Beda in omelia. Å .2

Siquidem a tempore dominice passionis ' usque ad ultima Domitiani tempora ' et per annos circiter ' LXV * absque ullo scribendi adminiculo predicavit Verbum Dei.

Dum autem [192c] post exilium rediret Ephesum * compulsus ab omnibus Asye episcopis scribere evangelium +

non aliter se facturum respondit * nisi indicto jejunio omnes precarentur ' ut digna scribere posset. Hoc itaque patrato * scripsit.

Beda Venerabilis, H I 9, CCSL 122, l. 218-222, 227-230 et 234-237, p. 66.
PD I 33
CPL 1367

14.7c

Hieronimus super epistolam ad Galathas. Å .3

Denique cum senex inter discipulorum manus ad Ecclesiam deferretur ' nec posset in plura verba vocem contexere * hoc tantum per singulas solebat collectas proferre : « Filioli, diligite alterutrum. » Tandem dixerunt discipuli : « Magister ' quare hoc semper loqueris ? » Qui respondit : « Quia preceptum Domini est * et si solum fiat ' sufficit. »

Hieronymus, In Epistolam ad Galatas, lib. III, cap. 5, PL 26, c. 462c.
CPL 591

14.8 Lectio octava.

Petrus Damianus in sermone de eodem « Quantum fratres ». Å .

Dignum est, carissimi, ut qui a Christo pre cunctis mortalibus spetialiter est dilectus * a Christi fidelibus permaxime diligatur + presertim ' cum et ipse circa nos tante caritatis extiterit * ut sacramentorum celestium thesauros quos vel solus acceperat ' nobiscum participando largiter erogarit.

Quid in virtutibus quo incomparabiliter non excellat ? Apostolus siquidem est in epistolis + evangelista in evangelio * propheta in Apocalipsi.

Martir utique etiam fuit + et quo ceteris apostolis in carne prolixius mansit * eo durioris martirii tormenta sustinuit.

Petrus Damiani, s 64, CCCM 57, l. 7-13 et 28-30, p. 375, et 74-78, p. 377.

14.9 Lectio nona.

Jam vero quis felicissime consummationis ejus gloriam non obstupescat ? Quia enim mirabiliter vixit * mirabiliter obiit. Et quia non communem cum hominibus vitam duxit * non communi hominum morte transivit.

Unde notandum * quam affectuose Salvator dixerit : « Sic eum volo manere * donec veniam. » [Jo. 21, 22] Veniam * non mittam. Non mittam videlicet aliquam supernam virtutem * nec angelicam potestatem. Ipse per memet ipsum veniam * ipse egredientem animam in glorie mee claritate suscipiam. Quante igitur reverentie habendus est hominibus + quem ipse actor vite honoravit in carne viventem4 ' honoravit et de seculo recedentem ?

ibid. l. 128-131, p. 378 et 274-283, p. 382-383.

15- Innocentes, Oct. SND

4 I

In Octava Innocentium, si non fuerit dominica.

Sermo Augustini. Å .

15.1 Lectio prima.

Hodie, fratres, natalem illorum colimus infant[i]um * quos ab Herode interfectos esse ' evangelii textus eloquitur. Et ideo gaudeat terra nostra * celestium militum ' et tantarum parens fecunda virtutum. Ecce prophanus hostis ' numquam beatis parvulis tantum prodesse potuisset obsequio * quantum profuit odio. Quantum enim contra ipsos iniquitas abundavit * tantum in eis gratia benedictionis effulsit.

Beata es, o Bethleem, terra Juda * que sub uno tempore candidatam plebem imbecillis infantie Deo offerre meruisti.

Caesarius Arelatensis, s 222, CCSL 104, p. 877, n° 832 l. 9-15 et n° 833 l. 3-5a.
CPP 1005

15.2 Lectio secunda.

Digne natalem illorum colimus ' quos beatius eterne vite mundus edidit * quam quos maternorum viscerum partus effudit. Siquidem ante vite perpetue adepti sunt dignitatem * quam usum presentis acciperent. Aliorum quidem preciosa mors martyrum ' laudem in confessione promeruit + horum in consummatione conplacuit * quia incipientis vite primordiis ipse eis occasus initium glorie dedit ' qui presentis terminum imposuit. Qui jure dicuntur martirum flores * quos in medio frigore infidelitatis exortos ' velut primas erumpentis Ecclesie gemmas ' quedam persecutionis pruina decoxit.

ibid. p. 877, n° 833 l. 6-15.

15.3 Lectio tercia.

Eusebius in sermone. Å .

Occiduntur pro Christo parvuli * pro justicia moritur innocentia. O quam beata etas, que nondum oportuna est vulneri * et jam est ydonea passioni ! O quam feliciter nati * quibus in primo nascendi limine ' eterna vita obviam venit ! Immaturi quidem videntur ad mortem * sed feliciter moriuntur ad vitam. Nondum ingressi sunt infantie cunas * et jam perveniunt ad coronas. Rapiuntur quidem ab amplexibus matrum * sed redduntur gremiis angelorum. Nichil ergo egisti * ferocissime auctoritatis audacia ! Potes martires facere * Christum non potes invenire. Non ad hoc venerat Christus ut regnum terrenum preriperet * sed ut crucifigeretur illusus.

Eusebius Gallicanus, h 4, = 4, CCSL 101, l. 74-97, p. 48-49.
CPL 967, CPP 4620b

16- Innocentes, Oct. SD

4 I

In Octava, si fuerit dominica.

16.1 Lectio prima.

Crisostomus in omelia de Epiphania. Å .

Herodes successorem timens Dominum Jesum * fremebat.

Ideoque talia apud se forsitan dicebat : « Quis est iste puer + qui antequam nascatur in mundo ' jam apparet in celo ? Necdum ipse se ostendit * et jam omnes ad se trahit. Nondum habet populum terrenum * et jam ei ministrant agmina stellarum. Quis est iste qui antequam mecum pugnet ' jam vincit + et antequam vincat ' regnat ' et antequam regnet, jam dominatur ? Ego quidem et dona hominibus spargo ' et gladium porto + ut qui non timet, diligat * et qui non diligit, timeat. Ille vero nec habet populum * nec congregavit thesaurum. Et quomodo sine auro diligitur + sine ferro timetur ? »

Ps. Chrysostomus, Opus imperfectum in Matheum, h 2, PG 56, c. 644.
CPG 4569, CPL 707

16.2 Lectio secunda.

Vehementer ergo iratus fuit + quia magos quos ille sedens in throno regio ' vestitusque purpurea suadere non potuit * his parvulus Jesus in presepio jacens et pannis involutus ' placuit.

Dicebat ergo cogitans in furore suo : « Certe magi puerum illum, quem regnaturum dicebant ' invenerunt * et aurum a parentibus ejus acceperunt + aut largis promissionibus sunt placati * et ideo non sunt ad me reversi. »

Itaque ipsi quem regni zelus accenderat * magi addiderunt causas doloris.

Quemadmodum ergo fera si fuerit ab aliquo vulnerata ' quicquid ante oculos ejus occurrerit quasi actorem1 vulneris dilaniat * sic ille iram suam super innocentes pueros infundebat.

ibid.c. 644, supra, et partim retrogradiendo.

16.3 Lectio tercia.

Tunc vox in Rama auditur [cf. Jer. 31, 15] * que de morte innocentium mittebatur.

Ploratus ostendit fletum parvulorum * ululatus vero ' matrum designat lamentum. Parvuli plorabant ' eo quod a matribus separabantur * matres ululabant ' eo quod a filiis desolabantur. Eratque videre majorem do-[192d]-lorem in matribus remanentibus * quam in parvulis morientibus. Unum quidem parvuli sustinebant dolorem * nondum enim sciebant mortis timorem. Matres vero duplicem patiebantur + unum quod interfici parvulos suos intuebantur * alterum quoque quod a filiis ipse desolabantur. In parvulis denique mors eorum beata finem faciebat doloris * in matribus autem ' parvulorum memoria semper erat reparatio doloris.

ibid. c. 645.

16.4 Lectio quarta.

Severianus in sermone « Zelus quo tendat » . Å .

Ad sinus matrum Herodes militum castra cogit * inter ubera arcem pietatis oppugnat. In teneris uberibus ferrum durat * lac fundit antequam sanguinem. Dat ante mortem sentire quam vitam * tenebras ingerit intrantibus lucem. Sic agit magister mali ' minister doli ' ire artifex ' inventor sceleris ' impietatis actor2 ' pietatis predo ' inimicus innocentie ' hostis nature * malus omnibus ' suis pejor ' pessimus sibi. In altum tendens ' cadit ab alto * celum pulsans ' intrat profundum. In se vadit ' cum vadit in Deum * se occidit ' qui vitam conatur occidere.

Petrus Chrysologus, s 152, CCSL 24B, l. 14-23, p. 950.
PD I 34a
CPL 227, PLS III, c. 154, CPP 1716

16.5 Lectio quinta.

O ambitio * quam ceca semper ! O quam presumptio pessima ! Herodes terrenis inhians * irruit in divina. Destinatur ad scelus + ad piaculum promptus ' ad crimen paratus * causas innocentie non requirit. Jus abnegat * confundit fasque nefasque.

Herodes cecus ' Christum gladiis querit + investigat cruore * crudelitate rimatur. Successorem timens * incessit in Actorem3. Premit innocentes * volens innocentiam deperire. Innocentis causam facit innocentium crimen * Actoris4 ortum ' Orientium mandat esse occasum.

ibid. l. 25-33 et 37-43, p. 950-952.

16.6 Lectio sexta.

Quid Christus futurorum prescius ' conscius secretorum ' cogitationum judex ' mentium perscrutator ? Quos propter se noverat occidendos ' neglexit ?

Fratres ' Christus non despexit suos milites ' sed provexit * quibus dedit ante triumphare quam vivere + quos fecit capere sine certatione victoriam * quos donavit coronis antequam membris + quos voluit virtutibus vicia preterire * ante Celum possidere quam terram. Premisit ergo suos milites Christus ' non amisit * recepit suas acies ' non reliquit.

ibid. l. 57-60 et 63-69, p. 953-954.

16.7 Lectio septima.

Beati quos natos martirio videmus esse * non seculo. Beati qui labores in requiem + in refrigerium dolores * merores in gaudium commutarunt. Vivunt, vivunt * quia vere vivunt ' qui pro Christo merentur occidi. Beati ventres qui portaverunt tales * beata ubera que se talibus effuderunt. Beate lacrime * que pro talibus fuse ' fletibus gratiam baptismatis contulerunt. Nam diverso modo ' dono uno ' in lacrimis suis matres * et sui filii in suo sanguine baptizantur.

ibid. l. 70-77, p. 954.

16.8 Lectio octava.

In martirio filiorum * matres passe sunt. Nam gladius filiorum pertransiens membra * ad corda matrum devenit. Et neccesse est ut sint premii consortes * que fuerunt socie passionis. Arridebat parvulus occisori + gladio adjocabatur infantulus * nutricis loco attendebat lactens percussoris horrorem. Nescia lucis etas * moritura gaudebat. Infans filius omnem hominem non ut hostem respicit * sed ut parentem. Martyrum matres tulerunt * quicquid et angoris extitit et doloris. Et ideo non carebunt martyris gaudio * martyrii lacrime ' quas fuderunt.

ibid. l. 77-85, p. 954-955.

16.9 Lectio nona.

Hoc loco attendat auditor ' attendat et intelligat * martyrium non constare per meritum ' sed venire per gratiam. In parvulis, que voluntas ' quod arbitrium + ubi captiva fuit et ipsa natura ? De martyrio ergo demus totum Deo * nichil nobis. Vincere Diabolum ' corpus tradere ' contempnere viscera ' tormenta expendere ' lassare tortorem ' capere de injuriis gloriam ' de morte vitam * non virtutis humane ' sed muneris est divini.

ibid. l. 86-92, p. 955.

17- Felix, pr. et c.

tl, 14 I

In festo sancti Felicis in Pincis.

17.1 Lectio prima.

Paulinus Nolanus episcopus. T .1

Sanctus Maximus Nole urbis Campanie pontifex ' cum imperatorum decreta christianos insequi precepissent + senio pregravatus ' putans se non ferre supplicia * silvas adiit. Ubi cum erraret * fame et gelu afflictus ' solo corruit semivivus. Sanctus autem Felix qui presbiter ab eo fuerat ordinatus ' cum multa de deorum portenta, quod nichil fuerint, disputasset + percursis diversorum suppliciorum generibus ' carceri adjudicatur * stricteque ligatus ' testulis et cocleis nudus supponitur. Sed nocte media ab angelo solutus educitur * sanctumque Maximum episcopum in silva querere ' reducere ' et abscondere donec persecutio cessaret ' precipitur.

Gregorius Turonensis, In Gloria martyrum, cap. 103, p. 557, l. 10-20.
cf. BHL 2872
CPL 1024

17.2 Lectio secunda.

Perrexit ergo Felix quo nesciebat * sed Deo volente cito reperit episcopum solo prostratum ' clausis oculis strictisque dentibus ' jam pene mortuum. Anxius ergo ' cum nullum in promptu cibum haberet quem periclitanti porrigeret * de celo dilapsum munus contemplatur. Ecce enim de sente2 proxima pendentem vidit racemum * de quo in os ejus expressit vinum. Sicque paululum refocillatum humeris suis detulit * et cujusdam vidue tugurio commendatum ' alimento refecit. Eo tandem migrante * Felix in episcopatum electus a populo ' noluit adquiescere.

ibid. l. 21-32.

17.3 Lectio tercia.

Orta iterum persecutione ' cum Felix in platea populum moneret * persecutor missus adiit ' et Felix latrebram petens ' inter parietes dirutos * per modicum aditum se occultavit. Statimque nutu Dei * per adi-[193a]-tum illum aranee telarum stamina pretendunt. Quas dum persecutores conspiciunt * neminem illic esse putantes ' abscedunt. Data vero nocte ' Felix ad alium locum secessit + quo per tres menses latitans ' a muliere quadam alimenta suscepit * nunquam tamen ejusdem ministrantis faciem suspexit. Denique pace reddita Ecclesie sancte ' ac populo restitutus ' in pace quievit + sepultusque est juxta Urbem ' in loco qui dicitur Pincis * ubi multis se virtutibus declaravit in populis.

ibid. p. 557, l. 33-35 et p. 558, l. 1-11.

18- Maurus, ab.

tl, 15 I

In festo beati Mauri abbatis.

18.1 Lectio prima.

Ex gestis ejus. T .

Beatus Maurus clarissimo senatorum genere exortus * duodennis sancto Benedicto sub regulari nutriendus institutione ' a parentibus est traditus. Qui cum adhuc junior bonis polleret moribus * magistri cepit adjutor existere ' ac ejus miraculorum cooperator esse. Hunc sanctus Benedictus pre omnibus semper carius dilexit ' et instruxit + atque ita in Dei informavit servitio * ut nemini post ipsum in cenobiali observatione esset secundus. Nam in diebus sancte Quadragesime nec cuculla nec tunica ' sed solummodo sacco rustico utebatur * et duabus tantum vicibus in ebdomada parvissimum potius pregustabat quam sumebat ' cibum.

cf. BHL 5773

18.2 Lectio secunda.

Post hec beatissimus Berticrannus Cenomannensis episcopus audita fama sanctitatis viri venerabilis Benedicti ' cum magnis exeviis ad eum nuntios misit ' Flodegarium archidiaconum ' et Harderadum vicedominum suum * multis eum exorans precibus ' ut illi perfectos dirigeret monachos ' qui monasterium secundum regularis ordinem observationis ' in fundo1 ecclesie quam regebat ' edificarent. Mittitur a Patre beatus Maurus * quatuor sociis sibi datis. Cumque quinquagesimo quinto die ' Vercellas cum sociis ' et predictis nuntiis advenisset * ibique a clericis ipsius civitatis honorifice suscepti fuissent ' predictus Harderadus per gradus cujusdam altissime turris deambulans ' precipitatus est. Et pene effectus exanimis * de vita desperare cepit. Sed hunc sanctus Maurus premissa oratione sanavit. Cecum postmodum ' apud ecclesiam preciosorum martyrum Mauricii et sociorum ejus * illuminavit.

18.3 Lectio tercia.

Denique post sanctorum locorum visitationem + post multorum miraculorum gloriosam operationem * tandem Aurelianis perveniens ' sanctum Berticrannum episcopum ad Deum migrasse audivit ' et alium loco ejus pontificem constitutum. Qui cum Maurum recipere noluisset ' nobili viro Floro dante locum ad monasterium construendum ' coadjuvante Thedeberto nobilissimo rege Francorum * juxta fluvium Ligerim ' in honorem beati Martini consecrari fecit ecclesiam. In qua post miraculorum insignia ' et sancte vite conversationem ' et discipulorum multorum informationem ' completis vite sue annis septuaginta duobus ' et diebus quatuordecim * migrans ad Dominum ' sepultus est ad dexteram partem altaris.

19- Marcellus, p. et m.

tl, 16 I

In festo beati Marcelli pape et martiris.

19.1 Lectio prima.

Ex gestis ejus. Å .

Tempore quo Maximianus rediens de Affrica ' volens placere Diocleciano ' termas edificavit + cepit milites Romanos ad afflictionem christianorum compellere * et alios ad lapides ' alios ad harenam fodiendam ' damnavit. Cum autem vidisset Charphon vir christianus et potens ' et facultatibus locuples affligi christianos * cepit de sua facultate eis victum ministrare. Hoc autem audiens beatus Marcellus episcopus Urbis ' per viros christianos Sisinnium et Cyriacum et Largum ' per quos hec ministrabat + repletus est gaudio * et Sisinnium et Cyriacum ' ordinavit diaconos Ecclesie Romane.

< BHL 5234/5235

19.2 Lectio secunda.

Mortuo autem Diocleciano * Maximianus precepit ' ut christiani ubicumque inventi fuissent ' punirentur. Et zelo ductus propter sororem suam Atthemiam ' que per Ciriacum diaconem a demonio liberata fuerat et christiana effecta * misit ' et tenuit eum ' et posuit in custodiam. Precepit autem * ut in die processionis sue ad exemplum christianorum ' nudus ' cathenis ligatus ' ante redam ejus traheretur. Quadam autem die processionis sue * Marcellus episcopus obtulit se Augusto dicens : « Pietati tue suggero + servos Dei qui orant pro regno tuo ' et pro re publica ' quare trucidas ? » Tunc iratus Maximianus * precepit ' ut fustibus cederetur ' et expelleretur.

19.3 Lectio tercia.

Eodem tempore * Lucina matrona christianissima fecit donationem de facultate sua ' et ex omnibus ' Ecclesie catholice. Hoc audiens Augustus * indignatus ' proscriptione1 eam damnavit. Ipsa autem rogavit sanctum Marcellum * ut domum ejus ecclesiam consecraret. Quod et cum magna devotione fecit. At ubi frequenter in eadem domo missas celebraret + audiens hoc Augustus iratus ' precepit ut in eadem ecclesia plance sternerentur ad animalia stabuli publici * et eundem Marcellum ad servitium animalium deputavit. Ubi post multos annos serviendo * emisit spiritum. Cujus corpus rapuit Johannes presbiter noctu cum beata Lucina * et sepelivit in cimiterio Priscille.

20- Antonius, ab.

tl, 17 I

In festo beati Anthonii abbatis.

Athanasius Alexandrinus episcopus. T .

20.1 Lectio prima.

Beatus Anthonius in domo parentum nobilium christianorum in Egipto enutritus1 * post eorum obitum in etate .XX. annorum ' die quadam more solito ecclesiam est ingressus. Et audiens illud evangelicum legi ' « Si vis perfectus esse ' vade ' et vende que habes ' et da pauperibus ' et habebis thesaurum in celo ' et veni, sequere me » [Mat. 19, 21] ' mox implevit * et vitam heremiticam duxit. Memoriam pro [193b] libris habebat. Frequenter orabat + manibus suis operabatur * et operis sui mercedem ' excepto precio panis ' egentibus largiebatur. Si quem in religionis studio vigilantem compererat + procedens ut apis prudentissima querebat * et omnibus obediens ' proprias singulorum gratias hauriebat. Quod ita faciebat * ut cum omnes gloria anteiret ' omnibus tamen carus esset. Unde et eum vicini deicolam nuncupabant.

cf. BHL 609

20.2 Lectio secunda.

Tanta vero invidentis Diaboli temptamenta ' occulta et aperta sustinuit * ut nullus ambigeret ' quin Anthonius contra Diabolum dimicaret. Qui tandem in forma pueri nigri ad ejus genua provolutus est * dicens cum fletu ' se esse fornicationis amicum ' qui adolescentes impugnaret ' et ejus labore superatus esset. Semel autem cum a demonibus in variis formis mutatis ' laceratus fuisset + subito radius quidam lucis demones effugavit * statimque sanatus ' Christum presentem intelligens ' dixit : « Ubi eras, bone Jesu ' ubi eras ? » Et vox ad eum : « Anthoni, hic eram * sed expectabam certamen tuum. »

20.3 Lectio tercia.

Itaque magis ac magis corpus suum subjugabat + in oratione sepissime pernoctabat * et semel in die post solis occasum edebat. Nonnunquam bidui triduique sic permanens ' quarto die comedebat panem et salem * et potum aque permodicum sumebat. Quieti vero membra concedens * vinco contexto ac cilicio utebatur. Aliquotiens etiam super nudam humum jacebat. Tantique fervoris erat * quod martires secutus ' martir cum eis fieri sitiebat. Denique multis modis corpus afficiens ' et miraculis coruscans * propter glorie cautelam ad locum ignotiorem discessit. Ibi quoque varias demonum insidias pertulit. Sed et in discretione spirituum * gatiam magnam habuit. Annoque vite sue centesimo quinto moriens ' et deosculans fratres suos * in pace quievit.

21- Prisca, v. et m.

tl, 18 I

In festo beate Prisce virginis et martiris.

21.1 Lectio prima.

Ex gestis ejus. Å .

Beata Prisca civis Romana ' clarissimis parentibus orta * tercio decimo etatis sue anno ' ab apparitoribus ad Claudium imperatorem adducta est. Qui jussit eam templum Appollinis ingredi * ut ei sacrificaret. Qua in eodem templo orante ' terremotus factus est magnus + et civitas concussa est * et Appollo cecidit ' et comminutus est. Et quarta pars templi ruit * et oppressit multitudinem paganorum cum sacerdotibus ydolorum. Deinde expoliata et cesa ' et in carcere clausa ' per noctem hymnum canebat * et glorificabat Deum ' in visitatione angelica confortata.

< BHL 6926 ?

21.2 Lectio secunda.

Mane vero educta de carcere * pinguedine adipum ferventi jubetur perungi. Et minime lesa * jussa est iterum ingredi templum ' et sacrificia offerre. Qua signum crucis faciente ' et orante ' tonitruum factum est * et cecidit ignis de celo ' qui combussit populum circunstantem ' et purpuram imperatoris a parte dextera ' et ydolum redactum est in favillam. Tunc imperator jussit prefecto * cum uncinis ferreis totum corpus ejus dissipari. Prefectus vero jussit ' cum spatis membra ejus incidi *1 de hinc bestias ferocissimas que eam excerperent ' exhiberi. Que oranti ' in mansuetudinem sunt converse. Tunc carnifices tam diu carnes ejus raserunt * donec ad ossa pertingerent. Ipsa vero orante ' brachia eorum indoluerunt * et sic a tormentis cessaverunt.

21.3 Lectio tercia.

Tunc imperator fremens in virginem * jussit eam igne consumi. Qui a pluvia magna de celo facta * penitus est extinctus. Tunc iratus imperator comam capitis ejus jussit radi * in qua credebat magicam artem consistere. Post hec inclusit eam in templo * ut ibi fame deficeret. Die autem tercio ingressus ' vidit ancillam Christi que angelico solatio fuerat relevata * et ydolum dejectum et comminutum. Et iratus nimis * jussit eam capite puniri. Educta autem * via Ostiensi ' miliario decimo ab Urbe ' decollata est. Et a christianis occulte in eodem loco facto sepulcro ' honorifice est sepulta * ubi non post multum temporis ' fabricata est ecclesia.

22- Fabianus et Sebastianus, mm.

s, 20 I

In festo beatorum martirum Fabiani et Sebastiania.

22.1a Lectio prima.

Damasus papa ad Jeronimum.1

Beatus Fabianus papa natione Romanus ' ex patre Fabio * tredecim annis sedit. Qui diaconibus regiones divisit + fecitque septem subdi[a]cones ' qui septem notariis imminerent * ut gesta martyrum in integro fideliter colligerent.

Liber Pontificalis I, p. 148, l. 1-4.

22.1b

Haymo in Christiana Rerum Memoria.2

Imperatori Philippo volenti interesse Pasche vigiliis et comunicare mi(ni)steriis ' restitit * nec quousque peccata confiteretur ' et inter penitentes staret ' permisit.

Haymo Autissiodorensis, Christiana Rerum Memoria, lib. VI, cap. 11, PL 118, c. 853B.
Glorieux p. 57

22.1c

Eusebius, in Ecclesiastica Hystoria, libro sexto.3

Hic sub persecutore Decio Rome martyrii coronam accepit * suique pontificatus sedem Cornelio reliquit.

Eusebius, Rufino trad., Hist. eccl. VI, 39, 1, vol. II, p. 595, l. 5-6.
CPG 3495

22.2 Lectio secunda.

Ex gestis ejus. Å .4

Sebastianus in Mediolanensibus partibus eruditus ' civis vero Narbonensis oriundus ' Diocleciano et Maximiano ita carus erat * ut ei prime cohortis principatum traderent ' et eum sibi semper astare juberent. Erat enim vir totius prudentie. Hunc etiam milites quasi patrem venerabantur. Christo autem cotidie sedulum exhibebat officium ' sed occultum + non passionis timore * sed ad hoc ' ut christianorum animas quas in tormentis videbat deficere ' confortaret. Clarissimis igitur viris Marcelliano et Marcho ' fratribus ' in vinculis constitutis ' cotidie solatium exhibebat * et salutaria fidei consilia ministrabat.

< BHL 7543

22.3 Lectio tercia.

Cum igitur capitalem jussi essent subire sententiam + sequentes eos pater et mater cum uxoribus eorum et filiis .XXX^a. dierum inducias [193c] impetrarunt * ut in his ageretur ' quatinus ydolis immolarent. Ac[c]edentes igitur amici eorum primo ' secundo mater superveniens soluto capite canos ' et scissa veste ' quas suxerant mammas ostendans + tercio pater infirmus et gravis senio ' manibus adductus servulorum ' cigneo capiti pulverem terre aspergens ' tandem conjuges cum natis propriis infantulos offerentes * omnia verba que eos emollire possent ' cum ejulatu immenso in adventu suo successive singuli conclamarunt.

22.4 Lectio quarta.

Cum igitur inter hujusmodi ' milites Christi cepissent mollescere * Sebastianus ' qui huic spectaculo intererat ' quem occultabat militaris habitus ' in medium se obiciens ' dixit : « O fortissimi milites ' per nimiam virtutem fortiter pertigistis ad palmam + et per misera blandimenta ' coronam deponitis sempiternam ? Nolite victoriarum vestrarum insignia blandimentis abicere. Putant hi * quod ista vita sit sola. Si enim scirent aliam vitam ignaram mortis ' tristicie nesciam * profecto vobiscum ad illam festinaret pertingere ' istam pro nichilo computantes. Ista enim fugitiva est. Hec ab origine mundi in se credentes fefellit * et cunctos de se presumantes irrisit. Hec est que crimina imperat * servientesque sibi ' tradit morti perpetue. »

22.5 Lectio quinta.

Cum hec et his similia Sebastianus proferret + subito splendore nimio de celo illuminatus est * et sub ipso splendore juvenis apparuit juxta eum ' dans ei pacem ' dicens5 : « Tu mecum semper eris. »6 Uxor autem Nicostrati nomine Zoe ' intra cujus domum hec gerebantur ' cum miraculi stupore teneretur + annuebat omnibus manu ' quia jam sex annis muta fuerat * quod quasi exprobrandi essent ' qui tam evidenti assertioni non crederent. At ubi vidit Sebastianus secreta cordis eam lingua explicare non posse * ait : « Si verus Christi servus sum ' et si vera sunt omnia que ex ore meo hec mulier audivit ' et credidit * jubeat Dominus meus ad eam redire labiorum officium. »

22.6 Lectio sexta.

Tunc exclamavit mulier dicens : « Beatus es tu ' et benedictus sermo oris tui * et beati qui credunt per te Filium Dei vivi ! Vidi enim oculis meis angelum advenientem de celo ' et librum apertum ante o(c)culos tuos tenentem * ex cujus lectione sermonis tui oratio descendebat. » Videns autem hec Nicostratus ' cepit pedibus suis advolvi * et indulgentiam petere ' quod imperiali jussu sanctos Dei habuisset in vinculis. Et solvens eos * rogare cepit ' ut abscederent ' dicens : « O quam beatus essem * si pro vestra mereri possem salute constringi ! » At illi dixerunt : « Si tu fidei gloriam quam numquam habueras accepisti + quomodo nos quam semper habuimus relinquentes ' tibi passionis nostre calicem damus ? » Alloquens autem ' et Marchus parentes et conjuges + ad hoc ipsos induxit * ut silentes tam ipsi quam omnes qui aderant peniterent ' quod ipsos ab agone martirii revocassent.

22.7 Lectio septima.

Cum igitur omnes qui ad decipiendum venerant Christo crederent + Nicostratus cum conjuge sua mysterium christiane religionis sibi declarari petens * hortante Sebastiano ' vinctos omnes in domum suam congregavit. Quibus idem Christum predicavit. Quo audito prostraverunt se cum lacrimis * et se velle Christo credere resonabant. Tunc jubet eos Sebastianus a vinculis absolvi * et Pollicarpum pre[s]biterum induxit. Qui videns turbam * benedixit. Omnesque simul baptizati sunt * numero sexaginta octo. Filii autem Claudii ' unus ydropicus, alter vulneribus oppressus * sani levati sunt de fonte. Baptizatus est autem et Cromatius prefectus ' et filius ejus Tiburtius * qui quam pertinax fuit ad credendum ' tam constans postea fuit ad martirium.

22.8 Lectio octava.

His igitur cum multis aliis expletis per martirium * Diocletianus beatum Sebastianum ad se convocans ' ait : « Ego te inter primos semper habui * et contra salutem meam in deorum injuriam latuisti. » Qui dixit : « Pro salute tua semper Christum colui + et pro statu Urbis Romane ipsum qui in Celis est semper adoravi * considerans a lapidibus auxilium petere ' insani capitis esse. » Iratus imperator jussit eum duci in medium campi * et quasi signum ad sagittandum ligari ' atque a sagitariis figi. Tunc milites jussa implentes ' ita eum hinc inde repleverunt sagittis * ut quasi ericius ita esset ictibus sagittarum hirsutus. Et ex[is]timantes eum mortuum * abierunt.

22.9 Lectio nona.

Tunc relicta uxor martiris castuli Zecarii nomine Hirenes ' abiit * ut noctu corpus ejus sepeliret. Et inveniens eum viventem ' adduxit ad domum suam * et inter paucos dies integram recuperavit sanitatem. Cumque omnes christiani ad eum convenirent * hortabantur eum abscedere. Ille autem oratione facta descendit * et stans super gradum eliogabali ' venientibus imperatoribus dixit : « Ad hoc me Dominus Jesus resuscitare dignatus est * ut conveniam vos ' injusto judicio persecutionem vestram in Christi famulos ebullire. » Tunc jussit eum in ypodromio palatii tamdiu fustigari * quamdiu spiritum exalaret.7 Sed et corpus ejus in cloacam miserunt. Quod tamen in unco pendens * sordes non tetigerunt. Ipse vero sancte Lucine per somnium ' illud revelavit * et [in] catacumbas sepeliri fecit.

23- Agnes, v. et m.

s, 21 I

In festo beate Agnetis virginis et martiris.

Ambrosius. Å .1

23.1 Lectio prima.

Tercio decimo etatis sue anno * beata Agnes passa est. Erat quidem juvencula corpore * sed in animo cana. Hec dum a scolis revertitur * a prefecti Urbis filio adamatur. Detulit autem sibi preciosissima ornamenta * que ab ipsa velut stercora sunt refutata. Putans ergo eam meliora velle * defert omnem lapidem preciosum et gloriam. Omnesque divi-[193d]-tias repromisit * si consensum sibi non negaret. Ad hec tale fertur dedisse responsum : « Discede a me, fomes peccati * nutrimentum facinoris ! Jam ab alio amatore preventa sum ' qui michi meliora obtulit ornamenta *

cujus generositas celsior ' possibilitas fortior ' aspectus pulcrior ' amor suavior ' et omni gratia elegantior + a quo michi thalamus collocatus est * cujus michi organa resonant + cujus michi virgines cantant *

cujus odore reviviscunt mortui + cujus tactu confortantur infirmi * cujus opes nunquam deficiunt ' nunquam decrescunt. »

< BHL 156
CPL 2159

23.2 Lectio secunda.

Audiens hec insanissimus juvenis ' amore corruit ceco + lecto prosternitur * et per alta suspiria amor a medicis aperitur. Fiunt hec nota patri *

cepitque vehementer inquirere quis esset ' de cujus potestate Agnes se jactaret. Extitit qui diceret ' hanc christianam esse * et ita magicis artibus occupatam ' ut dicat Christum sponsum suum esse. Ad hec prefectus suis tribunalibus eam precepit assisti * et primo blandis sermonibus ' dehinc terroribus pulsat. Sed ipsa eodem vultu terrentem similiter ' sicut blandientem animo deridebat. Quod videns prefectus * quia vim sibi inferre non poterat ' quia nobilis erat ' titulum ei christianitatis opposuit.

23.3 Lectio tercia.

Sequenti die Agnem sibi presentari precepit *

et dixit : « Si perseverantia virginitatis tibi placet +

aut cum virginibus dee Veste sacrifica * aut cum meretricibus scortaberis in lupanari.2 »

Tunc beata Agnes dixit : « Contempno minas tuas * credens quod neque sacrificem ydolis ' neque polluar sordibus alienis. Nam unigenitus Dei Filius quem ignoras * defensor michi est. »

Ad hec jussit eam expoliari * et nudam ad lupanar duci. Sed statim crine soluto ' tantam densitatem capillis ejus gratia divina concessit * ut melius eorum fimbriis videretur ' quam vestibus tecta.

23.4 Lectio quarta.

Ingressa igitur Agnes turpitudinis locum + angelum ita paratum invenit ' ut circumdaret eam immenso lumine * ita ut nullus eam pre splendore videret. Cumque se in oratione prostravisset * apparuit ei stola candidissima. Et apprehendens eam induit se * gratias agens Domino. Erat autem ad corpusculi ejus mensuram * aptum indumentum. Interea lupanar locus efficitur orationis * in quo omnis qui fuisset ingressus ' dans honorem immenso lumini ' mundior egrederetur quam fuerat ingressus. Inter hec prefecti filius venit ad locum cum sodalibus juvenculis * qui se credebant ludibrium exercere.

23.5 Lectio quinta.

Ingressus autem ante furentes pueros * cepit impudenter sodales arguere ' ac molles judicare. Et deridens eos * audacter ingressus est. Et videns tantum lumen circa virginem ' non dedit honorem Deo + sed irruens in ipso lumine ' priusquam manu contingeret cecidit in faciem suam * et suffocatus a Dyabolo expiravit. Ingrediens autem unus ex juvenibus ' viso quod moram faceret ' et mortuum eum inveniens * exclamavit dicens : « Piissimi Romani succurrite * magicis artibus meretrix ista prefecti filium interfecit ! »

23.6 Lectio sexta.

Prefectus igitur hec audiens ' cum ingenti luctu venit * et ingressus locum ' dicebat : « Crudelissima feminarum + ad filium meum voluisti apodixen tue artis magice demonstrare ? » At illa : « Ille cujus voluntatem volebat perficere * in eum potestatem accepit. Omnes qui ante ingressi sunt sani sunt * quia honorem dederunt Deo. Hic autem impudens * statim3 ut ingressus est ' sevire cepit ' ac fremere. » At ille : « In hoc apparebit quia non magicis artibus ista gessisti * si deprecata fueris angelum tuum ' et restituat michi filium. » Cui illa : « Licet fides vestra hoc non mereatur + tamen quia tempus est ut virtus Domini nostri Jesu Christi manifestetur * egredemini foras ! » Orante igitur illa apparuit ei angelus Domini + et elevavit eam flentem * et juvenem suscitavit.

23.7 Lectio septima.

Egressus igitur foras juvenis * cepit clamare : « Unus Deus in celo et in terra et in mari * qui est Deus christianorum. » Ad hanc vocem templorum pontifices conturbantur. Fitque seditio populorum * et clamabant : « Tolle maleficam * que et mentes mutat ! » Prefectus autem videns hec * obstupuit. Sed ne videretur contra templorum pontifices agere * vicarium dereliquit. Tristis autem abiit * eo quod non potuit eam liberare. Tunc vicarius Aspasius jussit ignem copiosum incendi * et eam in medio jactari. Quod cum fuisset impletum + in duas partes divise sunt flamme * et hinc atque illinc populus exurebatur. Ipsam autem in nullo contingebat incendium.

23.8 Lectio octava.

Tunc beata Agnes expandens manus suas in medio ignis * orationem fudit ad Dominum dicens : « Omnipotens Pater Domini nostri Jesu Christi, benedico te. Ecce nunc per Spiritum Sanctum rore celesti perfusa sum. Focus juxta me moritur + flamma dividitur * et ardor incendii hujus ad eos a quibus ministratur ' refunditur. Benedico te, Pater predicande ' quia etiam inter flammas intrepidam ' me ad te venire permittis. Et ecce ad te venio, vivum et verum Deum. » Cumque complesset orationem * ita ignis extinctus est ' ut nec tepor incendii remansisset. Tunc Aspasius in guture ejus gladium mergi ' precepit. Parentes vero ejus nullam tristiciam [194a] habentes * corpus ejus posuerunt in prediolo suo ' non longe ab Urbe.

23.9 Lectio nona.

Cum igitur omnis turba christianorum concurreret ad sepulcrum ejus * insidias a paganis perpessi, fugerunt. Emerantiana autem collactanea ejus ' virgo sanctissima ' licet cathecumina ' contra venientes stabat immobilis * et dicebat : « Superflui ' miseri ' caduci ' atque atrocissimi ' Deum colentem occidistis * et pro defensione lapidum innocentes jugulastis. » Hec et his similia dum diceret ' lapidata est * et juxta sepulcrum Agnetis emisit spiritum ' in suo sanguine baptizata. Denique eadem hora * fit terremotus vehementissimus. Et cum nimia esset celi serenitas + tante coruscationes tantaque fulgura et tonitrua extiterunt * ut pars maxima populi insani ' expiraret. Factumque est * ut nullus ex eo ad sepulcra sanctarum aliquas molestias excitaret.

24- Vincentius, m.

sda, 22 I

In festo sancti Vincentii martiris.

Sermo sancti Augustin. Å .

24.1 Lectio prima.

Vincentii martiris fortissimam passionem celebrare sollemniter juvat * et non segniter predicare. Vidimus animo quanta pertulerit + que audierit * que responderit. Ante oculos nostros mirandum spectaculum constitutum est * judex iniquus ' tortor cruentus ' martir invictus ' crudelitatis pietatisque certamen. Hinc insania ' inde victoria ' in auribus nostris insonuit * caritasque in cordibus nostris exarsit. Amplecti et osculari si fieri posset ' dilaniata illa membra vellemus ' que tantis penis sufficere mirabamur + et que cruciari nolebamus * quia cruciabantur amabamus. Quis enim videre velit ' hominem in corpus humanum humanitate amissa furentem ?

Ps. Augustinus, s Caillau I 47, PLS 2, = 1, c. 417-418.
CPP 1277

24.2 Lectio secunda.

Quem cernere libeat divaricatos artus ' nature figuram ereptam ' ossa extendendo separata ' exarando nudata ? Quis non adversetur ? Quis non exhorreat ? Et tamen hec omnia feda ' et horrenda ' justicia martiris pulcra faciebat * et ipsa pro fide ' pro pietate ' pro spe futuri seculi ' pro caritate Christi mirabilis fortitudo ' terram ac funestam tormentorum ac vulnerum faciem ' decore glorie perfundebat. Denique in eodem spectaculo * studia cum persecutore divisimus. Illum delectabat pena * nos causa. Illum cruciatus * nos virtus. Illum vulnera * nos corona. Illum quod in doloribus diutissime tenebatur * nos quod doloribus minime frangebatur. Illum quia vexabatur in carne * nos quia permanebat in fide.

ibid. = 1, c. 418.

24.3 Lectio tercia.

Itaque ubi illum sua pascebat immanitas * ibi torquebat martiris veritas. Nos autem horrenda jubentem vix ferebamus * sed deficientem cum Vincentio vincebamus. Nec nos tamen vel ipse per seipsum extitit victor * sed per illum qui pre omnibus exaltatus prebet auxilium ' qui pro omnibus passus ' reliquit exemplum. Ille exhortatur ad prelium * vocat ad premium. Sed ita expectat certantem * ut adjuvet laborantem.

Audiamus conservum ' persecutoris linguam constantibus et veracibus responsionibus convincentem * sed prius audiamus Dominum dicentem : Non vos estis qui loquimini * sed Spiritus Patris vestri. [Mat. 10, 20]

ibid. = 1-2, c. 418.

24.4 Lectio quarta.

Dignus itaque Vincentius a Domino coronari * in quo eligit et per patientiam et per sapientiam gloriari. Dignus sollemni celebritate ' dignus eterna felicitate + pro qua adipiscenda leve duxit quicquid immanissimus judex terruit * quicquid carnifex cruentus inflixit. Transactum est quod pertulit * non transiturum est quod accepit. Si vexata sunt membra ' si viscera cruciata ' tam crebre et tam crudeliter repetita tormenta ' et si fierent multo graviora * non sunt condigne passiones hujus temporis ad futuram gloriam que revelabitur in nobis. [Rom. 8, 18]

ibid. = 2, c. 419.

24.5> Lectio quinta.

Augustinus in sermone de eodem « In Passione ». Å .

In hujus corpore variis penis exarato ' jam tormenta defecerant * et adhuc membra durabant. Tot convicta miraculis persistebat impietas * tot vexata suppliciis ' non cedebat infirmitas. Agnoscatur ergo operata divinitas. Quando enim corruptibilis pulvis contra tam immana tormenta duraret + nisi in eo Christus habitaret ?

Habebat in sermone fiduciam * in passione tolerantiam. Nemo ergo de suo corde presumat * quia ut bona prudenter loquamur ' ab illo est ' non nostra sapientia + et ut mala fortiter perferamus * ab illo est ' non nostra patientia.

Augustinus, s 276, PL 38, cap. 1, c. 1255-1256.
CPL 284, PLS II, c. 401

24.6 Lectio sexta.

Recolite martyrum regem cohortes suas spiritalibus armis instruentem ' bella monstrantem + adjutoria ministrantem * premia pollicentem. Qui cum dixisset ' in hoc mundo pressuram habebitis * mox adjunxit : Sed confidite * ego vixi mundum. [Jo. 16, 33] Quid ergo miramur ' si in illo vicit Vincentius + a quo victus est mundus ? Mundus etsi premit * non opprimat. Si oppugnat * non expugnet. Duplicem mundus aciem producit contra milites Christi. Blanditur enim ut decipiat * terret ut frangat. Non nos teneat propria voluntas + non nos terreat crudelitas aliena * et victus est mundus.

ibid. cap. 1-2, c. 1256.

24.7 Lectio septima.

Si consideretur in ista passione humana patientia * incipit esse incredibilis. Si virtus agnoscatur divina * desinit esse mirabilis. Tanta grassabatur crudelitas in martiris corpore * et tanta tranquillitas proferebatur in voce ! Tanta penarum asperitas seviebat [194b] in membris + et tanta securitas sonabat in verbis * ut putaremus Vincentio patiente alium loquentem ' alium torqueri. Et vere ita erat. Caro enim patiebatur * et Spiritus loquebatur. Et loquente Spiritu non solum convincebatur impietas * sed etiam confortabatur infirmitas.

ibid. cap. 2, c. 1256.

24.8 Lectio octava.

Clariorem nobis martirem tormenta faciebant. Multiplici enim vulnerum varietate confossus ' non deserebat pugnam * sed acrius itabat. Putares quod eum duraret flamma * non ureret. Et quantum vasa figuli probat fornax + probatus est ' atque decoctus illo igne Vincentius * Dacianus vero arsit atque crepuit. Quid enim erant verba irascentis + nisi fumus ardentis ? Ergo martiri nostro refrigerium in corde habenti ' flammas extrinsecus admovebat * sed ipse facibus furoris accensus ' tanquam clibanus intus ardebat. Non tantum ergo martirem cruciabant plurima tormenta * quantum illum vastabat insania. Sed jam, fratres, omnia illa transierunt * et ira Daciani ' et pena Vincentii. Nunc autem pena Daciano * corona vero manet Vincentio.

ibid. cap. 3-4, c. 1256-1257.

24.9 Lectio nona.

Denique etiam in hoc mundo * martiris Vincentii gloriam demostremus.1 Que hodie regio ' queve provincia + que natalem non gaudet celebrare Vincentii ? Quis autem hodie Daciani vel nomen audisset + nisi Vincentii passionem legisset ? Quod vero tanta cura servavit Dominus martyris corpus + quid demostravit ' nisi se gubernare viventem ' quem non reliquit exanimem ? Vicit ergo Dacianum vivens Vincentius * vicit et mortuus. Vivens tormenta calcavit * mortuus maria transnatavit. Ipse inter undas gubernavit cadaver extinctum * qui inter ungulas ' animum donavit invictum. Non flexit flamma cor ejus * non mersit aqua corpus ejus. Sed in his omnibus nichil aliud est * nisi preciosa semper in conspectu Domini mors sanctorum ejus. [Ps. 115, 15]

ibid. cap. 4, c. 1257.

25- Conversio S. Pauli

sd, 25 I

In Conversione beati Pauli.

Sermo beati Augustini.

25.1a Lectio prima.

Lectio Actuum apostolorum ' pronunciata est * ubi apostolus Paulus ex persecutore christianorum ' annuntiator factus est Christi.

Augustinus, s 278, PL 38, cap. 1, c. 1268.
(alias s ap 189, PL 39, c. 2098 = 1)a

25.1b

Occidit in eo Christus sevitiam ' et suscitavit mansuetudinem veram * occidens et vivificans ' percutiens et sanans + occisus Agnus a lupis * faciens agnos de lupis. Sic enim in preclara prophetia, cum Jacob patriarcha benediceret filiis suis ' presentia tangens ' futura prospiciens * predictum erat quod in Paulo contigit. Erat enim Paulus sicut ipse testatur * de tribu Benjamim. Cum autem Jacob benedicens filios suos ' venisset ad benedicendum Benjamin * ait de illo : Benjamin lupus rapax. [Gen. 49, 27]

Augustinus, s 279, PL 38, cap. 1, c. 1275.
(ap 189 ibid.)^(a)

25.2 Lectio secunda.

Quid ergo ? Lupus rapax semper ? Absit ! Sed qui mane rapiat predam * ad vesperam dividat escas. [Gen. 49, 27] Hoc in apostolo Paulo completum est * quia et de illo predictum erat. Jam si placet audiamus eum mane rapientem predam * ad vesperam dividentem escas. Mane et vespere posita sunt * pro eo ' ac si diceretur « prius » et « postea ». Sic ergo accipiamus. Prius rapuit predam * postea divisit. Attendite raptorem. Saulus, inquit ' acceptis epistolis a principibus sacerdotum ibat + ut ubicumque inveniret christianos ' ad sacerdotes attraheret ' et adduceret [Act. 9, 1-2] * utique puniendos.

ibid.
(ap 189 ibid. = 1-2)

25.3 Lectio tercia.

Ibat spirans et hanelans cedes [Act. 9, 1] * hoc est mane rapiens. Nam et quando lapidatus est Stephanus pro nomine Christi * evidentius aderat lapidator et Saulus. Et sic aderat lapidantibus * ut non ei sufficeret ' si tantum suis manibus lapidaret. Ut enim esset in omnium lapidantium manibus + ipse omnium vestimenta servabat * magis seviens ' omnes adjuvendo ' quam suis manibus lapidando. Audivimus quomodo mane rapuit * audiamus qualiter ad vesperam divisit escas. Voce Christi de celo prostratus ' et accipiens desuper interdictum jam seviendi ' cecidit in faciem suam * prius prosternendus ' postea erigendus + prius percutiendus * postea sanandus. Non enim postea in illo Christus viveret * nisi occideretur in eo quod male antea vixisset.

ibid.
(ap 189 c. 2098-2099 = 2-3)

25.4 Lectio quarta.

Quid ergo prostratus audivit ? « Saule, Saule, quid me persequeris ? Durum est tibi * contra stimulum calcitrare. » Et ille : « Quis es, Domine ? » Et vox desuper : « Ego sum Jesus Nazarenus * quem tu persequeris. » [Act. 9, 4-5] Membris in terra adhuc positis * caput in celo clamat. Et non dicebat ' « quid persequeris fideles meos » * sed « quid me persequeris.1 » Et ille : « Quid me jubes facere ? » [Act. 9, 6] Jam parat se ad obediendum * qui prius seviebat ad persequendum. Jam formatur ex persecutore predicator + ex lupo ovis * ex hoste miles.

ibid. c. 1275-1276.
(ap 189 c. 2099 = 3)

25.5 Lectio quinta.

Audit quid facere debeat. Cecus sane factus est * ut interiori luce fulgeret cor ejus. Exterior lux ad tempus subtracta est persecutori * ut redderetur predicatori. Eo tamen tempore quo cetera non videbat * Jesum videbat. Ita ex ipsa ejus cecitate informabatur misterium credentium * quod qui credit in Christum ' ipsum intueri debet. Cetera creatura vilescat * ut Creator in corde dulcescat. Videamus ergo ! Adductus est Ananiam. Et Ananias interpretatur ovis.

ibid. cap. 1-2, c. 1276.
(ap 189 ibid. = 3-4)

25.6 Lectio sexta.

Ecce lupus rapax adducitur ad ovem sequendam * [194c] non rapiendam. Sed ne repente ovis expavesceret lupum * ipse Pastor de Celo qui omnia faciebat ' nunciavit lupum venturum ovi ' sed non seviturum. Et tamen tam immanis fama lupum illum precesserat * ut non posset ovis audito ejus nomine non conturbari. Nam cum Dominus Jesus eidem Ananie nunciasset Saulum venisse jam ut crederet ' et ad eum Ananias ire deberet * ait Ananias : « Domine, audivi de isto homine * quod multa mala operatus est in sanctos tuos. Et nunc litteras accepit a principibus sacerdotum * ut ubicumque invenerit tui nominis sectatores ' vinctos pertrahat. » Dominus autem ad illum : « Sine ! Ego ei ostendam * quanta oporteat eum pati pro nomine meo. » [cf. Act. 9, 13-16]

ibid. cap. 2, c. 1276.
(ap 189 ibid. = 4)

25.7 Lectio septima.

Magna res geritur. Lupo sevitia interdicitur * lupus ad ovem captivus ducitur. Tanta autem precesserat fama lupi raptoris * ut ejus nomine audito tremeret ovis ' etiam sub manu pastoris. Confortatur autem ' ne jam putet sevientem * sed magis foveat metuentem. Ab Agno pro ovibus mortuo * fit ovis secura de lupo.

Ego, inquit, illi ostendam * que oporteat eum pati pro nomine meo. [Act. 9, 16] Ubi terror * ibi salus. Qui faciebat contra nomen Pastoris * et ipse patitur pro nomine Pastoris.

ibid. cap. 2, c. 1276, et cap. 4, c. 1277.
(ap 189 ibid.)

25.8 Lectio octava.

O sevitia misericordie ! Vides illum preparare ferrum + secaturus est ' non perempturus * curaturus ' non occisurus. Christus dicebat : Ego illi ostendam ' quanta illum oporteat pati pro nomine meo. Sed quo fine ? Ipsum qui patiebatur ' audite ! Non sunt condigne passiones hujus temporis * ad futuram gloriam que revelabitur in nobis. [Rom. 8, 18] Ac si dicat : « Seviat mundus ' fremat mundus + increpet linguis * corruscet armis ! Quicquid poterit faciat + quid faciet ad id quod accepturi sumus ? »

ibid. cap. 4, c. 1277-1278.
(ap 189 ibid. = 5)

25.9 Lectio nona.

Appendo quod patior * contra id quod spero. Hoc sentio * illud credo. Et tamen plus est quod credo * quam quod sentio. Quicquid est quod sevit pro nomine Christi * si potest vinci ' tolerabile est. Si non potest vinci * migrare hinc faciat. Non extinguit * sed accelerat. Quid accelerat ? Ipsum premium ' ipsam dulcedinem * que cum venerit ' sine fine erit. Opus cum fine * merces sine fine.

ibid. cap. 4, c. 1278.
(ap 189 c. 2099-2100 = 5)

26- Agnes, secundo

tl, 28 I

In festo Agnetis secundo.

Ambrosius in passione ejusdem.

26.N

Et nota quod hec visio dicitur contigisse .VIII. die, propter quod tunc fit festum secundo^(a).

26.1 Lectio prima.

Dum parentes sancte Agnetis assiduis pernoctationibus vigilarent ad tumulum ejus * vident in medio noctis exercitum virginum ' que omnes auro tectis cycladibus indute ' cum ingenti lumine preteribant. Inter quas beatissimam vident Agnem ' simili veste fulgentem * et ad dexteram ejus agnum nive candidiorem. Stans autem beata Agnes * parentibus dixit : « Videte ne me quasi mortuam lugeatis + sed congaudete mecum * quia cum his omnibus lucidas sedes accepi.1 » Et pertransivit. Cum autem hec visio vulgaretur in populo * factum est tandem ' ut Constantie Constantini filie ' ab his qui viderant ' narraretur.

BHL 156
CPL 2159

26.2 Lectio secunda.

Erat Constantia virgo + sed ita obsessa vulneribus * ut nulla membrorum pars libera remaneret. Spe autem recuperande sanitatis ' venit ad tumulum martiris * licetque pagana ' preces tamen fideliter fundebat. Repentino igitur somno arripitur * et videt Agnem beatissimam ' talia sibi monita proferentem : « Constanter age, Constantia ! » Evigilat sana * ita ut nec signum in ejus membris ' alicujus vulneris remaneret. Reversa igitur ad palatium * fecit gaudium et patri et fratribus. Coronatur civitas ' fit leta * et militantibus et privatis ' atque universis audientibus ' in fide ' infidelitatis venena superantur.

26.3 Lectio tercia.

Intera petiit patrem et fratres ' ut basilica sancte Agnetis construeretur * et sibi illic mausoleum collocare precepit. Cucurrit hec opinio ad omnes * et quotquot credentes ad ejus tumulum pervenissent ' salvabantur ' quacumque infirmitate fuissent detenti. Perseveravit autem Constantia Augusti filia ' in virginitate. Per quam multe virgines nobiles et illustres * sacra velamina susceperunt. Et quia fides damna mortis non patitur + usque hodie multe virgines Romane ' Agne[te]m beatissimam quasi in corpore manentem attendunt * et ejus exempli amore provocate ' in virginitate viriliter perseverant.

27- Purificatio BMV

td, 2 II

In purificatione beate Marie.

Ambrosius in sermone de purificatione « Si subtiliter ».

27.1-3N

Et nota quod iste sermo in quibusdam libris dicitur esse domni Auberti episcopi, in aliis, Ambros. Å .

27.1 Lectio prima.

Hodie juxta legem et evangelium ' peractis a nativitate Christi .XL^a. diebus * in templo est a parentibus idem Domino presentatus. Hodie a beato Symeone susceptus * Patri cum sacris muneribus est oblatus. Hodie redemptionem Israel expectantibus * ab eodem Symeone ' et Anna ' publice est predicatus. O quam pium spectaculum ! Stat hinc virgo et mater * non cujuscumque, sed Dei. Suscipitur hinc parvulus ' Virginis filius * cujus divinitatem non capit mundus. Occurrunt hinc inde prophete * prophetatque de puero sexus uterque. Offertur oblatio pro puero * non tamen que delicta emundet ' sed que sacramenta declaret.

Ambrosius Autpertus, sermo in purificatione sancte Marie, CCCM 27B, = 2, l. 1-10, p. 985.
CPL 842, CPP 164

27.2 Lectio secunda.

Offer, beatissima virgo Maria, tanquam legem observans ' in Templo ' quem edidisti * ut non omnibus sed paucis reveletur ' quis est quem [194d] genuisti. O quam parvus * o quam magnus est ' quem peperisti ! Parvus in humanitate * magnus in divinitate. Parvus in regno Judeorum * magnus in regno gentium.

Quis, putas, nobis posset indicare inter hujusmodi obsequia animi tui sensum + cum hinc cerneres ex te natum tantillum infantem ' illinc attenderes Deum immensum ' hinc creatum ' ilinc Creatorem ' hinc infirmum ' illinc fortissimum ' hinc alendum ' illinc alentem ' hinc non loquentem ' illinc angelos docentem ?

ibid. = 3, l. 27-35 et 43-48, p. 987.

27.3 Lectio tercia.

Quis, inquam, tui pectoris archana nobis reserare valeat ' quibus modis cogitatum ad utraque flectebas + cum unum eundemque Dei atque Hominis filium manibus tenens ' hinc adorares ut Dominum ' illinc osculareris ut parvulum ? Quis ad tam ineffabile miraculum non obstupescat ? Quis non pene elinguis fiat ? Generat puella suum ' et omnium creatorem + nutrit suum et omnium nutritorem * portat ad Templum ' suum et omnium rectorem. O admirandum spectaculum * ad quod non solum humana ' verum etiam angelica stupescit natura ! Ad hoc, fratres carissimi ' fidei oculos erigite.

Non sit vile illud spectaculum * in quo filius Virginis Deus et homo complectitur * in quo mater et virgo ostenditur + in quo prophete, immo prophetarum omnium expectatio adimpletur * in quo multa Ecclesie sacramenta declarantur.

ibid. = 3, l. 48-57 et = 4, l. 1, p. 987, et = 18, l. 4-7, p. 1002.

27.4 Lectio quarta.

Sermo Augustin. Å .

Exultent virgines * Virgo peperit Christum. Nichil in ea quod voverunt putent exterminatum * mansit virgo post partum. Exultent vidue * infantem Christum vidua Anna cognovit. Exultent conjugate * nasciturum Christum Elysabeth nupta prophetavit. Nullus gradus pretermissus est * de quo non haberet testimonium salus omnium. Nunquid sole virgines ad regnum Celorum perveniunt ? Perveniunt et vidue. Sancta Anna in senectute sanctam expectabat infantiam Salvatoris ' ut parvum videret annosa + parvum cognosceret annicula * intrantem in mundum Salvatorem videret ' de mundo itura.

Ps. Augustinus, s dub. 370, PL 39, cap. 2, c. 1657-1658.
PD I 65
CPL 285, PLS II, c. 403, CPP 737

27.5 Lectio quinta.

In masculino etiam sexu * tria ipsa genera commendata sunt. Ipse Christus puer natus est. Exultent pueri * continentiam voventes puero. Ipse vere integritatem pueritie consecravit * qui sue matri fecunditatem attulit ' et virginitatem non abstulit.

Sciebant antiqui Christum venturum esse * et omnes que cupiebant ' dicebant : « O si hic me inveniat illa nativitas ? O si quod credo in Scripturis Dei ' videam oculis meis ? » Multum Symeon senex fuit ad audiendum serus * sed ad videndum maturus. Non expectavit ut Christum videret loquentem * quoniam vidit infantem.

ibid. cap. 2-3, c. 1658.

27.6 Lectio sexta.

Concessum est hoc decrepito * quasi desideranti ' et suspiranti ' et dicenti cotidie in orationibus suis : « Quando veniet ? Quando nascetur ? Quando videbo ? Putas durabo ? Putas hic me inveniet ? Putas isti oculi videbunt ' per quem cordis oculi revelabuntur ? » Et accepit responsum quod non gustaret mortem * donec videret christum Domini. Gestabat eum Maria mater ejus1 infantem * vidit ille ' et agnovit. Intus est revelatus * qui foris est natus. Agnovit Symeon infantem tacentem * et occiderunt Judei juvenem miracula facientem.

Habetis ergo, pueri, puerum Christum * sancti senes, senem Symeonem. Si autem queritis ' ut conjugatus aliquis testimonium Domino perhibeat * Zachariam considerate.

ibid. cap. 3, c. 1658, et cap. 4, c. 1659.

27.7a Lectio septima. II°, d.2

In illo tempore * postquam impleti sunt dies purgationis Marie secundum legem Moysi * tulerunt Jesum in Jerusalem ut sisterent eum Domino + sicut scriptum est in lege Domini * quia omne masculinum adaperiens vulvam ' sanctum Domino vocabitur. Et reliqua.

Luc. 2, 22-23.

27.7b

Omelia beati Ambrosii episcopi.

Non solum ab angelis ' et a prophetis ' et pastoribus et parentibus ' sed etiam a senioribus et justis * generatio Domini accepit testimonium. Omnis etas et uterque sexus eventuumque miracula * fidem astruunt. Virgo generat ' sterilis parit + mutus loquitur ' Elisabeth prophetat * magus adorat ' utero clausus exultat + vidua confitetur * justus expectat. Et bene justus * qui non suam ' sed populi gratiam requirebat + cupiens ipse corporee vinculis fragilitatis absolvi * sed expectans videre promissum. Sciebat enim * quia beati oculi qui viderent [Luc. 10, 23].

Ambrosius, Expositio evangelii secundum Lucam, II, CCSL 14, = 58, l. 779-787, p. 56.
AF I 47a, PD I 66
CPL 143

27.8 Lectio octava.

« Nunc, inquit, Domine * dimitte servum tuum. » [Luc. 2, 29] Videte justum velut corporee carcere molis inclusum ' velle dissolvi * ut incipiat esse cum Christo. Dissolvi enim et esse cum Christo * multo melius est. [Phil. 1, 23] Sed qui vult dimitti ' veniat in Templum + veniat in Jerusalem * expectet christum Domini. Accipiat in manibus Verbum Dei * complectatur velut quibusdam fidei sue brachiis. Tunc dimittetur ut non videat mortem * quia viderit Vitam. Vides uberem in omnes gratiam Domini generationes diffusam * et propheciam incredulis negatam esse ' non justis. Ecce Symeon prophetavit ' in ruinam et in resurrectionem plurimorum venisse Dominum Jesum Christum ' ut justorum iniquorumque merita discernat * et pro nostrorum qualitate factorum judex verus et justus ' aut supplicia decernat ' aut premia.

ibid. = 59-60, l. 787-800, p. 56-57.

27.9 Lectio nona.

Et tuam, inquit, ipsius animam pertransibit gladius. [Luc. 2, 35] Nec littera nec hystoria docet * ex hac vita ' Mariam corporalis necis passione [195a] migrasse. Non enim anima sed corpus materiali gladio transverbatur * et ideo prudentiam Marie haud ignaram misterii celestis ostendit. Vivum enim est Dei Verbum et validum et acutius omni gladio acutissimo * et penetrans usque ad divisionem anime ' et spiritus. [Hebr. 4, 12] Prophetavit itaque Symeon ' prophetaverat copulata conjugio * prophetaverat virgo. Debuit etiam vidua * ne qua aut professio deesset ' aut sexus.

ibid. = 61-62, l. 800-812, p. 57.

28- Blasius, ep. et m.

tl, 3 II

In festo beati Blasii episcopi et martiris.

Ex gestis ejus. Å .

28.1 Lectio prima.

Beatus Blasius * mitis ' purus ' innocens ' Deum colens ' verax ' et mansuetus fuit. Quod videntes hi qui in Sebastia ' civitate Capadocie, fideles existebant * elegerunt sibi eum episcopum. Ipse vero pergens in montem Argei ' habitavit ibi in spelunca * et concurrebant ad eum omnes agrestes fere. Et si contigisset dolore teneri qualemvis ex eis * dum imponeret eis manus ' sanate recedebant. Audiens autem hec per venatores qui hec viderant Agricolaus preses * jussit eum tamquam christianum sibi presentari. Videns autem nuntios gavisus est * et dixit : « Memor est mei hodie Dominus. » In hac enim nocte tercio ap[p]aruit michi dicens : « Surge * offer michi hostias ' ut soles. » Cum ergo iret ' convertebat paganorum parvulos per bonam ammonitionem * et oratione miracula faciebat.

< BHL 1370

28.2 Lectio secunda.

Unde et unicum matris ' ab osse piscis in gutture fixo ' liberavit * et paupercule vidue unicum porcum quem abstulerat lupus ' ad jussionem ejus illesum restituit. Ipso igitur civitatem predictam ingresso ' jussit sibi preses eum adduci * et ait : « Gaude, Blasi * amice deorum ! » At ille : « Non dicas deos * sed demones. » Iratus preses * jussit eum fustibus cedi' et retrudi in carcerem. Vidua vero predicta occidit predictum porcum * et coctum ejus caput ' et pedes ' obtulit martiri. Ille vero gustans * benedixit1 ei. Tunc tyrannus jussit eum secundo presentari. Et videns immutabilem ejus mentem ' jussit eum in ligno suspendi ' et ferreis pectinibus carnes ejus laniari * et depositum iterum in carcerem mitti.

28.3 Lectio tercia.

Tunc septem mulieres timentes Deum ' suscipientes guttas sanguinis2 ejus ' et semetipsas unguentes * jussu tyranni decapitate sunt. Tercio autem eductum de carcere * jussit eum impius mitti in lacum. Ipse vero signavit aquam * et stetit sicut arida. Et sedens in medio * dixit : « Si habetis deos ' ostendite virtutem eorum * et introite huc. » Et ingressi .LXXV. * mox demersi sunt. Angelus autem Domini dixit ei : « Gloriose egredere * suscipe tibi preparatam ad Domino coronam. » Tunc surgens * egressus est. Et apparuit lux magna ante faciem ejus * ut mirarentur omnes. Preses autem dedit in eum sententiam * ut capite truncaretur. Orante autem eo * dixit ei Dominus : “Omnem peticionem tuam adimplebo.” Et hoc dicto * spiculator amputavit caput ejus.

29- Agatha, v. et m.

s, 5 II

In festo beate Agathe virginis et martiris.

Ex gestis ejus. Å .

29.1 Lectio prima.

Sancta Agatha passa est in civitate Chatanensium Sicilie. Quintianus siquidem consularis Sicilie ' audiens sanctam opinionem ejus + nobilissimis ortam natalibus perquirebat * ut per hoc sonaret ad aures vulgi ignobilis ' quod tantus esset qui posset spectabilium sibi subjugare personas. Ut libidinosus autem, ad aspectum virginis pulcherrime concupiscentiam commovebat + et ut avarus, ad facultates ejus cupiditatis frena laxabat * et ut ydolatra ' Christi nomen audire non poterat. Fecit igitur eam tradi Affrodosie que habebat septem filias turpissimas sicut fuerat mater ' per dies triginta quinque * ut cotidie blandirentur ei ' ut mutarent animum ejus.

< BHL 133

29.2 Lectio secunda.

Sancta autem Agatha dicebat eis : « Verba vestra venti sunt ' promissiones vestre, pluvie ' terrores, flumina + que quantum vis illidant * fundamenta domus mee non poterunt cadere. Fundata est enim super firmam petram. » Hec autem dicens ' flebat cotidie et orabat * et desiderabat diversa pro Christi nomine sustinere tormenta. Videns igitur hec Affrodosia, abiit ad Quintianum * et dixit : « Facilius possunt saxa molliri * quam ab intentione christiana mens istius puelle revocetur. » Tunc Quintianus jussit eam adduci * et ait : « Dic antequam ad tormenta venias * cur deorum sancta contempnis. » Agatha dixit : « Noli dicere deorum * sed demonum. »

29.3 Lectio tercia.

Quintianus dixit : « Elige aut diversas penas quasi stulta incurrere * aut quasi sapiens ' sacrifica diis omnipotentibus. » Agatha dixit : « Sit talis uxor tua ' qualis dea tua Venus * et tu talis * qualis deus tuus Jovis ! » Tunc Quintianus jussit eam alapis cedi * et dixit : « In injuriam judicis * noli garrire ! » Agatha respondit : « Miror te virum prudentem ad tantam stulticiam devolutum ' ut illos deos dicas quorum vitam non cupias tuam conjugem imitari * et dicas tibi injuriam fieri ' si eorum vivas exemplo. » Quintianus dixit : « Quid verborum superfluum cursum respondes ? Aut sacrifica diis * aut variis suppliciis te faciam interire. »

29.4 Lectio quarta.

Agatha respondit : « Si plagas et verbera promittis * habeo Spiritum Sanctum per quem universa tormenta tua despiciam. » Tunc jussit eam in carcerem recipi * dicens : « Cogita tecum * ut possis evadere. » Agatha dixit : « Tu minister Sathane, penite * ut possis evadere eternam damnationem. » Tunc jussit eam celerius trahi * quia eum confundebat. Sequenti die dixit ei : « Quid tractasti circa salutem tuam ? » Agatha respondit :1 « Salus mea Christus est. » Tunc jussit eam in eculeo torqueri. Tunc Agatha dixit : « Ego in his [195b] penis delector ' sicut qui bonum nuntium audit + aut qui videt quem diu desiderabat * aut qui invenit thesauros multos. Non enim potest triticum in horreo reponi * nisi techa ejus fuerit conculcata. »

29.5 Lectio quinta.

Tunc Quintianus jussit eam in mammilla torqueri ' et eam abscidi * et iterum in carcerem recipi. Cumque fuisset inclusa * ecce circa mediam noctem venit quidam senex quem antecedebat puer luminis portitor ' ferens diversa medicamenta. Qui se medicum commemorans * ait : « Licet te nimis afflixerit consularis * tu tamen magis eum torsisti responsionibus tuis. Tamen quia ibi eram * vidi quia potes curam ' tue mammille suscipere. » Tunc Agatha dixit : « Medicinam carnalem corpori meo nunquam exhibui * sed habeo salvatorem Dominum Jesum Christum ' qui verbo curat2 omnia. Hic si vult * potest me salvam facere. »

29.6 Lectio sexta.

Tunc subridens senior * dixit : « Et ipse me misit ad te. Nam et ego apostolus ejus sum * et in nomine ejus te scias esse salvandam. » Et cum hoc dixisset * ab oculis ejus ablatus est. Tunc proiciens3 se in oratione * dixit : « Gratias ago tibi * Domine Jesu Christe. » Et dum complesset orationem * sanata omnia membra esse cognovit. Ita autem per totam noctem lux refulsit in carcere * ut pre pavore custodes fugerent ' et carcerem apertum relinquerent. Tunc dicebant ei persone incluse * ut abiret. Illa autem : « Absit ut ego coronam meam perdam * et custodes tribulationibus tradam. »

29.7 Lectio septima.

Post quatuor dies jussit eam iterum astare * et ait : « Quis est qui te curavit ? » Agatha dixit : « Christus Filius Dei. » Quintianus dixit : « Iterum Christum audes nominare ? » Agatha respondit : « Ego Christum confiteor labiis * et corde invocare non cesso. » Tunc testas acutissimas jussit spergi et carbones mitti * et eam desuper volutari. Cumque hoc fieret * subito commotus est locus ' et pars parietis cecidit ' et obpressit consiliarium judicis ' et amicum ejus ' quorum consilio perpetrabat hoc. Sed et4 omnis civitas exagitata est ' et omnes cives cucurrerunt * tumultuantes quod sanctam Dei impiis cruciatibus fatigaret.

29.8 Lectio octava.

Tunc Quintianus jussit eam in carcerem recipi.5 Et fugiens ad posterulam secretarii * in januis populum reliquit. Sancta vero Agatha ingressa carcerem ' expandit manus * et dixit : « Domine qui me custodisti ab infantia ' qui michi inter tormenta virtutem patientie contulisti * te deprecor ' ut accipias spiritum meum. » Et cum hec dixisset * emisit spiritum. Factum est autem dum corpus ejus in sarcofago collocarent * venit quidam juvenis sericis indutus ' quem sequebantur amplius quam centum pueri armati et pulcri ' quos nemo umquam viderat + et posuit tabulam brevem ex marmore in qua scriptum est : « Mentem sanctam spontaneam ' honorem Deo ' et patrie liberationem »' intra sepulcrum ad caput6 ejus * clausoque sepulcro abscessit.

29.9 Lectio nona.

Tunc tam Judei quam Gentiles ceperunt venerari sepulcrum ejus. Quintianus autem arripiens iter ad investigandas facultates ejus * in medio flumine interiit. Unde crevit timor * et veneratio circa eam. Post anni vero circulum mons Ethna eructuabat incendium * et quasi fluvius ignis vehemens ' appropinquabat ad Cathanensium civitatem. Tunc multitudo paganorum de monte descendit * et auferentes velum unde erat coopertum sepulcrum ejus ' statuerunt illud contra ignem. Et stetit ignis die sepulture ejus ' scilicet die nonarum februarii ' qui ceperat die kalendarum ejusdem.

30- Valentinus, m.

tl, 14 II

In festo beati Valentini presbiteri et martiris.

Ex gestis ejus. T .

30.1 Lectio prima.

Claudius imperator audiens de Valentino presbitero ' quod christianus esset * eo sibi presentato dixit : « Quid est, Valentine ? Cur amicitia nostra non1 frueris + ut adores deos nostros ' et superstitionem tuam abicias ? » Valentinus respondit : « Si scires gloriam Dei * tu ydola respueres ' et Deum verum qui in Celis est adorares. » Respondit quidam * qui Claudio assistebat : « Quid vis dicere de altitudine deorum nostrorum ? »2 Valentinus respondit : « Dico de illis * quod fuerunt homines miseri ' et omni immundicia peccatorum pleni. » Tunc ille dixit : « Blasphemavit deos. » Claudius vero patienter audiens * dixit Valentino : « Si Christus Deus3 est * cur michi non dicis quod verum est ? »

cf. BHL 8463/8465

30.2 Lectio secunda.

Respondit Valentinus : « Audi me, imperator, et salva erit anima tua * et respublica augebitur + et inimici tui extinguentur *4 et tu in omnibus victor eris + et hoc regno temporali et eterno frueris ' tantum ut peniteat te sanguinis sanctorum quos occidisti * et credens in Christum baptizeris. » Claudius astantibus dixit : « Viri Romani audite * quam sapienter loquitur homo iste. » Tunc dixit ei Calpurnius prefectus : « Seductus es, imperator. Quomodo deseremus + quod ab infantia nostra tenuimus ? » Et mutatum est cor Claudii * et tradidit eum Calpurnio. Tunc prefectus tradidit eum Asterio * dicens : « Si verbis mollibus eum inclinare potueris * eris amicus imperatoris. »

30.3 Lectio tercia.

Accipiens eum Asterius duxit in domum suam * et oravit Valentinus dicens : « Jesu Christe qui es lumen verum ' illumina domum istam * ut omnes te cognoscant ' et credant. » Audiens hec Asterius * dixit : « Miror te * dicentem ' quod Christus est lumen. Et quidem si per eum illuminaveris filiam meam diu cecam * quicquid preceperis faciam. » Respondit Valentinus : « Adduc eam. » Et cum adducta fuisset * imponens ei manus oravit dicens : « Domine Jesu Christe qui es lumen verum * illumina puellam istam. [195c] Et cum statim vidisset ' Asterius cum uxore sua et cum tota familia numero quadraginta sex ' statim credentes ' omnia ydola confregerunt * et baptizati sunt. Imperator hec audiens ' illos quidem diversis suppliciis interemit * Valentinum vero fustibus cesum decolari precepit.

31- Cathedra S. Petri

s, 22 II

In cathedra sancti Petri.

31.1-3N

Nota quod iste sermo in quibusdam libris antiquis intitulatur Augustino, in quibusdam Maximo episcopo, in quibusdam Leoni pape. Å .

31.1 Lectio prima.

Institutio sollemnitatis hodierne a senioribus nostris cathedre nomen accepit * ideo quod primus apostolorum Petrus ' hodie episcopatus cathedram suscepisse referatur. Recte ergo Ecclesie ' sedis illius natalem colunt * quam apostolus pro Ecclesiarum salute suscepit ' dicente Domino : Tu es Petrus * et super hanc petram edificabo Ecclesiam meam. [Mat. 16, 18]

Ps. Augustinus, s sup. 190, PL 39, cap. 1, c. 2100.
CPP 975

31.2 Lectio secunda.

Petrum itaque * fundamentum Ecclesie Deus nominavit. Et ideo digne hoc fundamentum Ecclesia colit * supra quod ecclesiastici edificii altitudo consurgit. Unde convenienter psalmus qui lectus est dicit : Exaltent eum in ecclesia plebis * et in cathedra seniorum laudent eum. [Ps. 106, 32] Bene eum Dominus in Ecclesia exaltari precepit + quia dignum est ut fundamentum hoc in Ecclesia honoretur * per quem ad Celum ascenditur. Quod natalis ergo Cathedre hodie colitur * sacerdotale officium honoratur. Et sibi hoc Ecclesie prestant + quia tantum neccesse est plus habeant Ecclesie dignitatis * quantum sacerdotale officium plus honoris.

ibid. cap. 1, c. 2100-2101.

31.3a Lectio tercia.

Cum autem sollemnitatem hanc religiosa observatio introduxerit * miror cur apud quosdam fideles hac die tam pernitiosus error increverit + ut super tumulos defunctorum ' cibos et vina conferant * quasi egresse de corporibus anime ' carnales cibos requirant. Cessate, fratres * ab hoc infidelitatis errore.

ibid. cap. 2, c. 2101.

31.3b

Bene enim natalem Cathedre inter ipsa jejuniorum initia nobis Deus prestitit * ut dies que erat prius intemperantie ' nunc sit sobrietatis + que erat gule ' sit abstinentie * que erat peccati ' sit sanctitatis.

Ps. Augustinus, s sup. 191, PL 39, cap. 1, c. 2101.
CPP 976

31.4-6N

Nota quod iste lectiones leguntur in multis ecclesiis, et sunt in libris antiquis. Sunt autem sumpte de Itinerario Clementis. Å .

31.4 Lectio quarta.

Hujus sollemnitatis religio * sic introducta est. Cum Petrus pertransiret disseminans verbum Vite ' et appropinquaret Antiocham + omnis populus civitatis audientes eum venire cucurrerunt * et omnes majores ' et nobiles ' cineres sparserunt in capite + multique cilicio sunt induti ' nudis pedibus penitentiam agentes * quod contra predicationem ejus cum1 mago Symone consensissent.

Ps. Clemens, Recognitiones, X, Maxima Bibliotheca Veterum Patrum..., II, Lyon, 1677, p. 463B.
cf. BHL 6644
CPG 1015 (5)

31.5 Lectio quinta.

Hec autem et similia prosequentes * offerunt vexatos languoribus ' et a demoniis fatigatos. Quos videns Petrus penitudinem agere * gratias referens Deo ' dicebat : « Benedico te, Pater predicande * qui promissum Filii tui per nos adimplere dignaris. » Et jussit ante se poni * omnem multitudinem egrotantium. Cumque ad predicationem ejus omnis multitudo infirmantium una voce clamarent ' hunc esse verum Deum quem Petrus annuntiat + subito immensum lumen gratie Dei apparuit * et ceperunt paralitici currere ad pedes Petri ' sani + languentes quoque recepta sanitate gaudere * et demonibus pleni ' liberati sunt.

ibid. p. 463CE.

31.6 Lectio sexta.

Tunc intra septem dies plus quam decem milia homines baptizati sunt * ita ut omni aviditatis desiderio Theophilus, qui erat in civitate cunctis sublimior ' domus sue ingentem basilicam ' nomine Ecclesie consecraret. In qua Petro ab omni populo constituta est cathedra * et omnis deinceps multitudo cotidie ad audiendum verbum Dei conveniens ' credebat sane doctrine ' quam sanitatum efficacia confirmabat.

ibid. p. 463EF.

31.7a Lectio septima.

Ex Cronica Romanorum Pontificum.

Sedit igitur Petrus primitus Anthiochie septem annis * in episcopali sede.

cf. Liber Pontificalis, I, p. 118, l. 2.

31.7b

Jeronimus in Libro de illustribus viris.2

Post hec ad expugnandum Symonem magum Romam perrexit * ubi et annis viginti quinque ' sacerdotalem cathedram tenuit.

Hieronymus, De viris illustribus, cap. I, p. 7, l. 2-4.
CPL 616

31.7c

Eusebius, in Ecclesiastica Historia, libro secundo.3

Illuc autem velut celestis quidam negotiator mercimonia divini luminis advexit * et primus in urbe Roma salutaris predicationis verbo ' januam Regni celestis evangelii sui clavibus ' aperuit.

Eusebius, Rufino trad., Hist. eccl. II, 14, 6, vol. I, p. 139, l. 25-28.
CPG 3495

31.8a Lectio octava.

Maximus in sermone de apostolis « Beatissimorum apostolorum insuperabilem ».

Quanti meriti fuit apud Deum Petrus + ut ei post navicule parve remigium ' traderetur totius Ecclesie gubernaculum '

et in ejus arbitrio poneretur celeste judicium ? Perspicite igitur ' et estimate ' quanto nobis honore reverendus sit * cujus sententiam in terris prolatam ' eterni Judicis equitas non repellit.

Ps. Maximus, h 70, PL 57, c. 399A et 400B.
PD II 49
CPL 220, PLS III, c. 355, CPP 5803

31.8b

Augustinus in sermone de apostolis Petro et Paulo.4

Quis autem plebeium piscatorem ' apostolorum crederet fieri principem + regibus obsistere ' reges sanctificare * regnis omnibus imperare ' mundum frenare legibus + demones calcare sub pedibus ' jubere virtutibus * Celum hominibus aperire cum vellet ' claudere cum placeret + merita mundi cognoscere ' culpas hominibus relaxare ?

Ps. Augustinus, s Caillau II 72, = 2, PLS II, c. 1083.
CPP 1378

31.9 Lectio nona.

O potestas inestimabilis * hominem5 in terra positum tenere Celum ! Ecce nunc ad nutum Petri * claustra divini patescunt Regni. Accepit enim a Christo claves regni Celorum * ut solutis vinculis delictorum ' aperiret credentibus Celum. O quam vicina remedia ! Juxta se [195d] mundus habet Dei regnum * si vult currere ad Petrum. Non hic machine queruntur ad nubes * quia preparat ascensum sola fides. Non ad6 aures Domini longa est via precantibus * quia Christus ipse factus est via credentibus. Posuit autem ad vicem suam in seculo Petrum * celestis Regni clavicularium.

ibid.

32- Matthias, ap.

sd, 24 II

In festo beati Mathie apostoli.

Ex sermone de eodem. Å .

32.N

Et nota quod in libris antiquis sermo iste invenitur absque expressione nominis auctoris, cum tali titulo : « Incipit sermo beati Mathie apostoli ex dictis sanctorum Patrum, Christo favente delibatus », in quibusdam libris intitulatur Bede.

32.1 Lectio prima.

Beatus Mathias inter septuaginta discipulos predicationis ministerium suscipiens ' ita se divinis subdidit preceptis + ita predicando ad Ecclesie gremium ethnicum populum perducere curavit * ut acceptabilis Christo factus ' cum traditor apostolatum perderet ' iste loco illius ' sorte et oratione duodecimus apostolus ordinaretur.

Nos autem hodierna die ejus natalem tanta devotione excolere debemus * quanta inter apostolos mirabiliter ipsum electum esse ' comperimus.

In hac itaque electione * consideranda est dispensatio divine potentie atque humane glorie. Ille enim qui cognominatus est justus * ab hominibus est electus. Mathias autem qui interpretatur « Dei parvus » sive « donatus » * Spiritus Sancti electione factus est magnus. O vere parvum * o vere magnum ! Non ideo magnus quia electus * sed ideo magnus quia humilis factus.

Sermo de sancto Matthia, PL 129, c. 1025AB, 1025D et 1026C.
BHL 5695a

32.2 Lectio secunda.

Et donatus idem est a Domino Jesu Christo * qui eum precognitum habuit ante mundi creationem ' ut in duodeno numero exaltaretur.

O altitudo divitiarum sapientie Dei * que reconditum habuit in thesauris suis humilem et parvum + sed tamen noluit in seculo pandere1 parvum ' sed magnum et gloriosum * ut in throno illum duodecimo exaltaret. Accipiamus ergo eum tanquam a Deo donatum + tanquam ab ipso preordinatum * tanquam ab ipso inter discipulos valde glorificatum.

ibid. c. 1026D-1027B.

32.3 Lectio tercia.

Et hic dilectus Dei ' sorte eligitur + ne ejus electio a lege Veteris Testamenti discrepare videretur ' ubi summus sacerdos sorte queri videbatur * sicut de Zacharia dicitur ' secundum consuetudinem sacerdotii sorte exiit [Luc. 1, 9]. Sed hanc figuram licuit exerceri ' donec veritas per Christum compleretur ' cujus hostia ' tempore Pasche immolata est * sed die Pentecostes Spiritu Sancto igne apparente consummata. Inde est quod Mathias ante Pentecostem sorte ordinatur. Septem vero diaconi postea nequaquam sortis agitatione * sed discipulorum electione ' apostolorum vero oratione ' et manus impositione ' sunt ordinati. Qui autem hanc regulam exemplo apostolorum tenere voluerint * videant hoc apostolos non egisse nisi fratrum cetu collecto ' et precibus effusis ad Dominum.

ibid. c. 1027C-1028A.

32.4 Lectio quarta.

Si vero imperiti obsistere voluerint dicentes ' si Mathias duodecimus sedebit cum Christo ad judicandum ' ergo Paulus ab ista sessione sequestratus erit + noverint quia duodenarius numerus in Sacre Scripture eulogiis secundum tropum qui dicitur synodoche ' pro toto accipitur * qua ratione ' et beatus Apostolus et ceteri sancti sedebunt cum Domino ad judicandum.

Glorificemus ergo beatum Mathiam * et perpetuis preconiis2 declaremus.

Habet profecto excellentiam apostolice dignitatis ' non supra omnes ' sed cum omnibus * non excellentior cunctis ' sed omnibus coequalis.

Sciendum etiam * quia multas virtutes cum ceteris apostolis operatus sit '

et signa. Que ' quia minime scripta sunt ' non sunt incredulitati deputanda * cum de Salvatore scriptum sit : Multa quidem et alia signa fecit Jesus * que non sunt scripta in libro hoc. [Jo. 20, 30]

ibid. c. 1030A, 1030D, 1031B, 1031D et 1032B.

32.5 Lectio quinta.

Interea non tantam de quolibet sicut de hoc apostolo contulit Christus mentionem + cum diceret ' « nonne duodecim hore3 sunt diei » [Jo. 11, 9] * apostolos significans. Si enim hore erant * lucebant. Si lucebant + quomodo Judas diem Christum ad mortem tradebat ? Ergo non Judam dixit in hoc loco traditorem * sed Mathiam ejus successorem. Hunc ergo previdit ' hunc insinuavit * quem postea mirabiliter ordinavit. Ipse enim jam in Celo regnans ' illum apostolum constituit * qui in terris positus ' cecos elegit. Et sicut decimum ordinem in celesti gloria restituit de humana restauratione * ita duodenarium numerum de Mathie digna electione.

ibid. c. 1032C-1033A.

32.6 Lectio sexta.

Passio quoque illius si queritur + manifestissime constat quod ipse sibi intulerit passionem * et crucem suam ferendo ' Christum fuit secutus.

Quis enim ignorat duriora esse supplicia ' cotidie spiritualiter in acie stare ' dyabolice fraudi resistere + quam uno momento gladio vitam finire ?

Ergo, beate apostole Christi, exulta in Domino * quoniam presago nomine vocitatus ' et a Christo donatus + jam non parvus4 sed magnus * non infirmus in seculo ' sed gloriosus fulget in Celo. Et quare hoc ? Quo pacto ? Qua gratia ? Pro eo scilicet quoniam cum esses humilis in corde tuo ' nec laudes hominum cuperes ' nec favorem ' non aurum ' non gemmas ' non fluxa regna seculi * pro terreno regno celestem patriam ' pro perituris regnis adeptus es Paradisi amenitatem.

ibid. c. 1033A, 1033B et 1034A.

32.7 Lectio septima.

Nam te mirabiliter Christus ut Paulum placide vocavit e Celo. Illum namque lumine privans ' ad gremium Ecclesie celitus destinavit * te per cetum sanctum ' per Sancti Spiritus actum ' apostolicum fecit conscendere thronum. Ille te ni-[196a]-mirum elegit de grege discipulorum * qui Petrum et Andream, Jacobum et Johannem ' elegit de litore Judeorum. Plaude ergo jam cetibus angelicis sociatus + jam Christi nectare saciatus * inter apostolicas sedes '5 cum judicat orbem terre ' cum Christo Domino exaltatus. Sed quia hoc totum donavit tibi gratia Christi + suppliciter petimus ' ut illum pro nobis exorare digneris ' ut nos clementer exaudiat postulantes * et placide remuneret decertantes.

ibid. c. 1034AB.

32.8a Lectio octava.

Postquam ergo in Judea quam in sorte predicationis acceperat ' plurimos ad fidem converterit beatus Mathias * migravit ad Dominum Jesum Christum sexto kalendas martii.

ibid. c. 1034BC.

32.8b

In hac ergo die ' carnee habitationis ergastulo solutus * in celestis regie aulam letantibus angelis feliciter est susceptus : Hodie factus est in pace locus ejus * et in Syon habitatio ejus. [Ps. 75, 3]

Haec videtur interpolatio esse.

32.9 Lectio nona.

Quia ergo talentum sibi creditum per coapostolos suos ' cumulare non cessavit * hodierna die audire promeruit : « Euge, serve bone et fidelis + quia super pauca fuisti fidelis supra multa te constituam * intra in gaudium Domini tui. » [Mat. 25, 21 et 23] Digne itaque immenso laudis celebratur preconio * quando Domino suo talentum reportavit cum lucro. Ipse enim inter coapostolos audire meruit : « Beati qui vident quod videtis. » [cf. Luc. 10, 23] Hodie multo beatior * quando cum ceteris sanctis cantare feliciter potuit : « Sic audivimus ' sic vidimus in civitate Dei nostri * in monte sancto ejus. » [Ps. 47, 9 et 2]

Haec videtur interpolatio esse.

33- Gregorius, p. et c.

s, 12 III

In festo beati Gregorii pape.

Johannes qui se vocat ultimum levitarum ad Johannem papam. Å .

33.N

Et nota quod iste plene compilavit vitam beati Gregorii, et in .IIII. libros digessit, cum prius minus plene descripta haberetur. Unde utraque legenda hodie invenitur in multis libris.

33.1 Lectio prima.

Gregorius genere Romanus ' arte philosophus ' Gordiani ' et beate Silvie filius * tam nobilissimam quam etiam religiosissimam genealogiam duxit + ita ut Felix Sedis Apostolice pontifex ' ejus attavus ' et beata virgo Tarsilla que moritura promissionis celestis audivit armoniam * amita ejus extiterit. Hic presagio quodam ' Gregorius quod grece « vigilans » resonat * vocatus est. Nam recta que docturus erat ' dum adimplevit ' sibimet + dum recta que faciebat ' docendo disseruit * vigilasse dinoscitur futuri temporis christianis.

< BHL 3641

33.2 Lectio secunda.

Denique docibilis adolescens cum ad bivium pittagorice littere pervenisset * sinistrum ramum cum seculi voluptate relinquere ' et ad dextrum cepit cum celesti desiderio hanelare. Sed dum tutius se Christo famulaturum putaret ' si sub pretoris habitu mundo specie tenus deserviret + ceperunt multa contra eum succrescere * ut non jam specie sed in eo retineretur et mente. Tandem patre orbatus sex monasteria in Sicilia * septimum vero intra Urbis menia fabricavit. In quo multis sibi sociatis fratribus * regulari tramite militavit.

33.3 Lectio tercia.

Postea vero cum subesse mallet * fratrum votiva concordia innuente ' preesse non renuit. Erat autem ei abstinentia tanta ciborum ' et sedulitas orationum * ut infirmato stomacho vix subsistere videretur. Verum quamquam cotidiano langore tabesceret + nullam tamen corpori suo cupiebat commodare qu[i]etem * quominus aut oraret ' aut legeret ' aut scriberet ' aut dictaret. In hujus monasterii penetralibus * a matre Silvia crudis leguminibus pascebatur.

33.4 Lectio quarta.

Denique cernens benedictus pontifex Gregorium ad alta conscendere * violenter eum levitam septimum ' ad suum adjutorium consecravit. Nec multo post ' ad Urbem Constantinopolim a Pelagio presule destinatur * ubi vite celestis non intermisit propositum. Secuti namque sunt eum multi ex suo monasterio fratres * germana devicti caritate. Et dum causarum secularium continuatis vertiginibus fluctuabat * ad illorum consortium ' velut ad tutissimi portus littora ' refugiebat.

33.5 Lectio quinta.

Igitur postquam Romam reversus est * Pelagio papa defuncto ' eum licet totis viribus renitentem ' clerus ' senatus ' populusque Romanus ' sibi concorditer pontificem elegerunt. Sed ipse imperatori Mauritio cujus filium ex lavacro sancto susceperat ' latenter litteras destinavit * adjurans ne assensum preberet. Sed prefectus Urbis ' nuntium anticipavit * disrupitque epistolas. Cognovit tandem suas litteras interceptas. Et quia palam portam ingredi civitatis non poterat * dissimulato ut fertur habitu ' cavernarum latibula requisivit. In quibus dum quereretur * indicio columne fulgide super se a celo dependentis ' agnoscitur. Captus ergo trahitur * et summus pontifex consecratur.

33.6 Lectio sexta.

Hic primus omnium ' se in principio epistolarum suarum ' « servum servorum Dei » scribi * diffinivit. Cotidie ' ad mensam suam peregrinos quoslibet invitabat. Omnibus pauperibus * suo tempore frumentum ' caseum ' et hujusmodi dividebat. Ditiora vero commercia primoribus honorabiliter offerebat * ita ut quedam orrea communis putaretur Ecclesia. Tribus milibus ancillis Dei * pro cotidianis stipendiis octoginta libras auri ' annualiter offerebat. Per omnium regionum vicos * infirmis stipendia per constitutos veredarios emittebat. Verecundioribus vero a mensa sua dirigere curabat scutellam.

33.7 Lectio septima.

[196b]

Ceterum Ierosolimis ' cenodochium constituit * et tam ibi quam in monte Syna ' Dei famulis cotidiam victus et vestimenti copiam ' annualiter mittere procuravit. Heremita quidam orasse fertur ad Dominum * ut sibi ostendere dignaretur quam future remunerationis sperare mansionem debuisset. Cumque dormiret * cognovit sibi revelatum ' ut cum Gregorio mansionem sperare deberet. At ille ingemiscens ' parum sibi profuisse inopiam estimabat + si cum eo mansionem reciperet * qui tantis divitiis redundaret. Alia vero nocta * audivit Dominum sibi dicentem : « Cur audes paupertatem tuam Gregorii divitiis comparare + qui magis catam illam quam habes diligere comprobaris ' quam ille tantas divitias ? »

33.8 Lectio octava.

Tandem anno imperii Fote1 secundo * a carnis corruptione subtractus est. Cum autem sicut a majoribus traditur ' calumniarum veterum incentores ' ipsum prodigum ' dilapidatoremque perstreperent * ad comburendos libros ejus ceperunt hanelare. Quorum dum quosdam jam combussissent + Petrus diaconus ejus ' obstitit * dicens ' immane sacrilegium esse tanti Patris libros exurere ' super cujus caput ipse Spiritum in specie columbe frequentissime conspexisset.

33.9 Lectio nona.

Cumque populum cerneret cum invidis resultare * in hoc omnium dicitur sententiam provocasse + ut si ' quod dixerat jurejurando confirmans ' mori continuo meruisset * ipsi a librorum exustione desisterent. Si vero superstes sui testimonii extississet * ipse cum combustoribus manus daret. Itaque cum evangeliis in ambone ascendens ' mox ut gregoriane sanctitati testimonium perhibuit * inter verba Spiritum efflavit. Gregorius quoque in comparatione tractatus alterius ' dictatum suum furfur nominans * libros suos legi quamdiu vixit prohibebat.

34- Benedictus, ab.

s, 21 III

In festo Benedicti abbatis.

Gregorius in Dyalogo.

34.1 Lectio prima.

Fuit vir vite venerabilis * gratia benedictus et nomine. Hic ab ipso pueritie sue tempore cor gerens senile * nulli animam voluptati dedit.

Liberiori autem genere ex provincia Nursie natus * Rome liberalibus studiis traditus fuerat. Sed cum in eis multos ire per abrupta vitiorum cerneret * eum quem quasi in ingressu mundi posuerat ' retraxit pedem.

Despectis itaque studiis ' relicta domo ' soli Deo placere cupiens * sancte conversationis habitum quesivit.

Gregorius Magnus, Dialogi, SC 260, II, prolog., l. 1-3, 6-9 et 11-14, p. 126.
< BHL 1102
CPL 1713, PLS IV, c. 1536

34.2 Lectio secunda.

Recessit igitur scienter nescius * et sapienter indoctus.

Cumque petere deserta decrevisset * nutrix que hunc artius amabat ' sola secuta est. Cumque venissent ad locum qui Effide dicitur ' et honestioribus viris se illic detinentibus ibi demorarentur *

oratione sua nutrici sanum capisterium reddidit quod fractum tulerat. Hec ergo res agnita in tanta admiratione habita est * ut hoc capisterium incole in ecclesie ingressu suspenderent.

ibid. prolog. l. 14-15, p. 126 ; cap. I 1, l. 1-5, p. 128 ; cap. I 2, l. 18-21, p. 130.

34.3 Lectio tercia.

Sed Benedictus plus appetens mala mundi perpeti quam laudes + nutricem occulte fugiens * deserti loci secessum petiit ' cui Sublacus vocabulum est.

Quo dum pergeret * monacus quidam Romanus nomine ' hunc reperit. Cujus cum desiderium cognovisset * et secretum tenuit ' et sancte conversationis habitum tradidit ' et in quantum licuit ministravit. Tribusque annis excepto ipso ' incognitus hominibus mansit.

ibid. cap. I 3, l. 27-30, p. 130 ; cap. I 4, l. 35-42, p. 132.

34.4 Lectio quarta.

Cum vero omnipotens Deus vellet Benedicti vitam in exemplo hominibus demonstrare * cuidam pre[s]bitero qui refectionem sibi in Paschali festivitate paraverat ' Dominus per visum apparare dignatus est ' dicens : « Tu tibi delicias preparas * et servus meus illo in loco face cruciatur ! » Qui protinus surrexit + et cum alimentis virum Dei quesivit * eumque in specu reperit. Cumque oratione facta consedissent * pre[s]biter dixit : « Sumamus cibum * quia hodie Pascha est. » Cui vir Dei : « Scio quod Pascha est * quia videre te merui. » Quia enim Paschalis esset sollemnitas * ignorabat. Pre[s]biter autem : « Veraciter hodie Resurrectionis dominice dies est ! » Benedicentes ergo Deum * sumpserunt cibum. Et post pre[s]biter recessit.

ibid. cap. I 6-7, l. 57-82, p. 134.

34.5 Lectio quinta.

Eodem tempore * hunc in specu latitantem pastores invenerunt.

Et ex illo tempore a multis frequentari cepit.

Quadam vero die * Temptator affuit. Nam nigra avis que merula vocatur + ejus vultui importune insistere cepit. Sed signo crucis recessit. Tanta autem carnis temptatio secuta est * quanta numquam fuerat expertus.

Sed ipse nudum se in spinarum aculeis et urticarum incendiis ' projecit. Ibique toto corpore vulneratus * per cutis1 vulnera eduxit vulnus mentis *

ita ut ex illo tempore tale aliquid minime sentiret.

ibid. cap. I 8, l. 83-84 et 89, p. 136 ; cap. II 1, l. 1-7, p. 136 ; cap. II 2-3, l. 15-18 et 22-24, p. 138.

34.6 Lectio sexta.

Ceperunt postmodum multi mundum relinquere * atque ad ejus magisterium festinare.

Cum igitur celebre nomen ejus haberetur + monasterii cujusdam congregatio ad eum venit * ut eis preesse deberet petiit. Qui diu distulit * suis et illorum moribus convenire non posse predicens. Sed victus assensum dedit.

Cum autem conspicerent sibi sub eo illicita non licere *

tractare de ejus morte aliquid conati sunt.

Quod intelligens vir Dei * fratres allocutus est ' dicens : « Misereatur vestri omnipotens Deus. Quare ista facere voluistis ? Numquid non dixi quia vestris et meis moribus non conveniret ? Ite et vobis patrem querite * quia me post hec minime habere potestis. »

ibid. cap. II 3, l. 24-26, p. 138 ; cap. III 1-2, l. 4-11, p. 140 ; cap. III 3, l. 18-19 et 22, p. 142 ; et cap. III 4, l. 29-37, p. 142.

34.7 Lectio septima.

[196c]

Cum ergo sanctus vir in solitudine virtutibus signisque succresceret + multi ab eo sunt congregati * ita ut duodecim monasteria construeret.

Ceperunt et tunc ad eum nobiles concurrere * suosque ei filios omnipotenti Deo nutriendos dare.

Post hec migrans ad castrum quod Cassinum dicitur *

in ipso templo Appolinis ' oraculum beati Martini fecit. Et commorantem multitudinem ad fidem vocabat.

ibid. cap. III 13, l. 114-118, p. 148-150 ; cap. III 14, l. 122-124, p. 150 ; cap. VIII 10, l. 94, p. 166 ; et cap. VIII 11, l. 104-108, p. 168.

34.8 Lectio octava.

Sed hec antiquus Hostis non ferens ' aperta visione se patris oculis ingerebat * et vim se perpeti conquerebatur.

Cumque interdum clamaret ' « Benedicte, Benedicte » ' et eum sibi non respondere conspiceret * adjungebat : « Maledic(i)te, non Benedic(i)te2 + cur me persequeris ? »

Vir quoque Dei * doctrine verbo non mediocriter fulsit. Nam scripsit monachorum regulam * discretione precipuam ' sermone luculentam.

ibid. cap. VIII 12, l. 109-112, p. 168 et l. 120-123, p. 170 ; et cap. XXXVI 1, l. 4-7, p. 242.

34.9 Lectio nona.

Tempore quoque quo de hac vita erat exiturus * quibusdam discipulis obitus denunciavit diem.

Ante sextum vero diem sui exitus * aperiri sibi sepulturam jubet. Qui mox correptus febribus ' cum per singulos dies languor ingravesceret * sexto die portari se in oratorio a discipulis fecit + ibique exitum suum dominici corporis et sanguinis perceptione munivit * atque inter discipulorum manus ' erectis in celum manibus ' ultimum spiritum inter verba orationis efflavit. Ipsa autem die * duobus monachis revelatio indissimilis apparuit. Viderunt namque ' quia strata palliis ' atque innumeris chorusca lampadibus via * ab ejus cella in celum tendebatur. Cui vir desuper clarus assistens * ait illis : « Hec est via * qua dilectus Benedictus Celum ascendit. »

ibid. cap. XXXVII 1, l. 1-4, p. 242, et 2-3, l. 7-23, p. 244.

35- Annunciatio Dominica

td, 25 III

In Annunciatione beate Mariea.

Sermo Augustini.

35.1 Lectio prima.

Vidi portam in domo Domini clausam. Et dixit angelus ad me : « Porta hec quam vides clausa erit et non aperietur * et vir non transibit per eam + quoniam Dominus solus intrat et egreditur per eam * et erit clausa in eternum. » [Ez. 44, 2] Sed melior prophetie adimplecio. « Quid est porta in domo Domini clausa » + nisi quod Maria semper erit intacta ? Et quid est « homo non transibit per eam » + nisi quod Joseph non cognoscet eam ? Et quid est ' « Dominus solus intrat et egreditur per eam » + nisi quod Spiritus Sanctus impregnabit1 eam et angelorum Dominus nasceretur per eam ? Et quid est « clausa erit in eternum » + nisi quod Maria virgo est ante partum ' et virgo in partu ' et virgo [post] partum ?

Ps. Augustinus, s sup. 195, PL 39, cap. 1, c. 2107.
AF I 5
CPL 368, PLS II, c. 854, CPP 980

35.2 Lectio secunda.

Dicat ergo Maria : « Porta facta sum Celi * janua facta sum filio Dei. Illa facta sum janua clausa per quam egressus est parvus ad suos2 crucifixores * qui ad discipulos suos clauso cenaculi ostio ' ut Deus ingressus est homo. Ipse enim ad discipulos per ostia ingressus est clausa * qui natus e ventre meo me matrem dimisit intactam. Adimplevit ventrem meum divinitate * et uterum meum non evacuavit castitate. Exivit ex ventre meo gyganteo cursu magnificus * et venter meus non est pudore vacuatus. Nec in conceptione inventa sum sine pudore * nec in parturitione inventa sum cum dolore. »

ibid. cap. 1, c. 2107-2108.

35.3 Lectio tercia.

O Maria laudabilis inter feminas * cujus ab angelo salutatur virginitas ! Sola impregnata nec viciata + exonerata nec vacuata * quia sic es ab angelo salutata : Ave, inquit, gratia plena * Dominus tecum. [Luc. 1, 28] Felix umbilicus castitatis * quem amplexus non tetigit maritalis ! Considero conceptum tuum, beata virgo, et expavesco + intueor partum tuum ' et contremisco * adoro filium tuum et revivisco. Enarra, obsecro, michi * quomodo meruisti dici mater Dei sponsaque filii Dei. Quod, quero, indica michi + sed colloquenti tecum ignosce michi * quod audeam tibi loqui servus ' atque utinam vel bonus ' et non inutilis et malus. Ignosce michi quod audeam cum sponsa Domini mei confabulari * et tamen indica michi quomodo potuerit per te Dei filius3 generari.

ibid. cap. 1-2, c. 2108.

35.4 Lectio quarta.

Audite, fratres, Mariam nobiscum colloquentem ' carne absentem ' spiritu presentem + verecundia virginali vultum avertentem a collocutore * et indicantem quomodo inpregnata sit a Creatore. « Eram, inquit Maria, in domo mea puella Judea * ex semine David regis generata. Adulta facta sum ' et desponsata conjugi + et placui alteri ' non interveniente adulterio * sed intercedente Spiritu Sancto. Desponsata sum homini Judeo * et placui homini Deo. Desponsavit me vir Judeus * adamavit me Christus Deus.

ibid. cap. 2, c. 2108.

35.5 Lectio quinta.

Ignoravit quidem Joseph sponsus meus ' quod me adamasset Deus meus * et putavit quod adulterio inpregnatus esset venter meus. Namque ignorante Joseph sponso meo ' venit ad me quidam magnus Christi paranimphus ' non patriarcha primus ' aut propheta egregius * sed Gabriel archangelus ' facie rutilans ' veste choruscans ' incessu mirabilis ' aspectu terribilis. Visitavit me et perturbavit + salutavit * dixitque4 michi : Ave Maria, gracia plena * Dominus tecum. Dominus tecum, inquit * sed plusquam mecum. Dominus tecum * sed non sicut mecum. In me enim licet sit Dominus ' memet ipsum creavit Dominus * per te autem nasciturus est Dominus.

ibid.

35.6 Lectio sexta.

Ita Dominus est tecum * ut sit in corde tuo ' et sit in utero tuo. Adimple-[196d]-at mentem tuam * adimpleat ventrem tuum. Procedat formosus de utero tuo * tanquam sponsus de thalamo suo. [Ps. 18, 6] Egrediatur rex ex intimo ventre tuo ' tanquam sponsus de cubili suo + procedat princeps ex aula regali * ita ut virginitatem tuam non faciat violari. Dixitque illi : « Quomodo fiet istud [Luc. 1, 34] ut utero gravescam pudico + et immunis sim a marito ' quem penitus non cognosco ? Desponsata namque sum homini justo. Sed si illum non cognovero + unde erit quod generabo ? Sed si fieri potest ut concipiam intacta ' et generem clausa + indica modum * et paratum invenies animum meum. » Refert Angelus modum conceptionis * quod in verbo fieret Salvatoris. « O, inquit, Maria * Spiritus Sanctus superveniet in te ' et virtus Altissimi obumbrabit tibi. » [Luc. 1, 35]

ibid.

35.7a Lectio septima.

Secundum Lucam, I°.5

In illo tempore * missus est angelus Gabriel a Deo in civitatem Galilee, cui nomen Nazareth, ad virginem desponsatam viro cui nomen erat Joseph, de domo David * et nomen virginis erat Maria. Et reliqua.

Luc. 1, 26-27.

35.7b

Omelia venerabilis Bede presbiteri.

Exordium redemptionis nostre, fratres carissimi ' hodierna nobis sancti evangelii lectio commendat * que angelum de celis a Deo missum narrat ad Virginem ' ut novam in carne nativitatem filii Dei predicaret ' per quam nos abjecta vetustate noxia renovari ' atque inter filios Dei computari possimus. Ut ergo ad promisse salutis mereamur dona pertingere * primordium ejus intenta curemus aure percipere.

Beda Venerabilis, H I 3, CCSL 122, l. 1-7, p. 14.
PD I 11
CPL 1367

35.8 Lectio octava.

Missus est, inquit, angelus Gabriel a Deo in civitatem Galilee cui nomen Nazareth * ad virginem desponsatam viro ' cui nomen erat Joseph. [Luc. 1, 26-27] Aptum profecto humane restaurationis principium + ut angelus a Deo mitteretur ad virginem partu consecrandam divino * quia prima perditionis humane fuit causa ' cum serpens a Diabolo mittebatur ad mulierem spiritu superbie decipiendam + immo ipse in serpente Diabolus veniebat * qui genus humanum deceptis parentibus primis ' immortalitatis gloria nudaret. Quia ergo mors intravit per feminam * apte rediit et vita per feminam. Illa a Dyabolo seducta per serpentem ' viro gustum necis obtulit * hec a Deo edocta per angelum ' mundo salutis actorem6 edidit.

ibid. l. 8-19, p. 14.

35.9 Lectio nona.

Missus est ergo angelus Gabriel a Deo. Raro autem legimus * quia apparentes hominibus angeli designentur ex nomine. Verum quotienscumque fit * ideo utique fit ' ut etiam nomine ipso quid ministraturi veniant insinuent. Gabriel namque * « fortitudo Dei » dicitur. Et merito tali nomine prefulget + qui nascituro in carne Deo testimonium perhibet * de quo propheta in psalmo : Dominus, inquit, fortis et potens * Dominus potens in prelio. [Ps. 23, 8] Illo nimirum prelio * in quo potestates aereas debellare ' et ab earum tyrannide mundum veniebat eripere. Ad virginem desponsatam viro cui nomen erat Joseph de domo David * et nomen virginis Maria. [Luc. 1, 27] Quod dicitur de domo David * non tantum ad Joseph sed etiam pertinet ad Mariam. Legis namque erat preceptum * ut de sua quisque tribu ac familia duceret uxorem.

ibid. l. 19-33, p. 14-15.

36- Ambrosius, ep. et c., ETP

s, 4 IV

In festo beati Ambrosii si celebretur infra Pascha.

Paulus Nolanus episcopus ad Augustinum. Å .

36.1 Lectio prima.

Cum Ambrosius infans dormiret * aperto ore examen apum adveniens ' ejus ora complevit. Quo facto territus pater ejus Ambrosius ' qui fuit Galliarum prefectus * ait : « Si vixerit infantulus iste * aliquid magni erit. » Postea vero cum adolevisset et esset in Urbe cum matre et sorore virgine ' et alia virgine comite sororis ' et videret sacerdotum ab eis manus osculari * ludens offerebat dexteram ' dicens et sibi id fieri oportere. Postquam autem edoctus est liberalibus disciplinis + consularitatis suscepit insignia * ut regeret Liguriam Emiliamque. Venitque Mediolanum.

< BHL 377
CPL 169

36.2 Lectio secunda.

Cumque per idem tempus populus ad seditionem surgeret in petendo episcopum * cura sedande seditionis perrexit ad ecclesiam. Cumque alloqueretur plebem * subito vox fertur infantis in populo sonuisse ' « Ambrosium episcopum ! » Ad cujus vocis sonitum totius populi ora conversa sunt * acclamantis1 Ambrosium episcopum. Et ordinari hunc incredibili concordia consenserunt. Quo cognito * egressus ecclesiam ' tormenta personis jussit adhiberi. Sed populus acclamabat : « Peccatum tuum super nos ! » Tunc ille revertens domum * philosophiam profiteri voluit. Quod ubi ne faceret revocatus est * publicas mulieres ad se publice ingredi fecit ' ad hoc ut visis his ' populi intentio revocaretur.

36.3 Lectio tercia.

Cum autem videret nichil posse proficere * fugam paravit. Egressus vero noctis medio ' cum Ticinum se pergere putaret * mane ad portam que Romana dicitur ' invenitur. Qui inventus cum custodiretur * missa relatio est ad Valentinianum tunc imperatorem. Qui summo gaudio accepit * quod judices a se directi ' ad sacerdotium peterentur. Pendente vero relatione * iterum fugam paravit ' et latuit. Sed proditus et adductus ' cum intelligeret Dei voluntatem * postulavit se a catholico episcopo baptizari. Baptizatus itaque ' fertur omnia ecclesiastica officia implesse * et octavo die episcopus ordinatus est.

36.4 Lectio quarta.

Post annos quatuor ad Urbem ' scilicet proprium solum perrexit + ibique [197a] puellam cui manum offerre solitus erat cum germana invenit * ad quam cum dexteram illius oscularetur ' subridens ait : « Ecce ut dicebam tibi ! » Mediolanum autem reversus * ibi Justine regine matris Valentiniani que favebat Arrianis ' innumeras insidias sustinuit. Hoc in tempore * primum ymni et vigilie in ecclesia Mediolanensi celebrari ceperunt. Ipse etiam Ambrosius imperatori Theodosio propter mortem innocentium ' copiam ingrediendi ecclesiam denegavit * nec prius dignum judicavit cetu Ecclesie ' donec publicam ageret penitentiam.

36.5 Lectio quinta.

Cum autem imperator assereret David adulterium ' et homicidium perpetrasse * responsum ilico est : « Qui secutus es errantem * sequere corrigentem ! » Quod ubi audivit * ita suscepit ' ut publicam penitentiam non abhorreret. Erat autem Ambrosius multe abstinentie multarum vigiliarum + cui prandendi numquam consuetudo fuerit nisi die sabbato et dominico * vel cum celeberrimorum martirum essent natalitia. Nec operam declinabat scribendi * nisi cum aliqua infirmitate teneretur. In rebus etiam divinis fortissimus fuit + in tantum ut quod solus implere solitus erat circa baptizandos * quinque postea episcopi vix implerent.

36.6 Lectio sexta.

Tempore quo ordinatus est ' aurum omne et argentum quod habere poterat ' Ecclesie vel pauperibus * predia vero, reservato fructu germane sue ' dedit Ecclesie. Quotienscumque illi aliquis lapsus suos confessus esset * ita flebat ' ut etiam illum flere copelleret.2 Flebat etiam amarissime ' quotienscumque nunciatum illi fuerat de obitu cujuscumque sancti sacerdotis + non quia recesserat ' sed quia se precesserat * vel quia difficile esset inveniri virum ' qui summo sacerdotio dignus haberetur.

36.7 Lectio septima.

Ipse etiam de sua morte predixit * quod usque Pascha nobiscum futurus esset. Quod quidem meruit * obsecrando quod maturius liberaretur. Ingemiscebat enim cum videret avaritiam increscere * et maxime in his qui in potestatibus erant constituti. Ante paulos vero dies quam lectulo detineretur ' cum quadragesimum tercium psalmum dictaret + me vidente in modum scuti brevis ' ignis caput ejus cooperuit * atque paulatim per os ingressus est. Post quod facta est facies ejus tamquam nix. Postea reversus est ad speciem suam * et ipso die scribendi finem fecit.

36.8 Lectio octava.

Cum autem suaderent illi egrotanti ' ut vivendi peteret a Domino commeatu * respondit : « Non ita vixi inter vos * ut pudeat me vivere. Nec timeo mori * quia bonum Dominum habemus. » In loco autem in quo jacebat ' vidit Dominum Jesum advenisse ad se * et arridentem sibi. Tempore autem quo migravit * ab hora undecima usque ad illam qua emisit spiritum ' expansis manibus in modum crucis oravit. Honoratus autem sacerdos ecclesie Vercellensis ' cum in superiore domo se ad quiescendum composuisset * tercio audivit vocem dicentis sibi : « Surge ' festina * quia modo est recessurus . » Qui descendens * obtulit ei sanctum Domini Corpus. Quo accepto ubi deglutivit emisit spiritum * et ad ecclesiam majorem corpus portatum est. Ibique fuit nocte qua vigilavimus in Pascha.

36.9 Lectio nona.

Plurimi autem infantes baptizati cum a fonte venirent ' viderunt eum * ita ut aliqui sedentem in cathedra ' alii vero ascendentem digito ostenderent. Plurimi autem stellam super corpus ejus se videre narrabant. Cum autem corpus levaretur portandum ad basilicam Ambrosianam ubi positus est * ita ibi demonum turba clamabat se ab illo torqueri ' ut ejulatus eorum ferri non posset.

37- Ambrosius, TP

s, 4 IV

In festo beati Ambrosii si fuerit in tempore paschali.

Paulinus episcopus ad Augustinum, ubi supra. T .

37.1 Lectio prima.

Quodam tempore cum ad quamdam ecclesiam declinasset Ambrosius ad ordinandum ibi catholicum episcopum ' et Justina regina per Arrianos hoc vellet fieri + quedam de virginibus Arrianorum in ipsum tribunali ecclesie existentem manus injecit * volens eum de ecclesia expellere. Cui respondit : « Etsi ego indignus sum sacerdotio * tamen non decet te in sacerdotem manus inicere. » Ipsa vero in crastino subito expiravit. Alio tempore quidam carrum paravit juxta ecclesiam * ut ipse sicut procurabat Justina ' raptus in exilium facilius traheretur. Sed judicio Dei * in eodem carro ipse eodem die anno sequenti ductus est in exilium. Quidam hereticus ipso predicante in ecclesia ' vidit angelum ad aures ejus * propter quod ad fidem conversus est.

cf. BHL 377

37.2 Lectio secunda.

Quidam aruspex temporibus Justine ' ecclesie cacumen ascendens ' sacrificavit * ad excitanda populi odia contra eum. Tandem autem cum propter maleficia sua a judice torqueretur * clamabat se magis torqueri ab angelo Ambrosii. Dicebat etiam quod demones quandoque missi ab eo ad Ambrosium ' narrassent se appropinquare ad fores ejus non potuisse * cum ignis insuperabilis domum ejus communiret ' qui eos etiam a longe ureret. Alio tempore cujsdam brachium quod ad eum occidendum extenderat * obriguit. Sed cum confessus esset quod Justina eum miserat * convaluit. Quemdam demoniacum ingredientem Mediolanum Demon dimisit * egredientem vero arripuit. Requisitus vero ab exorcistis quare hoc fecisset * respondit ' quod timens Ambrosii presentiam ad tempus recessisset.

37.3 Lectio tercia.

[197b]

Cum quidam casu lapsus prostratus jaceret et alius rideret * dixit ei Ambrosius : « Tu qui stas * videas ne cadas. » Quo audito * statim qui riserat cecidit. Cum ipso egrotante quidam tractarent ' quis esset episcopus ordinandus post eum * voce ita suppressa ut vix se invicem audirent ' quasi interesset tractatui ' licet longe ponitus exclamavit tertio : « Senex ' sed bonus ! » Cum post mortem ejus quidam presbiter in convivio positus coram multis ipsi detraheret * subito vulnere gravi percussu de eodem loco manibus alienis sublatus ' positus est in lectulo atque adductus.

38- Tiburtius, Valerianus et Maximus, mm.

tl, 14 IV

In festo beatorum martirum Tyburtii, Valeriani et Maximi.

Ex gestis beate Cecilie. T .

38.1 Lectio prima.

Valerianus sponsus beate Cecilie ' et Tyburtius frater ejusdem Valeriani ' ad predicationem beate Cecilie ' conversi ad Christum ' et ab Urbano papa baptizati + ad hoc cotidie vacabant ' ut preciosas facerent martyrum sepulturas * elemosinis et pietatibus insistentes. Accusati igitur apud Almachium prefectum ' quod facultates suas ' in nescio quas viles personas expenderent + et quod punitos a se pro sceleribus ' cum gloria sepelirent * tenti ab apparitoribus ' presentantur eidem. Ipsis igitur publice se christianos esse confitentibus * facta est longa concertatio de fide Christi et ydolatria ' inter ipsos et Almachium. Cumque in omnibus ab ipsis confunderetur * tandem jussit ut ducti ad statunculum Jovis ' aut sacrificarent ' aut sententia exciperent capitalem.

cf. BHL 1495

38.2 Lectio secunda.

Tunc gloriosi martyres tenti a Maximo corniculario prefecti * ducebantur ad locum ydoli. Cepit autem flere Maximus super eos * videns quod ad interitum ' quasi ad epulas festinarent. Tunc Tyburtius dixit ei : « Nos nisi pro certo didicissemus alteram esse vitam perpetuam * numquam nos istam amittere gauderemus. » Dicit ei Maximus : « Et que potest esse altera vita ? » Dicit ei Tyburtius : « Anima hominis ' induitur corpore sicut vesimento. Et cum moritur + expoliata vestimento isto ' transit ad delicias paradysi si sancta est * et deliciis affluens tempus resurrectionis exspectat. » Dicit ei Maximus : « Contempnerem et ego vitam istam * si certum esset michi quod loqueris. » Dicit ei Valerianus : « Si promittis nobis quod ab erroribus tuis peniteas * faciet te Dominus certum de his in hora qua pro sui nominis confessione ' tunicas istas corporeas deponemus. »

38.3 Lectio tercia.

Tunc Maximus juramento promisit se decetero crediturum in illum qui alteram vitam isti facit succedere * si quod promittebant impleretur. Tunc dixerunt martyres : « Impetra nobis ut dentur nobis indutie una die ' et ad domum tuam ' ducamur * et faciemus ad te venire purificatorem ' qui faciet te videre hoc quod promisimus. » Quod cum factum fuisset + venit Cecilia nocte cum sacerdotibus * et baptizatus est Maximus cum tota domo sua. In crastino igitur cum Tyburtius et Valerianus suscepissent martirium * Maximus jurando asserebat dicens : « Vidi angelos Dei fulgentes sicut sol ' in hora qua percussi sunt gladio + et1 egredientes animas eorum de corporibus quasi virgines de thalamo ' in gremio suscipientes * remigio alarum suarum ferebant ad celos. » Cui cum ydolatre cum lacrimis cerdidissent ' et ad Christum conversi fuissent ' et hoc pervenisset ad Almachium + tam diu fecit Maximum plumbatis tundi * quousque ad vitam eternam ' cujus amore crediderat pervenisset. Sancta autem Cecilia fecit eum sepeliri juxta Tyburtium et Valerianum * et in sacophargo ejus sculpi fenicem ad indicium fidei ejus ' qui exemplo fenicis ' se inventurum resurrectionem credidit.

39- Georgius, m.

s, 23 IV

In festo beati Georgii martiris.

Ex gestis ejus. T .

39.N

Nota quod kalendarium Bede dicit quod Georgius passus est in Persida in civitate Diospoli. Et quidam liber de locis transmarinis dicit quod quiescit in civitate Dyospoli que prius Lidda vocabatur, et est juxta Joppen super mare. Vita ejus que legitur in Francia dicit quod passus est sub Daciano Hyspaniarum preside, sub Diocleciano et Maximiano imperatoribus. Sed alia ejus vita in antiquis libris Lothoringie dicit quod passus est sub Daciano imperatore Persarum, presentibus .LXX. regibus de imperio ejus. Unde et in Niceno concilio inter apocrifas scripturas numeratur ejus legenda, quia martirium ejus certam relationem non habet ; verumtamen quod hic decerptum est de ejus passione contrarietatem non habet.

39.1 Lectio prima.

Beatus Georgius vir illustris de Capadocia ' terreni imperii clamide exutus ' indutusque habitu quo se christianum diutius non celaret * in medium sacrificantium sese injecit in conspectu presidis. Propter quod cruciatus est ungulis ' lampadibus ardentibus1 ad latera applicatis2 ' verberibus ac plagis sale confricatis et in rota convolutus. Cum autem nullatenus vinci posset ' sed potius magum qui ad eum3 subvertendum venerat convertisset ' et ad ejus preces ignis de celo descendens templum cum ydolis et multis paganis combussisset * tandem muniens se signo crucis ' a spiculatore percussus ' martyrium complevit.

cf. BHL 3363/3392 ?

39.2 Lectio secunda.

Gregorius Turonensis.4

Multa de Georgio martyre miracula gesta cognovimus * de quibus pauca locuturus sum. Hujus enim reliquie ' cum reliquorum sanctorum a quibusdam ferebantur. Sed cum portitores ad locum quemdam Lemovicini termini advenissent * ubi jam pauci clerici [197c] consertum ligneis tabulis habentes oratorium ' Dominum assidue precabantur * mansionem postulant. Susceptique benigne * noctem cum fratribus psallendo deducunt. Mane autem facto * apprehensam capsulam levare penitus non valebant.

Gregorius Turonensis, In Gloria martyrum, cap. 100, p. 554, l. 35 et p. 555, l. 1-5.
BHL 3397
CPL 1024

39.3 Lectio tercia.

Denique cum iter agere sine pignore sancto nequirent ' et eis maximus dolor animi insedisset * intelligunt inspirante Deo aliquid sibi ex his in loco oportere relinquere. Tunc inquisitis ligaturis divisisque particulis ' seniori qui cellule preerat largiuntur * reliquentes partem patrocinii ' sumentes facultatem quo voluerant abeundi. Habentur etiam ejus reliquie in vico quodam Cenomanensi * ubi multa plerumque miracula ostenduntur. Nam ceci ' claudi ' frigoretici ' vel reliqui infirmi * sepius ibi sanitatum gratia munerantur.

ibid. p. 555, l. 6-12.

40- Marcus, evg.

sd, 25 IV

In festo beati Marci evangeliste.

Ex duobus sermonibus Petri Damiani, isto videlicet et alio « Ecce video ». Å .

40.1 Lectio prima.

Hodie, dilectissimi, velut preciosus auro radianti berillus imprimitur * dum illu(s)cescente1 beati Marci sollemnitate paschale nobis gaudium geminatur. Et apte dum sancta Ecclesia in festis paschalibus perseverat beatus vir feliciter transiit + quia per martirii palmam seculum hoc triste deseruit * et triumphalis glorie titulos ' angelorum choris laureatus invexit.

Fuit autem sicut autentica tradit antiquitas ' levita secundum carnis originem + sacerdos secundum ordinis dignitatem * conversus ad fidem ' Petri in baptismate filius ' atque in divino sermone discipulus. Evangelium in Ytalia magistro nesciente descripsit * descriptum ' ejus judicio obtulit. Qui pium comperiens furtum ' gaudensque suum interpretem tenuisse sincerissimam veritatem + auctoritatis robur tribuit * legendumque universali Ecclesie delegavit.

Petrus Damiani, s 14, CCCM 57, l. 1-10, p. 63 et l. 130-138, p. 66.

40.2a Lectio secunda.

Postmodum ad Egiptum transiens ' per Libiam Marmorice ' et Samarie ' fidei semen spersit. Pentapoleos quoque gentilibus * Evangelium predicavit.

Episcopus autem factus ' Alexandrinam fundavit Ecclesiam * eamque magistri sui nomini fideliter dedicavit.

Ideoque sedes illa post Romam secundum obtinet thronum.

ibid. l. 138-141, 145-147 et 150-152, p. 66-67.

40.2b

Tantam autem Deus ei predicationis gratiam prerogavit * ut omnes qui tunc ad fidei rudimenta confluerent ' mox per continenciam ac totius sancte conversationis instantiam tanquam ad monastice perfectionis fastigium pervolarent.

Ad quod non modo miraculorum prodigiis non modo predicationis eloquiis * sed eximiis provocabat exemplis.

Id., s 15, l. 38-42 et 61-64, p. 76.

40.3a Lectio tercia.

Octavo quoque Neroniani imperii anno * triumphalem martirii palmam obtinuit. Et beatus Petrus septennio supervixit. Factum est autem ut ad Ytaliam deinde sit reversus * ut terra in qua sibi datum est Evangelium ' scribere ' sacras mereretur ejus reliquias possidere.

ibid. l. 78-86, p. 77.

40.3b

Beata es, o Alexandria * triumphali hujus sanguine purpurata ! Felix et tu, Italia * corporis hujus thesauro dives effecta ! Sic Oriens per egiptum * Occidens per romanum decoratur imperium. Sit illi gloria * qui sanctos suos mirabiles facit in secula seculorum, amen.

Id., s 14, l. 379-384, p. 72-73.

41- Vitalis, m.

tl, 28 IV

In festo beati Vitalis martiris.

41.N

Nota quod Ambrosius in epistola quam mittit per Ytaliam de inventione corporum Gervasii et Prothasii dicit se ad caput eorum reperisse libellum, in quo scripta erant hec que hic de beato Vitale patre eorum narrantur. Å .

41.1 Lectio prima.

Vitalis miles cum Paulino judice suo Ravennam ingressus * vidit christianum ' Ursicinum nomine ' arte medicum ' post tormenta capitalem accepisse sententiam. Cum autem decollandus venisset ad Palmam ' locum scilicet sic nominatum * expavit. Tunc exclamavit Vitalis ' dicens : « Noli, noli, Ursicine medice ' qui alios curare consuevisti * te ipsum eterne mortis jaculo vulnerare. Et qui per passiones venisti ad Palmam * noli perdere coronam ! » Audiens hec Ursicinus genua posuit * et agens penitentiam quod expavisset ' martir effectus est. Statimque Vitalis corpus rapiens sepelivit * et ad judicem ultra venire contempsit.

< BHL 3514

41.2 Lectio secunda.

Paulinus autem eum teneri mandavit ' et levari in eculeo * ut posset ejus animum ad sacrificandum evertere. Cui Vitalis : « Infinita tibi dominatur stulticia * ut putes me decipere ' qui alios a periculo deceptionis liberare studui. » Tunc Paulinus : « Ducite eum ad Palmam. Et si sacrificare contempserit ' facite foveam in terra quousque veniatis ad aquam * et ibi eum supinum deponite ' terra et lapidibus obruentes. » Quod cum fuisset impletum * Dominus ita martyrem consecravit ' ut sacerdos Apollinis qui hoc consilium dederat ' a Dyabolo arreptus ' ibi clamaret : « Incendis me, martir Christi ! » Post vero precipitatus a Dyabolo in flumine * expiravit.

41.3 Lectio tercia.

Sanctus autem martir juxta civitatem Ravennensium positus * prestat beneficia credentibus. Valeria autem conjux ejus dum vellet corpus sancti Vitalis afferre * a christianis prohibita ' et in visionibus sepe admonita est ' ne sanctum corpus a malo homine bene positum violaret. Cum autem reverteretur ad urbem Mediolanensium * ydolatras sacrificantes Silvano incurrit. Qui cum eam hortarentur secum epulari ' et illa diceret « christiana sum ' non licet michi de Silvani vestri sacrificiis manducare » * tanta eam cede mactaverunt ut vix seminecem eam sui ad urbem perdu-[197d]-cerent. Ubi infra tridium migravit ad Christum.

42- Petrus martyr

td, 29 IV

In festo beati Petri martyris de ordine fratrum predicatorum.

Ex litteris canonizationis Innocencii pape. Å .

42.1 Lectio prima.

Beatus Petrus, Lombardus origine, de ordine fratrum predicatorum '

in ipso ordine triginta fere annorum spacio fultus caterva virtutum ' sic profecit ' circa ipsius maxime defensionem fidei pro qua totus ardebat * quod contra illius diros hostes ' ferventi spiritu continuum certamen exercens ' suum tandem agonem diutinum ' victrici superante martyrio ' feliciter consummavit. Et sic ipse Petrus firmus in petra fidei ' petra demum passionis allisus * ad petram Christum digne laureandus ascendit. Porro ne sacra suorum actuum nos exempla pretereant * aliqua de vita ejus ad profectum audientium reseramus. Ipse namque veritatis filius ' et bonitatis alumnus ' conversatione conspicuus ' spectabilis fama et opinione mirabilis + miro prefulsisse nitore mundicie ' virginitatem integre custodisse ' nec mentis habuisse nec corporis corruptelam ' et nullius mortalis criminis sensisse contactum * firma suorum confessorum assertione monstratur. Carnem suam assidua cibi et potus parcitate restrinxit * et in Domini justificationibus assidue exercebatur. Nocturna quidem silentia humane deputata quieti ' post dormitionem brevem decurrebat in studiis lectionum * et somni tempus vigiliis occupabat. Dies autem impendebat commodis animarum + vel sedulis immorando predicationibus ' vel confessionum audientie insistendo ' aut hereticum dogma pestiferum ' validis rationibus confutando * in quibus specialis dono gratie noscitur claruisse.

Innocentius IV, bulla « Magnis et crebris », BOP I, p. 228a.
< BHL 6722

42.2 Lectio secunda.

Devotione insuper gratus ' humilitate lenis ' obedientia placidus ' benignitate suavis ' pietate compatiens ' patientia constans ' caritate prestabilis ' et in cunctis morum maturitate compositus * alios profusis virtutum aromatibus attrahebat. Fervens quoque amator fidei ' cultor precipuus ' propugnator ardentior + sic animo suo illam impresserat ' sic se totum in illius manciperat obsequium * quod queque ipsius verba et opera virtutem fidei redolebant. Pro hac quoque mortem subire cupiens ' hoc principaliter a Domino attentis et crebris supplicationibus postulasse probatur * quod non sineret eum ex hac luce migrare ' nisi sumpto pro illa calice passionis. Unde quia meruit tantus athleta specialem palmam de pugna tam strenua reportare * ac in celibem patriam sertis1 presignitus roseis introire + cum de civitate Cumana ubi fratrum sui ordinis ibi morantium prior erat ' Mediolanum pergeret ' pro exequenda inquisitione contra hereticos sibi ab Apostolica Sede [c]o[m]missa ' sicut in publica predicatione predixerat * quidam de ipsorum hereticorum credentibus prece illorum inductus et pretio ' in eum iter salutaris propositi prosequentem funestus insiliit. In agnum utique lupus ' ferus in mitem ' in pium impius + furibundus in mansuetum ' in modestum2 effrenis * prophanus in sanctum. Sacrum autem illius caput gladio crudeliter impetens ' diris in eum impressis vulneribus ' et saciato sanguine justi ense + venerandum illum non divertentem ab hoste ' sed exhibentem se protinus hostiam ' et cesoris sustinentem in patientia truces ictus * dimisit ' spiritu petente superna ' in ipso loco passionis occisum.

ibid. p. 228-229.

42.3 Lectio tercia.

Quia vero non voluit Dominus ipsius abscondere sanctitatem * nec in vita latere sic potuit quin miraculorum claritate pateret. Cujusdam et enim nobilis filium pre nimio et horribili totius gule tumore nec loqui nec spirare valentem ' levatis ad Deum manibus ' et crucis in eum facto signaculo ' illoque accipiente ipsius capam ' et in infirmo superponente3 loco * sanavit.

Post mortem vero ipsius lampades ad sepulcrum ejus venerabile ' dependentes * pluries per seipsas ' absque omni humano studio et ministerio ' divinitus sunt accense. Quia conveniens nimis erat ' ut quoniam igne ac lumine fidei excellenter claruerat * singulare de ipso ignis et luminis miraculum appareret. Quidam autem dum vesceretur cum aliis ' et ipsius sanctitatem et miracula depravaret + sumpto quodam sub hac obtestatione morsello quod eum non posset si circa hec delinqueret transglutire * sensit mox ipsum suo gutturi sic herentem ' ut eum inducere vel educere non valeret. Quare ilico penitens ' et jam vultus mutato colore ' quasi sentiens vicine mortis eventum + facto intra se voto quod linguam decetero ad talia non laxaret * fuit protinus illo evomito liberatus.

Alii etiam diversis infirmitatibus occupati ' qui sepulchrum ejus in vehiculis et aliis sustentaculis adierunt * exinde postmodum plena incolumitate recepta * sine aliquibus subsidiis rediere. Ad hec magna hereticorum ' et ipsorum credentium multitudo ' cum tantam fidei adverterent efficaciam et ad eam tot certis et apertis signorum indiciis ' tanquam quibusdam preconibus clamantibus vocarentur + nec possent quasi tam valide illorum instantie non parere * ad ipsius lucem fidei de sui erroris nubilo est conversa. Quid plura ? His et quam multis aliis miraculis gloriosis ' magnificavit Dominus sanctum suum * et colendum exhibuit universis.

ibid. p. 229.

43- Philippus et Jacobus, app.

sd, 1 V

In festo beatorum apostolorum Philippi et Jacobi.

Hieronimus, De Viris illustribus. Å .

43.1 Lectio prima.

[198a]

Jacobus qui appellatur frater Domini ' cognomento « justus » ' ut nonnulli existimant, Joseph ex alia uxore ' ut autem michi videtur, Marie sororis matris Domini filius * post passionem Domini statim ab apostolis '1 Jherosolimorum episcopus est ordinatus.

Hegisipus quoque vicinus apostolorum de Jacobo narrans * ait :

« Hic ab utero matris sanctus fuit + vinum et siceram non bibit * carnem nullam comedit. Numquam attonsus est ' nec unctus unguento * nec usus balneo. Huic soli licitum erat ingredi sancta sanctorum. Siquidem vestibus lineis non utebatur * sed laneis. Solus ingrediebatur templum + et flexis genibus pro populo deprecabatur * in tantum ut camelorum duriciam traxisse ejus genua crederentur. » Dicit et multa alia que enumerare longum est.

Hieronymus, De viris illustribus, cap. II, p. 7, l. 20-25 et 29-30, et p. 8, l. 2-10.
CPL 616

43.2 Lectio secunda.

Josephus quoque refert ' et Clemens * mortuo Festo missum esse a Nerone successorem ejus Albinum. Qui cum necdum pervenisset + Ananus pontifex adolescens ' Anani filius ' de genere sacerdotali ' accepta occasione principatus ' consilium congregavit + et compellens publice Jacobum ut Christum Dei filium denegaret * contradicentem jussit lapidari. Precipitatus autem de pinna Templi ' cum fractis cruribus adhuc semianimis tollens ad celum manus diceret ' « Domine, ignosce eis ' quid enim faciunt nesciunt » [cf. Luc. 23, 34] * fullonis fuste in cerebro percussus interiit. Tradit idem Josephus tante eum sanctitatis fuisse ' et celebritatis in populo * ut propter ejus necem ' creditum sit Jerosolimam subversam.

ibid. p. 8, l. 11-26.

43.3a Lectio tercia.

Ysidorus, in Libro de ortu, vita etc.

Philippus a Bethsaida civitate ' unde et Petrus ' Gallis predicat Christum * barbarasque gentes vicinasque tenebras ' et tumenti occeano conjunctas ad scientie lucem ' fideique portum deducit. Deinde in Jerapoli Frigie provincie urbe ' crucifixus lapidatusque obiit * rectoque sepultus cadavere simul cum filiabus suis ibidem requiescit.

Isidorus Hispalensis, De ortu, cap. 72, p. 209.
CPL 1191

43.3b

Beda super Marcum.2

Hic interpretatur os lampadis + et recte * quia lumen gratie quo ipse illustratus est ' confestim fratri scilicet Nathanaeli propinare studuit per oris officium ' dicens : « Quem scripsit Moyses in lege et prophete * invenimus Jesum filium Joseph a Nazareth. » [Jo. 1, 45]

Beda Venerabilis, In Marcum, I, CCSL 120, l. 1357-1362, p. 471.
CPL 1355

43.3c

Rabanus super Marcum.3

Recte quoque dicitur os lampadis + quia quod se de lumine minus habere persensit * supliciter4 a Domino quesivit dicens : « Domine, ostende nobis Patrem. » [Jo. 14, 8]

Non inventum esta.

44- Inventio Sancte Crucis

sd, 3 V

In Inventione sancte Crucis.

Ex Hystoria ecclesiastica libro .X.

44.N

Et nota quod in hystoria de inventione Crucis sunt quedam quibus contradicunt Hystoria tripertita, et Ecclesiastica, et Vita sancti Silvestri, et Gesta pontificum Romanorum. Set in his que hic dicuntur de inventione Crucis, ex Ecclesiastica Historia, non est contradicio1 apud aliquos.

44.1 Lectio prima.

Helena Constantini mater * femina incomparabilis fide ' religione animi ac magnificentia singulari ' cujus vere Constantinus esset filius et crederetur ' divinis amonita visionibus ' Jerosolimam petit * atque ibi locum in quo sacrosanctum corpus Christi patibulo affixum pependerat ' ab incolis requirit. Qui idcirco ad inveniendum difficilis erat * quod ab antiquis persecutoribus simulacrum in eo fuerat Veneris defixum + ut siquis christianorum in loco illo Christum adorare voluisset * Venerem videretur adorare. Et ob hoc infrequens ' et pene oblivioni datus fuerat locus. Sed cum, ut supra diximus, religiosa femina properasset ad locum ' celesti indicio designatum * cuncta ex eo prophana et polluta deturbans ' in altum purgatis ruderibus ' tres confuso ordine reperit cruces. Sed obturbabat reperti muneris leticiam * uniuscujusque crucis indiscreta proprietas.

Rufinus, Hist. eccl., X, 7, vol. II, p. 969, l. 11-23.
< BHL 4164
cf. CPG 3495

44.2 Lectio secunda.

Aderat quidem et titulus ille qui grecis et latinis atque hebraicis litteris a Pilato fuerat conscriptus * sed nec ipse satis evidenter dominici prodebat signa patibuli. Hic jam humane ambiguitatis incertum * divinum flagitat testimonium. Accidit in eadem urbe ' primariam quandam loci illius feminam gravi egritudine confectam * seminecem jacere. Macharius per idem tempus Ecclesie illius episcopus erat. Is ubi cunctantem reginam atque omnes pariter qui aderant vidit * « Afferte huc, inquit, totas que reperte sunt cruces + et que sit que portavit Dominum * nunc nobis adaperiet Deus. »

ibid. p. 969, l. 23-26 et p. 970, l. 1-6.

44.3 Lectio tercia.

Et ingressus cum regina pariter et populis ad eam que decumbebat * defixis genibus ' hujuscemodi ad Deum precem fudit : « Tu Domine qui per unigenitum filium tuum salutem generi humano per passionem crucis conferre dignatus es ' et nunc in novissimis temporibus aspirasti in corde ancille tue perquirere lignum beatum in quo Salus nostra pependit * ostende evidenter, ex his tribus, que crux fuerit ad dominicam gloriam ' vel que extiterint ad servile supplicium + ut hec mulier que semiviva decumbit ' statim ut eam lignum salutare contigerit * a mortis januis revocetur ad vitam. » Et cum hec dixisset * adhibuit primo unam ex tribus ' et nichil profecit. Adhibuit secundam * nec sic quidem aliquid actum est. Ut vero admovit tertiam ' repente apertis occulis mulier consurrexit * et stabilitate virium recepta ' alacrior multo quam cum sana fuerat tota domo discurrere ' et magnificare Domini potentiam cepit. Sic evidenti indicio regina voti compos effecta * templum mirificum in eo loco in quo crucem repererat ' regia [198b] ambitione construxit.

ibid. X, 7-8, p. 970, l. 6-26.

45- Corona Domini

s, 4 V

In festo corone Domini.

Ex hystoria translationis ejus. T .

45.1 Lectio prima.

Imperio Constantinopolitano per potentiam Vastachii et Auxencii tyranorum Grecie plurimum oppresso ' Balduinus heres dicti imperii de consilio principum et prelatorum latinorum dicti imperii ' venit in Franciam + ab illustri rege Francorum Ludovico suo consanguineo ' et ab aliis amicis suis auxilium petiturus * Johanne de Brenna bone memorie rege Jherosolimitano ' viro strenuo ' fidei et catholico ' socero scilicet suo ' administratore et tutore dicti imperii relicto. Sed dicto Balduino in his et aliis negociis ipsum contingentibus decetero et redire tardante ' dictus Johannes e medio sublatus est. Tunc Constantinopolitane civitatis et terre adjacentis ' et totius imperii status ita per incursus hostium artatus est ' quod relicte dicti Johannis ' et proceribus et vulgo in civitate inclusis ' non permittebantur deferri victualia + nec etiam eis ad vicinos civitati campos * tutus patebat egressus. Ipsi etiam civitati * obsidio parabatur. Propter que mala ' multi de populo et de nobilibus noctu vel alias furtive exeuntes de civitate * per mare vel viarum discrimina fugiebant.

= BHL 4204e

45.2 Lectio secunda.

Quibus domino regi et Blanche religiose matri ejus per ipsum Balduinum flebiliter expositis + dicti rex et regina magnam pecunie quantitatem ei conferunt * stipendiarios et milites adjungunt ' et strenuos bellatores. Perpendens itaque Balduinus devotionem regis et matris ejus erga Deum ' et sepedictum imperium + spineam Christi coronam quam proceres inclusi cogente inopia vendere vel obligare volebant ' que totius imperii titulus erat et gloria specialis * gratis eis confert. Quod rex intelligens a Domino fieri ' nomenque Christi per hoc amplius in Francia dilatandum * annuit cum gratiarum actione. Tunc mittuntur a rege Constantinopolim nuntii sollemnes. Mittit etiam Balduinus ad barones imperii * nuntium specialem. Tanta autem barones ispos ' necessitas ar(c)taverat * quod jam compulsi erant urgente inedia sanctam coronam civibus Venetorum ' pro magna summa pecunie taliter obligare + quod nisi infra certum et breve tempus redimeretur ' ipsa caderet in commissum * ita quod obligatio verteretur in titulum venditionis. Apposuerunt insuper dicti cives in pacto * quod interim Venetias deferetur.

45.3 Lectio tercia.

Corona itaque sigillis procerum in vase aureo signata ' traditaque dictis nuntiis ' adjunctis sibi magnis civibus Venetorum ' quid ageretur finaliter ignorantibus + media hyeme, que nautis solet esse invia ' insidiante Vastachio per diversos sinus maris * prospero cursu nuntii regales ' Venetias duce Domino pervenerunt. Ubi per alios regis nuntios et mercatores francos ' obligationis pecunia persoluta * nuntii prospero itinere Parisius pervenerunt. Ubi a domino rege ' et domino Roberto fratre suo ' tunc comite Attrebatensi ' et multis ecclesiarum prelatis et populis in numeris nudis pedibus ei occurrentibus ' post venerationem sollemnem ad perpetuum honorem1 Domini nostri Jesu Christi et regni conservationem ' in capella regia beati Nicholai honorifice collocatur * anno Domini millesimo ducentesimo tricesimo nono ' in octavis beati Laurentii. Sed quia dies hujus translationis in Franciam celebratur infra octavas beati Dominici patris nostri ' scilicet in crastino beati Laurentii ' qua die primo recepta fuit Senonis * visum est fratribus ut festum istud in crastino inventionis sancte Crucis celebrarent. Ut quia in Christi passione et ludibrio * crucis patibulum et corona spinea concurrerunt + per sollemnitates conjunctas ' ipsius Resurrectionis triumphus et gloria devotorum animis amplius inculcetur * et predicetur vocibus ' et operibus exaltetur.

46- S. Johannes, ante Portam latinam

sd, 6 V

In festo sancti Johannis ante Portam Latinam.

46.1a Lectio prima.

Secundum Johannem, capitulo ultimo.1

In illo tempore * dixit Jesus Petro : « Sequere me ». Conversus Petrus ' vidit illum discipulum quem diligebat Jesus sequentem * qui et recubuit in Cena super pectus ejus ' et dixit : « Domine, qui est qui tradet te. » Et reliqua.

Jo. 21, 19-20.

46.1b

Omelia venerabilis Bede presbiter. Å .

Quia audierat beatus Petrus per passionem crucis se clarificaturum esse Deum * voluit etiam de fratre et condiscipulo cognoscere ' qua esset ipse morte ' perpetuam transiturus ad vitam. Dicit ei Jesus : « Sic2 eum volo manere * donec veniam. Quid ad te ? Tu me sequere. » [Jo. 21, 22] Non, inquit, per passionem martirii eum volo consummari + sed absque violentia persecutoris ' diem expectare novissimum * quando ipse veniens eum in eterne beatitudinis mansionem recipiam. Et quid hoc ad te ? Tu tantum crucis patibulum subeundo * mea te3 vestigia sequi debere memento. Et quidem hanc responsionem Domini ' fratres tunc temporis ita tractabant * quasi Johannes nunquam esset moriturus. Quod non ita esse intelligendum ipse Johannes admonere curavit + qui cum premisisset exisse sermonem istum inter fratres ' quia discipulus ille non moritur * sollerter adjecit ' atque ait : Et non dixit dixit ei Jesus « non moritur » * sed « sic eum volo manere donec veniam ' quid ad te. » [Jo. 21, 23]

Beda Venerabilis, H I 9, CCSL 122, l. 96-112, p. 62-63.
PD I 33
CPL 1367

46.2 Lectio secunda.

Non ergo putandum quia discipulus ille non sit mortuus in carne * quia nec Dominus hoc de ipso futurum predixit. Et psalmista ait : Quis est homo qui vivit + et non videbit mortem ? [Ps. 88, 49] Sed ita potius intelligendum est * quod ceteris discipulis Christi passionem consummatis ' ipse in pace [198c] Ecclesie ' adventum vocationis expectaverit. Et hoc est quod ait Dominus ' sic eum volo manere donec veniam + non quia non et ipse multos antea labores pro Domino ' pressurasque malorum toleraverit * sed quia ultimum in pace senium finierit ' ut pote Ecclesiis Christi per Asyam quam regebat longe jam lateque fundatis. Nam et in Actibus apostolorum cum ceteris apostolis flagellatus invenitur ' quando ibant gaudentes a conspectu concilii ' quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati [Act. 5, 41] * et a Domitiano Cesare in ferventis olei dolium missus ' in Ecclesiastica narratur hystoria + ex quo tamen divina se protegente gratia ' tam intactus exivit * quam fuerat a corruptione concupiscentie carnalis extraneus. Nec multo post ab eodem principe propter insuperabilem evangelizandi constantiam in Pathmos insulam est exilio relegatus * ubi humano licet destitutus solatio ' divine tamen visionis meruit et allocutionis crebra consolatione relevari.

ibid. l. 112-132, p. 63.

46.3 Lectio tercia.

Denique ibidem Apocalipsim quam ei Dominus de statu Ecclesie presentis vel future revelavit * manu sua conscripsit. Unde constat promissionem sic manendi donec veniret Dominus ' non eo pertinere quod sine labore certaminis victurus esset in mundo * sed illo potius quod sine dolore passionis transiturus esset e mundo. Sicut enim in Patrum litteris invenimus + cum longo confectus senio sciret imminere diem recessus sui * convocatis discipulis suis post monita exhorationum ' ac missarum celebrationem ' ultimum eis vale fecit. Deinde descendens in defossum sepulture sue locum ' facta oratione appositus est ad patres suos * tam liber a dolore mortis ' quam a corruptione carnis invenitur alienus. Atque ita completa est veridica Salvatoris sententia * quia sic eum voluerit manere donec ipse veniret.

ibid. l. 132-145, p. 63-64.

47- Gordianus et Epimachus, mm.

tl, 10 V

In festo sanctorum martyrum Gordiani et Epimachi.

Ex gestis eorum. T .

47.1 Lectio prima.

Cum Julianus imperator persequeretur christianos * Gordianus vicarius ejus de mandato suo sanctum Januarium volebat compellere ad sacrificandum. Sed tandem per predicationem ipsius Januarii conversus ' perrexit flens ad uxorem suam Marinam * et simul coram Januario prostrati ' veniam et baptismum petebant. Ad hec Januarius respondit : « Videte si bene creditis * et ne quid in absconditis teneatis. » Marina respondit : « Unam ymaginem Jovis repositam habemus * pro qua Dei martires torquebantur. »

cf. BHL 3612/3613 ?

47.2 Lectio secunda.

Ductus itaque Januarius in thalamum ' simulacrum apprehendit * et igne illud conflans ' in cloacam projecit. Et ita baptizavit Gordianum * cum uxore ' et aliis quinquaginta tribus. Post quatuordecim dies jussit Julianus imperator Clementiano tribuno * ut videret si Januarius sacrificare ydolis consensisset. Quod si Januarius non fecisset * cesus fustibus interiret.

47.3 Lectio tercia.

Videns ergo Clementianus etiam Gordianum ad fidem Christi conversum per Januarium presbiterum * cucurrit hec nuntiare Juliano. Qui iratus nimis ' jussit Januarium exilio condemnari * Gordianum vero a Clementiano loco ejus substituto ' nolentem sacrificare ' decollari. Decollatus ergo * quinque diebus ad canes proicitur. Sed inventus custoditus ab eis, non lesus * a familia sua nocte raptus ' sepelitur in cripta ' ubi jam pridem sepelierat sanctum Epimachum non longe ab Urbe ' miliario fere uno.

48- Nereus, Achilleus et Pancratius, mm.

tl, 12 V

In festo sanctorum martirum Nerei, Achillei atque Pancracii.

Ex gestis Nerei et Achillei. T.

48.1N

Et nota quod Eutices, Victorinus et Maro servi Christi rescripserunt de insula Marcello fideli in Christo de hujusmodi passione, Nerei scilicet et Achillei.

48.1 Lectio prima.

Domitilla neptis Domitiani imperatoris ' desponsata Aureliano filio cujusdam consularis * per Nereum et Achilleum eunuchos et cubicularios suos a beato Petro baptizatos ' ad fidem et virginitatis amorem inducta est. Et veniens ad eam sanctus Clemens episcopus * Deo virginem consecravit. Quod audiens Aurelianus * impetravit a Domitiano ut si sacrificare nollet ' cum Nereo et Achilleo exilium insule Pontiane subiret. Postea pergens ipse ad insulam * Nereum et Achilleum verbis et muneribus inducebat ' ut virgini suaderent. Sed illi magis eam in Domino confortabant. Unde verberibus, eculeo et flammis ad sacrificia compelluntur * et omnino respuentes pariter decollati sunt.

cf. BHL 6063 ?

48.2 Lectio secunda.

Ex gestis sancti Pancracii. T .

Temporibus Dyocletiani, Pancratius nobilissimus juvenis, mortuis parentibus qui, cum essent christiani, eum religiose instruxerant * facultates suas pro nomine Crucifixi cotidie expendebat. Accusatus autem super his ' et etiam super deorum blasphemia * presentatus est coram imperatore. Cum autem nec minis nec promissionibus a Christo posset avelli ' sed potius, licet puer . XIIII^a. annorum ' ipsum imperatorem confunderet * jussu ejus ductus est in viam aureliam. Et velud agnus hylaris et gaudens ductus ad victimam + consignans se signaculo Christi * gladio consummatus est.

cf. BHL 6420

48.3 Lectio tercia.

Gregorius Turonensis. Å .1

Est autem haud2 procul ab Urbis muro Pancratius martir * valde in perjuris ultor. Ad hujus sepulcrum si cujusquam mens insana juramentum inane proferre voluerit + priusquam sepulcrum ejus adeat ' hoc est antequam ad cancellos qui sub [198d] arcu habentur ' ubi clericorum psallentium stare mos est ' accedat * aut arripitur a demone ' aut cadens in pavimento amittit spiritum. Nam ferunt plerosque juxta basilicas apostolorum sive aliorum martyrum commanentes non alibi pro hac necessitate ' nisi templum expetere beati Pancratii + ut ejus severitatis censura ' aut veritatem audientes credant * aut pro fallacia ' judicium martiris experiantur.

Gregorius Turonensis, In Gloria martyrum, cap. 38, p. 512, l. 31-32 et p. 513, l. 1-3 et 5-8.
BHL 6428
CPL 1024

49- Translatio sancti Dominici, ETP

tda, 23 Vb

In Translatione beati Dominici quando contingit extra Tempus Paschale.

[...]

50- Translatio sancti Dominici, in mensa(a)

50.R

Residuum legi potest in mensa.1

[...199ad...]

51- Translatio sancti Dominici, TP

td, 23 Va

In Translatione beati Dominici in Paschali Tempore.

[...200a]

Finis lectionis.

[...]

52- Urbanus, p. et m.

tl, !25 V

Sancti Urbani pape et martyris.

Ex gestis ejus. T .

52.1 Lectio prima.

Urbanus civis Romanus ' genere nobilis ' sed sanctitate nobilior ' ab infantia christianus ' virtute abstinentie et castitatis ornatus ' successit sancto Calixto pape * persecutione christianorum adhuc crudeliter seviente. Cujus dignitatis officium ' optimis virtutum studiis adornans ' multotiens damnabatur ex Urbe * sed a fidelibus clam retractus in tertio ab Urbe miliario, convenientibus ad se populis ' continue predicavit. Interea Urbe diversis imperatorum successionibus variata ' Alexander filius Mamee regnare cepit * et precibus matris sue quam Origenes converterat ' coactus est ut in christianos clemens fieret. Cui ille quidem consensit * nec tamen edictis censuit.

cf. BHL 8383/8389 ?

52.2 Lectio secunda.

Almachius itaque prefectus ' inimicus omnis boni insidiabatur occultatis + et publice egressos puniebat * et inter sanctos reliquos quos occidit ' beatam Ceciliam decollavit. Quam sanctus Urbanus inter sepulcra martirum sepelivit. Carpasius igitur sanctum Urbanum inquirens ' in quodam antro ipsum cum tribus pre[s]biteris ' et tribus diaconibus orantem inveniens * statim eos Almachio presentavit. Jubenturque protinus ' aut sacrificare Jovi * aut carceri mancipari. Rapiuntur sancti a tribunali * ut homicide ' ut Urbis incensores ' ut Rei publice publici pervasores. Et confortantes tota nocte christianos * mane facto ' Almachio presentantur. Et durissime verberati * iterum in carcerem detruduntur.

52.3 Lectio tercia.

Post hec sanctus Urbanus ad sacrificandum ducitur. Et cum oraret ' simulacrum corruit * et viginti duo sacerdotes gentilium ' ruente etiam templo, pariter occiduntur. Statim Almachius [200b] furibundus * jussit sanctos crudelissime laniari. Urbanus autem iterum missus in carcerem per tres dies ' cum populum ad perseverantiam hortaretur * die tercia nolens immolare ' cum sociis decollatus est ' anno Domini ducentesimo tricesimo quarto. Carpasius autem a cede rediens ' et ydolo quasi victor sacrificans, a demone corripitur * et deos blasphemans ' et christianos invictos predicans ' post paululum suffocatur. Quod videns Marmenia uxor ejus cum filia sua Lucina ' in Christum credidit * et baptizari se fecit.

53- Marcellinus et Petrus, mm.

tl, 2 VI

In festo sanctorum martyrum Marcellini et Petri.

Ex gestis eorum . T .

53.1 Lectio prima.

Temporibus Dyocletiani * Rome Arthemius carcerarius ' sanctum Petrum exorcistam in vinculis detinebat. Cujus filia cum a demone vexaretur * dixit ei Petrus ' quod si in Christum crederet ' statim ejus filia sanaretur. Cui Arthemius : « Deus tuus qui te liberare non potest + quomodo filiam meam liberabit ? » Respondit Petrus : « Potens est Deus liberare me * sed vult quod per passionem temporalem perveniam ad gloriam sempiternam. » Arthemius dixit : « Duplicabo super te cathenas. Et si te Deus tuus liberaverit, credam illi * si tamen prius sanam videro filiam meam. » Quod cum fecisset * dicit ei Petrus : « Vade in domum tuam * quia modo me videbis ibi. » Et cum abisset et Candide uxori sue hoc diceret * adest Petrus tenens in manibus signum crucis. Et statim confitentibus ipsis divinam virtutem, et sanata filia ipsorum * omnes qui erant in domo Arthemii ' baptizantur.

cf. BHL 5230/5231 ?

53.2 Lectio secunda.

Cum ergo ad illam domum plurimi convenirent ' et videntes miracula baptismum peterent * abiit sanctus Petrus ad Marcellinum presbiterum ' et omnes ab eo baptizati sunt. Tunc ivit Arthemius ad alios incarceratos * promittens liberos fieri ' quicumque vellent fieri christiani. Quod cum fieret ' et rumor ad Serenum judicem pervenisset * jussit omnes incarceratos adduci. Quos omnes Arthemios convocans * dixit ' ut si quis vellet ire ad martirium ' veniret intrepidus + et si quis nollet * abiret illesus. Cum ergo Arthemius dixisset judici quod Marcellinus et Petrus illos qui erant in carcere baptizassent + et abire permissi ipsi sponte in carcere remansissent * jussu judicis separatim in carcerem detruduntur.

53.3 Lectio tercia.

Angelus autem Domini ambos absolvens ' et ducens ad domum Arthemii + jussit eis ut septem diebus populum confortarent * et die octavo se judici presentarent. Cum ergo Marcellinus et Petrus in carcere non essent inventi * jussit judex Arthemium cum uxore et filia cum sacrificare nollent ' in terra obrui. Qui cum venissent ad locum * sanctus Marcellinus ait incredulis : « Ecce potuimus vos ledere + et Arthemium cum uxore et filia liberare * sed neutrum fecimus. » Tunc illi Marcellinum et Petrum ducentes ad silvam nigram ' que nunc candida propter eos vocatur * decollaverunt. Quorum animas vestibus splendidis et gemmis indutas * Dorotheus qui eos decollavit vidit angelorum manibus in celum deferri. Unde ipse christianus effectus * tandem in pace quievit.

54- Primus et Felicianus, mm.

tl, 9 VI

In festo Primi et Feliciani martyrum.

Ex gestis eorum. T .

54.1 Lectio prima.

Temporibus Diocleciani ' et Maximiani * pontifices templorum accusaverunt Primum et Felicianum apud eos ' dicentes : « Nisi Primum et Felicianum sacrificare feceritis * nulla beneficia a diis consequi poteritis. » Inquisiti ergo et inventi detruduntur * sed statim ab angelo confortati et soluti ' post dies aliquot imperatoribus presentantur. Cum autem in fide persisterent * crudeliter laniati ' et in carcerem retrusi ' cotidie ab angelo confortantur. Iterum promoto presidi presentati ' cum superari non possent * ab invicem separantur. Et dixit Feliciano * ut sue senectuti consuleret. Tunc Felicianus ait : « Cum sim octoginta annorum ' et ab annis triginta christianus * elegi Deo vivere ' qui me potest de tuis manibus liberare. »

cf. BHL 6922

54.2 Lectio secunda.

Tunc jussit eum preses ligari ' et clavos in manibus et pedibus ejus figi * dicens : « Tam diu sic eris * donec nobis consenseris. » Et jussit sic triduo pendenti in stipite * nichil penitus ministrari. Post triduum jussit eum in carcerem recipi. Sequenti die jussit beatum Primum adduci * et dixit ei : « Ecce frater tuus consentiens decretis imperatorum * magnus est in palatio ipsorum. Unde si tu sic feceris * socius ejus eris. » Respondit sanctus Primus : « Etsi tu es filius Diaboli + tamen nesciens verum in parte dixisti * quia frater meus celesti Imperatori consensit. Novi enim docente me angelo quid de Feliciano fecisti * et utinam merear ei jungi. »

54.3 Lectio tercia.

Tunc iratus preses * jussit post multa supplicia plumbum buliens in os ejus infundi. Jussit etiam ut Felicianus adesset * ut terrore passionis ejus ' sacrificiis consentiret. Extensus autem sanctus Primum * quasi aquam frigidam plumbum bulliens totum bibit. Et dixit : « Ecce frater meus a me separatus non est * quem tu dicebas quod ydolis immolasset. » Iratus preses jussit eos in theatrum simul duci * et duos leones ad eos immitti. Qui statim ad pedes eorum cum impetu corruentes * eis blandiri ceperunt. Ad hoc spectandum plusquam duodecim milia hominum convenerunt * quorum quingenti cum suis omnibus crediderunt. Tunc videns preses eos non posse vinci * jussit eos extra amphite-[200c]-atrum decollari.

55- Barnabas ap., ETP

sd, 11 VI

In festo beati Barnabe apostoli.

55.N

Nota quod ille qui compilavit legendam hanc extraxit de Actibus usque ad locum istum, sed ab isto loco dicit se transtulisse de greco in latinum ex dictis hujus Johannis. Å .

Videtur autem actor1 iste habere stilum eum quem habet ille qui composuit legendam Mathie, qui dicitur fuisse Beda.

55.1 Lectio prima.

Ego Johannes qui et Marcus ' discipulus Pauli et Barnabe * baptizatus sum per eos in loco2 qui dicitur Yconium. Post baptismum vero vidi in visione virum splendidum * qui dixit michi : « Constans esto, Johannes * quoniam amodo non Johannes, sed Marchus, id est excelsus, vocaberis. » Cernendo itaque obstupui + et evigilans procidi ad pedes Barnabe * et illi omnia que cognovi professus sum. Interea Paulus non erat ibi. Postquam vero audivit * dixit : « Et michi similiter apparuit Christus * dicens :3 « [Constans esto, Barnaba]4 quoniam pro sancta devotione premia eterna percipies. Attamen convoca Johannem ministrum tuum * quoniam et ipse similiter vidit quedam mysteria. »

< BHL 983 (= BHL 985, pars III)

55.2 Lectio secunda.

Cum autem post hec essemus Antiochie * angelica visio facta est Paulo dicens : « Celerius propera Jerusalem * quoniam quidam fratres prestolantur adventum tuum. » Quod cum Barnabe panderet * ait Barnabas : « Fiat voluntas Domini. Tantum obsecro, intercede pro me. Nam propero Ciprum + ibique finem compleo vite * faciem tuam, pro dolor, amplius non visurus. » Hec dicens cecidit ad pedes ejus * et flevit diu amare. Cui Paulus conpatiens + « noli, inquit, merere * nam apparuit michi Dominus hac nocte dicens : Ne prohibeas Barnabam ire Cyprum * quoniam illic preparata est gratia ad illuminationem multorum ' et percifiendum martirium. »

55.3 Lectio tercia.

Tunc positis genibus orantes et osculantes nos invicem ' vale fecimus * et navigantes venimus in civitatem que vocatur Anemoria. In hac invenimus viros justos * quamvis ethnicos ' tamen sagacitate pollentes. Hos sagaciter nos interrogare animadvertens Barnabas * sagaciter eis respondere studuit. Audientes autem ejus verba * a(n)ttoniti et compuncti sunt corde. Et baptizavit eos + induitque eos vestibus sancte religionis * admonens ' ut permanerent in gratia Dei.

55.4 Lectio quarta.

Navigantes autem inde ' pervenimus Cyprum * ibique invenimus Tymonem et Aristionem famulos Domini. Tymon autem urebatur febribus. Cui cum manus imposuisset Barnabas ' et sacrum Evangelium * statim febris fugata est. Et doctrina namque apostolorum ' Barnabas Evangelium sancti Mathei secum ferebat + et ubicumque inveniebat infirmos, ponebat super illos * et continuo sanabantur.

55.5 Lectio quinta.

Exeuntes autem inde ' invenimus Erapium * quem Paulus ordinaverat episcopum ad commonitionem fidelium. Hic nos cum gaudio magno suscepit. Postea invenimus Rodonem * quamvis ethnicum ' tamen justum et benignum. Huic cum apostolus fidem exponeret baptizatus est * et secutus est nos. His ita gestis ' obvium habuimus impium Judeum * quem olim Paulus lumine privaverat ad tempus. Hic malitia commotus * prohibuit nos introire in Paphum.

55.6 Lectio sexta.

Proinde revertentes * venimus in locum in quo ethnici viri et femine ludendo nudi currebant. Hoc cum vidisset Barnabas, indignatus est super tale facinus * maledixitque templum. Statimque pars corruit * magnaque contritio ex ethnicis facta est. Introeuntibus itaque nobis in Salaminam * invenimus synagogam Judeorum. Quam apostolus exhortari cepit * et per Evangelium sancti Mathei Christi gratiam introducere. Hoc dum compersisset Barien * seditione facta ' fecit eum comprehendi. Et querebant eum tradere consuli civitatis * affligentes eum multis suppliciis.

55.7 Lectio septima.

De hinc cum jam quassatum penis ducerent ad judicandum * accidit ut deveniret in eandem insulam quidam vir magnus de progenie imperatoris. Comperientes autem Judei adventum ejus + verentes ne illum eriperet * ligantes funem in collo ejus ' nocturno tempore dilaceratum ' a synagoga pertraxerunt foris portam. Post hec autem circumeuntes * illum igne crudeliter cremaverunt. Sicque beatus apostolus pro Christi amore adustus * migravit ad gaudia sempiterna.

55.8 Lectio octava.

Impii autem Judei non saciati de nece ejus + zelo diu concitati ' tulerunt sacratissimum corpus ejus * et in locello plumbeo recludentes ' in mare precipitare disponebant. Interim ego prefatus Johannes qui et Marchus ' una cum Tymone ' et Rodone occulte nocturnis horis tulimus illud * et collocavimus in cripta que olim fuerat habitatio Jebuseorum ' tercio idus junii ' hoc est undecima die ipsius mensis.

55.9N

Nota quod ab isto loco non sunt verba Johannis, set illius qui compilavit legendam.

55.9 Lectio nona.

Propter hanc itaque collocationem plurimis annorum curriculis venerabile corpus illud latuit * nec inveniri a christicolis potuit. Sed Deus omnipotens non patitur occultari gloriam sanctorum suorum. Unde tempore Zenonis imperatoris et Gelasii pape ' eodem apostolo revelante ' inventum est corpus illud atque cum ymnis et laudibus mirifice collocatum ' ad honorem et gloriam Domini nostri Jesu Christi + qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat Deus per omnia secula seculorum, amen.

56- Barnabas, TP

sd, 11 VI

[200d]

In festo beati Barnabe1 in Paschali Tempore.

56.N

Ille qui composuit legendam hujus apostoli extraxit partem de Actibus apostolorum, et ista pars continetur in his tribus lectionibus ; aliam partem addidit de historia Marci discipuli hujus translata in Latinum qui superaddidit ea que in Actibus non habentur, et ista pars continetur in .IX. lectionibus supra. Videtur autem secundum stilum quod idem sit actor2 hujus legende, qui et legende beati Mathie. Å .

56.1 Lectio prima.

Barnabas qui et Joseph ' unus ex septuaginta duobus discipulis + qui secundum nominis sui presagium vocitatus est ' nam « Barnabas » hebraice ' latine « filius prophete » vel « consolationis » dicitur * communiter cum sanctis apostolis degebat ' et consolationem maxima prebebat inter eos. Sic et enim scriptum est : Joseph autem qui cognominatus est Barnabas ' ab apostolis ' quod est filius consolationis ' levites ' Cyprius genere ' cum haberet agrum, vendidit illum * et attulit precium ' et posuit ante pedes apostolorum. [Act. 4, 36-37] Postmodum vero cum beatus Paulus conversus esset ad fidei gratiam * iste beatissimus Barnabas illum apprehendere dignus fuit ' et perducere ad apostolos. Barnabas, inquit, apprehensum illum duxit ad apostolos * et narravit illis quomodo in via vidisset Dominum + et quia locutus est ei * et quomodo in Damaso fiducialiter egerit in nomine Domini Jesu. [Act. 9, 27]

< BHL 985, pars I

56.2 Lectio secunda.

Plane diligenter considerare et admirari condecet ' quantum illum divina gratia ' amabilem atque dignum habuit * quando inter tot discipulorum catervas ' non alium ad instruendum suum novum militem miserit ' nisi illum qui « consolationis filius » dicebatur. Pervenit autem sermo ad aures Ecclesie que erat Hierosolimis super istis * et miserunt Barnabam Antiocham. Quo cum venisset, et vidisset gratiam Dei ' gavisus est * et hortabatur omnes manere in Domino ' et apposita est multa turba Domino. Inde profectus est Tharsum * ut quereret Paulum. Quem cum invenisset perduxit Antiochiam * et annum totum conversati sunt in Ecclesia + et docuerunt turbam multam * ita ut cognominarentur primum Antioche discipuli christiani. [cf. Act. 11, 22-26]

56.3 Lectio tercia.

Cum autem sancti apostoli elemosinam Ierosolimis destinare curarent * miserunt ad seniores per manum Barnabe ' et Pauli. [cf. Act. 11, 30] Reversi sunt autem Antioche ' assumpto Johanne qui cognominatus est Marcus [Act. 12, 25] * et erant in Ecclesia prophete et doctores. Ministrantibus autem illis Domino ' et jejunantibus * dixit Spiritus Sanctus : « Segregate michi Barnabam ' et Saulum * in opus ad quod assumpsi eos. » [cf. Act. 13, 1-2] Ecce, beate Barnaba apostole Domini ' quanta dona tibi tribuit divina gratia * ut Spiritus Sanctus te devotum vocaret ' mitteretque ad populum ' celestia dicta ferentem ! Venientes autem Listris Paulus et Barnabas ' claudum ex utero matris sue mirabiliter curaverunt * adeo ut turbe deos illos existimarent. [cf. Act. 14, 7-11]

57- Basilides, Cyrinus, Nabor et Nazarius, mm.

tl, 12 VI

In festo Basilidis, Cirini, Naboris et Nazarii martyrum.

Ex gestis eorum . T .

57.N

Et sciendum quod in martyrologio Usuardi et lectionario Romano fit mentio de quibusdam aliis Nazario, et Basilide, Cirino et Nabore, de quibus forte facit festum Ecclesia Romana. Sed de istis fit mentio in quodam alio martyrologio antiquo, et dicitur ibi quod corpus hujus beati Naboris fuit translatum de Roma apud Methim, in cujus honore est edificata abbatia in diocesi Methensi.

57.1 Lectio prima.

Diocleciano deseviente in populum christianum per Iliricum + et Maximiano, qui suo regno additus fuerat, per Ytaliam * fuerunt inter milites Christi ' Basilides ' Cirinus ' Nabor atque Nazarius ' clarissimis orti Rome natalibus. Hi in civitate Aurelia tenentes sancte religionis tramitem * imminente persecutione, omnibus que habebant in usus pauperum erogatis ' occulte trans mare secesserunt. Ubi sub Platone prefecto militantes * ad viam veritatis quam plurimos reduxerunt. Cumque quadam nocte orationi instarent * in contemplatione suspensi audierunt vocem dicentem sibi : « Non licet vobis, dilectissimi mei, huic domino mortali servire * sed potius convenit vobis pro nomine meo crudelia hujus seculi sustinere adversa. » Quibus respondentibus ' « Domine ' parati sumus pro te omnium tormentorum sustinere cruciatus » * ait eis Dominus : « Ite ad mare + et ibi invenietis modicum vehiculum et necessaria preparata * in quo revertemini ad vestra natalia. Et per passionis certamen quod ibi sustinebitis * dabo vobis coronam perpetuam. »

cf. BHL 1020

57.2 Lectio secunda.

Igitur, accepta licencia a predicto prefecto, venientes ad mare ' invento predicto vehiculo cum necessariis preparatis * angelico suffulti remigio ' ad litus pervenerunt optatum. Et ingredientes Aureliam * ad domum perrexerunt parentum. Quod ut audivit Aurelius, urbis illius prefectus * ipsos inquiri jussit. Et cum inventi fuissent divina populis predicantes * ducti sunt ad ejus presentiam. Cumque interrogati fuissent quo fugissent ab ejus presentia ' ne diis immortalibus sacrificarent * responderunt : « Non fugimus + sed mandatum Domini nostri fecimus * qui dixit nobis : Si vos persecuti fuerint in unam civitatem * fugite in aliam. » Cumque contempnentes jussa imperatorum nolent diis immolare * precepto ejus positi sunt in carcere. Ubi facta oratione ad Dominum ' ut ostenderet omnibus qui erant ibidem ipsos esse veros Dei cultores + subito tantus splendor in ipso carcere emicuit * [201a] quod Marcellus, custos carceris ' et multi alii, qui erant in carcere ' crediderunt in Dominum.

57.3 Lectio tercia.

Post triduum autem educti * ducti sunt ad imperatorem Maximianum. Multaque facta disputatione de vanitate deorum ' et contemptis ejus minis * reclusi sunt iterum in carcere ' acutissimis scorpionibus lacerati. Et fusis precibus ibidem ad Dominum ' ut eos in perpetuum secum vivere faceret + propter cujus verbum non timebant eos qui corpus occidere poterant * post dies septem educti de carcere ' et ad presentiam imperatoris adducti ' post derisionem culture deorum ' et contemptum minarum ejus ' decapitati sunt ' et feris ad devorandum expositi. Sed per Dei gratiam corpora eorum custodita illesa * a christicolis sepulta sunt tercio miliario ab Urbe ' in loco qui dicitur cathacumbas.

58- Marcus et Marcellianus, mm.

tl, 18 VI

In festo sanctorum1 martyrum Marci et Marcelliani.

58.1 Lectio prima.

. T . Ex gestis sancti Sebastiani.

Clarissimis viris Marcelliano et Marcho geminis fratribus ' capitali sententia condemnatis + impetrarunt amici triginta dierum inducias * ut eos interim ad thurificandum ydolis ' suis persuasionibus emollirent. Accedentes igitur amici ' mater et pater ' conjuges ' cum filiis * nitebantur2 eos verbis ' et factis quibus poterant emollire. Verum ipsi confortati verbis sancti Sebastiani ' non solum non adquieverunt ipsis * sed et cum eos liberasset Nichostratus ' fugere noluerunt.

cf. BHL 7543

58.2 Lectio secunda.

Carnales autem affectus repudiantes * responderunt amicis :

58.2'-3N

Ab isto loco sunt eadem verba. Å .3

58.2'

« Discedite, ait sanctus Marchus, carissimi + et vester discat affectus ' contra omnes sagittas affectuum carnalium ' clipeum virtutum opponere * atque inter acies dimicando acrius ' ad regem fortiter pervenire. Gloriosiores faciunt milites * vulnera pro imperatore suscepta. In hoc Dyabolus sevit * in quo previdet perseverantie tropheo se posse torqueri. Et ideo tormenta infert ne spes ejus pereat * mortem minatur ut terreat + vitam promittit ut eripiat * securitatem pollicetur ut tollat. Hec ejus est calliditas * a suppliciis corpus eripere ' et vitiis animam subjugare. Nos econtra contendamus Hosti non cedere + corpus contempnere * anime subvenire. » Igitur cum hec prosequeretur * ceperunt omnes qui aderant flentes penitere quia ab agone martyrii ' ausi fuissent eorum animos revocare.

< BHL 7543

58.3 Lectio tercia.

Tandem ambo fratres ligati ad stipitem * in pedibus acutos acceperunt clavos. Et dicebat Fabianus prefectus : « Tamdiu stabitis fixis plantis * quousque diis debitum reddatis officium. » Tunc ambo in uno ligno confixi * psallebant dicentes : Ecce quam bonum et quam jocundum * habitare fratres in unum. [Ps. 132, 1] Et iterum dixerunt Fabiano : « Nunquam tam bene epulati sumus. Modo enim cepimus esse fixi in amore Christi. Utinam nos sic esse permittas * quamdiu corporis hujus tegimur indumento. » Cumque transisset una dies ' et una nox ' et illi in ymnis et psalmis perseverarent * jussit eos lanceis per latera transverberari. Sepulti sunt autem miliario secundo ab Urbe * ubi omnis laudis titulos et sanctorum triumphos qui in Christo gloriati sunt ' matutinis horis ' qui affuerunt audierunt.

59- Gervasius et Protasius, mm.

s, 19 VI

In festo sanctorum martyrum Gervasii et Protasii.

59.N

Ambrosius in epistola quam mittit per Italiam de inventione corporum sanctorum Gervasi[i] et Prothasii. Å .

59.1 Lectio prima.

In diebus transacte nuper Quadragesime, michi servo Christi Ambrosio in oratione posito ' ita somnus obrepsit * ut nec vigilans aperte ' nec dormiens integre ' viderem apertis oculis mecum esse1 duos juvenes ephebos ' vestibus candidissimis id est colobio et pallio indutos ' caligulis calciatos ' manibus extentis orantes. Sed quia pars in me somnii incumbebat ' que me ad eorum interrogationem verbum proferre non sinebat * plene me evigilante visio eorum ab oculis meis elapsa est.

< BHL 3514

59.2 Lectio secunda.

Factum est autem ut rogarem Domini misericordiam * ut si ludificatio demonum esset ' abscederet + si vero veritas esset * plenius appareret. Ad impetrandum vero quod poscebam * augmentavi jejunium. Similique modo * canente gallo ' orantes mecum apparuerunt juvenes. Tercia vero nocte, defecto jejuniis corpore + non dormienti sed stupenti cum quadam michi tercia apparuerunt persona ' que similis esset beato Paulo apostolo cujus vultum me pictura docuerat * in tantum ut ipse mecum, illis tacentibus, loqueretur dicens : « Isti sunt * qui monita mea secuti sunt. »

59.3 Lectio tercia.

« Isti sunt qui respuentes divitias ac predia ' secuti sunt Domini nostri Jesu Christi vestigia * nichil terrenum aut carnale concupiscentes. Sic in Mediolanensi hac urbe per decem annos in Dei servitio perdurantes * ad hoc pertingere meruerunt ' ut Christi martyres fierent. Quorum corpora in eo loco invenies * in quo stas et oras. Duodecim pedum altitudine * terra coopertam archam invenies. Quam archam superius exaltabis * et in nomine eorum ecclesiam fabricabis. » Cumque ab eo nomina requirerem * dixit michi : « Ad caput eorum librum scriptum invenies * in quo et ortus eorum et finis scriptus est. »

59.4 Lectio quarta.

Convocans itaque omnes per circuitum coepiscopos * referens universa que videram ' ipsis coram positis ' primus ego terre fossor accessi. Ceteri episcopi prosecuti sunt. Fodientes ' pervenimus ad archam. Quam aperientes * invenimus quasi ipsa hora positos sanctos ' miro odo-[201b]-re fragrantes. Ad quorum caput libellum invenimus * in quo hec erant per ordinem conscripta : Ego servus Christi Philippus ' intra domum meam sanctorum corpora cum filio meo rapui * et sepelivi. Quorum mater Valeria * et pater Vitalis dicti sunt. Quos uno ortu geminos genuerunt * unum Gervasium ' alterum Prothasium vocaverunt.

59.5 Lectio quinta.

Cumque ab intestato jure beati martires Gervasius et Prothasius parentibus successissent * domum propriam in qua nati fuerant ' et res universas parentum ' et casellulas venundantes ' dederunt precium omne pauperibus ' et familiole sue ' quam etiam ingenuam fecerant. Ipsi vero in uno cenaculo se concluserunt per decem annos * lectionibus et orationibus ' et jejuniis vacantes.

59.6 Lectio sexta.

Undecimo autem anno conversionis sue * ad palmam martirii hoc2 ordine pervenerunt. Eodem tempore superveniente comite Astacio qui proficiscebatur ad bellum * occurrerunt ei templi cultores dicentes : « Si vis letus ad Augustos reverti * Prothasium et Gervasium sacrificare compelle. Vehementer enim dii nostri de eorum contemptu commoti * dare nobis responsa contempnunt. » Audiens hec comes ' jussit eos adduci * et dixit : « Hortor vos ' ut ad immolandum diis devoti studeatis insistere * ut expeditio mea validius celebretur. »

59.7 Lectio septima.

Gervasius dixit : « Victoriam de celo debes a Deo omnipotenti requirere * non a simulacris surdis, mutis et vanis. » Tunc indignatus comes ' jussit eum tamdiu plumbatis contundi * quamdiu exalaret spiritum. Quo amoto ' jussit adduci sanctum Prothasium * et dicit : « Miser ' vel tu vivere stude * et noli fieri sicut frater tuus. » Cui Prothasius : « Quis est miser + ego qui te non timeo ' an tu qui me timere probaris ? »

59.8 Lectio octava.

Astacius comes dixit : « Ego te quomodo timeo ? » Prothasius dixit : « In eo quod timeas te ledi a me * si non sacrificavero. Ego autem non te timens * contempno minas tuas. » Audiens hec comes * jussit eum fustibus cedi. Postea vero dixit : « Miser ' ut quid tam rebellis vis perire + sicut probasti tuum germanum perisse ? » Prothasius dixit : « Non tibi irascor ' sed misereor * quia nescis quid facis. Nunc ergo age quod cepisti * ut michi possit cum fratre meo hodie benignitas Salvatoris occurrere. »

59.9 Lectio nona.

Tunc impiissimus comes Astacius ' jussit eum capite cedi. Quod cum factum fuisset * ego Philippus abstuli cum filio meo furtim nocte hec corpora sancta in domo mea, Deo solo teste + et in ista archa marmorea sepelivi * credens me orationibus eorum consequi misericordiam Domini nostri Jesu Christi ' qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat, Deus, in secula seculorum, amen.

[PARS AESTIVALIS]

[f. 201-225v]

60- Nativitas Sancti Johannis Baptistae, vig.

23 VI

60.R

In Vigilia beati Johannis Baptiste tres lectiones de omelia Vigilie. Quod si dominica fuerit, dominicalis omelia in aliquam feriam sequentem transferetur, et tunc tres ultime lectiones erunt de omelia Vigilie ; et hoc idem in omnibus sequentibus Vigiliis sanctorum que habent omelias observeretur, et secundum hec erit sequens lectio septima, vel prima.

60.1a

Secundum Lucam, I, a.1

Fuit in diebus Herodis regis Judee ' sacerdos quidam nomine Zacharias ' de vice Abya * et uxor illi de filiabus Aaron ' et nomen ejus Elisabeth. Et reliqua.

Luc. 1, 5.

60.1b

Omelia venerabilis Bede presbiteri. Å .

Ex justis parentibus Johannes est genitus + ut eo confidentius justicie precepta populis daret ' quo hec ipse non quasi novitia didicisset * sed velut hereditario jure a progenitoribus accepta servaret. De sacerdotali prosapia ortus est * ut eo potentius mutationem sacerdocii preconizaret ' quo ipsum ad sacerdotale genus pertinere claresceret.2 Redemptor etenim noster in carne apparens ' sicut rex nobis fieri dignatus est ' regnum nobis celeste tribuendo * ita etiam pontifex factus est ' semetipsum pro nobis offerendo hostiam Deo in odorem suavitatis. Unde scriptum est : Tu es sacerdos in eternum * secundum ordinem Melchisedech. [Ps. 109, 4]

Beda Venerabilis, H II 19, CCSL 122, l. 17-28, p. 318-319.
PD II 40
CPL 1367

60.2 Lectio secunda.

Melchisedech quippe, ut legimus, sacerdos Dei summi ' longe legalis sacerdotii tempora precessit * offerens tunc panem et vinum. Et ideo Redemptor sacerdos esse dicitur ' secundum ordinem Melchisedech * quia ablatis victimis legalibus ' idem sacrificii genus in mysterium sui corporis et sanguinis in novo Testamento offerendum instituit. Quis ergo congruentius ' translationem legalis et substitutionem evangelici sacerdotii ' quam summi juxta legem ' sacerdotis filius prophetaret ? Qui cum et ipse summus sacerdos secundum legem existere posse videretur + maluit docente intrinsecus incommutabili ratione veritatis ' novi Sacerdotis fieri preco * quam successor et heres existere veteris.

ibid. l. 28-39, p. 319.

60.3 Lectio tercia.

Maluit doctus in spiritu ' vocatis in desertum populis ' novi Testamenti sacramenta predicare * quam ad se venientibus in Templum ' gloriosissimo illi tunc temporis sacerdotii veteris officio preesse. Pretulit longam solitudinis sitim et esuriem ' continuis hostiarum sollemniis * pilis camelorum et cinctui zone pellicee ' auro textas pontificum postposuit stolas. Ut quid enim hec, fratres mei + nisi ut is qui merito justicie perfectioris ' auctoritatem sibi predicandi asciverat ' ipse etiam [201c] neglectu paterni pontificatus ostenderet ' quia indubius melioris pontificatus preco et precursor existeret ?

ibid. l. 39-49, p. 319.

61- Nativitas Sancti Johannis Baptistae

d, 24 VI

In festo beati Johannis Baptiste.

Sermo beati Maximi episcopi.

61.1 Lectio prima. Å .

Sollemnitates nobis diversorum martyrum, fratres carissimi * vite presentis occasus ' et suscepta ab eis pro nomine Christi passio consecravit. Beatus vero Baptista Johannes cujus nunc festivitate letamur * celestia mundo gaudia sterili ab utero hodie natus invexit. Et illi quidem indubitata jam gloria regnantem confessi sunt Dei filium + hic autem et nasciturum ' prophetalis spiritus illuminatione previdit * et natum privilegio gratie singularis1 ostendit. In tantum autem in beato Johanne spiritalis prefulsit electio * ut ante mereretur annuntiare Dominum ' quam linguam qua annuntiare posset ' acciperet.

Ps. Maximus, h 65, PL 57, c. 383B.
PD II 41
CPL 220, PLS III, c. 355, CPP 5798

61.2 Lectio secunda.

Denique Elisabeth illa vetus mulier ' et nova mater * venienti ad se beate Marie ' in ipso occursu salutationis ait : Ecce ex quo facta est vox salutationis tue in auribus meis * exultavit in gaudio infans in utero meo. [Luc. 1, 44] Quid est hoc miraculi, fratres ' que tantorum novitas gaudiorum + ut habere se in utero Elisabeth testaretur infantem ' qui necdum semetipsum sentiens ' dominicum jam sentiret adventum ? Vere puer iste omnium beatissimus parvulorum * qui intra viscera materna adhuc conclusus ' adesse Salvatorem mundi ' quia necdum sermone poterat ' prophetico gaudio revelavit.

ibid. c. 384B.

61.3 Lectio tercia.

Nullus ignorat, carissimi * omnem parvulum materno ab utero prodeuntem ' inter ipsa lucis exordia mestis concrepare vagitibus. Solus Baptista Domini * ultra legem nascentium nativitatem suam leticie exultatione prevenit. Et quam decuit, fratres ' ut de matre sterili nasceretur ' qui fecunditatem Virginis revelabat + quatinus mirabilem partum mirabiliter natus ostenderet ? Illud etiam quam stupendum quamque magnificum + quod Zacharias sacerdos pater futurus prophete ' quia angelo loquenti non credidit ' usum loquentis amisit ' donec promissione completa ' natus novi Hominis preco ' paterne lingue vincula relaxaret ?

ibid. c. 384B-385A.

61.4 Lectio quarta.

Os quidem quod angelus clauserat ' promissus ab angelo filius reseravit * ut agnosceret anxius senex ' per eum se sibi redditum quem de se non crediderat nasciturum + nec dubitaret ultra ' illum divinitus vel promissum vel natum fuisse * cujus causa se et amisisse probabat et recepisse sermonem. Quid hac, fratres, religione gloriosus ' quid hac insignius fide + in qua sterilis concipit ' virgo parturit ' mutus loquitur ' et in secreto maternorum viscerum ' pa[r]vuli totius mundi gaudia preludunt. Nec enim poterat veteri sub lege ordinem suum mortalis servare natura * quando per novam Divinitatis gratiam novum saluti omnium mysterium parabatur.

ibid. c. 385AB.

61.5 Lectio quinta.

Hic est Johannes * de quo prophetavit Ysaias dicens : Vox clamantis in deserto * parate viam Domini. [Is. 40, 3] Quam bene vox dicitur * qui venientem de celestibus in carne hominis ' unigenitum Dei pleno letus ore clamabat. Recte beatus Johannes vox dicitur * cujus intonante preconio sacramentum redemptionis humane ' surda dudum cepit audire mortalitas. Ut enim venerandus Baptista muto patri aperuit linguam * ita aures hominum salutaris gratie innovavit auditu.

ibid. c. 385B.

61.6 Lectio sexta.

Clamabat autem in deserto * ubi ad predicationem ejus nec insolens turba perstreperet ' nec infidelis auditor rideret + sed hi tantum audire possent ' qui predicantem cura tantum divini cultus expeterent * et adverterent eum vera annuntiare de Christo + qui pro assertione justicie ' ut illicitas Herodis nuptias increparet ' nec regem timuisset offendere ' nec squalorem carceris declinasset * nec tirannico gladio refugisset occidi.

Vere ergo dignus Johannes ' cujus prophetica esset nativitas * qui et de parentibus quorum esset desperata posteritas ' nasceretur. Nam tanta auctoritate in vocem predicationis erupit * ut et instantem Domini nuntiaret adventum ' et in semitas rectas ' male viventium dirigeret pravitatem.

ibid. c. 385C-386A.

61.7a Lectio septima.

Secundum Lucam.

In illo tempore * Elisabeth impletum est tempus pariendi * et peperit filium. Et reliqua.

Luc. 1, 57.

61.7b

Omelia venerabilis Bede presbiteri. Å .

Precursoris Domini nativitas ' sicut sacratissima lectionis evangelice prodit hystoria * multa miraculorum sublimitate refulget. Quia nimirum decebat ' ut ille quo major inter natos mulierum nemo surrexit * majore pre ceteris sanctis ' in ipso mox ortu virtutum jubare claresceret. Senes ac diu infecundi parentes * dono nobilissime prolis exultant. Ipsi patri quem incredulitas mutum redidderat * ad salutandum nove preconem gratie ' os et lingua reserantur. Nec solum facultas Domini benedicendi restituitur * sed de eo ' etiam prophetandi virtus augetur.

Beda Venerabilis, H II 20, CCSL 122, l. 1-10, p. 328.
PD II 44
CPL 1367

61.8 Lectio octava.

Excitati autem fama facti ' omnes vicini admiratione ac metu percelluntur * omniumque qui audiere2 circumquaque ' ad adventum novi prophete corda preparantur. Unde merito sancta per orbem Ecclesia * hujus tantummodo post Dominum ' etiam nativitatis diem celebrare consuevit.

ibid. l. 10-16, p. 328.

61.8N

Ex hoc apparet quod sollempnizatio nativitatis beate Virginis nondum instituta erat quando Beda composuit omeliam istam.3

61.8'

Quia sicut nato Domino pastoribus apparens angelus ait ' « Ecce evangelizo vobis gaudium magnum quod erit omni populo ' quia natus est vobis hodie Salvator qui est [201d] Christus Dominus + ita etiam angelus nasciturum Zacharie predicens Johannem ' Et erit, inquit, gaudium tibi et exultatio * et multi in nativitate ejus gaudebunt. » [Luc. 1, 14]

ibid. l. 18-23, p. 328-329.

61.9 Lectio nona.

Jure igitur * utriusque nativitas ' festiva devotione celebratur. Sed in illius tamquam in Christi Domini, tamquam in Salvatoris mundi ' tanquam in Filii Dei omnipotentis ' tamquam in Solis justicie nativitate ' ommni populo gaudium evangelizatur * in hujus autem tanquam in precursoris Domini ' in servi Dei eximii ' in lucerne ardentis ' et lucentis ex ortu ' multi gavisuri esse memorantur. Iste magnus coram Domino esse narratur + de illo autem propheta testatur ' quam magnus Dominus et laudibilis nimis * et magnitudinis ejus non est finis. Iste peccatorum consortia declinans ' ab omni quod inebriare potest abstinuit * ille inter peccatores conversatus ' peccati omnis immunis permansit. Hic adhuc ex utero matris Spiritu Sancto repletus est * in illo habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter.

ibid. l. 23-36, p. 329.

62- Nat. S. Johannis Baptistae

F[1] inf. oct.

In feria proximiori festo Johannis si non fuerit dominica.

Sermo sancti Augustini. Å .

62.1 Lectio prima.

Sancti Johannis cujus nativitatem cum Evangelium legeretur mirantes audivimus * sollemnitatem hodie celebramus. Quanta est gloria judicis + si tanta est preconis ? Qualis est venturus in viam + si talis est qui preparat viam ? Nativitatem celebramus Johannis * celebramus et Christi. Nascitur Johannes de anicula sterili * nascitur Christus de juvencula virgine. Johannem parit sterilitas * Christum integritas. In nativitate Johannis etas congrua non erat parentalis * in nativitate Christi complexus non erat maritalis. Ille angelo predicante nuntiatur * iste angelo nuntiante concipitur.

Augustinus, s 293, PL 38, cap. 1, c. 1327.

62.2 Lectio secunda.

Non creditur Johannes nasciturus * et fide concipitur. Fit prius adventus fidei in corde virginis * et sequitur fecunditas in utero matris. Eadem prope sunt verba Zacharie dicentis ' « per quid cognoscam » [Luc. 1, 18] * et Marie dicentis ' « quomodo fiet istud. » [Luc. 1, 34] Et tamen illi dicitur ' « Ecce eris tacens » [Luc. 1, 20] * isti dicitur : « Spiritus Sanctus superveniet in te ' et virtus altissimi obumbrabit tibi. » [Luc. 1, 35] Ille corripitur * ista instruitur. Illi dicitur ' « quare non credidisti » * isti dicitur ' « accipe quod quesisti. »

ibid.

62.3 Lectio tercia.

Prope modum eadem sunt verba * per quid cognoscam hoc ' et quomodo fiet istud. Sed eum qui verba audiebat ' et cor videbat ' non latebat. In utrisque verbis cogitatio latebat + sed homines latebat ' non angelos * immo non latebat eum qui loquebatur in angelis.

Videtur Johannes ' quidam interjectus limes Testamentorum veteris et novi. Sustinet ergo personam vetustatis * et preconium novitatis. Propter personam vetustatis de senibus nascitur * propter preconium novitatis ' in visceribus propheta declaratur.

ibid. cap. 1, c. 1327-1328, et cap. 2, c. 1328.

63- Nat. S. Johannis Baptistae

F[2] inf. oct.

In alia feria, si non fuerit dominica.

Sermo beati Maximi episcopi. Å .

63.1 Lectio prima.

Cunctorum quidem prophetarum, fratres carissimi * veneranda recordatio est. Beatus autem Johannes, cujus hodie natalis honoratur ' in tantum omnium illorum supergressus est gloriam * ut Salvatorem nostrum ' non solum esse venturum ' sed adventasse jam ' et cohabitare hominibus revelaret ' cum eum digito demonstrans ait : Ecce agnus Dei * ecce qui tollit peccata mundi. [Jo. 1, 29] Quam innocens hujus vita ' vel qua devotione possumus ejus merita compensare + qui Agni celesti adventum ' et primus agnovit ' et solus ostendit ? Quam mirabile universis est beati Johannis preconium + de cujus ore ' primo absolutionem suam mundus audivit ?

Ps. Maximus, h 66, PL 57, c. 387BC.
PD II 42
CPL 220, PLS III, c. 355, CPP 5799

63.2 Lectio secunda.

Hic est, carissimi * de quo predictum est : Vox clamantis in deserto. [Is. 40, 3 - Jo. 1, 23] Clamaturus enim erat sicut et clamavit * ut obturatas diu aures mortalium ' predicando celestia ' aperiret. Quis hunc prophetam non tota admiratione suscipiat + quem tantum recognoscit obtinuisse a Deo ' ut ante ejus merita laudarentur ' quam nativitate formaretur ? Hic igitur * omnipotentis Dei cura ' per angelum promittitur nasciturus. Bene autem senissimis parentibus novus filius datur * qui senescenti labentique mundo ' unigenitum Dei ad spem future juventutis ostenderet.

ibid. c. 387C-388B.

63.3 Lectio tercia.

Idem in sermone Festivitatem presentis ». Å .1

Idcirco autem in hoc seculum superna dispensatione directus est * ut non solum ipse prophetali sublimaretur gloria ' sed et ut omnium prophetarum per eum preconia firmarentur.

Hic est plusquam propheta * cujus manibus baptizandum se Dei Filius inclinavit + eodemque momento Spiritum Sanctum venientem vidit in columba * et attestantis vocem audivit de celo.

Hic est cujus per angelum Gabrielem prenuntiatur est nativitas * nomen et meritum. Hic est qui judicio celestis sententie ' cunctis mortalibus antefertur.

Hic est etiam qui maluit a rege prosterni * quam regem non increpare peccantem.

Ps. Maximus, h 67, PL 57, c. 389B et 389C-390B.
PD II 43
CPL 220, PLS III, c. 355, CPP 5800

64- Nat. S. Johannis Baptistae

D inf. oct.

Dominica infra octavas beati Johannis Baptiste.

Sermo venerabilis Petri Damiani. Å .

64.1 Lectio prima.

Hodierna festivitas, dilectissimi ' mentes nostras eo clarius splendore quodam nove lucis irradiat * quo veri Luminis ortum ut recolamus ' invitat. Cui enim meditanti nativitatem Johannis ' non mox occurrit nativitas Christi + presertim cum [202a] nascendi Johannem de patre sene et sterili matre ' nulla extiterit causa alia nisi ut mirabiliter natus precederet singulariter nasciturum ' amicus videlicet sponsum ' famulus Dominum ' vox Verbum ' lucerna Solem ' preco Judicem ' salvatus precurreret Salvatorem ?

Precessit itaque Dominum ' precessit et semetipsum + quia cum necdum posset hominibus verba depromere * potuit latentem in utero Virginis regem Celi ' maternis visceribus nuntiare.

Petrus Damiani, s 24, CCCM 57, l. 3-11 et 18-23, p. 148.

64.2 Lectio secunda.

Johannem ante legalis mandati quodcumque remedium ' Spiritus Sanctus implevit +

et ipsum qui nove gratie preco enituit * ad evadendum originale peccatum ' supra legem ' supra humane conditionis ordinem ' electio divina provexit. Johanni etiam tanti honoris collata est gloria ' ut nativitati ejus ipsa Dei genitrix interesset * ejusque principium latens in utero mundi Conditor ' sua presentia dedicaret.

Nolebat namque Maria ab Elisabeth discedere * donec grandeve puerpere ' ministerium sedulitatis impenderet + et que gestabat in aula sui corporis Regem * cerneret anteire preconem. Felix partus * quem illa lux excipit ' que illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. [Jo. 1, 9]

ibid. l. 41-42, 47-54 et 58-62, p. 149.

64.3 Lectio tercia.

Johannes humanorum limes est meritorum. Quantumcumque enim apostolici senatus excellat auctoritas + quantumcumque vel patriarcharum fides in divina agnitione proficiat ' vel oracula prophetarum ad reseranda archana convalescant * quantumlibet cumuletur triumphantium gloria martirum ' quantumvis exfloreat vernans pudicitia virginum ' vel in verbis Vite se exerceat lingua doctorum + citra1 metam Johannis ' omnia cohibentur * nichil perfectionis ultra progreditur. Hujus incomparabilis vite seriem ' non hystoriografus quispiam ' post ejus obitum texuit * sed archangelus ille precipuus antequam conceptus esset ' sicut Domini ' sic et hujus opera miranda narravit.

ibid. l. 126-138, p. 151.

64.4 Lectio quarta.

Johannis preconium ' non assertione cujuslibet veridici hominis * sed ex ore ipsius didicimus Veritatis. Et ille est laudator Johannis * qui a cunctis celestibus ac terrenis laudatur et benedicitur creaturis. Ab illo denique verbo Johannis sunt deprompta preconia + per quod fundata est arida ' et moventur sidera * sunt et condita elementa. Enimvero quante magnificentie est ab illo mereri gloriam laudis ' apud quem summa felicitas est impetrare veniam pietatis + et ab illo preferri hominibus ' a quo gloriosum est utcumque probari ? Ait enim : Quid existis in desertum videre ? [Mat. 11, 9]

Et iterum : Hic est de quo scriptum est : Ecce mitto angelum meum ante faciem tuam * qui preparabit viam tuam ante te. [Mal. 3, 1-Mat. 11, 10]

ibid. l. 138-147 et 151-153, p. 151-152.

64.5 Lectio quinta.

Idem in sermone « Multa dilectissimi ».

Pensemus ' vir iste quantum eniteat + qui et a prophetis antepredictus ' et ab eodem quo Dominus angelo nuntiatus * ipsius etiam insuper testimonio Veritatis extitit gloriosus.

Perpendite quam angelica vita ejus erat + qui cum nullius signum virtutis ostenderet * Christum tamen illum esse omnis populus estimaret.

Sunt aliqui heremite. Sed quis sibi vivendi regulam in silvestri melle et locustarum esca prefixit ? Cui etiam ad asperitatem vestium non sufficerent saga cilicina caprarum ? Iste vero pilis induitur camelorum. Sunt sancti seculum reliquentes * sed iste puerilis adhuc indolis ' deserta penetrans ' decrevit solitarius habitare.

Id., s 25, CCCM 57, l. 23-28, p. 154, et 206-209 et 215-222, p. 159.

64.6 Lectio sexta.

Alii non coinquinantes vestimenta sua * virgines permanserunt. Hic autem ut in se carnis illecebras funditus precideret ' et non modo genitalia membra ' sed et aures et oculos in floride virginitatis viredine custodiret + cohabitationes humane contubernia respuit * et pre fervore Spiritus ferarum se lustris immersit. Inter purpuratos etiam martirum choros ' Johannes magisterii cathedram presidet ' quia pro testimonio veritatis strenuus bellator occubuit * omniumque pro Christo certantium dux factus vexillum triumphale martirii celo primitus invexit. Omnium itaque sanctorum particeps factus est choris * quia nulla sibi virtus defuit sanctitatis + immo tanto insignius inter omnes emicat * quanto actori2 omnium per meritum sublimius apropinquat.

ibid. l. 234-247, p. 160.

64.R

Si ista dominica evenerit in Vigilia Apostolorum, tres ultime lectiones fiant de omelia de vigilia. Alioquin fiant de omelia dominicali.

65- Nat. S. Johannis Baptistae

Oct.

In Octava beati Johannis Baptiste.

Augustinus in sermone « Natalem sancti Johannis ».

65.1 Lectio prima.

Solius Domini et beati Johannis ' dies nativitatis ' in universo mundo celebratur et colitur.

Caesarius Arelatensis, s 216, CCSL 104, p. 858, n° 814 l. 7-9.
AF II 39
PLS II, c. 854 et IV, c. 254, CPP 982a

65.1N

Ex hoc videtur quod nondum adhuc sollempnizabatur nativitas beate Virginis quando Augustinus fecit istum sermonem.1

65.1'

Illum enim sterilis peperit * istum virgo concepit. In Elisabeth sterilitas vincitur * in Maria conceptionis consuetudo mutatur. Elisabeth virum cognoscendo filium genuit * Maria angelo credidit ' et concepit. Concepit Elisabeth hominem sed solum * Maria autem Deum et hominem.

ibid. p. 858, n° 814 l. 9-13.

65.2 Lectio secunda.

Magnus Johannes * cujus magnitudini etiam Salvator testimonium perhibuit dicens : Non surrexit inter natos mulierum major Johanne Baptista. [Mat. 11, 11] Precellit cunctis * eminet universis. Antecedit prophetas + supergreditur patriarchas * quisquis de muliere [202b] natus est ' inferior est Johanne. Dicit fortasse aliquis : « Si inter natos mulierum Johannes major est * major est Salavatore. » Absit. Johannes enim ex muliere * Christus autem de virgine natus est.

ibid. p. 859, n° 814 l. 15-21.

65.3 Lectio tercia.

Johannes premissus est ante Dominum. Quid ergo dixit de Christo ? Nos omnes, ait, de plenitudine ejus accepimus. [Jo., 1, 16] Quid est « nos omnes » ? Prophete ' patriarche ' apostoli * quoquot sancti ' et ante Incarnationem premissi ' vel ab Incarnato missi. Si ergo intelleximus misterium * Johannes homo est ' Christus Deus est. Humilietur homo ' ut exaltetur Deus * secundum illud quod Johannes dixit : Illum oportet crescere * me autem minui. [Jo. 3, 30]

ibid. p. 859, n° 815 l. 4-13.

65.4 Lectio quarta.

Ut humilietur homo ' eo tempore natus est Johannes quo incipiunt dies decrescere2 * ut exaltetur Deus ' eo tempore natus est Christus quo incipiunt crescere dies. Magnum sacramentum, fratres. Ideo celebramus natalem Johannis sicut et Christi + quia ipsius nativitas plena est misterio humilitatis nostre * sicut nativitas Christi plena est mysterio altitudinis nostre. Ergo in homine minuamur * ut in Deo crescamus. In nobis humiliemur * ut in Deo exaltemur.

ibid. p. 859, n° 815 l. 13-20.

65.5 Lectio quinta.

Humilietur humana presumptio * ut crescat divina miseratio. Nam hujus rei sacramentum * in passionibus eorum impletum est. Ut minuatur homo ' caput Johannis absciditur * ut exaltetur Deus ' Christus in ligno suspenditur. Quare autem Dominus Johannem esse lucernam dixerit * breviter intimabo. Premissus est enim Johannes * velut vox ante Verbum ' lucerna ante Solem ' preco ante Judicem ' servus ante Dominum ' amicus ante Sponsum.

ibid. p. 859-860, n° 815 l. 20-28.

65.6 Lectio sexta.

Quoniam universum mundum tenebre opresserant ' et Solem justicie aspicere non valebat * beatus Johannes quasi lucerna premittitur + ut oculi qui lippitudine oppressi ' magnum lumen videre non poterant ' ad lumen lucerne primum quasi tenuem splendorem videre consuescerent * ut paulatim nubilo remoto ' ab illo celesti lumine letificari possent. Nisi enim Dominus beatum Johannem prius velut lucernam premitteret * claritatem ejus totus mundus sustinere non posset.

ibid. p. 860, n° 815 l. 28-32 et n° 816 l. 1-8.

65.7

Ysidorus in Libro de ortu, vita, vel obitu sanctorum etc.

Lectio septima.

Hic est Johannes Baptista filius Zacharie ex tribu Levi * in Jerusalem ortus ' angelo nunciante conceptus. Hic est prenuncius Christi ' preco Judicis ' propheta Altissimi + vox Verbi ' amicus Sponsi ' testis Domini * lucerna Luminis. Hic est terminus prophetarum ' baptismatis initium + qui prenuntiatus parentis vocem abstulit * genitus officium lingue reseravit.

Isidorus Hispalensis, De ortu, cap. 65, 1, p. 189-191.
CPL 1191

65.8 Lectio octava.

Hic est qui necdum editus ' Christum prophetavit * salutavit ex utero + in columba agnovit * in deserto demonstravit. Hic est cujus vestimentum lanugo fuit camelorum + habitatio heremus * victus mellis et locustarum cibus. Hic dum Herodem prohiberet fraternum violasse connubium * carceralibus tenebris mancipatus est.

ibid., cap. 65, 1-2, p. 191.

65.9 Lectio nona.

Hic est ' cujus caput regis filia ludens * a patre premium postulavit. At ille * interfectum ' male poscenti filie ' ebrius inter pocula dedit. Sepultus est autem in Sebastia opido Palestine ' que olim Samaria vocabatur * quam Herodes rex Judee ' Antipatris filius ' ob honorem Cesaris Augusti ' greco sermone Augustam vocavit.

ibid., cap. 65, 2, p. 191.

66- Johannes et Paulus, mm.

s, 26 VI

In festo beatorum martirum Johannis et Pauli.

66.N

Terentianus de quo hic habetur mentio. T .

66.1 Lectio prima.

Tempore quo Scitica gens Daciam ' et Tracias occupaverat * Gallicanus dux Romani exercitus ' Constantino carus et necessarius ' filiam ejus Constantiam in uxorem petebat. Videns igitur Constantia patrem suum super hoc contristatum ' cum desperaret ipsam a virginitatis proposito posse avellere + pie studens ejus tristiciam expellere ' de Deo confidens ' monuit ut Gallicano promitteret que petebat * si gentem Scitarum superaret.

cf. BHL 3236/3238

66.2 Lectio secunda.

Facta igitur sponsione de consilio Constantie + duo eunuchi ejus Johannes et Paulus traditi sunt Gallicano * due vero Gallicani filie virgines tradite sunt Constantie in spem quasi firmitatis majoris. Tunc Constantia devotissime Dominum rogavit + ut Gallicani filias ad sanctum virginitatis propositum converteret * ipsumque sue fidei applicaret. Quod et factum est.

66.3 Lectio tercia.

Facto enim voto Deo Celi ob victoriam ad consilium Johannis et Pauli + apparuit Gallicano juvenis ' in humero crucem ferens * et ait illi : « Sume gladium tuum * et sequere me. » Quem dum sequeretur * apparuerunt illi armati milites hinc et inde ' eum confirmantes. Duxerunt autem eum per medios hostes * usque ad regem eorum. Quem accepit. Factus igitur christianus * ita se Deo devovit ' quod etiam a conjugio abstinere proposuit. Ejus etiam filie virgines sunt Christo consecrate. Tandem martyrii coronam accepit.

66.4 Lectio quarta.

Porro Julianus postea factus imperator ' audiens quod Paulus et Johannes ex opibus quas Constantia reliquerat ' pauperes recrearent * [202c] mandavit eis ut sicut Constantino et Constanti ' sic sibi adhererent. Qui responderunt : « Quia reliquisti religionem virtutibus plenam * ab imperii tui societate nos omnino subtraximus. » Quibus ille mandavit : « Ego clericatum in Ecclesia obtinui. Sed considerans vanum esse ' inhertiam sectari * bellicis rebus animum dedi. Vos igitur, in aula nutriti, venite * ut primos vos habeam in palatio. Quod si contempnitis * agam ut non contempnar. »

66.5 Lectio quinta.

Tunc Johannes et Paulus dixerunt : « Deum non hominem tibi preponentes * amicitias tuas perdere non timemus. Et ideo scire te volumus * quia ad culturam tuam nunquam veniemus. » Quibus ait Julianus : « Decem dierum inducias concedo vobis * ut animum vestrum componentes ' ad me non coacti, sed ultro veniatis. Quod si non feceritis * coacti postea facietis quod sponte non vultis. »

66.6 Lectio sexta.

Johannes et Paulus dixerunt : « Jam decem dies indutiarum existima preterisse * et quod te minaris postea facturum ' hodie perfice. » Julianus dixit : « Putatis quod vos martires sibi faciant christiani ? Si quod dico non feceritis * puniam vos non ut martires ' sed quasi publicos hostes. » Tunc sancti viri christianos ad se invitantes ' ordinaverunt de omnibus que relinquere poterant * per totos decem dies die noctuque elemosinis insistentes.

66.7 Lectio septima.

Undecima igitur die constricti sunt intra domum suam * et a Terentiano ad eos misso cum militibus ' inventi sunt orantes. Qui dixit eis : « Dominus noster Julianus statunculum Jovis aureum ad vos misit ut ei sacrificetis * alioquin ' modo gladio feriamini. » At illi responderunt : « Si tuus est dominus Julianus * habeto pacem cum illo. Nobis non est alius dominus nisi unus Deus ' Pater et Filius et Spiritus Sanctus * quem ille negavit. »

66.8 Lectio octava.

Cum ergo sacrificare nolent * tercia noctis hora transacta ' Terentianus ut juxta placitum Juliani sine strepitu puniret eos ' foveam intra domum eorum fieri fecit + ibique decollatos abscondit * divulgans quod jussu Cesaris in exilium missi fuissent. Statim vero Julianus in bello Persarum occisus est. Cui cum Jovinianus imperator christianissimus successisset + aperte sunt ecclesie * cepitque religio christiana gaudere.

66.9 Lectio nona.

Demones autem ex obsessis corporibus intra domum sanctorum martirum eiciebantur. Itaque predicti Terentiani filius unicus venit intra domum sanctorum * et clamavit per os ejus demon ' quod Paulus et Johannes incenderent eum. Tunc veniens Terentianus in faciem prostravit se * clamans quod nesciens quod faceret ' homo paganissimus ' jussum Cesaris implesset. Cumque percepta baptismi gratia penituisset ' orans et flens ad sepulcra sanctorum * filius ejus a sanctis Dei mundatus est.

67- Petrus et Paulus, app., vig.

28 VI

In vigilia apostolorum Petri et Pauli.

67.1a Lectio prima, vel septima si fuerit dominica.

Secundum Johannem.

In illo tempore * dixit Symoni Petro Jesus : « Symon Johannis, diligis me plus his ? » Dicit ei : « Etiam Domine * tu scis ' quia amo te ». Et reliqua.

Jo. 21, 15.

67.1b

Omelia venerabilis Bede presbiteri.

Virtutem nobis perfecte dilectionis * presens sancti evangelii lectio commendat. Perfecta namque dilectio est * qua Deum ex toto corde ' ex tota anima ' ex tota virtute + proximum autem tamquam nos ipsos diligere jubemur. Et neutra harum dilectio sine altera valet esse perfecta + quia nec Deus vere sine proximo * nec sine Deo potest vere proximus amari. Unde Dominus totiens interrogato Petro an se deligeret ' et illo respondente quod eum ipso teste diligeret * adjungebat per singula ita concludens : Pasce oves meas * sive pasce agnos meos. [cf. Jo. 21, 15-17] Ac si aperte diceret : « Hec sola et vera est probatio integri in Dominum amoris * si erga fratres studueris curam solliciti exercere laboris. »

Beda Venerabilis, H II 22, CCSL 122, l. 1-11, p. 342.
PD II 45
CPL 1367

67.2 Lectio secunda.

Quicumque enim fratri opus pietatis quod valet impendere negligit + minus se Conditorem diligere ostendit * cujus mandatum in sustentanda proximi necessitate contempnit. Hec profecto caritas quoniam sine divine gratie inspiratione minime posset haberi ' tacite quodam modo Dominus insinuat * quia Petrum de illa interrogans « Symonem » eum « Johannis », quod nusquam alias, cognominat. Symon, inquit, Johannis ' diligis me plus his ? [Jo. 21, 15] Ubi quamvis simpliciter mentio facta terreni parentis ejus possit intelligi + non tamen ab re est ' siquis nomine Johannis donum superne generationis mystice indicatum velit accipere * de quo Johannes apostolus admonendo testatur. Carissimi, diligamus invicem * quoniam caritas ex Deo est1. [1 Jo. 4, 7] Symon namque « obediens » * Johannes dicitur « Dei gratia. »

ibid. l. 12-26, p. 342-343.

67.3 Lectio tercia.

Propterea ergo recte primus apostolorum cum de amore suo requiritur ' « Symon Johannis » id est « obediens Dei gratia » vocatur + ut liquido cunctis ostendatur ' hoc quod majore pre ceteris obedentia Domini jussis obsequitur ' quod ardentiori illum caritate amplectitur * non humani meriti, sed muneris esse divini. Unde et apostolus Paulus eadem [202d] gratia confortatus ' aiebat * quia caritas Dei diffusa est in cordibus nostris, per Spiritum Sanctum qui datus est nobis. [Ro. 5, 5] Qui ergo ceteris flagrantius Deum amare probatur ' « filius Johannis » cognominatur * quia nimirum virtus ejusdem amoris non nisi per gratiam Spiritus Sancti percipitur.

ibid. l. 26-36, p. 343.

68- Petrus et Paulus

d, 29 VI

Linus papa. Å .

In festo apostolorum Petri et Pauli.

68.1 Lectio prima.

Tempore Neronis dum Rome per Petrum et Paulum fides cresceret * ipse Nero per Simonem adversari cepit apostolis + quia illusionibus ita magus animum ejus obtinuerat * quod prosperitates se per eum in omnibus habiturum credebat. Sed Petrus vanitates ejus detexit. Tunc Symon ausus est jactare se * quod posset mortuos suscitare. Ipso tempore erat defunctus quidam adolescens propinquus Cesaris. Perrectum est ad Petrum. Fuerunt etiam qui Symonem accersiendum putarent * et utrique affuerunt.

cf. BHL 6667

68.2 Lectio secunda.

Tunc Petrus ait * ut Symon prius, si posset, mortuum suscitaret. Si nequivisset * se non defuturum ut Christus opem ferret defuncto. Symon vero conditionem interposuit * ut si mortuum suscitaret ' Petrus occideretur. Si vero illo nichil agente ' Petrus mortuum suscitaret * ipse simili sententie subjaceret. Exorsus est Symon + acessit ad lectulum * visus est caput agitare defunctus. Clamor attollitur * mira indignatio in Petrum esse cepit. Tunc Petrus ait : « Si vivit * loquatur ' surgat ' ambulet. Sin alias * fantasma hoc sciatis esse. »

68.3 Lectio tercia.

« Denique separetur, inquit Petrus ' magus a lectulo * et figmenta denudentur. » Abducitur itaque Symon a lectulo * et manet defunctus immobilis. Astitit Petrus a longe * et ait : « Adolescens * sanet te Dominus noster Jesus Christus ! » Et statim surrexit * et locutus est ' et ambulavit. Et cum vellet populus Symonem lapidare * ait Petrus : « Satis est ad penam ejus * quod agnoscit se superatum. Vivat ' et regnum Christi crescere videat. » Torquebatur magus * seseque ad omnem carminum suorum excitat potentiam. Et statuto die ' montem Capitolinum ascendit * ac volare cepit.

68.4a Lectio quarta.

Tunc Petrus cum orasset cum lacrimis * ait : « Adjuro vos in nomine Jesu Christi ' angeli Sathane qui eum fertis * ut dimittatis eum. » Et statim corruit * totoque fracto corpore ' post parvum spatium expiravit. Quod ubi Neroni compertum est * querere cepit causas quibus Petrum occideret.

68.4b

Dato autem ab ipso precepto * victus lacrimis Petrus populorum ' adquievit se Urbem egressurum. Ubi autem ventum est ad portam * vidit sibi Christum occurrere. Et adorans eum * ait : « Domine, quo vadis ? » Cui Dominus : « Venio Romam * iterum crucifigi. » Itaque Petrus reversus ' narrabat fratribus quod ei obvius fuisset Dominus * et declarasset quod in ipso esset crucifigendus.

cf. BHL 6655

68.5 Lectio quinta.

Cum autem animos fratrum consolaretur * supervenerunt quatuor apparitores, qui eum statuerunt Agripe prefecto. Qui ait : « Ausus es in deorum injuriam * nescio quem Christum inducere. » Tunc facta est facies apostoli sicut sol. Et ait : « Video quo tendis, dux libidinum ' atrocitatis inventor ' innocentium persecutor ' deceptorum fautor ' fallacie conditor * habitaculum Sathane. » Tunc prefectus crucifigi apostolum jussit. Tunc ingens subito concursus factus est * et ceperunt in Agripam sevire. Sed Petrus restitit + et sedata seditione, rogavit ' ut inversis pedibus crucifigeretur * ne ita servus crucifigeretur ut Dominus.

68.6 Lectio sexta.

Ubi autem factum est hoc * cepit de cruce populum consolari. Et viderunt qui lugebant ' angelos stantes cum coronis de floribus rosarum et liliorum * et erectum Petrum librum a Christo accipientem ' et verba que loquebatur ' inde legentem. Videns autem Petrus quod demonstrata esset gloria ejus fidelibus * dixit : « Gratias tibi ago, pastor bone * commendo tibi gregem tuum. » Et in hac confessione migravit ad Christum. Statimque Marcellus, unus ex discipulis ejus, corpus ejus deposuit * et cum aromatibus collocavit in loco qui dicitur Vatichanus. Ad quem veniens ipsa nocte Petrus * dixit ei : « Reputabitur tibi a Domino hec merces operis tui. »

68.7a Lectio septima.

Secundum Matheum.

In illo tempore * venit Jesus in partes Cesaree Philippii * et interrogabat discipulos suos dicens : « Quem dicunt homines esse filium Hominis ? » Et reliqua.

Mat. 16, 13.

68.7b

Omelia beati Ambrosii episcopi.

Nec turbe quidem ociosa opinio est * qua alii Heliam quem venturum putabant + alii Johannem quem decollatum sciebant * aut unum ex prophetis prioribus surrexisse credebant. Sed hoc supra nos est querere. Alterius scientie * alterius prudentie est. Nam si apostolo Paulo ' satis est nichil scire nisi Jesum Christum et hunc crucifixum [1 Co. 2, 2] + quid amplius michi desiderandum est scire quem Christum ? In uno enim hoc nomine * et divinitatis et incarnationis expressio ' et fides est passionis. Et ideo licet ceteri apostoli siluerint * Petrus tamen respondit pro ceteris : Tu es Christus filius Dei vivi. [Mat. 16, 16]

Ambrosius, Expositio evangelii secundum Lucam, CCSL 14, VI, = 93, l. 989-999, p. 207.
CPL 143

68.8 Lectio octava.

Complexus est itaque omnia * qui et naturam et nomen expressit ' in quo summa virtutum est. Scivit enim Petrus * quod in Filio [203a] Dei ' omnia sunt. Omnia enim dedit Pater Filio. [Jo. 3, 35] Si omnia dedit * eternitatem quam habet majestatemque transfudit. Sed quo pro te labor longius ? Finis fidei mee * Christus est. Finis fidei mee * Filius Dei est. Non licet michi scire generationis seriem * non licet tamen nescire generationis fidem.

ibid. = 93, l. 999-1012, p. 207.

68.9 Lectio nona.

Crede ergo sic ' quemadmodum Petrus credidit ' ut et tu beatus sis * ut et tu audire merearis ' quoniam non caro et sanguis tibi revelavit ' sed Pater meus qui in Celis est. [Mat. 16, 17] Caro enim et sanguis * non queunt nisi que terrena sint revelare. At vero que Spiritus loquitur carnis mysteria * non carnis et sanguinis mysterio ' sed divina inspiratione funduntur. Noli ergo adquiescere carni et sanguini + nec carnis et sanguinis precepta haurias * ut ipse caro et sanguis fias. Qui enim carni adheret ' caro est * et qui adheret Deo ' unus spiritus est. [1 Co. 6, 17]

ibid. = 94, l. 1013-1021, p. 208.

69- Commemoratio Sancti Pauli

sd, 30 VI

In Commemoratione beati Pauli.

Ysidorus in Libro de ortu, vita et obitu etc. ut supraa.

69.1 Lectio prima.

Paulus qui ante Saulus ' apostolus gentium ' advocatus Judeorum * a Christo de celo vocatus ' in terram prostratus est. Hic oculatus cecidit * cecus resurrexit. Ex persecutore autem effectus est vas electionis * ex lupo ovis. Ipse inter apostolos vocatione novissimus ' predicatione primus + in lege ' Gamalielis discipulus ' in evangelio Christi servus fuit. Hujus patria ' Judea fuit * genus ' de tribu Benjamin.

Isidorus Hispalensis, De ortu, cap. 68, 1, p. 199.
= BHL 6568n
CPL 1191

69.2 Lectio secunda.

Hic secundo post ascensionem Domini anno baptizatus * dignitatem meruit apostolatus. Plus quoque omnibus laborans ' multo latius inter ceteros Verbi gratiam seminavit * atque doctrinam evangelicam sua predicatione complevit. Incipiens quidem ab Jerosolimis usque ad Illiricum ' Italiam et Yspanias processit * ac nomen Christi multarum manifestavit gentium1 populis ' quibus non fuerat declaratum.

ibid. cap. 68, 2, p. 199.

69.3 Lectio tercia.

Hujus miracula ista esse noscuntur. Raptus tercium celum conscendit * seducentem Fitonis spiritum ' imperata discessione damnavit. Adolescenti mortuo * vitalem reintegravit spiritum. Cecitate percussit magum. Claudo proprium reformavit incessum. Diri serpentis nec sensit nec corruit morsu * sed igni dedit arsurum. Patrem etiam Publii * a febribus ' orando sanavit.

ibid. cap. 68, 2-3, p. 199-201.

69.4 Lectio quarta.

Ob amorem quoque Christi * Paulus multas passiones ' graviasque sustinuit corporis tormenta. In primis judaicas persecutiones ' et gentium miserias ' et laborem ' famem ' sitim ' frigus et nuditatem * die noctuque profundum ' naufragia ' et mille pericula passus est. Rabiem insuper ferarum ' verbera quoque ' carceralesque tenebras ' et tormenta chathenarum * squalores et vincula expertus est. Inter hec ligatur a Judeis + traditur gentibus ' lapidatur ad necem * in sporta per murum dimittitur.

ibid. cap. 68, 4-5, p. 201.

69.5 Lectio quinta.

Virgis quoque ceditur ' penis artatur + in carcere vinctus terremotu facto resolvitur * ad ultimum a Nerone gladio occiditur eo die ' quo et Petrus crucifixus est. Sic enim oportuerat * ut hi qui simul confessi sunt ' uno die coronarentur. Sepultus est autem Rome via Ostiensi ' anno post passionem Domini tricesimo septimo * tercio ab urbe Roma miliario ' contra orientalem plagam.

ibid., cap. 68, 5, p. 201-203.

69.6 Lectio sexta.

Jeronimus de Illustribus Viris. Å .

Hic est Paulus * qui extra numerum .XII.2 apostolorum ex opido Jude Egiscalis ' fuit. Quo a Romanis capto * cum parentibus suis Tarsum Cilicie commigravit. A quibus ob studia legis missus Jherosolimam * a Gamaliele eruditus est.

Cum autem primum ad predicationem ejus Sergius Paulus credidisset * ab eo quod eum Christi fidei subegerat ' sortitus est nomen. Et hic quidem ' juncto sibi Barnaba ' multis urbibus peragratis ' revertens Jherosolimam * a Petro et Jacobo et Johanne ' gencium apostolus ordinatur.

Hieronymus, De viris illustribus, cap. V, p. 10, l. 11-17 et l. 22-27.
< BHL 6569
CPL 616

69.7 Lectio septima.

Post passionem Domini vicesimo quinto anno, hoc est Neronis secundo ' Paulus Romam vinctus mittitur * et per bienium in libera manens custodia ' adversus Judeos de adventu Christi cotidie disputavit. Sciendum autem ' in prima satisfactione ' nondum Neronis imperio roborato ' nec in tanta erumpente scelera ' quanta de eo narrant hystorie ' Paulum a Nerone dimissum * ut evangelium Christi in Occidentis quoque partibus predicaret.

Quarto decimo autem Neronis anno ' eodem die quo Petrus crucifixus est * capite truncatur.

ibid. p. 10, l. 29 usque p. 11, l. 9, et p. 11, l. 22-23.

69.8 Lectio octava.

Linus papa, in descriptione passionis.

At ubi caput ejus precissum fuit * nomen Domini nostri Jesu Christi clara voce personuit. Statimque de corpore ejus unda lactis in vestimenta militis exilivit * et postea sanguis effluxit. Tanta etiam lucis immensitas et odoris suavitas ibi emicuit * ut mortalium oculi splendorem illum sufferre ' et humana lingua narrare nequiverit odorem.3 Dum autem hec narrata fuissent Cesari ' et ipse in domo sua super his cum narrantibus miraretur * venit Paulus januis clausis + stetitque ante Neronem * et ait : « Cesar + ecce ego Paulus * eterni Regis miles. Vel nunc crede ' quia non sum mortuus * sed vivo Deo meo. » Et hoc dicto * disparuit.

< BHL 6570

69.9 Lectio nona.

Gregorius Turonensis. Å .

[203b]

Factum est autem post mortem ejus in loco quodam * ut homo quidam laqueum ad extorquendam vitam sibi prepararet. Nomen tamen sancti Pauli invocabat dicens : « Adjuva me, sancte Paule.4 » Et ecce umbra squalida * hortans et dicens : « Eya age * ne moreris. » At ille semper aiebat : « Beatissime Paule * esto adjutor meus. » Expedito jam laqueo subito affuit alia umbra * dicens ei que cum homine erat : « Fuge, miserrime * invocatus enim Paulus ecce adest. » Tunc evanescentibus umbris * reversus est homo ad sensum suum ' penitentiam agens.

Gregorius Turonensis, In Gloria Martyrum, cap. 28, p. 504, l. 23-31 et p. 505, l. 1-4.
< BHL 6579
CPL 1024

70- Petrus et Paulus

F[1] inf. oct.

Sermo Augustini.

Infra octavas. In una feria.

70.1 Lectio prima.

Natalem apostolorum celebramus * quorum memoriam universus mundus amplectitur. Preciosam plane in conspectu Domini mortem sanctorum [Ps. 115, 15] * felici suo exitu comprobaverunt. Paulus, inquam, vas electionis * Petrus, clavicularius dominice mansionis. Paulus excecatus est ut videret * Petrus negavit ' ut crederet. Paulus post persecutionem tanto factus est assertor fortior veritatis * quanto pertinacior fuerat cultor erroris.

Ps. Augustinus, s Caillau I 58, PLS 2, = 1, c. 1009-1010.
AF II 49
PLS II, c. 869, CPP 1288

70.2 Lectio secunda.

Petrus piscator non deposuit retia ' sed mutavit * quia primus honore sacerdotii muneratus ' fontes potius cepit amare quam maria+ ut non jam ad se traheret quos occideret ' sed mergeret quosquos levaret. Beati plane in administratione doctrine positi * beatiores in mortis desiderio constituti. Ibi enim gloria nutritur * hic traditur. In seculo exercitium tribulationis est * in morte assumptio majestatis. Quis hos audeat mortuos appellare + quorum fide universus mundus ad vitam erigitur ' et ad superni luminis mansionem festinat ?

ibid. = 1-2, c. 1010.

70.3 Lectio tercia.

Nemo dubitet + ibi Paulus est, qui auxilium prestet conanti * ibi Petrus est ' qui Celum aperiat venienti. Paulus decollatus est * Petrus versis pedibus crucifixus est. Decebat enim ut Paulus capite plecteretur * quia gentibus caput fidei probabatur. Petrus autem quia noverat caput viri Christum esse ' caput suum premissis pedibus sequebatur * paratus ad penam ' verecundus ad meritum. Melius profecto, Petre, suspenderis * quam magus volat. Ille alta petit ' ut profundius cadat * tu terre caput applicas ' ut Celum possideat.

ibid. = 2, c. 1010.

71- Petrus et Paulus

F[2] inf. oct.

Sermo ejusdem. Å .

In alia feria.

71.1 Lectio prima.

Piscatoris et persecutoris sacratissimum diem celebramus. Ille retia evasit seculi * iste ex predone ' confessor factus est Christi. Illum Christus vocat ex litore * istum clamat ex ethere. Illum accersit ex ponto * istum terret de celo.

Petrus qui ante captura letabatur in salo * Verbi retia nunc spargit in mundo.

Cadit Paulus miles Diaboli * ut surgat signifer Christi. Mittit Petrus in salo retiaculum * circumfert Paulus dominicum in mundo vexillum. Et iste piscatur homines * ille titulat signo crucis gentiles.

Ps. Augustinus, s ap. 205, PL 39, c. 2125-2126, = 1 (passim) et 3-4.
AF II 47
PLS II, c. 855, CPP 990

71.2 Lectio secunda.

Currunt utrique ad palmam martyrii + et utrique perveniunt ad coronam * non quidem eodem temporis cursu ' sed eodem anni vertentis occursu. Petrus pro Christo capite deorsum in ligno suspenditur * Paulus pro Christo gladio truncatur. Ille propriis gressibus proficiscebatur ad Christum * oc(c)ulisque superiora respiciens ' beatum spiritum deducebat ad Celum. Iste cervicem curvabat ad penam * et offerebat verticem capitis ad coronam.

ibid. c. 2126, = 4.

71.3 Lectio tercia.

Duo genera suppliciorum Domini in duobus apostolis reperimus. Petrus patitur crucem * Paulus sentit dominici lateris pugionem. Piscatorem suspendit amor Crucis * persecutorem mucro minuit persecutoris. Et nunc ad memoriam piscatoris * flectuntur genua imperatoris. Ibi radiant gemme dyadematis * ubi fulgent beneficia piscatoris. Prestitit passio socios * quos fecerat fidei predicatio copulatos. Veneremur ergo principes gregis nostri * si volumus caulas intrare1 pastoris.

ibid. c. 2126-2127, = 4.

72- Petrus et Paulus

F[3] inf. oct.

Maximus in sermone « Gloriosissimos ». Å .

In alia feria.

72.1 Lectio prima.

Ecclesiarum omnium patres piissimis studiis honoremus ' quibus factus est hodie de morte natalis * quibus vivere Christus erat ' et mori lucrum. [cf. Philip. 1, 21] Erat eis Christus vivere * quibus non erat vita sine Christo. Erat eis Christus vivere * quia Christi totum proficiebat Ecclesiis quod vivebant. Erat eis et mori lucrum * quia tali morte vitam sibi mercabantur eternam. Quorum corruptioni incorruptio succedebat * et damna presentium temporum lucra perpetua sequebantur.

Ps. Maximus, h 68, PL 57, c. 391B-392A.
PD II 47
CPL 220, PLS III, c. 355, CPP 5801a

72.2 Lectio secunda.

Sed jam necessarium reorum * ut proprias eorum virtutes proloquamur. Hic est Petrus, qui confitendo Dei filium ' credendi fundamenta constituit +

qui claves Regni celestis, antequam introiret, accepit *

quem Christi esse confidentissimum ' subjecta maria probaverunt.

Hic est Petrus, cui Christus communionem sui nominis indulsit * ut sicut petra erat Christus ' ita et Petrus factus est petra.

Hic est ' cui Christus ascensurus oves commendat.

Hic est qui tam securus perrexit ad crucem * ut moriendi ordinem tam acerba in passione quereret.

ibid. c. 392A, 393AB et 394AB.

72.3 Lectio tercia.

Quid de Paulo referam ?

Hic est qui tercium raptus ad celum ' celestia secreta cognovit * ut inter angelos disceret quod inter homines predicaret. Hic est qui non solum audita loquitur * sed [203c] et visa testatur. Hic est qui cervicem quam adversus Christi nomen ' superbus erexerat * gladio humillimus pro nomine Christi submisit. Nec piguit eum pro eo mori * quem sepe probaverat vivere.

Hi ergo sunt qui sacramentum Regni celestis uno spiritu predicantes * sub unius passione diei doctrinam suam pio sanguine consecrarunt.

ibid. c. 394C et 396AB.

73- Petrus et Paulus

F[4] inf. oct.

Ambrosius in sermone « Notum ». Å .

Alia feria.

73.1 Lectio prima.

In omnem terram mirabilium Petri virtus * et in fines orbis terre epistolarum Pauli verba penetrarunt. Quis enim non audivit quod Petrus claudo pedum restituerit firmitatem +

ut sicut in Ecclesia fundamenta continet ' ita et in homine membrorum fundamenta confirmet ?

Quis autem locus ' Pauli verba litteris non inscribit + corde retinet ' conversatione custodit ? Paulus ' vas electionis est nominatus. Bonum vas * de cujus plenitudine substantia vite ' populis semper erogatur ' et plenum est.

Maximus, s 9, CCSL 23, = 1, l. 6-11 et 27-28, p. 31, et l. 31-36, p. 32.
AF II 52
CPL 221, PLS III, c. 361, CPP 107

73.2 Lectio secunda.

Optima apostolorum nomina ' petra et vasculum * necessaria domui Salvatoris ! Domus enim fortitudinis petra construitur * utilitate vasis ornatur. Petra ad firmitatem ne labantur ' sustentat populos * vas ad custodiam ne temptentur ' operit christianos. Exitus vero eorum quam beatus fuerit * nemo est qui nesciat. Nam Petrus sicut Salvator crucis exitum tulit * de Pauli vero cervice fluxisse magis dicitur lactis unda ' quam sanguis.

ibid. = 1-2, l. 36-51, p. 32.

73.3 Lectio tercia.

Lactis autem unda in sancto Paulo stupenda non est. Quid enim mirum ' si abundat lacte nutritor Ecclesie ? Hec est plane promissionis illa terra * quam Patribus promisit Deus ' dicendo ' dabo vobis terram fluentem lac et mel [cf. Ex. 13, 5, etc.]. Que enim epistola Pauli non melle dulcior est ' et lacte candidior ? Que epistole * populos Ecclesiarum nutriunt ad salutem ' de cervice ergo Apostoli * juste pro sanguine lac manavit.

ibid. = 2, l. 53-63, p. 32-33.

74- Petrus et Paulus

D inf. oct.

Leo papa in sermone « Omnium ». Å .

Dominica infra octavas.

74.1 Lectio prima.

Hodierna festivitas speciali Urbis exultatione veneranda est * ut ubi precipuorum apostolorum glorificatus est exitus ' sit leticie principatus. Isti enim sunt viri per quos tibi evangelium Christi, Roma, resplendenduit + et que eras magistra erroris * facta es discipula veritatis.

Isti sunt sancti patres tui ' verique pastores + qui te regnis celestibus inserandam ' multo felicius condiderunt * quam illi quorum studio prima menium tuorum fundamenta locata sunt. E quibus is qui tibi nomen dedit * fraterna te cede fedavit.

Leo papa, Tractatus 82, CCSL 138A, l. 4-23, p. 508-509.
AF II 46, PD II 46
CPL 1657

74.2 Lectio secunda.

Isti sunt qui te in hanc gloriam provexerunt ' ut sis civitas sacerdotalis et regia [cf. Ap. 1, 6] + per sanctam beati Petri sedem ' caput totius orbis effecta * latius presidens religione divina ' quam dominatione terrena. Minus est enim quod tibi bellicus labor subdidit * quam quod pax christiana subjecit. Deus namque bonus omnipotens '

ut inenarrabilis gratie per totum mundum diffunderetur effectus ' Romanum regnum preparavit * ut cito pervios haberet populos predicatio generalis ' quos unius teneret regimen civitatis.

ibid. l. 23-31 et 40-55, p. 509-511.

74.3 Lectio tercia.

Hec autem civitas cum pene omnibus dominaretur gentibus * omnium gentium serviebat erroribus.

Beatissimus igitur Petrus apostolici princeps ordinis ' ad arcem Romam destinatur imperii * ut lux veritatis efficacius se ab ipso capite per totum mundi corpus effunderet. Cujus autem nationis homines in hac tunc urbe non essent + aut que usquam gens ignoraret quod Roma didicisset ? Hic conculcande philosophie opiniones + hic dissolvende erant terrene sapientie vanitates * hic confutandus demonum cultus.

ibid. l. 56-60 et 68-82, p. 511-512.

74.4 Lectio quarta.

Ad hanc ergo urbem, beatissime Petre, venire non metueris +

nec mundi dominam times Romam * qui in Cayphe domo expaveras sacerdotis ancillam.

Ad hanc coapostolus tuus Paulus ' gentium magister occurrens * eo tibi consociatus est tempore ' quo omnis innocentia ' omnis pudor ' omnisque libertas ' sub Neronis laborat imperio. Cujus furor '

primus nomini christiano atrocitatem persecutionis intulit * quasi per sanctorum neces ' gratia Dei posset extingui.

ibid. l. 88-89, p. 512, 95-96, p. 513, 127-131, p. 515 et 137-139, p. 516.

74.5 Lectio quinta.

Verum non minuitur persecutionibus Ecclesia ' sed augetur * dum grana que singula cadunt ' multiplicata nascuntur. Unde duo ista preclara divini seminis germina ' in quantam sobolem pulularint * beatorum martyrum milia protestantur + que apostolicorum emula triumphorum ' Urbem purpuratis longe lateque rutilantibus populis ambierunt * et quasi ex multarum honore gemmatum confecto uno dyademate ' coronarunt.

ibid. l. 149-160, p. 516-517.

74.6 Lectio sexta.

Universaliter quidem in omnium sanctorum commemoratione letandum est * sed in horum excellentia patrum ' merito est exultantius gloriandum + quos gratia Dei in tantum apicem provexit * ut eos in corpore cui caput Christus est [cf. Col. 1, 18] ' quasi geminum constitueret lumen [203d] oculorum. De quorum virtutibus que omnes loquendi superant facultates ' nichil diversum ' nichil debemus sentire discretum * quia illos et electio pares ' et labor similes ' et finis fecit equales.

ibid. l. 162-171, p. 517.

74.R

Tres alie lectiones summantur de omelia dominicali.

75- Petrus et Paulus, Oct.

s, 6 VII

In Octava apostolorum.

75.1 Lectio prima.

Sermo Maximi episcop. Å .

Cum omnes apostoli parem gratiam apud Deum sanctitatis obtineant * Petrus tamen et Paulus videntur quadam fidei virtute precellere. Petro quidem sicut bono dispensatori ' clavem Regni celestis Dominus dedit + Paulo tanquam ydoneo doctori ' magisterium ecclesiastice institutionis injunxit * ut quos iste erudierit ad salutem ' ille suscipiat ad quietem + et quorum corda Paulus patefecerit doctrina verborum * eorum animabus Petrus aperiat Regna celorum.

Maximus, s 1, CCSL 23, = 1, l. 2-11, p. 2.
AF II 50, PD II 51
CPL 221, PLS III, c. 358a

75.2 Lectio secunda.

Clavem etiam scientie * et Paulus accepit. Clavis enim dicenda est ' qua ad fidem corda reserantur * et mentium secreta panduntur. Clavis, inquam,1 est * que et conscientiam ad penitentiam aperit + et gratiam mysterii salutaris includit. Ambo igitur claves receperunt + scientie iste * ille potentie. Divitias immortalitatis ille dispensat * scientie thesauros iste largitur. Ergo inter universos apostolos * quadam prerogativa precellunt.

ibid. = 1-2, l. 12-24, p. 2.

75.3 Lectio tercia.

Puto autem illos esse equales meritis * quos simul videmus ad martyrii gloriam pervenisse. Non enim sine causa factum putamus * quod uno die ' uno in loco ' unius tyranni tolleravere sevitiam. Una die passi sunt * ut ad Christum pariter pervenirent. Uno in loco * ne alteri Roma deesset. Sub uno persecutore * ut equalis crudelitas utrumque constringeret. Dies ergo pro merito + locus pro gloria * persecutor decretus est pro virtute.

ibid. = 2, l. 25-34, p. 2-3.

75.4 Lectio quarta.

In Urbe autem martirium pertulerunt * ut ubi caput superstitionis erat ' illic caput quiesceret sanctitatis + et ubi gentilium principes habitabant * illic Ecclesiarum principes morarentur. Cujus autem meriti sint ' hinc possumus2 intelligere + quod cum Dominus orientis regionem propria illustraverit passione * occidentis plagam vice sui apostolorum sanguine illuminare dignatus est. Et licet illius passio nobis sufficiat ad salutem * tamen horum martirium nobis contulit ad exemplum.

ibid. = 2, l. 34-44, p. 3.

75.5 Lectio quinta.

Hodierna igitur die beati apostoli sanguinem profuderunt * quia magum illum Symonem ' de aeris vacuo ' precipitii ruina prostraverunt. Cum enim magicis artibus volare cepisset + Petrus flexis genibus precatus est Dominum * et precatione sancta vicit magicam levitatem. Prior enim ascendit ad Deum precatio quam volatus * et ante pervenit justa petitio ' quam iniqua presumptio.

ibid. = 3, l. 45-55, p. 3.

75.6 Lectio sexta.

Ante Petrus in terris positus obtinuit quod petebat * quam Symon perveniret ad celestia quo tendebat. Tunc igitur Petrus illum elidens ' ejus crura confregit + ut qui volare temptaverat ' ambulare non posset * et qui pennas assumpserat ' plantas amitteret. Permisit illum sublimius ascendere * ut altius caderet. Voluit eum in excelsum levari ad conspectum omnium * ut ruentem illum de excelso ' oculi omnium perviderent.

ibid. = 3, l. 55-66, p. 3-4.

75.7a Lectio septima.

Secundum Matheum, XIIII.3

In illo tempore * jussit Jesus discipulos suos ascendere in naviculam * et precedere eum trans fretum ' donec dimitteret turbas. Et reliqua.

Mat. 14, 22.

75.7b

Omelia beati Augustini episcopi. Å .

Cum sanctum evangelium legeretur * audivimus naviculam periclitantem + Christum periclitantibus subvenientem * Petrum venienti Christo occurrentem. In quibus omnibus miraculum spectavimus * misterium requiramus. Quando enim possumus de divinis operibus que leguntur ' intellectum alicujus mistice significationis exculpere * quasi de abstrusis favorum cellis mella producimus + vel Christi discipulos imitantes ' spicas manibus confricamus * ut ad latentia grana perveniamus ' et in eis vitam inveniamus.

Eraclius presbyter, s II B, ed. P. Verbraken, RB 71 (1961), p. 18, l. 4-11b.
CPL 388, PLS II, c. 404 et 843, CPP 857

75.8 Lectio octava.

Ascendit ergo Dominus noster Jesus Christus ' ut lectum est, in montem solus orare. [Mat. 14, 23] Mons altitudo est. Quid enim in hoc mundo altius celo ? Quis vero in celo ascendit * novit optime fides vestra. Cur autem solus ascendit ? Quia nemo ascendit in celum ' nisi qui descendit de celo ' Filius Hominis qui est in celo [Jo. 3, 13] + quamvis et in fine cum venerit ' et nos omnes membra sua collegerit ' ac levaverit in Celum * etiam tunc solus ascendet ' quia caput cum corpore suo ' unus est Christus.

ibid. l. 12-18.

75.9 Lectio nona.

Tunc autem ipse ascendit solus orare * qui ascendit ad Patrem pro nobis interpellare. Verumtamen, carissimi, dum ille orat in excelso * navicula turbatur fluctibus in profundo. Quia vero insurgunt fluctus ' potest illa navicula turbari + sed quia Christus orat * non potest mergi. Navicellam istam, fratres ' Ecclesiam cogitate * turbulentum mare ' hoc seculum. Quando aliquis impie voluntatis ' maxime potestatis ' persecutionem indicit Ecclesie * super naviculam Christi ' grandis unda consurgit. Sed in his temptationibus erigatur antenna * ut suspensa arbori crucem figuret. Hanc christianus respiciat * et non deficiat.

ibid. l. 20-30.

76- Septem Fratres

tl, 10 VII

Gregorius in omelia .III^a. scilicet in illa « Loquente Jesu ad turbas * ecce mater ejus et fratres stabant foris ».

[204a]

In festo septem fratrum.

Beatus Gregorius in omelia etc.1

76.1 Lectio prima.

Beata Felicitas que credendo extitit ancilla Christi * predicando facta est ' etiam mater Christi. Septem quippe filios sicut in gestis ejus legitur ' sic post se timuit vivos in carne relinquere * sicut carnales parentes solent metuere ne mortuos premittant. In persecutionis enim labore deprehensa ' filiorum corda in amorem superne patrie predicando roboravit + et parturivit spiritu quos carne pepererat * ut predicando pareret Deo ' quos carne pepererat mundo.

Gregorius Magnus, H I 3, PL 76, c. 1087A.
PD II 124
CPL 1711

76.2 Lectio secunda.

Considerate, fratres carissimi, in femineo corpore virile pectus. Ad mortem stetit inperterrita + amittere se in filiis lumen veritatis timuit * si non fuisset orbata.

Aspexit mater et cruciata et inperterrita filiorum mortem * spei gaudium adhibuit ' dolorem nature. Timuit viventibus * gavisa est morientibus. Optavit nulllum post se relinquere + ne si quem superstitem haberet * non posset habere consortem. Filios tamen suos quos carnem suam esse noverat ' sine dolore non poterat morientes videre * sed erat vis amoris interior que dolorem vinceret carnis.

ibid. c. 1087AC.

76.3 Lectio tercia.

Amavit juxta carnem beata Felicitas filios * sed pro amore celestis patrie mori coram se voluit quos amavit. Ipsa vulnera eorum accepit * sed ipsa in eis ad Regnum pervenientibus excrevit. Recte ergo hanc feminam ultra martirem dixerim * que et totiens in filiis est ' et desiderabiliter extincta. Dum enim multiplex martirium obtinuit + ipsa quoque martirii palmam vicit * quia et amore Christi ' sola sua mors ei minime suffecit.

Consideremus ergo nos qui corpore viri sumus * in hujus femine comparatione quid sumus. Plerumque nos a bono opere revocant verba * hanc vero frangere nec tormenta potuerunt ab intentione sancta. Nos cum ex divina jussione filios amittimus ' sine consolatione lugemus * hec autem eos plangeret ' si non obtulisset.

ibid. c. 1088AC.

77- Margareta, v. et m.

s, 20 VII

In festo sancte Margarete virginis et martiris.

77.N

Theotinus vir in omni sapientia et scientia doctus qui, scrutatus multas scripturas, neminem invenit in quem oporteret credere nisi in Christum, qui tandem baptizatus cum nutrice beate Margarete ministravit ipsi in carcere et agonem ejus vidit, scripsit hanc legendam.

Et nota quod in diversis libris invenitur sub diversis stilis descripta ; quod autem hic1 habetur, decerptum est de legenda illa que veriora continere videtur. Å .

77.1 Lectio prima.

Beata Margareta in pago Anthiocheno ex gentilibus nobilibus edita ' nutrici traditur * a qua studiose nutritur. Adulta christianitatis meritum suscepit * et virginitatis concepit amorem. Moritur interea mater. Cumque pater propter christianitatem ' illam exosam haberet + illa in domum nutricis se contulit * et ejus oves pascebat. Erat autem mire pulcritudinis * et oculis omnium gratiosa. Accidit autem * ut prefectus Olibrius iter faciens ' raptus ejus pulcritudine ' sisti eam sibi juberet.

< BHL 5303-5305

77.2 Lectio secunda.

Impudico presidi ' virgo pudicissima presentatur * ad quam sic loquitur : « Tuum nobis bona puella et nomen ' et genus ' et religionem edicito. » Illa respondit : « Margareta vocor + genere sum nobilis * religione christiana. » Ait preses : « Duo prima sibi convenientia sunt * tercium vero absurditas est. Nam quid insipientius + quam ut Deum sibi quis faciat crucifixum ? » Margareta respondit : « Dic, oro * unde didiceris Dominum Jesum fuisse crucifixum. » Preses ait : « Ex libris christianorum. » Margareta respondit : « Que vecordia est ' ut cum in eisdem libris legatur * et pena Christi et gloria + alterum credatis ' alterum renuatis ? »

77.3 Lectio tercia.

Ad hec et similia preses ira commotus ' inquit : « In carcere recludatur. Cras melioris forte consilii fiet. » Fit repente quod jussum fuerat. Altera die presidi presentatur. Ad quam preses : « Margareta * optio tibi datur. Aut sacrifica diis ' et digna eris thalamis nostris + aut si respueris * diris cruciatibus consumeris. » Maragareta respondit : « Fac quod potes * quia quod vis, ego non faciam. » Ad hec exuitur ' suspenditur ' verberatur virgis acerrimis ' sanguinis rivi fluunt * nec suspirat illa. Tunc preses : « Miserere pulcritudinis tue. » At illa : « Misereor pulcritudinis anime mee * ne decorem perdam ymaginis divine. »

77.4 Lectio quarta.

Tunc preses : « Irridemur, ait. Adhibeatur ungula durior * que carnem scindat ' ossa denudet ' viscera pandat. Unane nos puella superabit ? » Dixit * et facta sunt omnia. Flent igitur circumstantes * miserantes sevum tenere cruciatum puelle. At illa : « Omnis vestra miseratio circa corpus occupatur * carnalia tantum diligentes ' carnem tantum cruciari doletis. Ego vero que magis anime quam corporis amo salutem * unius pena mercabor utriusque gloriam. Diis autem sicut sepe dixi numquam divinitatis exhibebo culturam. »

77.5 Lectio quinta.

Audiens hec preses * exclamat : « Jam non parcam + tollatur ' trahatur [204b] ad carcerem * nova excogitabo penarum genera. » Rapitur extimplo * clauditur in tenebras. Sed lux in carcere divinitus est accensa * que sole clarior radiavit. Tunc antiquus Hostis ' quam penis superare non potuit * agreditur terrere fantasmate. Transformatur itaque in draconem terrificum * et quasi devoraturus eam ' impetum facit in virginem. Sed illa signo crucis opposito * prodigium deduxit ad nichilum. Sed non destitit adversarius + formam induit hominis * et specie quasi consulentis amici ' carcerem ingreditur.

77.6 Lectio sexta.

At ubi virgo vidit ipsum ' per Spiritum demonem intellexit * et presumptione virtutis Christi ' manu cervicem ejus apprehendens ' dejecit ad terram + et pede sancto caput impium calcans * « Sternere, inquit, superbe Demon ' sub pedibus femine. » Tunc Demon ejulans * « Permitte, ait, Margareta, me discedere ' non ultra tibi appropinquaturum. » Virgo dixit : « Fatere prius * ad quid veneris. » At ille : « Veneram ' ut quasi consulens saluti tue * persuaderem tibi presidis voluntati parere. Jam nunc ut abeam jube * quia satis lusisti de me. » Tunc virgo pedem levans * « Surge, inquit, miser. » At ille velut fumus evanuit.

77.7 Lectio septima.

His peractis * dies illuxit. Conveniunt populi * Maragarete certamen spectaturi. Jubet preses adduci virginem * et ait : « Magna circa te deorum est patientia * vel nunc eos adorando placa. » Margareta respondit : « Tanta est eorum patientia * ut eis nullus vel dolor sit vel sensus. » Auditis his * preses exclamat : « Exuatur contemptrix deorum * incendatur ignibus. » Ilico exuitur + apponitur ignis * ardentes lampades junguntur ad latera. Quod cum fieret * dicebat : « Non sunt condigne passiones hujus temporis * ad futuram gloriam. » [Rom. 8, 18]

77.8 Lectio octava.

Tunc preses ait : « Afferatur dolium * aqua impleatur + in illud manibus pedibusque ligatis diutissime teneatur * ut commutatio tormentorum pena sit gravior ' non refrigerium. » Impletur statim * quod fuerat imperatum. Sed ecce terremotus ilico factus est magnus + vinculaque quibus ligata fuerat rumpuntur * et ipsa nichil lesa ' de aqua egreditur ' laudans et magnificans Jesum Christum. Videntes autem populi mirabilia Dei ' clamorem ad sydera tollunt * verum Deum dicentes Jesum Christum. Et duodecim fere milia crediderunt in eum.

77.9 Lectio nona.

Tunc preses cernens ruere populum ad fidem + timens ' ne si diutius viveret ' omnes ad Christum converteret * jubet eam gladio feriri. Illos quoque qui crediderant * variis mortibus transmisit ad Celum. Ducitur ergo ad palmam sanguinis * jubetur a spiculatore cervicem parare. Illa petit spatium orandi * conceditur. Tunc cor et manus dirigens ad Deum * dixit : « Gratias tibi ago Domine Christe * quia certamen meum ad victoriam perduxisti. Conserva, queso, credentes in te * et nondum credentes converte. Eorum quoque qui me persequ[u]ntur miserere + et eos qui te per me fuerint deprecati, exaudi propitius * et jam spiritum meum in pace suscipe. » Et hoc dicto ' genu flexit + cervicem erexit * et lictor uno caput amputavit ictu.

78- Praxedis, v.

tl, 21 VII

In festo sancte Praxedis virginis.

78.1 Lectio prima.

Relatio Pastoris de sancta Praxede virgine. Å .1

Virgo venerabilis Praxedis cum esset afflicta propter transitum germane Potentiane * multi nobiles christiani veniebant ' et consolabantur eam ' cum sancto Pio episcopo. Eodem tempore rogavit ipsa beatum Pium episcopum ' ut in termis Novati que jam in usu non erant ' ecclesia edificaretur * quia edificium magnum et spatiosum in eisdem videbatur esse. Quod et placuit sancto Pio episcopo. Et edificavit ecclesiam termas Novati in nomine beate Praxedis virginis * accepta potestate in urbe Roma.

< BHL 6920/6920c

78.2 Lectio secunda.

Post annos duos ' et dies decem et octo ' facta est persecutio magna christianorum ' ita ut traherentur ad ydolorum culturam * et multi martirio coronati sunt. Virgo autem Praxedis fervens spiritu ' multos christianos occultavit in eodem titulo * quos et cibo pascebat ' et verbo Sancti Spiritus. Tunc divulgatum est Anthonino imperatori * quod conventus fieret in titulo Praxedis. Qui mittens tenuit multos + inter quos etiam tenuit Siminitrium presbiterum ' cum aliis viginti duobus * quos sine interrogatione gladio puniri precepit in eodem titulo.

78.3 Lectio tercia.

Horum corpora noctu beata Praxedis collegit * et sepelivit in cimiterio Priscille ' sub die septimo kalendarum juniarum. Tunc afflictione constricta beata Praxedis ingemuit * et oravit ad Dominum ut transiret ex hoc mundo. Cujus orationes et lacrime * ad dominum Jesum Christum pervenerunt. Peractis igitur triginta quatuor diebus ' post necem sanctorum supradictorum et coronam * migravit ad Dominum virgo sacra ' duodecimo kalendas augustas. Cujus corpus ego Pastor presbiter sepelivi juxta patrem suum in cimiterio Priscille ' via salaria * ubi hodie florent orationes sanctorum.

79- Maria Magdalenae

sd, 22 VII

79.1-4N

Sermo qui communiter legitur in Ecclesia, editus de diversis dictis evangelistarum et sanctorum de Magdalena. Å .

[204c]

In festo beate Marie Magdalene.

79.1 Lectio prima.

Fuit igitur secundum seculi fastum clarissimis exorta natalibus beatissima Maria Magdalene * que ut Patrum asserunt traditiones ' a Magdalo castello Maria Magdalene nuncupata(ta) est. Hanc non solum generis sui dignitas ' verum etiam patrimonii jura ' et parentum successus splendidam reddiderant * adeo ut duplicatus honor ' nominis excellentiam circumquaque1 diffunderet. Solent enim apud homines plus divitum quam pauperum sciri nomina. Sed quia rerum affluentiam voluptas interdum comes assequitur * adolescentioris vite tempora ' lubricis supposuit regenda discursibus ' soluto pudicitie freno.

Pseudo-Odo Cluniacensis, sermo de beata Maria Magdalene, PL 133, c. 714B.
BHL 5439

79.2 Lectio secunda.

Hec est illa mulier in civitate peccatrix * cui secundum Lucam ' quia dilexit multum ' dimissa sunt peccata multa. [Luc. 7, 37] Hec est cui secundum Marcum ' surgens Jesus primo apparuit * de qua ejecerat septem demonia. [Marc. 16, 9]

Hec est que super Domini caput ' preciosissimi liquorem effudit odoris.

Hec est que adepta clementia ' postpositis omnibus ' adeo Domino familiaris est effecta * ut ipsum non solum mente ' sed etiam corpore2 sequeretur ' de propriis facultatibus eidem ministrans.

Hec est de qua Dominus ait : Ubicumque fuerit predicatum evangelium istud in toto mundo * dicetur et quod hec fecit in memoriam ejus. [Marc. 14, 9]

ibid. c. 714BC, 714D, 715B et 716A.

79.3 Lectio tercia.

Hec est que sedens secus pedes Domini et audiens verbum ejus * optimam partem elegit. [Luc. 41, 42] Hec est quam secundum Johannem diligebat Jesus. [Jo. 11, 5] Unde ut vidit eam corruentem ante pedes suos ' et plorantem super fratre mortuo ' et Judeos qui cum ea venerant plorantes * infremuit spiritu. [ibid.] Qua in re germinis sublimitas ' ac secularis pompe dignitas ipsius ' in hoc dinoscitur + quando jam in quatriduana fratris morte tanta nobilium et potent[i]um multitudo Judeorum ad ipsius mitigandum confluxerant dolorem * nec passi sunt sine sui presentia ad fratris tumulum eam properare.

ibid. c. 716D-717C.

79.4 Lectio quarta.

Hec est que discipulis terga vertentibus * cum Domino in cruce posito remansit * nec a mortuo potuit separari ' quousque eum in sepulcro collocari perspexit. Mane autem sabbati cum adhuc tenebre essent ' neque propter sexus fragilitatem ' neque propter magnitudinem lapidis ' neque propter metum custodum retracta * cum aromatibus ad sepulchrum intrepida pervenit.

Et quia corpus Domini non invenit ' furatum credidit * atque festina quod vidit ' discipulis nuntiavit. At illi currentes venerunt * et ita invenerunt. Ipsis autem reversis ad semetipsos * ipsa stabat ad monumentum foris plorans. [Jo. 20, 11] Et quia ab inquisitione non cessavit + ipsum prima videre meruit * visumque discipulis nuntiavit.

ibid. c. 718BD et 719AC.

79.5 Lectio quinta.

Ex gestis ejus. T .

Post Spiritus autem Paracliti missionem ' persecutionis procella seviente ' discipulis diversa regna petentibus + beata Maria Magdalene cum beato Maximino uno ex septuaginta discipulis ' cui fuerat sociata, sicut Virgo beata ' Johanni evangeliste * ascendentes navem ' Marsiliam pervenerunt. Deinde Aquensem ingressi sunt comitatum * ut populum incredulum ad agnitionem Dei perducerent. Rexit autem Ecclesiam Aquensem beatus Maximinus multis diebus * verbo predicationis ' et miraculis ' choruscando.

cf. BHL 5443

79.6a Lectio sexta.

Appropinquante autem tempore quo beata Maria Magdalene e carnis ergastulo solveretur * vidit Christum ad celestis Regni gloriam se vocantem. Transiit autem undecimo kalendas augusti. Hujus sanctissimum corpus ' beatus Maximinus antistes ' diversis conditum aromatibus ' in honorifico collocavit mausoleo * in quo et ipse post transitum a fidelibus depositus est.

79.6b

Ex hystoria translationis ejus. T .3

Translatum est autem corpus beate Marie Magdalene de loco predicto ad monasterium quod dicitur Verziliacum * anno passionis Domini septingentesimo quadragesimo nono ' sub Gerardo nobili comite Burgundie ' Aquense civitate a barbaris devastata.

cf. BHL 5489/92a

79.7a Lectio septima.

Secundum Lucam.

In illo tempore * rogabat Jesum quidam Phariseus * ut manducaret cum illo. Et ingressus domum Pharisei * discubuit. Et reliqua.

Luc. 7, 36.

79.7b

Omelia beati Gregorii pape. Å .

Cogitanti michi de Marie penitentia * flere magis libet quam aliquid dicere. Cujus enim vel saxeum pectus ' ille hujus peccatricis lacrime ' ad exemplum penitendi non emolliant ? Consideravit namque quid fecit * et noluit moderari quid faceret. Super convivantes ingressa est ' non jussa venit * inter epulas lacrimas obtulit. Discite quo dolore ardet * que flere inter epulas non erubescit.

Gregorius Magnus, H II 33, PL 76, c. 1239C.
CPL 1711

79.8 Lectio octava.

Sed ecce quia turpitudinis sue maculas aspexit + lavanda ad fontem misericordie cucurrit * convivantes non erubuit. Nam quia semetipsam graviter erubescat intus * nichil esse credidit quod verecundaretur foris. Quid igitur miramur, fratres ? Mariam venientem + an Dominum suscipientem ? Suscipientem dicam + an trahentem ? Dicam melius trahentem et suscipientem. Quia nimirum ipse eam per misericordiam traxit intus * qui per mansuetudinem suscepit foris. Sed jam textum sancti Evangelii percurrentes * ipsum quoque [204d] ordinem quo venerit sananda videamus. Attulit alabaustrum unguenti * et stans retro secus pedes Domini Jesu ' lacrimis cepit rigare pedes ejus + et capillis capitis sui tergebat * et osculabatur pedes ejus ' et unguento ungebat. [Luc. 7, 37-38]

ibid. c. 1239D-1240A.

79.9 Lectio nona.

Liquet fratres ' quod illicitis actibus mulier prius intenta * unguentum sibi pro odore carnis sue adhibuit. Quod ergo sibi turpiter exhibuerat * hoc jam Deo laudabiliter offerebat. Oculis terrena concupierat * sed hos jam per penitentiam conterens ' flebat. Capillos ad compositionem vultus exhibuerat * sed jam capillis lacrimas tergebat. Ore superba dixerat * sed pedes Domini osculans ' hoc in Redemptoris vestigia figebat. Quot ergo in se habuit oblectamenta * tot de se invenit holocausta. Convertit ad virtutum numerum ' numerum criminum * ut totum serviret Deo in penitentia ' quicquid ex se ' Deum contempserat in culpa.

ibid. c. 1240AB.

80- Apollinaris, ep. et m.

tl, 23 VII

In festo beati Apollinaris martiris.

Ex gestis ejus. T .

80.1 Lectio prima.

Apollinaris discipulus Petri apostoli ' jussu ejus a Roma Ravennam venit + et verbis et miraculis refulgens ' tribunum civitatis ' cujus uxorem sanaverat * cum magna ejus familia baptizavit. Cum ergo famam ejus dux patrie cognovisset * sibi velociter presentatus ' cum sacerdotibus ydolorum ad templum Jovis ductus est. Ubi cum dixisset aurum et argentum illic appensum ' melius pauperibus dari ' quam ante demones sic appendi * eicitur + et extra urbem semivivus relictus * a discipulis suis in domo cujusdam vidue sex mensibus refovetur. Inde veniens ad urbem Classem ' dum multos converteret fustibus ceditur * et nudis pedibus supra prunas stare compulsus ' et Christum amplius confitens ' extra urbem eicitur.

cf. BHL 623

80.2 Lectio secunda.

Rufus autem patricius Ravenne ' pro filia defuncta lamentans * Appollinari venienti ' et eum consolanti ' respondit : « Utinam huc non venisses. Dii enim irati sunt * et filiam meam salvam facere noluerunt. Tu vero quid potes ? » Et flentibus amicis * Apollinaris ait : « Jura michi quod permittas puellam sequi suum Salvatorem. » Rufus dixit : « Scio quod puella mortua sit. Tamen si videro eam vivam * faciam quicquid dicis. » Et statim apprehensa manu ejus ' sana surrexit * et cum matre et magna familia baptizata virgo permansit. Rufus vero timens Cesarem * occulte diligebat eum. Quod audiens Vespasianus * scripsit Messalino prefecto ' ut Appollinarem aut diis inclinaret ' aut in exilium mitteret. Prefectus ergo * Appollinarem sacrificare nolentem ' fustibus cedi ' et in eculeum appendi et torqueri precepit. Ubi ministri aquam bullientem ejus vulneribus immiserunt. Et dum vellet eum prefectus mittere in exilium * christiani irruentes in paganos plusquam ducentos occiderunt.

80.3 Lectio tercia.

Tunc timens sibi vicarius ' Appollinarem cathenis onustum ' et in ligno extensum ' jussit includi * et nichil ei penitus ministrari. Quem quarto die audiens ab angelo confortatum + cathenatum navi imposuit * et sequentibus eum tribus clericis in exilium deportavit. Ubi cum clericis et duobus militibus ' ceteris pereuntibus ' periculum tempetastis evadens * milites baptizavit. Et in exilio predicans ' et a nemine receptus ' sed graviter vulneratus * post tres annos Ravennam rediit. Sed a paganis iterum verberatus ' ad templum Appollinis ducitur * et statim facta oratione templum corruit. Cumque a pontificibus ad Vespasianum accusatus1 fuisset * rescripsit ' ut aut de urbe exiret ' aut ydolis consentiret. Tunc Demostenes patricius * nolentem sacrificare tradidit cuidam centurioni jam christiano. Cujus rogatu pergens in domum leprosorum ut ibi propter furorem gentilium latitaret + a paganis insecutus usque ad mortem ceditur * et septem dies supervivens ad monitionem fidelium ' anno Domini septuagesimo nono a discipulis sepelitur.

81- Jacobus, ap.

sd, 25 VII

Epistola Leonis pape.

In festo beati Jacobi apostoli.

81.1 Lectio prima.

Noscat vestra fraternitas, dilectissimi ' rectores totius christianitatis * qualiter in Hyspaniam integrum corpus beatissimi Jacobi apostoli translatum est. Post ascensionem Salvatoris nostri ad celos ' adventumque Spiritus Sancti super discipulos ' ab ipsa passione Christi in revolutione anni ' tempore azimorum * beatissimus Jacobus perlustrans Judeorum synagogas ' Jerosolimis captus ab Abyathar pontifice ' simul cum Josia suo discipulo ' jussu Herodis regis ' capite plexus est. Sublatum est autem corpus illius sanctissimum Jacobi apostoli a discipulis suis nocte * pre timore Judeorum.

= BHL 4061

81.2 Lectio secunda.

Tunc illi angelo Domini comittante ' pervenerunt in Jopen ' ad litus maris. Ibi vero hesitantes ad invicem quid agere deberent * ecce nutu Dei affuit eis parata navis. Gaudentes igitur intrant in eam * portantes1 alumpnum nostri Salvatoris. Erectis vero velis ' cum prosperis ventis ' cum magna tranquillitate navigantes super undas maris * collaudantes clementiam Salvatoris ' Hirie pervenerunt ad portum. Ibique pre gaudio cecinerunt hunc daviticum versum : In mari vie tue * et semite tue in aquis multis. [Ps. 76, 20] Egressi autem de navi + deducentes deposuerunt beatissimum corpus [205a] in quoddam prediolum ' nomine liberum donum ' distans a prefata urbe fere octo milibus * ubi nunc veneratur.

81.3 Lectio tercia.

In loco autem illo ' invenerunt vastissimum ydolum * a paganis constructum. Ibi vero circumspicientes invenerunt criptam in qua erant ferrea instrumenta * cum quibus artifices lapidum erant assueti agere domorum edificia. Gaudentes igitur ipsi clientuli ' prefatum ydolum diruerunt * atque minutatim in pulverem redegerunt. Deinde cavantes in altum * posuerunt firmissimum fundamentum.

81.4 Lectio quarta.

Ibi quoque desuper fecerunt quandam arcuatam domum * ubi construxerunt lapideo opere sepulchrum ' ubi artificiali ingenio conditur corpus apostolicum. Superedificatur autem ecclesia quantitate minima * que altario ornata divo ' felicem devoto pandit aditum populo. Post humationem sanctissimi corporis ' laudes celebrarunt superno Regi * psallentes hoc daviticos versus : Letabitur justus in domino ' et sperabit in eo * et laudabuntur omnes recti corde. [Ps. 63, 11] Et iterum : In memoria eterna erit justus * ab auditu malo non timebit. [Ps. 111, 7]

81.5 Lectio quinta.

Post aliquantum vero temporis ' ab ejusdem apostoli alumpnis in fidei agnitione plebibus edoctis * squalentibus prius campis ' brevi adolevit fecunda a Deo multiplicata messis. Inito autem salubri consilio + duo clientuli remanserunt ibi ' ad custodiendum preciosissimum talentum * quorum unus dictus est Theodorus ' alter vero Athanasius. Alii autem discipuli * eo navigio quo venerant ad propria sunt reversi. Alii vero duo ut premisimus ' discipuli pedisequi ' pro reverentia illius magistri2 dum summo cum affectu prefatum sepulchrum indesinenter pervigilarent * jusserunt se post obitum suum a christianis juxta magistrum suum ' unum ad dexteram illius, alterum ad sinistram sepeliri.

81.6 Lectio sexta.

Definito ergo vite termino ' nature debitum persolventes ' felici excessu spiritum exalarunt * celoque animas gaudentes intulerunt. Quos preceptor non deserens egregius * celo terraque secum collocari obtinuit divinitus. Stola quoque purpurea ' in ethera curia ' cum eisdem discipulis gaudet ornatus corona + miseris se deposcentibus apostolico suffragio patrocinaturus ' auxiliante Domino et Salvatore nostro Jesu Christo * cujus regnum et imperium ' cum Patre et Spiritu Sancto perenniter manet in secula seculorum.

81.7a Lectio septima.

Secundum Matheum.

In illo tempore * accessit ad Jesum mater filiorum Zebedei cum filiis suis * adorans et petens aliquid ab eo. Et reliqua.

Mat. 20, 20.

81.7b

Omelia beati Jeronimi presbiteri. Å .

Unde opinionem Regni habebat mater filiorum Zebedei ' ut cum Dominus dixerit ' Filius Hominis tradetur principibus sacerdotum ' et scribis ' et condemnabunt3 eum morte ' et tradent eum gentibus ad illudendum ' et flagellandum et crucifigendum [Mat. 20, 18-19] ' et ignominiam passionis timentibus discipulis nuntiaverit + illa gloriam postulat triumphantis ? Hac ut reor ex causa ' quia post omnia dixerat Dominus et tercia die resurget [Mat. 20, 19] * putavit eum mulier post resurrectionem ilico regnaturum + et quod in secundo adventu promittitur ' primo esse complendum * et aviditate feminea presentia cupit ' immemor futurorum.

Hieronymus, In Matheum, III, CCSL 77, l. 1037-1048, p. 177.
AF I 24
CPL 590

81.8 Lectio octava.

Postulat autem mater filiorum Zebedei errore muliebri et pietatis affectu * nesciens quid peteret. Nec mirum si ista arguatur imperitie * cum de Petro dicatur ' quando tria vult facere tabernacula ' nesciens quid diceret. [Marc. 9, 5] Respondens autem Jesus * dixit eis : Nescitis quid petatis. [Mat. 20, 22] Mater postulat + sed Dominus discipulis loquitur * intelligens preces ejus ex filiorum descendere voluntate. Potestis, inquit, bibere calicem quem ego bibiturus sum ? [Mat. 20, 22] Calicem in Scripturis divinis passionem intelligimus * ut est illud : Pater si possibile est * transeat a me calix iste. [Mat. 26, 39]

ibid. l. 1054-1063, p. 177-178.

81.9 Lectio nona.

Ait illis : Calicem quidem meum bibetis. [Mat. 20, 23] Queritur quomodo calicem martyrii filii Zebedei, Jacobus videlicet ' et Johannes, biberint + cum Scriptura narret Jacobum apostolum tantum ab Herode capite truncatum * Johannes autem propria morte vitam finierit. Sed si legamus ecclesiasticas hystorias in quibus fertur quod et ipse propter martyrium ' missus sit in ferventis olei dolium ' et inde ad suscipiendam coronam Christi atletha processerit ' statimque sit relegatus in Pathmos insula * sic videmus martyrium animo non defuisse + et bibisse calicem confessionis Johannem ' quem et tres pueri in camino ignis biberunt * licet persecutor ejus sanguinem non fuderit.

ibid. l. 1067-1081, p. 178.

82- Nazarius, Celsus et Pantaleon, mm.

tl, 28 VII

82.1-2N

Nota quod ea que hic dicuntur de Nazario et Celso extracta sunt de libello quem dicit se Ambrosius reperisse ad caput Gervasii et Prothasii in inventione corporum eorum, et hoc secundum quosdam1 libros. T .

In festo sanctorum martirum Nazarii, Celsi, et Panthaleonis.

82.1 Lectio prima.

Cum sanctus Nazarius ' genere nobilis ' ortus Rome ' Christum predicaret * in pluribus urbibus jussu Neronis inquisitus ' inventus est apud Ebredunum ' ubi edificabat oratorium ' et Gervasius ' et Prothasius juvenes, qui ad doctrinam ejus convenerant ' erant cum eo * et Celsus infans lapides porrigebat. Cum ergo vincti ducti fuissent coram Nerone * [205b] facte sunt tenebre super faciem ejus ' et eorum facies vise sunt sicut sol. Tunc vero dixit : « Malefici * propter vos tempestatem patior a diis meis. » Nazarius dixit : « Dii vestri semper in tenebris sunt. »

cf. BHL 6042

82.2 Lectio secunda.

Tandem Gervasio et Prothasio Mediolanum missis * precepit Nero Nazarium cum puero in mare proici. Quod cum factum fuisset ' et orta tempestate naute periclitarent ' illis in mari sine tempestate apparentibus * cum eos recepissent in navicula ' sedata est tempestas. Et naute ydola contempserunt. Venientes autem Mediolanum ' ubi repererunt Gervasium et Prothasium * de mandato Neronis qui eosdem evasisse2 ' et ibidem venisse audierat, in ergastulo a preside occulte interempti sunt. Timebat enim tumultum populi * propter virtutes quas faciebant.

82.3 Lectio tercia.

Ex gestis sancti Panthaleonis. T .

Temporibus Maximiani ' Panthaleon filius senatoris pagani ' matris vero christiane ' juvenis pulcherrimus * traditus fuit a patre cuidam medico ' ut illum instrueret in arte medicine. Cum autem frequenter transiret per domum cujusdam presbiteri * instruxit eum in fide catholica. Et tandem ab eo baptizatus * factus est christanus. Tantam autem gratiam contulit illi Deus * ut in nomine Christi sanaret infirmos. Unde et hoc viso * pater ejus conversus est ad fidem. Videntes autem hoc ceteri medici * eum apud imperatorem accusaverunt quod ritus deorum destrueret. Post innumera vero tormenta, ligatus ad radicem olive * percussus interiit. Et apparuit corpus ejus sicut nix ' et pro sanguine lac cucurrit * et arbor illa repleta est fructu.

cf. BHL 6429

83- Felix, Simplex, Faustinus et Beatrix, mm.

tl, 29 VII

In festo Felicis, Simplicii, Faustini et Beatricis martirum.

83.1 Lectio prima.

Ex gestis ejus. T .1

Cum papa Liberius a Constantio filio Constantini tercio ' propter fidem in exilium missus esset * sacerdotes cum clero Romano ' Felicem presbiterum in papam elegerunt. Qui facto concilio * cum quadraginta octo episcopis congregatis ' Constantium imperatorem hereticum condemnavit. Unde iratus imperator ' dejecit eum de episcopatu suo * et papam Liberium revocavit ' eo pacto ut ipse Liberius communicaret cum Constantio et aliis quos damnaverat Felix. Liberius ergo tedio victus exilii * in heretica pravitate subscripsit. Que res persecutionem Ecclesie cumulavit * ita ut etiam intra Ecclesiam ' sacerdotes et clerici ' non prohibente Liberio ' sint necati. Felix vero dejectus cum predio suo habitaret * anno Domini trecentesimo sexagesimo septimo inde levatus et decollatus est.

cf. BHL 2858
Ex gestis eorum. T .

83.2 Lectio secunda.

Postquam Simplicius et Faustinus multa pro Christo supplicia pertulerunt * Rome sub Dyocletiano decollati ' in Tyberim projecti sunt. Horum corpora Beatrix soror eorum inveniens * sepelivit. Hujus predium cum Lucretius prefectus ambiret * fecit eam teneri ut ydolis immolaret. At illa constanter restitit * et sic noctu a servis Lucretii prefocatam Lucina virgo eam juxta fratres suos sepelivit.

cf. BHL 7790

83.3 Lectio tercia.

Post hec Lucrecius predium illorum invasit + et facto amicis suis convivio ' cum inter epulas martiribus insultarent * infantulus quidam lactens de gremio matris sue cunctis audientibus ex[c]lamavit2 ' dicens : « Audi, Lucreti. Occidisti * et invasisti. Ecce datus es in potestatem Inimici. » Statim Lucretius timens et tremens ' a Dyabolo arripitur * et per tres horas ita vexatus est ut in ipso convivio moreretur. Unde timentes qui aderant ' facti sunt christiani * et omnibus narrabant passionem sancte Beatricis in convivio vindicatam.

84- Abdon et Sennes, mm.

tl, 30 VII

In festo martirum Abdon et Sennes.

Ex gestis eorum. T .

84.1 Lectio prima.

Cum Decius imperator ' Babiloniam cum aliis provinciis superasset + quosdam ibi christianos invenit * quos secum ad urbem Cordubam captivos adducens ' diversis ibi suppliciis consummavit. Et precepit corpora eorum jactari in publica via * ut ibi custodirentur ne possent ab aliquo sepeliri. Tunc audientes duo subreguli viri religiosi ' Abdon et Sennes, venerunt nocte + et collegerunt corpora eorum * et sepelierunt in predio suo juxta Cordubam civitatem.

cf. BHL 6 ?

84.2 Lectio secunda.

Eodem tempore cepit Decius querere christianos * mittens auctoritatem suam ' in universam Persidam. Tunc accusati et Decio presentati Abdon et Sennes * promissis et minis ad sacrificia suadentur. Et cum flecti non possent * vincti cathenis in arta custodia recluduntur. Decius vero cum victoria Romam rediens * convocato senatu Abdon et Sennem subregulos adductos de Persida ' ornatos auro et gemmis ' vinctos cathenis ' ad gloriam victorie jussit introduci + et eos aut sacrificare ' et libertatem rerum suarum recipere * aut bestiarum morsibus devorari.

84.3 Lectio tercia.

Contempnentes itaque et exspuentes simulacrum ' ad theatrum pertrahuntur * et ad eos duo leones et ursi quatuor emittuntur. Qui cum sanctos non tangerent ' immo etiam custodirent + injectis in eos gladiis occiduntur * et ligati pedes tracti sunt ' et jactati ante simulachrum solis. Et cum ibi ad exemplum christianorum triduo jacuissent + Ciritius subdiaconus eos collegit * et in domo sua ' sepelivit.

85- Germanus, ep. et c.

tl, 31 VII

[205c]

Constantius presbiter ad Patientem Lugdunensem archiepiscopuma, et sanctum Censurium Autisiodorensem episcopumb. T .

In festo sancti Germani episcopi.

85.1 Lectio prima.

Germanus genere nobilissimus ' in urbe Autisiodorensi natus ' studiis liberalibus in Gallia plene doctus ' juris quoque scientiam Rome didicit * et ducatum totius Burgundie obtinens ' urbem Autisiodorensem ceteris diligentius gubernabat. Industrie vero militari * magis quam christiane religioni vacabat. Nam cum ad preces sancti Amatoris succidere noluisset arborem quamdam in media urbe ' ad cujus ramos Germanus pro admiratione venationis ' ferarum capita suspendebat + quadam die, absente Germano ' episcopus arborem succidit ' et combussit * ne christianis more gentilium esset occasio superstitionis. Audiens autem Germanum venire cum furore * dans locum ire ' in urbem Eduensem perrexit. Cum autem reversus esset ' et Germanus stipatus armatis militibus ecclesiam intrare vellet + monente episcopo ne in ecclesiam arma ferret ' repente mutatus est * ita ut eum episcopus in clericum tonsoraret + exhortans eum ut honorem sibi datum a Domino custodiret * quia ei in episcopatum succederet.

cf. BHL 3454

85.2 Lectio secunda.

Germanus itaque factus episcopus + ex ea die qua sacerdotium sumpsit usque ad terminum vite ' scilicet per triginta annos, corpus suum tam crudeliter afflixit * ut nunquam panem frumenti ' non vinum ' non acetum ' non oleum ' non legumen ' nunquam vel salem pro sapore comederit. Die tantum Pasche ' et Nativitatis Domini vinum semel bibebat * sed tamen ipsum vini saporem aquis nimiis diluebat. Semper autem jejunans ' nunquam nisi vespere ' interdum autem a feria quinta usque ad diem dominicam jejunas ' in refectione semper cinerem prelibavit * deinde panem ordeaceum sumpsit ' quem tamen ipse excussit ' et moluit. In estate et hyeme ' nullam habuit vestem preter cilicium et tunicam et cucullam + que vestis nisi forte alicui donaretur * tamdiu ei inherebat ' donec attritione nimia solveretur. Lectulum ejus trabecule dolatiles ambiebant * et injectos cineres cotidiana impressione duratos ' superposito uno tantum sacco cum cilicio continebant. Nullum pulvinar caput ejus ab humeris sublevabat + sed semper gemens ' semper orans ' et sanctorum reliquias collo gerens * nunquam vestitum ' raro calciamenta ' raro cingulum detrahebat.

85.3 Lectio tercia.

Inter cetera sue sanctitatis opera ' monasterium quoddam fecit in conspectu civitatis, ubi monachos instituit + eorumque stipendiis multa predia delegavit * ubi etiam ipse tam diu, tam hostiliter se afflixit. Ibique, quod difficilimum est * inter frequentias populorum ' cum multis monachis heremiticam vitam duxit. Denique cum inter alia bona ' semel et iterum hereticos in Britannia confutasset ' et in diversis locis tres mortuos suscitasset + in fine vite sue ' senio ' jejuniis ' vigiliis ' laboribusque confectus ' quia jam pedes ire longa via non poterat * asino deferente in Italiam ivit. Et cum esset in palatio regine Placidie + audito quod asinus suus mortuus esset * presentatum sibi optimum equm respuens ' asinum suscitavit. Et sic ad hospitium rediens ' et paulo post ad Dominum migrans + anno Domini quadringentesimo quinquagesimo ' episcopatus sui tricesimo ' cum magna populorum frequentia ad Gallias deportatur ' et a civibus suis cum honore maximo sepelitur.

86- Petrus, ad Vincula

s, 1 VIII

In festo beati Petri ad Vincula.

86.1 Lectio prima.

Ex diversis hystoriis loquentibus de institutione hujus festi. T .1

Octovianus et Antonius affinitate conjuncti ' sic inter se Romanum dominium diviserunt + ut Octovianus in Occidente super Ytaliam, Galliam et Hyspaniam * Antonius vero in Oriente ' super Asiam, Ponthum et Affricam regnaret. Cum autem Antonius lascivius sororem Octoviani uxorem suam repudiasset ' et regine Egypti Cleopatre se conjunxisset + Octovianus contra Antoniumin Asiam progreditur * ac prius pedestri ' post navali prelio decertatur. Octoviano ubique cedit victoria + Antonius et Cleopatra victi fugiunt * ac semetipsos pre dolore interimunt.

cf. BHL 6680/6686 ?

86.2 Lectio secunda.

Porro Octovianus victor Alexandriam petiit * et omnes opes ejus Romam transvehit. Et in tantum auget rem publicam * ut duplicia quam usque ad id fuerant ' possessionum ' aliarumque rerum venalium precia statuerentur. Hec igitur causa fuit ' ut Octovianus vocaretur Augustus ' ab aucta re publica * a quo et sextilis mensis dictus est augustus. In memoriam itaque ' et honorem illius victorie ' quam prima die augusti habuit Octovianus * Romani hac die sollemnizabant ' usque ad tempus Theodosii imperatoris ' qui regnare cepit anno Domini quadringentesimo ' vicesimo septimo.

86.3 Lectio tercia.

Tempore illo, Eudoxia filia hujus Theodosii, uxor Valentiniani * Jerosolimam ex voto perrexit. Cui cum Romane gratia majestatis plurimum detulissent * inter alios quidam Judeus ei cathenas obtulit ' quibus sub Herode Petrus apostolus vinctus fuit. Rediens ergo cum [205d] videret Romanos2 sollemnizare in honorem Augusti gentilis ' vidensque quod non de facili eos a tali consuetudine revocaret + cogitando tractavit ' ut observatia3 sic maneret * sed potiori nomini militaret. Non distulit autem ' celestem inspirationem prodere Romane Sedis presuli.

86.4 Lectio quarta.

Perrexit igitur ad papam * rogans eum ' ut quod cogitaverat ' confirmaret. Et ipse quidem ' idem cogitaverat. Sed timebat rudi Ecclesie * si contra torrentem se opponeret. Movet denuo sermonem sancta femina de cathena ' quam sub Herode pertulit Petrus * quam Alexander quintus papa ' Balbine filie ducis Romanorum docuit esse in salutem. Hanc ergo quesitam papa protulit ' ipsa vero quas de Jerosolimis tulit. Hac ergo cum illis conjuncta + sic una cathena miraculose facta est * ac si semper una eademque fuisset. Unde papa et regina protinus decreverunt + ut quod hominum indiscreta religio faciebat gentili damnato * in bonum commutata faceret apostolorum principi Petro. Sic ex iniquo principio * salubris conflata est religio.

86.5 Lectio quinta.

Apud Hepirum Donatus virtute insignis ' illis diebus ingentem draconem ' expuens in ejus ore ' enecavit * quem vix octo juga boum ' ne ejus putredine aer corrumperetur trahere ad incendii potuerunt locum. Nec diu ecce in specie Moysi Dyabolus in Creta Judeis apparens ' dum eos per mare pede sicco ad terram repromissionis se preduce promittit perducere * in numeros enecat. Animadversum autem est a quibusdam hec esse portenta serpentis antiqui a domina mundi cum Octoviani plausibus exturbati * sicque injuriam suam vindicantis.

86.6 Lectio sexta.

Anno Domini nongentesimo sexagesimo quarto quidam comes imperatoris Octonis ' ei familiaris ' ante oculos omnium a Dyabolo arreptus est * ita ut seipsum dentibus laniaret. Hic jussu imperatoris ad papam Johannem ducitur * ut cathena sancti Petri collo ejus circumdaretur. Sed dum a fallacibus clericis semel et bis alia cathena furenti adhiberetur ' nec quicquam remedii proveniret ' ubi nichil erat virtutis * tandem vera Petri cathena allata est ' et collo furentis circumdata. Tunc Dyabolus spumans ' et multum clamans * abscessit.

86.7 Lectio septima.

Ysidorus in Libro de ortu, vita, etc.

Hic igitur cujus vincula diem hodiernam sollemnem reddunt * est Symon Petrus ' filius Johannis ' frater Andree ' ortus vico Bethsaida ' provincia Galilee ' que est juxta stagnum Genesareth. Hujus prima vocatio nominis Barjona * legis directa generatio est. Petrus * in Christo Ecclesie firmamentum est. Cephas * corporis Christi principatus et caput est. Symon Johannis * virginitatis generatio incorrupta. Qui cum juxta Johannem habeatur tertius * juxta Matheum eligitur primus. Nec immerito * quod apostolorum princeps est ' et confessor primus Filii Dei et discipulus + pastor humani generis ' petra Ecclesie ' clavicularius Regni * amator Domini atque negator.

Isidorus Hispalensis, De ortu, cap. 67, 1-2, p. 193-195.
= BHL 6670d
CPL 1191

86.8 Lectio octava.

Hic confitendo laudatus + presumendo elatus ' negando lapsus ' lacrimando purificatus + confessione probatus * passione coronatus est. Cui nomen ex opere datur * titulus ex merito potestatis imponitur. Hic in Galatia Ponto ' Capadocia, Bithinia ' Asia ' atque Italia ' evangelium predicavit ' atque harum virtutum signis effulsit. Pendulo gressu mare fervidum calcavit * preteriens ' umbra infirmos sanavit + claudis pristinum reintegravit officium * paralitici fluida membra in proprium reparavit statum. Inter hec defunctam viduam suscitavit. Ananiam ' et Saphiram reos perfidie * mortis animaversione damnavit. Symonem etiam magicis artibus celum conscendentem * ad terram elisit.

ibid. cap. 67, 2-4, p. 195-197.

86.9 Lectio nona.

Hic postquam Anthiochenam fundavit Ecclesiam ' sub Claudio Cesare * contra eundem Symonem magum Romam pergit + ibique predicans evangelium * viginti et quinque annis ' ejusdem urbis tenuit pontificatum. Sexto autem et tricesimo anno post passionem Domini * a Nerone Cesare in urbe Roma deorsum, ut ipse voluit ' crucifixus est. Sicque post apostolicum meritum * etiam martirio est coronatus. Sepultus est autem Rome ' in Vaticano secus viam Triumphalem * tercio lapide ab Urbe ' ad orientalem plagam.

ibid. cap. 67, 4-5, p. 197.

87- Stephanus, p. et m.

tl, 2 VIII

In festo sancti Stephani pape et martiris.

Ex gestis ejus. T .

87.1 Lectio prima.

Temporibus Valeriani et Galieni ' Stephanus papa urbis Rome ' cum verbo et exemplo multos gentilium convertisset ' et multa martirum corpora manu propria sepelisset + predicti persecutores nominis christiani ' summo studio perquiri eum fecerunt* ut eum et clericos ejus ' aut sacrificare cogerent aut diversis suppliciis consummarent. Dederunt etiam edictum * quod quicumque eos proderet ' omnes eorum divitias possideret. Unde decem clerici comprehensi * statim sunt sine audientia decollati.

cf. BHL 7845

87.2 Lectio secunda.

Sequenti die comprehensus beatus Stephanus ' cum multitudine clericorum * solus ante tribunal judicis introivit. Manensque immo-[206a]-bilis ' ad templum Martis ducitur * ut vel adoraret ' vel statim capite puniretur. Cum ergo ad locum venisset * oravit Deum ' ut templum destrueret. Et statim maxima pars templi corruit+ et fugientibus pre timore militibus ' ipse cum aliis christianis ' ad cimiterium sancte Lucine perrexit * et post exhortationem fidelium missam celebraturus accessit.

87.3 Lectio tercia.

Audiens Valerianus quod templum taliter corruisset ' et quod beatus Stephanus christianos qui ad se convenerant confortaret * misit ad eum milites plures prioribus. Qui venientes * invenerunt beatum stephanum ' sacrificium offerentem. Stans autem ante altare intrepidus ' et cepta perficiens + in eodem loco sic in sua sede ' anno Domini ducentesimo quinquagesimo quinto decolatur * et in ipsa cripta ubi sanguis ejus fusus est ' cum gloria martirii sepelitur.

88- Inventio S. Stephani

s, 3 VIII

88.1-7N

Lucianus pre[s]biter quem Gennadius numerat inter viros illustres. Å .

In festo inventionis reliquiarum prothomartiris Stephani.

88.1 Lectio prima.

Tercio nonas decembris ' feria sexta ' consulatu Honorii decimo ' et Theodosii sexto Augustorum * ego Lucianus, nocte in cubili meo semivigilans ' vidi virum senem ' longum ' canum ' barbam prolixam habentem ' palliatum alba stola + cui inerant gemmule auree habentes intrinsecus crucis signum * et virgam auream in manu habentem. Et veniens ' virga pulsavit me * ter vocans me nomine meo. Et dixit michi : « Vade Jherusalem * et dic Johanni episcopo : Aperi festinanter monumentum * ubi in negligentia posite sunt reliquie nostre. »

< BHL 7851

88.2 Lectio secunda.

Et respondi dicens : « Quis es, domine ? Et qui sunt tecum ? » Et respondit michi : « Ego sum Gamaliel, qui Paulum nutrivi. Et qui mecum est in parte orientali monumenti * ipse est dominus meus Stephanus ' domnus autem Nichodemus in altera theca positus est * qui venit ad Salvatorem nocte. Abibas vero filius meus ' qui mecum baptismum accepit ' sepultus est in tercia theca excelsiori * in qua et ipse postea defunctus applicatus sum. » Tunc interrogavi ego dicens : « Et ubi vos queremus ? » Qui dixit michi : « In proximo de villa agro ' qui dicitur de Galabri * quod interpretatur virorum Dei. »

88.3 Lectio tercia.

Tunc evigilavi * et deprecatus sum Dominum dicens : « Domine Jesu ' si est hec visio ex te * fac ut iterum et tercio michi appareat. » Et cepi jejunare usque ad aliam sextam feriam. Et iterum Dominus Gamaliel ipsa similitudine apparuit michi sicut primo * dicens : « Quare neglexisti dicere episcopo Johanni ? » Et ego : « Timui ' ne viderer seductor esse. » Dixit autem ad me : « Adquiesce ' adquiesce ' adquiesce ! » Et iterum dixit : « Vide diligenter * que ostenduntur tibi. » Et statim attulit tres calathos aureos * et quartum argenteum. Tres pleni erant rosis + duo habebant rosas albas ' et tercius rubeas * quartus vero argenteus plenus erat croco.

88.4 Lectio quarta.

Et dixit michi : « Qui rubeas rosas habet * ipse est domnus Stephanus. Et secundus calathus * domnus Nichodemus est. Calathus vero argenteus ' Abybas filius meus est * qui immaculatus ex utero matris recessit e mundo + et propterea in similitudinem argenti mundissimi apparuit * et ipse conjunctus est meo calatho in excelso loco. » Et cum hec dixisset * evanuit. Expergefactus autem gratias egi * et consuetis jejuniis operam dedi. Igitur tertia septimana ' eadem die et hora ' venit supradictus vir fremebundus * dixitque michi : « Quare dissimulasti usque nunc ' que tibi dicta sunt ? »

88.5 Lectio quinta.

Cum autem ad verba ejus intremuissem * dixi : « Domine ' prestolabar tercium adventum tuum. Nunc vero sine * et crastina die pergam. » Expergefactus igitur benedixi Deum * et perrexi ad sanctum episcopum. Et cum omnia narrassem + pre gaudio lacrimatus est * et dixit michi : « Vade et fode in acervo qui est in ipso agro1 * et si inveneris ' nuntia michi. » Cum venissem ergo in villam + misi precones ' ut omnes diluculo consurgerent ' et foderent in acervo illo. Eadem nocte apparuit domnus Gamaliel ' Migecio monacho innocenti viro * et dixit ei : « Vade et dic Luciano : In vanum laboras in acervo illo * sed quere nos in alia parte que est ad Boream. »

88.6 Lectio sexta.

Diluculo ergo consurgens ' inveni monachum illum predicantem fratribus omnibus * et cepi dicere : « Eamus ad acervum. » Tunc quidam dixerunt michi : « Audi primum * quid dicat Migecius. » Et advocato eo * quesivi quid vidisset. Ille autem universa dixit michi. Et audiens glorificavi Deum * quoniam inventus est et alius testis ' in revelatione sanctorum. Ivimus igitur ad acervum * et nichil invenimus. Convertimus autem nos ad monumentum ' ubi monacho ipsa nocte apparuerat * et invenimus tres thecas ' secundum quod apparuerat michi, secundum calathorum typum.

88.7 Lectio septima.

Renuntiavi ergo episcopo. Qui assumpsit secum duos alios episcopos. Et venerunt. Cum autem apperuissent domni Stephani thecam + [206b] statim terremotus factus est * et tanta fragrantia odoris egressa est ' quantam nullius meminit se sensisse. Septuaginta quoque et tres infirmi qui aderant * a variis langoribus sunt curati. Ab aliis fugati sunt demones. Osculantes igitur sanctas reliquias clauserunt iterum + et cum ymnis deportaverunt in ecclesiam sanctam Syon * derelinquentes nobis de membris sanctis parvos articulos. Eadem autem hora pluvia magna descendit.

88.8 Lectio octava.

In Libro de civitate Dei. T .

Refert quoque beatus Augustinus + quod ad memoriam beati Stephani et virtutem reliquiarum ejus ' in Affrica sex mortui revixerunt * et alii multi a variis languoribus sunt curati. Inter alia quoque sic dicit :

Fuit vir paganus Martialis * habens filiam fidelem et generum. Ad quorum preces cum baptizari omnino renueret * gener ad memoriam beati Stephani pergens ' oravit pro eo cum ingenti fletu. Dehinc aliquid florum de altari tulit * et ad caput illius noctu posuit. Et ecce post somnum ante diluculum ' ille clamans ' se credere professus est * cunctisque mirantibus baptizatus est.

Cf. Augustinus, De Civitate Dei, XXII, cap. 8, CCSL 48, l. 286-301, p. 822.
cf. BHL 7866 (PD I 29)
CPL 313

88.9 Lectio nona.

Decem fratres ' maledicto matris vidue ' tali pena divinitus coherciti tenebantur * ut horribiliter omnium membrorum tremore quaterentur. Hi suorum civium oculos non ferentes * toto orbe vagabantur. Ex his duo venerunt ad nos * frater et soror. Qui cotidie ingredientes ecclesiam * frequentabant prefati martiris memoriam. Die vero Pasche * juvenis illic orans ' repente prostratus est. Cumque dormienti similis jaceret + ecce surrexit * et incolumis stetit. Cumque produxissem eum ad populum * videbat populus fratrem sanatum ' sororem vero contrementem. Et dum super his disputarem + illa cancellum intravit * statimque velut obdormiens ' subito sanata stetit.

ibid. l. 410-469, p. 825-827.

89- Dominicus, c. Lectiones 1-6

td, 5 VIIIa

Incipit prologus in vita sancti Dominici primi patris ordinis fratrum predicatorum.

[...]

In festo beati Dominici.

Lectio prima...

Lectio secunda [...206c...]

Lectio tercia...

Lectio quarta...

Lectio quinta...

Lectio sexta....

89.R

Tres alie lectiones de omelia evangelii « Vos estis sal terre » querantur infra post lectiones positas pro Octava. Sequentes vero lectiones legantur infra octavas per ferias et in dominica.

90- Dominicus

[lectiones]a [...206d-207b...]

91- Dominicus

in mensaa

Ab isto loco possit legi in mensa.1

[...207c-209b]

92- Dominicus, Oct.

s, 12 VIIIa

In Octavis beati Dominici.

Lectio prima...

Lectio secunda...

Lectio tercia...

Lectio quarta...

Lectio quinta...

Lectio sexta...

Lectio septima...

Lectio octava [...209c...]

Lectio nona...

De revelatione facta fratri Raoni eodem die similiter apud Tybur...

93- Dominicus. Lectiones 7-9

In festo beati Dominici.

93.7a Lectio septima.

Secundum Matheum.

In illo tempore * dixit Jesus discipulis suis : « Vos estis sal terre. Quod si sal evanuerit + in quo salietur ? » Et reliqua.

Mat. 5, 13.

93.7b

Omelia beati Augustini episcopi.

Hic ostendit Dominus * fatuos esse judicandos ' qui temporalium bonorum vel copiam sectantes ' vel inopiam metuentes ' amittunt eterna que nec dari possunt ab hominibus nec auferri. Itaque si sal infatuatum fuerit + in quo salietur ? Id est ' si vos, per quos condiendi sunt quodammodo populi ' metu temporalium persecutionum amiseritis regna celestia + qui erunt homines per quos vobis error auferatur ' cum vos elegerit Deus ' per quos errorem auferat ceterorum ? Ergo ad nichilum valet sal infatuatum * nisi ut mittatur foras ' et conculcetur ab hominibus. [Mat. 5, 13] Non itaque calcatur ab hominibus qui patitur persecutionem * sed qui persecutionem timendo infatuatur. Calcari enim non potest nisi inferior. Sed inferior non est * qui quamvis corpore multa in terra sustineat ' corde tamen in celo fixus est.

Augustinus, De sermone Domini in monte, I, CCSL 35, p. 15-16, l. 330-343.
CPL 274

93.8 Lectio octava.

Vos estis lux mundi. [Mat. 5, 14] Quomodo dixit superius « sal terre » * sic nunc dicit « lumen mundi ». Nam neque superius ista terra accipienda est ' quam pedibus calcamus corporeis * sed homines qui in terra habitant ' vel etiam peccatores + quorum condiendis et extinguendis fetoribus * apostolicum salem Dominus misit. Et hic mundum non celum et terram ' sed homines qui sunt in mundo ' vel diligunt mundum ' oportet intelligi * quibus illuminandis apostoli missi sunt. Non potest civitas abscondi supra montem posita [Mat. 5, 14] ' id est fundata super insignem magnamque justiciam * quam significat etiam ipse mons in quo Dominus disputavit.

ibid. p. 16, l. 344-354.

93.9 Lectio nona.

Neque accendunt lucernam * et ponunt eam sub modio. [Mat. 5, 15] Quid putas ita esse dictum « sub modio » + nisi ut occultatio tantum lucerne accipienda sit ? Tanquam si diceret : « Nemo accendit lucernam * et occultat eam. » An aliquid etiam modius significat + ut hoc sit ponere lucernam sub modio ' superiora facere corporis commoda ' quam predicationem veritatis + ut ideo quisque veritatem non predicet ' dum timet ne aliquid in rebus temporalibus et corporalibus moleste patiatur ? Et bene modius dicitur * sive propter retributionem mensure ' quia ea quisque recipit que gessit in corpore ' ut illic, inquit Apostolus, recipiat unusquisque que gessit in corpore [2 Cor. 5, 10] ' et tanquam de hoc modio corporis alio loco dicitur ' in qua enim mensura mensi fueritis remetietur vobis [Mat. 7, 2] + sive quoniam temporalia bona que corpore peraguntur * certa dierum mensura inchoantur et transeunt * quam fortassis significat modius. Eterna vero et spiritalia nullo tali fine cohercentur. Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum. [Jo. 3, 34]

ibid. p. 17, l. 355-371.

94- Laurentius, m.

sd, 10 VIII

[209d]

In festo beati Laurentii martiris.

Sermo beati Ambrosii. Å .

94.1 Lectio prima.

Beatissimi Laurentii martiris tanta martirii exstitit gloria * ut passione sua mundum illuminaverit universum. Illuminavit mundum plane Laurentius ' eo lumine quo et ipse flammis succensus est * et flammis quas pertulit omnium christianorum corda calefecit. Quis enim hoc exemplo ' pro Christo nolit ardere cum Laurentio + ut possit a Christo cum Laurentio coronari ? Quis noluit ad horam substinere Laurentii ignem + ut eternum gehenne non patiatur incendium ? Beati igitur Laurentii provocamur exemplo ad martir[i]um + accendimur ad fidem * incalescimus ad devotionem.

Maximus, s 4, CCSL 23, l. 4-14, p. 13.
AF II 60
CPL 221, PLS III, c. 361, CPP 110

94.2 Lectio secunda.

Etsi, carissimi ' nobis persecutoris flamma deest * fidei tamen flamma non deest. Non ardemus corpore pro Christo * sed ardemus affectu. Non subicit persecutor ignem * sed suggerit michi ignem desiderium Salvatoris '

quo succensi erant qui dixerunt : Nonne cor nostrum ardens erat in nobis ? [Luc. 24, 32] Hoc igne Laurentius succensus ' flammarum non sensit incendium + et dum Christi ardet desiderio * persecutoris pena non ardet. In quantum enim in illo fidei ardor fervet * in tantum supplicii flamma frigescit.

Hinc amore Christi succenditur + inde persecutoris flamma torquetur *

sed Salvatoris ardor ' materialem restrinxit ardorem.

ibid. l. 14-17, 20-26, 28-29 et 27-28, p. 13-14.

94.3 Lectio tercia.

Quamvis ergo in favillam membra1 solvantur * fidei tamen fortitudo non solvitur. Corporis detrimentum sustinet * sed lucrum salutis adquirit. Non enim beatus Laurentius cita vel simplici passione perimitur + sed longa et multiplici pena cruciatur * ut mors et non desit ad supplicium ' et desit ad finem. Dicitur enim hec illi constitua pena * ut ardentium exposita mole carbonum ' insuper eum ferrea crate distentum ' lenta flamma consumeret.

ibid. l. 29-40, p. 14.

94.4 Lectio quarta.

Sic ergo punitur * ut non tam inflammando flamma cita interimeret hominem ' quam diu exurendo torqueret + ita ut cum unum latus exustum persecutor cerneret * aliud latus ignibus obiceret exurendum. Legimus Ananiam ' Azariam, Misael ' a rege in camino ignis inclusos ' in penarum deambulasse flammis * et igneos globos pedibus conculcasse. Beatus Laurentius ' non minori est gloria preferendus. Illi in penarum flammis ambulant * hic in ipso supplicii sui igne discumbit.

ibid. l. 40-48, p. 14.

94.5 Lectio quinta.

Illi vestigiis pedum conculcant incendia * hic laterum suorum devoratione restringit. Illi stantes in penis ' elevatis manibus orabant Dominum * hic autem prostratus in sua pena toto corpore ' Dominum deprecatur. Iterum ergo beatus Laurentius exustis lateribus supinus in dorsum vertitur + et renes ejus ignibus exuruntur * ut implerentur psalmi cum prophetia ' que dicit ex persona Laurentii : Proba me, domine, et tempta me * ure renes meos et cor meum. [Ps. 25, 2] Duplici itaque postulat igne comburi. Nam si de uno et solo mundi igne loqueretur * sufficeret renes tantum exurendos incendiis obtulisse.

ibid. l. 49-60, p. 14-15.

94.6 Lectio sexta.

Cor quidem flamma urit Christi * sicut illorum qui dixerunt : Nonne cor nostrum ardens erat in nobis ? [Luc. 24, 32] Atque ideo ad comprobandam devotionem suam ' geminum sibi ignem postulat * ut luctamine habito ostendat in se plus posse amorem Christi ' quam penam tyranni. Honoremus igitur, fratres carissimi, beatum Laurentium * qui dum fide sua persecutoris flammas vicit + ostendit nobis ' per ignem fidei ' gehenne incendia superare * et amore Christi diem judicii non timere.

ibid. l. 60-67, p. 15.

94.7 Lectio septima.

Idem Ambrosius in sermone « Dominus in evangelio ». Å .a

Sanctum istum martirem Laurentium * grano sinapis possumus comparare * qui diversis attritus passionibus ' per totum orbem ' gracia sui meruit flagrare martirii. Qui antea in corpore constitutus ' erat humilis ' ignotus et vilis + postea quam vexatus, laceratus ' exustus est * universis per totum mundum Ecclesiis ' odorem sue nobilitatis infudit. Recte igitur huic comparatur. Siquidem granum sinapis cum teritur ' accenditur * Laurentius ' cum patitur ' inflammatur. Illud fervorem attritionis sue evomit * hic ignem plurima vexatione aspirat.

Maximus, s 24, CCSL 23, l. 49-58, p. 94.
AF II 61
CPL 220, PLS III, c. 357, CPP 81

94.8 Lectio octava.

Sinapis, inquam ' in vasculo calido vapore decoquitur * Laurentius in craticula flammarum igne torretur. Ardebat itaque extrinsecus beatus martir ' tyranni sevientis incendiis * sed major illum intrinsecus Christi amoris flamma torquebat. Et quamvis rex improbus ligna subiceret ' incendia majora supponeret * tamen sanctus Laurentius ' has flammas ' fidei calore non sentit. Et dum Christi precepta cogitat * frigidum est illi omne quod patitur. Nec enim potest visceribus ' ignium tormenta sentire * qui sensibus ' Paradisi refrigeria possidet.

ibid. l. 58-67, p. 94-95.

94.9 Lectio nona.

Jaceat licet ante pedes tyranni exusta caro ' corpus exanime * nichil tamen detrimenti patitur in terris ' cujus animus demoratur in [210a] celis. Extenditur ergo super flammarum ignitos globos ' et sepius versatur in latera Laurentius + sed quanto plus penarum patitur * tanto amplius Christum Dominum pertimescit. Novo quoque admirationis genere alius alium torquet * et alii sevientis tormenta proficiunt. Devotiorem Laurentium Salvatori * supplicia atrociora fecerunt.

ibid. l. 67-74, p. 95.

95- Laurentius, Oct.

s, 17 VIII

In octavis beati Laurentii martiris.

Sermo beati Maximi episcopi. Å .

95.1 Lectio prima.

Sanctum est, fratres, ac Deo placitum + ut natalem beati Laurentii ' devotione precipua veneremur * cujus radiantibus flammis ' victrix in hunc quoque diem toto orbe ' Christi choruscat Ecclesia. Qui cum in sede glorisissimi Petri archidiaconatus fungeretur officio * puritate innocentis vite ' fortissimeque mortis triumpho1 apostolico se consortio copulavit. Nec immerito eum apostolorum supparem predicamus * cui et castitas animi leviticum ministerium ' et plenitudo fidei ' martirii contulit dignitatem.

Ps. Maximus, h 74, PL 57, 408D-409A.
PD II 65
PLS III, c. 355, CPP 5806

95.2 Lectio secunda.

Hunc venerabilis Syxtus ' cum videret paterna de morte tristissimum * ita spiritu prophetie dixisse narratur : « Noli, fili, mestus esse * post triduum me sequeris. » Unde apparet beatum Laurentium ' non de sacerdotis sui victoria habuisse tristiciam * sed doluisse quia non etiam ipse mundum cum suo pariter sacerdote vincebat. « Post triduum, inquit, me sequeris. »

Vere beati Laurentii gloria singularis + qui tantum a Deo suo consecutus est gratie, ut ei martir de martirio prophetaret * quem pro suorum prerogativa meritorum ante victoria letificavit ' quam pugna terreret.

ibid. c. 409AB.

95.3 Lectio tercia.

Ergo ut comperit se omnimodis assumendum * ecclesiasticum censum divisit + ut et egenis consuleret ' et inveniri non posset quod raperet persecutor * illam nimirum secutus sententiam qua dicitur : Dispersit, dedit pauperibus * justicia ejus manet in seculum seculi. [cf. Ps. 111, 9] Misericordie fuit ' quod alimoniam pauperibus dedit * justicie autem quod procuravit ne sanctorum substantiam avaris manibus sacrilegus occuparet. Justicia ejus, inquit, manet in eternum. Quomodo non hec ei in eternum manebit justicia + quam et sancto implevit opere ' et gloriosissimo martirio consecravit ?

ibid. c. 409C-410A.

95.4 Lectio quarta.

Furor itaque gentilis craticulam continuo parat * ardet denique totis visceribus martir et uritur + sed regnum celi fideli mente pertractans ' refrigerio conscientie victricis exultat * nec penali flexus est incendio, cujus in pectore insuperabili ' Sancti Spiritus flamma fervebat. Numquid cedere poterat momentanee corporis ustioni + cujus fides eternum gehenne extinguebat ardorem ? Superatis itaque flammarum ministris ' omne mundane insanie refriguit incendium * et ad hoc usque diabolica profecit intentio + ut et vir fidelis ad Deum suum gloriosus ascenderet * et crudelitas persequentium ' cum suis ignibus confusa torpesceret.

ibid. c. 410AB.

Idem in sermone « Beatissimi Laurentii, fratres carissimi ».

95.5 Lectio quinta.

De hoc validissimo Christi milite * illud credendum est dictum : Etsi transeas per ignem * flamma te non comburet. [Is. 43, 2] Ecce enim beatus Laurentius transivit per ignem + quo non adustus inhorruit * sed illuminatus effulsit. Transiens autem per ignem momentaneum ' atque terrenum * flammam gehenne perpetuo exurentis ' evasit. Quid hoc beatius viro ' qui miserantis Dei dispensante gratia arsit ne arderet + et ne ureretur exustus est ?

Ps. Maximus, h 76, PL 57, 413C-414A.
PD II 67
PLS III, c. 355, CPP 5808

95.6 Lectio sexta.

Concaluit cor meum intra me ' et in meditatione mea exardescet ignis * cecinit David. [Ps. 38, 4] Quam sententiam quidem beato Laurentio convenire manifestum est. Hujus enim cor ' tanta in fide Christi magnanimitate concaluit * ut despectis proprii corporis cruciatibus ' insanissimo tortori suo, triumphatis ejus ignibus, letetur illudere. Vere in meditatione ejus insuperabilis exarsit ignis * qui odio perfidie ' et amore veritatis accensus ' appositam sibi extrisecus2 flammam aut non sensit ' aut vicit.

ibid. c. 414B.

Augustinus in sermone de eodem. Å .

95.7a Lectio septima.

Quando martir iste ignes appositos non timeret + si non intus flamma caritatis arderet ? Quando tantorum aculeos ferret dolorum + nisi diligeret gaudia premiorum ? Postremo ' quando contempneret vitam istam + nisi amando meliorem ?

Augustinus, s 304, PL 38, cap. 5, c. 1397.

95.7b

Cujus autem meriti sit ' quis ignorat ? Quis ibi oravit ' et non impetravit ? Quam multis infirmis meritis ejus temporalia Deus beneficia prestitit ' que tamen ille contempsit + non ut peccantium infirmitas permaneret * sed ut ad appetenda meliora ' de terrenis concessis amor fieret.

Id., s 302, PL 38, cap. 1, c. 1385.
CPL 284, PLS II, c. 401

95.8 Lectio octava.

Gregorius Thuronensis. Å .

Templum erat quoddam ejus nomine consecratum * sed per incuriam valde dejectum. Hoc cum incole renovare vellent ' impositasque trabes plaustris ' ad locum [210b] exhiberent * una reperta est brevior ceteris. Mox sacerdos ' qui operi insistebat flens valde ' et breviorem intuens * ait : « O beatissime Laurenti, qui pauperes fovisti + cogita paupertatem meam * quia non est exiguitatis mee facultas ' hic aliam exhibendi. » Ilico crevit trabes * in tantum, ut necesse esset ex ea partem magnam incidi. Quam partem sacerdos frustatim discerpsit * indeque diversas infirmitates sepe submovit.

Gregorius Turonensis, In Gloria martyrum, cap. 41, p. 515, l. 37-41 et p. 516, l. 1-7.
< BHL 4776
CPL 1024

95.9 Lectio nona.

Gregorius papa, in Registro, quarto libro, Constantie Auguste. Å .

Sancte memorie predecessor Gregorii pape * quedam meliorare desiderabat ad sancti Laurentii corpus. Et dum ubi corpus idem venerabile collocatum esset ' nesciretur + exquirendo effoditur * subitoque sepulchrum ipsius ignoranter aperitur. At hi qui presentes erant et laborabant monachi ' atque mansionarii ' qui corpus ejusdem martiris viderunt ' quod quidem minime tangere presumpserunt + omnes intra decem dies defuncti sunt * ita ut nullus vite superesse posset ' qui sanctum et justum corpus illius vidisset.

Gregorius Magnus, Epistulae, IV, epistula XXX ad Constantinam Augustam, PL 77, c. 701B-702A.
CPL 1714, PLS IV, c. 1547

96- Hippolytus et socii ejus

s, 13 VIII

In festo beati Ypoliti martirisa.

Ex gestis ejus. Å .

96.1 Lectio prima.

Post terciam diem passionis sancti Laurentii * regressus est Ypolitus in domum suam. Et posita mensa * priusquam cibum sumeret, venerunt milites et perduxerunt eum ad Decium. Quem videns Cesar * dixit ei : « Numquid et tu magus factus es ' quia corpus Laurentii abstulisse diceris ? » Respondit Ypolitus : « Hoc feci non quasi magus * sed quasi christianus. » Tunc Cesar jussit * ut cum lapidibus os ejus tunderetur. Et expoliavit eum veste qua induebatur in habitu christiano * et dixit : « Sacrifica diis * et vives. Aliter ' peribis sicut Laurentius. »

< BHL 3961

96.2 Lectio secunda.

Ypolitus dixit : « Utinam exemplum fieri merear beati Laurentii * quem tu, miser, ausus fuisti ore polluto nominare. » Tunc Cesar dixit ' « extendite eum * et fustibus cedite. » Et fecerunt ut dixit. Et cedentes * viribus defecerunt. Ypolitus autem clamabat dicens : « Christianus sum ! » Cesar dixit : « Levate eum a terra. » Et cum levatus fuisset * jussit eum vestiri veste militari ' qua ante gentilis utebatur. Et dixit : « Recole militiam * et esto noster amicus. »

96.3 Lectio tercia.

Ypolitus respondit : « Militia mea hec est * christianum me firmum militare. » Tunc Decius dixit ad Valerianum prefectum : « Accipe omnes facultates ejus * et interfice eum. » Tunc prefectus, exquisita omni facultate ejus * invenit in domo ipsius omnem familiam christianam. Quos fecit adduci ante se. Erat autem ibi nutrix beati Ypoliti * nomine Concordia. Dixit ad eso prefectus : « Considerate ne simul pereatis cum Ypolito domino vestro. »

96.4 Lectio quarta.

Respondit Concordia : « Nos cum domino nostro desideramus1 pudice mori * quam impudice vivere. » Tunc prefectus jussit * ut cum plumbatis Concordia cederetur. Cum ergo diu cederetur * emisit spiritum, presente Ypolito. Tunc Ypolitus dixit : « Gratias ago tibi, domine * quia nutricem meam premisisti. » Tunc prefectus jussit Ypolitum duci foras muros ' cum familia sua * et jussit ut in conspectu ejus omnes capite truncarentur. Et decollati sunt decem et novem.

96.5 Lectio quinta.

Beatum siquidem Ypolitum ' jussit per pedes ligari ad colla indomitorum equorum * et sic per carcetum trahi. Qui dum traheretur * emisit spiritum. Eadem nocte Justinus presbiter ' collegit corpora dimissa in campo * et sepelivit in eodem loco. Tunc cepit Justinus querere corpus beate Concordie. Et cum non inveniret * ecce quidam miles, nomine Porfirius, ad quendam cloacarium christianum ' Yreneum nomine ' dixit : « Ante hos dies jussit Valerianus quandam christianam in cloacam jactari. Et spero quod margaritas habebat in vestibus. »

96.6 Lectio sexta.

Venit ergo Yreneus cum ipso + et invenit sanctum corpus Concordie incontaminatum * aurum vero vel gemmas non invenit. Tunc fugit Porfirius. Yreneus vero vocavit ad se quendam christianum nomine Abundium * et tulerunt corpus illud ad beatum Justinum. Qui gratias agens * sepelivit illud juxta corpus sancti Ypoliti. Alia die Valerianus hoc audito tenuit Yreneum ' et Abundium * et fecit ut vivi in cloaca necarentur. Justinus vero eorum levavit corpora * et sepelivit ea juxta corpus beati Laurentii.

96.7 Lectio septima.

Tunc Decius Cesar ' arreptus a demonio * clamabat : « O Ypolite * tanquam tuum vinctum cathenis asperis me ducis ! » Valerianus vero arreptus clamabat : « O Laurentii * tanquam tuum captivum igneis cathenis me trahis. » Et expiravit eadem hora. Decius vero triduo agitatus a demone * clamabat die ac nocte : « Adjuro te Laurentii * modicum cessa a tormentis ! » Et sic mortuus est. Uxor autem ejus Triphonia ' et filia Decii Cyrilla venerunt ad beatum Justinum * orantes ut baptizarentur. Que dum baptizate essent * alia die ' dum oraret Tri-[210c]-phonia ' emisit spiritum.

96.8 Lectio octava.

Audito quod ille christiane facte fuissent * milites quadraginta sex cum uxoribus suis baptizati sunt. Quo audito, Claudius rex tenuit Cyrillam et milites predictos * et jussit duci ad sacrificandum. Qui omnes deriserunt regem. Quos jussit in custodiam recipi * Cyrillam vero sibi presentari. Cui ita dixit : « Sic tibi placuit ut precepta et ritum claritatis parentum ' non sequaris + et desideras nutrimenta regalia ? » Cyrilla respondit : « Ego christiana sum * et desero demonia que vos ad supplicium eternum deducent. »

96.9 Lectio nona.

Claudius dixit : « Consenti nobis et sacrifica diis * et accipe virum secundum natales tuos. » Cyrilla dixit : « Ego jam virum accepi ' qui me docuit sapientiam * hoc est Dominum Jesum Christum. » Tunc precepit eam jugulari * et corpus ejus in platea canibus relinqui. Sed Justinus sepelivit illud cum matre sua * ubi posuit corpus beati Laurentii. Milites quoque predicti pro Christi nomine decollati sunt. Inter quos ' Thedosius ' Lucius ' Marcus ' et Petrus ' videntes armatos ad se venire * roga(ba)bant ut primum decollarentur.

97- Assumptio BMV, vig.

14 VIII

97.R

In Vigilia Assumptionis, si non sit dominica, legantur tres lectiones de omelia. Si autem fuerit dominica, legantur sequentes lectionesa.

Maximus in sermone « Sicut patrum ». Å .

97.1 Lectio prima.

Cum venerabilis Syxtus Apostolice Sedis sacerdotio fungeretur1 ' et sanctissimo Laurentii archidiaconi ministerio ' Romana floreret Ecclesia * nocendi artifex inimicus ' pervigilis prius molitur custodiam pastoris eripere. Et ideo Syxtum ante omnes summum Domini sacerdotem furor gentilis aggreditur * ut ecclesiastica membra tam valido truncata capite ' velut munimine2 presidii celestis amoto ' cruentus persecutor invaderet. Sed magnus ille Syxtus qui commissis a Deo sibi ovibus affuerat pastor in terris * aderat patronus e celis.

Ps. Maximus, h 75, PL 57, 411A.
PD II 66
CPL 220, PLS III, c. 355, CPP 5807

97.2 Lectio secunda.

Denique sanctum Lau(re)rentium quasi jam pontificis sui solatio destitutum * ad subeunda supplicia manus pagana perquirit. Quem mirabilis Syxtus ' adversus omnia sevientis mundi mala ' vaticinio prophetici sermonis armavit. Nam cum idem Laurentius passionem paternam defleret * Syxtus prescientia Sancti Spiritus futura dinoscens ' ait illi : « Depone omnem fili tristiciam + nec enim diu mea de morte te contristabit absentia * post triduum me sequeris. »

ibid. c. 411B.

97.3 Lectio tercia.

Hoc responso indubitatam suscipiens ab optimo antistite veritatem * pre omnibus curat ut avaricia persequentis ' que de morte sanctorum contristabat Ecclesiam * de preda Ecclesie gaudium non haberet. Omnem igitur Ecclesie censum cunctaque sacri vasa ministerii ' convocatis inopum turbis ' pia erogatione distribuit + ut futurus martyr ' in retributione celesti pariter et mercede sanguinis sui ' et tali liberalitatis premio ditaretur * non dubitans et in semetipso se fidem Christo suo ' et ecclesiasticas opes in pauperibus servaturum.

ibid. c. 411BC.

97.4 Lectio quarta.

Propter hoc protinus ad tribunal rapitur impiorum vir simplicitate innocens ' virtute fortissimus + nichil aliud deferens judicanti quam vive mentis constantiam ' et illese conscientie puritatem * devotam Deo offerens animam ' et castissimum tradens persequenti corpus ad penam. Excogitatur itaque in Laurentium ferale tormentum * ut qui mortis metu non movebatur * acerbitate supplicii frangeretur. Sed quem consciarum confortabat multitudo virtutum * non poterat vincere magnitudo penarum.

ibid. c. 411C-412A.

97.5 Lectio quinta.

Paratur ergo craticula igne succensa * que martiris et animum fatigaret ' et corpus exureret. Sed ignorabat persequentium turba ' dyabolicis obcecata tenebris ' quod adustio illa membrorum ' fidelis anime esset eterna purgatio * et corpus, quod corrumpentibus flammis presens vita desereret ' ad incorruptionem vivendi, damnata morte, tansiret. Vere incomparabile salutaris hujus fidei sacramentum * quo per tormenta beatitudo queritur * et flammis refrigerium preparatur ' ut ait patriarcha David ' verbis martyrum dicens : Transivimus per ignem et aquam * et eduxisti nos in refrigerium. [Ps. 65, 12]

ibid. c. 412AB.

97.6 Lectio sexta.

Transibat per ignem et aquam beatus Laurentius * cum hinc eum mortifera mundi flamma torreret ' hinc celestis irrigui vitalis unda perfunderet. Transibat per ignem et aquam * cum vim furentis incendii ' divini fontis clementia temperaret. Ardebat ergo Laurentius * sed vincebat ignis ille de quo Salvator ait : « Ignem veni mittere in terram. » O novum mirandumque certamen ! Unius ejusdemque viri ' et flammis corpus urebatur * et ardentis fidei calore mens ignita fervebat. Ubi ergo cor ardet ' flammam membra non sentiunt + ubi Christi ignis operatur ' incendium Dyaboli neccesse est vincatur * et ubi Spiritus Dei fervet ' frigida sit flamma mortalium.

ibid. c. 412BC.

97.7a Lectio septima.

Secundum Lucam.

In illo tempore * loquente Jesu ad turbas * extollens vocem quedam mulier de turba ' dixit illi : « Beatus venter qui te portavit * et ubera que suxisti! » Et reliqua.

Luc. 11, 27.

97.7b

Omelia venerabilis Bede presbiter. Å .

[210d]

Unigenitus Dei filius, fratres carissimi, Dominus noster Jesus Christus ' ante assumptam de intemerata virgine ' nostre mortalitatis substantiam ' locutus est ad turbas per prophetas suos + locutus est per semet3 ipsum in adventu suo * et post gloriosissimam in celum ascensionem ' locutus est per discipulos. Factum est igitur in adventu suo ' cum ad turbas visibilis inter homines apparens loqueretur + sicut sancti evangelii lectio testatur ' quedam mulier de turba vocem extulit * et voce clara coram omni multitudine ventrem esse beatum ' qui eum portaverat ' et ubera que suxerat ' predicavit.

Non inventum estb.

97.8 Lectio octava.

At ille dixit : Quin immo ' beati qui audiunt verbum Dei ' et custodiunt illud ! [Luc. 11, 28] Hoc in loco ' beate Dei genitricis excellentia commendatur, quia in tanta speculationis custodia Domino famulabatur ' quod ipsius humilitati et sanctitati ' nullus sanctorum comparatur. Beatam igitur esse matrem suam Salvator noster predicavit, que verbum Dei audivit ' et supra omnes hujus vite mortales custodivit + et universos ' illius beatitudinis consortes esse Jesus Christus qui verbum Dei audiunt ' et custodiunt illud ' ostendit * sed tota eorum beatitudo ex gloriose Virginis utero processit. O veneranda domina electa et preelecta * que mater est et virgo esse non desinit! O admiranda puella * que, salvo virginitatis pudore, suum genuit genitorem! O felix ancilla + que creatorem et gubernatorem genuit universorum * et virgo permansit in eternum !

97.9 Lectio nona.

O benedicta mater + que inferni vastatorem ' celi reparatorem ' nostrum salvatorem ' mundi redemptorem ' Deum omnipotentem ' Dominum celi et terre ' et omnia continentem ' suo protulit ex utero * angelorum leticiam ' hominum vitam ' celorum gloriam ' sanctorum coronam ' paradisi lucernam. O beata femina * que regis universorum mater esse meruit. Suo creatore gaudet mater filio * et virginitate letatur. Sedet in gremio virginis et matris * qui trinam rerum machinam palmo concludit. Gaudet itaque mater * que tantum se habere filium contemplatur. O admirandum magne pietatis miraculum ! Nutrit Virgo Creatorem * adorat filium * suum lactat genitorem. Beata igitur mulier * que rerum beatitudinem omnium ' mater et virgo peperit.

98- Assumptio BMV

td, 15 VIII

Jeronimus in sermone de Assumptione « Cogitis etc. ». Å .

In Assumptione beate Marie virginis.

98.1 Lectio prima.

De assumptione beate et gloriose semper virginis Marie ' qualiter assumpta est * quia vestra id poscit intentio ' presentia absens scribere vobis curavi +

ne forte si venerit vestris in manibus illud apocriphum de transitu ejusdem ' dubia pro certis recipiatis *

presertim cum ex his nichil aliud experiri possit pro certo ' nisi quod hodierna die migravit a corpore. Monstratur autem sepulchrum ejus in vallis Josaphat medio + que vallis est inter montem Syon ' et montem Oliveti posita * ubi ejus in honore fabricata est ecclesia miro lapideo tabulatu + in qua sepulta fuisse ' ab omnibus ibidem predicatur * sed nunc vacuum esse cernentibus ostenditur.

Pascasius Radbertus, De Assumptione, CCCM 56C, = 7-8, l. 46-48, 53-54 et 56-64, p. 111-112a.
CPL 633, PLS II, c. 265

98.2 Lectio secunda.

Hec idcirco dixerim * quia multi nostorum dubitant ' utrum assumpta fuerit cum corpore ' an abierit relicto corpore. Quomodo autem vel quo tempore ' aut a quibus personis ' sanctissimum corpus ejus inde ablatum fuerit ' vel ubi transpositum ' utrum vere1 surrexerit ' nescitur * quamvis nonnulli astruere velint ' eam jam resuscitatam ' et beata cum Christo immortalitate vestiri.

Quid autem horum verius censeatur * ambigimus. Melius tamen Deo totum comittimus ' quam aliquid auctoritate nostra temere diffinire velimus ' quod non probamus + sicut et de his quos cum Domino resurrexisse legimus * sed utrum redierint in pulverem certum non habemus.

ibid. = 9-11, l. 65-71 et 75-81, p. 112-113.

98.3 Lectio tercia.

De his profecto nonnulli doctorum senserunt * quod jam in illis perpetua completa sit resurrectio.

Unde et beatus Petrus dixisse legitur ' cum de David loqueretur ' et sepulchrum ejus apud nos est [Act. 2, 29] * quasi non sit ausus dicere ' quod ipse aut corpus ejus apud nos est ' sed tantum sepulchrum. Hinc aiunt resurrexisse et ipsum cum ceteris sanctis * ideo vacuum remansisse monumentum ejus ' ut nunc beate Marie cernitur. Quod ' quia nichil impossibile est Deo ' nec nos de beata Maria factum abnuimus * quanquam propter cautelam magis opinari oporteat ' quam inconsulte diffinire ' quod sine periculo nescitur. De his ergo ex quibus certi sumus * tantisper loquamur ad exhortationem vestram et laudem nominis Dei.

ibid. = 11-13, l. 83-85 et 87-101, p. 113-115.

98.4 Lectio quarta.

Hodie beata Virgo gaudia vite eterne feliciter introivit ' alternantibus ymnidicis angelorum choris ' infra pascua eterne viriditatis + ubi una societas omnium civium supernorum ' ubi dulcis sollemnitas angelorum * ubi post labores et erumnas ' dulcis et suavis refectio est animarum. Hodie gloriosa Virgo celos ascendit + rogo, gaudete * quia ineffabiliter sublimata ' cum Christo regnat in eternum. Regina mundi hodie de presenti seculo nequam eripitur. Iterum dico, gaudete * quia secura de sua immarcescibili2 gloria ' ad celi pervenit palatium. [211a] Exultate, inquam ' et letetur omnis orbis * quia hodie nobis omnibus ejus intervenientibus meritis ' salus aucta est.

ibid. = 22-23, l. 182-193, p. 118-119.

98.5 Lectio quinta.

Rogo ut omnes pariter festivitatem gloriose Virginis devotissime celebremus * quia hec est dies preclara ' in qua meruit exaltari super choros angelorum ' et pervenire ultra quam nostre humanitatis est natura ' cum elevatur in dexteram Patris.

Hec est, inquam, dies in qua usque ad throni celsitudinem intemerata mater et virgo processit * atque in Regni solio sublimata ' post Christum gloriosa resedit. Sic itaque ubique sancta canit Ecclesia quod de nullo alio sanctorum fas est credere * ut ultra angelorum vel archangelorum merita transcenderit.

Hoc quippe privilegium non nature est * sed gratie Virginis ' de qua natus est ipse Deus et homo.

ibid. = 38-40, l. 301-305, 308-312 et 315-316, p. 125-126.

98.6 Lectio sexta.

Tantam ac talem virginem convenit ultra angelicam quodammodo dignitatem ' quantum fas est ' laudibus dignissime efferre ' que Christi per gratiam super choros angelorum exaltata devotissime hodie predicatur. Precessit nempe Dominus ac Salvator +

et preparavit huic sanctissime Virgini locum immortalitatis * ut cum eo regnare possit imperpetuum. Et hec est presentis diei festivitas * in qua gloriosa ad ethereum pervenit thalamum. Profecto festivitas hec ' sicuti et Virgo ' incomparabilis est omnium sanctorum festivitatibus * et admiranda etiam virtutibus angelicis.

ibid. = 43-45, l. 341-345 et 352-358, p. 127-128.

98.7a Lectio septima.

Secundum Lucam.

In illo tempore * intravit Jesus in quoddam castellum * et mulier quedam Martha nomine excepit illum in domum suam. Et huic erat soror nomine Maria. Et reliqua.

Luc. 10, 38-39.

98.7b

Omelia venerabilis Bede presbiteri. Å .

Due iste Domino dilecte sorores * duas vitas spirituales ' quibus in presenti sancta exercetur Ecclesia designant + Martha quidem actualem ' qua proximo in caritate sociamur * Maria vero contemplativam ' qua in Dei amore suspiramus. Activa enim vita est * panem esurienti tribuere ' verbo sapientie nescientem docere ' errantem corrigere ' ad humilitatis viam superbientem proximum revocare ' infirmantis curam gerere + que singulis quibusque expediant dispensare * et commissis nobis qualiter subsistere valeant ' providere. Contemplativa vero vita est * caritatem quidem Dei et proximi mente retinere ' sed ab exteriori actione quiescere + soli desiderio Conditoris inherere * ut nil jam agere libeat ' sed calcatis curis omnibus ' ad videndam faciem sui Creatoris animus inardescat * ita ut jam noverit carnis corruptibilis pondus cum merore portare ' totisque desideriis appetere ' illis ymnidicis angelorum choris interesse + admisceri civibus celestibus * de eterna in conspectu Dei incorruptione gaudere.

Beda Venerabilis, In Lucam, III, CCSL 120, l. 2315-2330, p. 225.
CPL 1356

98.8 Lectio octava.

Quia ergo venerabilem diem assumptionis beate Dei genitricis Marie celebramus * dignum est ut quantum possumus ' creatori nostro gratias agamus + quia penas quas nobis Eva mater intulit peccando * Maria mater et virgo abstulit ' Dominum Christum pariendo. Et quia Eva mundum errore complevit + Maria abstinendo se a peccatis ' non solum exemplum ostendit salutis ' sed etiam ipsam nobis leticiam attulit eterne felicitatis ' Jesum Christum Dominum nostrum * qui non solum mundum perditum liberavit ' verum etiam eterne vite gaudia obedientibus sibi concessit + ubi omnium beatorum beatitudo ipse erit * ubi omnes sancti et electi de singulorum felicitate gaudebunt ' qui hic ' aut per activam ' aut per contemplativam vitam feliciter illic laborando festinant.

Non inventum est.

98.9 Lectio nona.

Proinde, fratres mei, studeamus sollicite bonis nos moribus adornare. Et unusquisque nostrum quod in se pravum deprehendit corrigat + quod rectum est teneat * quod deforme ' pura confessione componat. Et quid sibi cavendum quidve sectandum sit sollicite consideret * et Domini sui precepta infatigabiliter diligat ' et efficaciter impleat. Beatitudinem vite future ante occulos mentis sue semper proponat * nec prospera hujus mundi diligat ' nec adversa pertimescat. Semper per opera misericordie ' ad eternam patriam hanelet + suscipiendo peregrinum ' vestiendo nudum ' redimendo captivum * tuendo violenter oppressum. Jugiter se ab omnibus iniquitatibus suis vera penitencia et confessione pura emundet * et vitam suam bonorum operum fructibus ditet.

Non inventum est.

99- Assumptio.

F[1] infra oct.

Infra octavas. In una feria.

99.1 Lectio prima.

Idem in eodem. Å .1

Si queritur post ascensionem Domini quid egerit beata Virgo * certum est quia Virgo sancta permansit + quam sane angelus Gabriel ac si celestis paranymphus intactam custodivit * et Johannes evangelista virgo Virginem servavit ' suisque deservivit obsequiis. Non quod chorus apostolorum eam deseruerit, inter quos intrans et exiens familiarius contulit de Christi incarnatione * et tanto verius ' quanto plenius ab initio per Spiritum Sanctum cuncta didicerat ' et perspexerat oculis universa. Quam sane ' etsi omnes venerati sunt discipuli eique famulabantur * Johannes tamen amplius et specialius usque in finem vite !

Ceterum ad exemplum humane vite ' conversatio ejus [211b] cum apostolis fuit ' quousque dispergerentur * sicut Lucas meminit dicens : Hi omnes erant cum Maria cum Maria matre Jesu2 et fratribus ejus. [Act. 1, 14]

Pascasius Radbertus, De Assumptione ; CCCM 56C, = 14-16, l. 107-122, et = 19, l. 155-163.
CPL 633, epist. 9.
CPL 633, PLS II, c. 265

99.2 Lectio secunda.

Ecce, Jesu ascendente, cum quibus vacat in scola virtutum ' et meditatur in lege mandatorum Dei * ut et ipsa sit forma discipline Christi ' et exemplum perfectionis virginibus. Conversatur cum testibus resurrectionis ' et ipsa testis * conversatur cum senatoribus Celi infra curiam Paradisi, sub Spiritus Sancti disciplina et magisterio totius divine majestatis. Invenitur prima inter primas summi Regis cohortes * quarum vita non erat jam de terris, in quibus Christus prelibatur, sed de Celis.

Puto autem quod quicquid cordis est ' quicquid mentis ' quicquid virtutis humane + si totum adhibeas * non sufficiet ut cogitare valeas quanto indesinenter cremabatur ardore pii amoris + quantis movebatur repleta Spiritu Sancto celestium secretorum incitamentis *

dum revolveret animo cuncta ' que audierat, que viderat ' que cognoverat.

ibid. = 20, l. 164-172, = 83, l. 691-695, et = 82, l. 689-690.

99.3 Lectio tercia.

Novis quippe cotidie inflammabatur desideriorum affectibus + tanto validius, quanto divinis illustrabatur intus visitationibus * quam totam repleverat Spiritus Sancti gratia ' totam incanduerat divinus amor + ita ut in ea nichil esset quod mundanus violaret affectus * sed ardor continuus ' et ebrietas perfusi Amoris. Fortassis ergo ' pre nimio amore ' in loco quo sepultus dicitur ejus Filius ' interdum habitasse eam credimus * quatinus piis pasceretur internus ejus amor obtutibus. Sic namque3 locus medius est hinc inde constitutus * ut adire posset Ascensionis vestigia ' et locum sepulture et Resurrectionis ' seu omnia in quibus passus est loca invisere.

Quamvis enim in Spiritu esset + tamen, dum in carne vixit, carneis movebatur sensibus * et ideo locorum recreabatur visitationibus.

Hodie igitur elevatur super choros angelorum * ut videre possit vultum Salvatoris ' quem concupierat ex toto desiderio cordis.

ibid. = 83-84, l. 696-709, = 85, l. 715-717, et = 86, l. 728-730.

100- Assumptio

F[2] infra oct.

In alia feria, infra octavas.

100.1 Lectio prima.

Idem in eodem. Å .1

In ascensione beate Dei genetricis admirans Spiritus Sanctus * ait : Que est ista que ascendit per desertum sicut virgula fumi ex aromatibus ? Et bene quasi virgula fumi [Cant. 3, 6] * quia gracilis et delicata + quia divinis extenuata disciplinis * et concremata intus incendio pii amoris. Ut virgula, inquit, fumi ex aromatibus. Nimirum quia multis repleta erat virtutum odoribus * unde ex ea fragrabat suavissimus odor ' etiam spiritibus angelicis. Ascendebat autem de deserto presentis seculi * virga de radice Jesse olim exorta. Sed mirabantur electorum anime pre gaudio * quenam esset ' que etiam meritorum virtutibus angelorum vinceret dignitatem.

ibid. = 46, l. 360-370.
CPL 633, PLS II, c. 265

100.2 Lectio secunda.

De hac iterum idem Spiritus Sanctus : Que est ista, inquit, que ascendit quasi aurora consurgens + pulchra ut luna ' electa ut sol ' terribilis ut castrorum acies ordinata ? » [ Cant. 6, 9] Admiratur autem Spiritus Sanctus * quia omnes de ascensu hujus admirantes facit ' quod, quasi novi diluculi aurora rutilans ascensu suo,2 resplendebat ' multis freta ' et vallata sanctorum agminibus. Unde dicitur terribilis ut castrorum acies admodum ordinata ' hinc inde sanctorum angelorum fulta presidiis. Pulchra ut luna. Immo pulchrior quam luna * quia jam sine defectu sui choruscat ' celestibus illustrata fulgoribus. Electa ut sol ' fulgore virtutum * quia ipse elegit eam sol justicie, ut nasceretur ex ea.

ibid. = 47, l. 371-383.

100.3 Lectio tercia.

Ad hujus exequias angeli famulabantur ' quantum fas est credere * et universe Celorum gratulabantur curie. Nec mirum + quia honor maternus ' ejus est qui natus est ex ea * quem omnis Celorum ordo veneratur. Legimus quam sepe ad funera quorumlibet sanctorum angelos advenisse ' obsequia prestitisse ' necnon et animas electorum ad Celos cum ymnis et laudibus detulisse * insuper et adhuc viventes ' ibidem miri odoris fragrantiam diutius persensisse. Quanto magis credendum est ' hodierna die militiam Celorum cum suis agminibus festive obviam advenisse genitrici Dei ' eamque ingenti lumine circumfulsisse + et usque ad thronum sibi ante mundi constitutionem paratum ' cum laudibus et canticis spiritualibus perduxisse ?

ibid. = 48-50, l. 384-405.

101- Assumptio.

F[3] infra oct.

In alia feria.

101.1 Lectio prima.

Idem in eodem. Å .1

Nulli dubium est omnem illam celestem Jherusalem tunc exultasse ineffabili leticia ' tuncque cum omni gratulatione jubilasse * quando festivitas hec que nobis revolvitur annua ' illis omnibus facta est continua. Nec immerito. Creditur enim quod Salvator per se totus festivus occurrit * et cum gaudio matrem secum in throno collocavit. Alias ' quomodo implevisse creditur + quod in lege ipse precepit ? Honora, inquit, patrem tuum et matrem tuam. [Mat. 15, 4]

Hec est Virgo mater * de qua Salomon dicit : Veni, columba mea, immaculata mea * jam hyems abiit et recessit. [Cant. 2, 11] Ascende, inquit, veni de libano, veni. [Cant. 4, 8] Nec immerito de Libano venire jubetur. Erat enim dealbata nive candidius * Spiritus Sancti muneribus simplicitatem columbe in omnibus representans. Quoniam quicquid in ea gestum est, totum puritas et simplicitas ' totum veritas ' [211c] et gratia fuit * totum misericordia ' et justicia que de Celo prospexit. [Ps. 84, 12] Immaculata autem dicitur * quia in nullo corrupta fuit.

ibid. = 51-52, l. 406-414, et = 57, l. 459-468.
CPL 633, PLS II, c. 265

101.2 Lectio secunda.

Quod si gaudium sit in celo de quolibet peccatore converso + multo magis putandum ' pro tante virginis exaltatione * presertim quia ejus celebritas laus et favor est Salvatoris. Unde credimus quod non hunc tantum diem sollemnem ducunt in supernis annuum * verum etiam continuum eterne jocunditatis ' ac leticie ' et venerationis obsequio ' cum omni colunt tripudio amoris et gaudii. Nec immerito illa celestis civitas congratulatur ' et veneratur Matrem ' cujus super se adorat Filium regem * ante quem tremunt potestates ' et curvatur omne genu. De hac Dei genitricis ad celos ascensione * quasi columbam desuper rivos aquarum. [Cant. 5, 12]

ibid. = 86-88, l. 730-745.

101.3 Lectio tercia.

Vere speciosa quasi columba * quia illius speciem columbe ac simplicitatem premonstrabat ' que super Dominum venit. Bene autem desuper rivos aquarum * quia super aquam refectionis [Ps. 22, 2] educaverat eam Dominus ' ubi cotidie lota et perfusa ' ascendit hodierna die speciosa valde. Cujus odor inestimabilis erat nimis. Ad ejus profecto fragrantiam ' omnis illa celestis2 Jherusalem leta decurrit ' quam circumdabant flores rosarum ' et lilia convallium [Cant. 2, 1] * eo quod omnes anime martirio rubricate ' eam eterne dilectionis complectentes amplexibus ' et virginitatis splendore candidate ' eam venerationis gratia obsequentes '

indesinenter ejus admirantur pulchritudinem. Quam si diligentius aspicias * nichil virtutis ' nichil speciositatis ' nichil est candoris et glorie ' quod ex ea non resplendeat.

ibid. = 88-89, l. 746-760, et = 91-92, l. 775-781.

102- Assumptio

F[4] infra oct.

Sermo beati Bernardi. Å .

In alia feria.

102.1 Lectio prima.

Tempus loquendi est omni carni * cum assumitur incarnati Verbi mater in celum. Nec cessare debet a laudibus humana mortalitas + cum hominis sola natura ' supra immortales spiritus exaltatur in Virgine. Sed de ejus gloria ' nec silere devotio patitur * nec dignum aliquid sterilis concipere cogitatio ' aut inerudita potest locutio parturire. Hinc est * quod et ipsi celestis curie principes ' in consideratione tante novitatis ' clamant non sine admiratione : Que est ista que ascendit de deserto ' deliciis affluens ? [Cant. 8, 5] Ac si manifestius dicant : « Que est ista que de sub sole, ubi nichil est ' nisi labor et dolor ' et afflictio Spiritus ' ascendit deliciis spiritualibus affluens ? » Quid in delicias dixerim ' virginitatis decus cum munere fecunditatis + humilitatis insigne ' distillantem caritatis favum ' misericordie viscera ' plenitudinem gratie ' prerogativam glorie singularis ? Ascendens igitur de deserto regina mundi * etiam angelis sanctis ' ut canit Ecclesia ' speciosa facta est et suavis ' in deliciis suis.

Bernardus Claraevallensis, sermo 4 in Assumptione BMV, Opera V (1968), p. 244, l. 7-21 et 245, l. 1a.

Item sermo ejusdem. Å .

102.2 Lectio secunda.

Signum magnum apparuit in celo + mulier amicta sole et luna sub pedibus ejus * et in capite ejus corona stellarum duodecim. [Apo. 12, 1] Id non inconvenienter Marie videtur attribuendum. Nimirum ea est * que velut alterum solem induit sibi. Quemadmodum enim ille super bonos et malos [Mat. 5, 45] indifferenter oritur * sic ipsa omnibus sese exorabilem ' omnibus clementissimam prebet. Et defectus omnis sub ea est ' et quicquid fragilitatis ' seu corruptionis est ' pre omnibus excedit * ut merito sub pedibus ejus luna esse dicatur.

Jure quoque Maria sole perhibetur amicta + que luci illi inaccessibili videtur immersa * nec summatim tangi ' sed operiri magis et circumfundi ' et tanquam ipso igne concludi. Candidissimus sane ' sed et calidissimus amictus + cujus omnia tam excellenter irradiata noscuntur ' ut nichil in ea tenebrosum ' vel subobscurum saltem ' vel minus lucidum * sed ne(c) tepidum quidem aliquid ' aut non ferventissimum liceat suspicari.

ibid., sermo in dominica infra octavam Assumptionis, p. 263, l. 23-26 et 264, l. 1-4 ; p. 264, l. 14-22b.

102.3 Lectio tercia.

Quam familiaris ei facta es, domina ' quam proxima ' immo quam intima + quantam invenisti gratiam apud eum ? In te manet * et tu in eo. Vestis eum * et vestiris ab eo. Vestis eum substantia carnis * et vestit te ille sue gloria majestatis. Vestis nube solem * et sole ipso vestiris. Novum enim fecit Dominus super terram * ut mulier circundaret virum ' et ut mulier sole appareret amicta. Denique et coronavit eum * et vicissim ab eo meruit coronari. Egredimini, filie Syon * et videte regem Salomonem ' in dyademate quo coronavit eum mater sua. [Cant. 3, 11] Verum hoc alias. Interim sane ingredimini magis * et videte reginam in dyademate ' quo coronavit eam Filius. In capite, inquit, ejus corona stellarum duodecim. [Ap. 12, 1] Dignum plane * stellis coronari caput quod et ipsis longe clarius micans ' ornet eas potius quam ornetur ab eis. Quidni coronent sydera ' quam sol vestit ?

ibid. p. 266, l. 10-23.

103- Assumptio.

D infra oct.

Dominica infra octavas Assump-[211d]-tionis.

Ex sermone beati Bernardi « Virgo hodie ». Å .

103.1 Lectio prima.

Preciosum hodie munus terra nostra direxit in celum * ut dando et accipiendo ' felici amicitiarum federe copulentur humana divinis. Illo enim ascendit fructus terre sublimis * unde data optima descendunt ' ascendens in altum Virgo Maria * dabit ipsa quoque dona hominibus. Siquidem nec facultas ei deesse poterit * nec voluntas. Regina Celorum est * misericors est ' mater est Unigeniti Dei. Nichil enim sic potest potestatis ejus seu pietatis1 magnitudinem commendare. Nisi forte ' aut non creditur Dei Filius honorare matrem * aut dubitare quis potest omnino in affectum caritatis transisse Marie viscera ' in quibus ipsa que ex Deo est caritas ' novem mensibus corporaliter requievit.

Bernardus Claraevallensis, sermo 1 in Assumptione BMV, Opera V (1968), p. 229, l. 16-26.

103.2 Lectio secunda.

Et hec quidem propter nos dixerim, fratres * ut tamen interim sileam beneficia que pro ipsius glorificatione consequimur ' si eam diligimus. Gaudebimus utique, quia vadit ad Filium * nisi forte, quod absit, inventrici gratie omnimodis inveniamur ingrati. Quem enim castellum mundi hujus intrantem prius ipsa susceperat * ab eo suscipitur hodie ' sanctam2 ingrediens civitatem. Sed cum quanto putas honore + cum quanta exultatione ' cum quanta gloria ?

ibid. p. 230, l. 1-8.

103.3 Lectio tercia.

Nec in terris locus dignior virginalis uteri templo ' in quo Dei Filium Maria suscepit * nec in Celis regali solio ' quo Mariam hodie Filius sublimavit. Felix nimium utraque susceptio + ineffabilis utraque * quia utraque inexcogitabilis est. Ut quid enim hodie ea in Ecclesiis Christi evangelica lectio recitatur + in qua mulier benedicta in mulieribus ' excepisse intelligitur Salvatorem ? Credo ut hec quam celebramus, ex illa susceptione aliquatenus estimetur * immo ut, juxta illius inestimabilem gloriam ' inestimabilis cognoscatur et ista.

ibid. p. 230, l. 8-15.

103.4 Lectio quarta.

Quis, etiam si linguis hominum et angelorum loquatur ' explicare queat ' quemadmodum superveniente Spiritu ' obumbrante virtute Altissimi ' Dominus majestatis, quem non capit universitas creature ' intra virginea sese clausit viscera factus homo ? Sed et illud quis cogitare sufficiat ' quam gloriosa hodie mundi regina processerit + et quanto devotionis affectu ' tota in ejus occursum celestium legionum prodierit multitudo ?

ibid. p. 230, l. 15-22.

103.5 Lectio quinta.

Quis explicare queat quibus ad thronum glorie canticis sit deducta + quam placido vultu ' quam serena facie ' quam letis amplexibus suscepta a filio ' et super omnem exaltata sit creatura ' cum eo honore quo tanta mater digna fuit ' cum ea gloria que tantum decuit Filium ? Felicia prorsus oscula labiis impressa lactentis * cui virgineo mater applaudebat in gremio. Verum nunquid non feliciora censebimus que ab ore sedentis in dextera Patris ' hodie in beata salvatione suscepit + cum ascenderet ad thronum glorie ' epithalamium canens et dicens ' osculetur me osculo oris sui ? [Cant. 1, 1]

ibid. p. 230, l. 22-26 et 231, l. 1-3.

103.6 Lectio sexta.

Christi generationem ' Marie assumptionem quis enarrabit ? Quantum enim gratie in terris est adepta pre ceteris * tantum et in Celis obtinet glorie singularis. Quod si oculus non vidit ' nec auris audivit ' et in cor hominis non ascendit que preparavit Deus diligentibus se [1 Cor. 2, 9] * quid preparavit gignenti se ' et quod omnibus certum est ' diligenti pre omnibus ' quis loquatur ? Felix plane Maria ' et multipliciter felix * sive cum excipit Salvatorem ' sive cum a Salvatore suscipitur.

ibid. p. 231, l. 3-9.

103.R

Tres alie lectiones de omelia dominicali.

104- Assomptio, Oct.

s, 22 VIII

In Octavis Assumpsionis beate Marie virginis.

Augustinus in sermone « Quia profundissime ». Å .

104.1 Lectio prima.

De sanctissimo corpore perpetue Virginis ejusque sacre anime assumptione loqui suscipientes * hoc primum dicimus ' quod in Scripturis ' postquam Dominus eam in cruce discipulo commendavit ' nichil de ea reperitur preter quod Lucas commemorat ' in Actibus dicens : Hi omnes erant perseverantes unanimiter in oratione cum Maria matre Jesu. [Act. 1, 14]

Quid ergo de morte ' quid de ejus assumptione dicendum est ' unde Scriptura nichil commendat + nisi querendum ratione quod consentiat veritati ? Fiat ergo ipsa Veritas auctoritas * sine qua nec valet auctoritas.

De Assumptione BMV liber unus, incerti auctoris et pii, PL 40, cap. 1-2, c. 1143-1144a.
Glorieux p. 30, PLS II c. 1369

104.2 Lectio secunda.

Memores igitur conditionis humane * mortem ' illam subisse temporalem ' dicere non metuimus +

sed si dicimus eam resolutam in communem putredinem ' vermem ' ac cinerem * librandum est si tante conveniat sanctitati ' tante aule Dei prerogative. Scimus enim dictum primo parenti * quia pulvis es ' et in pulverem ibis. [Gen. 3, 19] Hanc conditionem caro Christi evasit * que corruptionem non sustinuit.

Excipitur ergo ab illa generali sententia * de Virgine sumpta natura. Mulieri quoque dixit Deus : Multiplicabo erumnas tuas * in dolore paries. [Gen. 3, 16] Erumnam Maria sustinuit ' cujus animam gladius pertransiit * sed sine dolore genuit. Maria ergo etsi communicat erumnis Eve * non communicat partu‑[212a]-riendo cum dolore.

ibid. cap. 2-4, c. 1144.

104.3 Lectio tercia.

Excipitur ergo a quibusdam generalibus * quam tanta attolit dignitatis prerogativa. Si ergo eam dicimus mortem subisse nec tamen vinculis ejus retineri ' nunquid impium erit ? Si voluit Dominus integram matrem virginitatis servare pudore + cur non velit incorruptam a putredinis servare fetore ? Nunquid non pertinet ad benignitatem Domini matris servare honorem + qui legem solvere non venerat sed adimplere ? Qui enim in vita pre ceteris ' illam gratia sui conceptus honoravit * pium est credere ' eam in morte singulari salvatione et speciali gratia honorasse.

ibid. cap. 4-5, c. 1144-1145.

104.4 Lectio quarta.

Putredo et vermis * humane est opprobrium conditionis. Ab hoc opprobrio cum Jesus sit alienus * natura Marie excipitur ' quam Jesus de ea sumpsisse probatur.

Caro enim Jesu caro est Marie * quam super astra transvexit ' honorans omnem humanam naturam ' et multo magis maternam. Si natura matris est filius + conveniens est ' ut sit et filii mater * non quantum ad unitatem persone ' sed quantum ad unitatem corporalis nature. Si enim unitatem facere potest gratia ' sine proprietate specialis nature + quanto magis ' ubi gratie unitas ' et corporalis est specialis nativitas ? Unitas gratie est * ut discipulorum in Christo de quibus dicit : Ut sint unum ' sicut et nos. [Jo. 17, 11]

Et postea : Pater volo ut ubi ego sum * et illi sint mecum. [cf. Jo. 17, 24] Si igitur secum habere vult eos qui hic sua fide juncti ' unum cum eo esse judicantur + quid existimandum est de matre ubi digna sit haberi ' nisi in presentia filii ?

ibid. cap. 5, c. 1145-1146.

104.5 Lectio quinta.

Quantum igitur intelligo ' quantum credo * Marie anima excellentiori quadam prerogativa a Filio honoratur ' possidens in Christo corpus suum quod genuit glorificatum + et quare non suum per quod genuit ? Si non obviaverit necdum perspecta auctoritas + vere credo et per quod genuit * quia tanta sanctificatio dignior est Celo quam terra. Thronum Dei ' thalamum Domini Celi ' atque tabernaculum Christi * dignum est ibi esse ubi ipse est. Tam preciosum thesaurum ' dignius est Celum servare ' quam terram. Tantam integritatem merito incorruptibilitas * non putredinis ulla resolutio sequitur.

ibid. cap. 6, c. 1146.

104.6 Lectio sexta.

Illud sacratissimum corpus ' in escam vermibus traditum ' quia sentire non valeo * dicere pertimesco. Quam estimationem procul propellit incomparabilis gratie munus * quod me dicere multarum Scripturarum consideratio invitat. Suis aliquando ministris Veritas ait : Ubi ego sum * illic et minister meus erit. [Jo. 12, 16] Si hec est generalis sententia omnium per fidem et operationem Christo ministrantium + quanto magis, quodam modo specialiter, Marie ? Absque dubio enim opere ministratrix extitit + que hunc in utero gessit ' partuque profusum aluit ' et fovit ' et in presepio reclinavit [Luc. 2, 7] ' et fugiens in Egyptum abscondit * et omnem infantiam ejus prosecuta usque ad crucem ab ejus non recessit consectatu.

ibid. cap. 6-7, c. 1146.

104.7 Lectio septima.

Non potuit autem ejus divinitatis non esse credula * que se noverat hunc non virili semine sed divino spiramine concepisse.

Unde de Filii potestate tanquam de Dei virtute non nutabunda ' deficiente vino dixit : vinum non habent [Jo. 2, 3] * sciens illum hoc potuisse quod eum mox contigit miraculo complevisse. Ecce igitur Maria fide et opere Christi ministratrix ' si ibi non fuerit ubi Christus ministros suos vult esse + ubi ergo erit ? Et si ibi fuerit + nunquid equali gratia ? Et si equali gratia + ubi equa Dei censura qui reddit unicuique secundum merita ? Si merito ' pre omnibus Marie viventi donata est gratia + mortue erit minuenda ? Absit. Si enim omnium sanctorum mors est preciosa * Marie sane est preciosissima.

ibid. cap. 7, c. 1146-1147.

104.8 Lectio octava.

Confitendum igitur censeo ' Mariam ad eternitatis gaudia assumptam + benignitate Christi ' honorabilius susceptam ceteris ' quam gratia honoravit pre ceteris * atque ad communem humanitatem non esse adductam post mortem ' putredinis videlicet ' vermis ' et pulveris ' que suum et omnium genuit Salvatorem.

Si elegit divina voluntas inter ignium flammas puerorum vestimenta servare illesa + cur abnuat in matre propria ' quod elegit in vesta aliena ? Jonam servare in ventre ceti incorruptum ' voluit sola misericordia + Mariam incorruptam non servabit gratia ? Servatus est Daniel in intemperatissima fame leonum + non servanda est Maria ' tantis donata meritis dignitatum ?

ibid. cap. 8, c. 1147.

104.9 Lectio nona.

Hec ergo cuncta que diximus ' quia naturam non servasse cognoscimus * in integritate quoque Marie plus gratiam quam naturam potuisse ' non dubitamus. Christus ergo letari facit Mariam anima et corpore in [212b] proprio filio * nec ullam sequi corruptionis erumnam quam nulla secuta est tantum pariendo filium integritatis corruptio + ut sit semper incorrupta quam tanta perfudit gratia * sit integriter vivens ' que omnium integram genuit vitam.

Si ergo dixi ut debui * approba, Christe, obsecro ' tu et tui. Si vero non ut debui * ignosce, obsecro, tu et tui.

ibid. cap. 8-9, c. 1147-1148.

105- Bernardus, ab.

s, 20 VIII

In festo beati Bernardi abbatis.

Alanus Autisiodorensis, Ecclesie sacerdos. T .

105.1 Lectio prima.

Bernardus Fontanis oppido Burgundie ' patre Tecilino milite ' matre Adelaide ' claris quidem dignitate seculi ' sed dignioribus pietate christiane religionis * oriundus fuit. Cujus mater non tam viro quam Deo genuit sex mares + futuros monachos * unam feminam futuram sanctimonialem. Hos autem heremo magis quam curie nutriebat * grossioribus cibis et communibus pascens eos ' et instituens ' quasi continuo ad heremum transmittendos. Bernardus autem tercius in ordine filiorum ' a pueritia litteris traditus ' gratia plenus ' pollens ingenio * in rebus secularibus jam futuram perfectionem velut naturaliter inchoabat.

cf. BHL 1232

105.2 Lectio secunda.

Erat enim simplicissimus in secularibus ' amans habitare secum ' publicum fugitans ' mire cogitativus ' parentibus obediens ' subditus omnibus ' benignus et gratus + domi simplex ' et quietus ' foris rarus ' ultra quam credi possit verecundus ' nunquam multum loqui amans * et Deo devotus ' puram sibi conscientiam conservabat. Cum1 ergo defuncta matre ' Bernardus quasi sui viris esse inciperet ' et ei in omnibus secularis prosperitas arrideret + Diabolus proposito castitatis ejus invidere cepit * et multos ei laqueos temptationis opposuit.

105.3 Lectio tercia.

Cum hic aliquando quandam feminam curiosus aspexisset + continuo de seipso erubescens ' in stagnum gelidum collo tenus insilivit * et tam diu ibi mansit ' donec pene exsanguis effectus ' per gratiam Dei a calore carnalis concupiscentie totus refriguit. Circa illud tempus * instinctu Dyaboli in lectum dormientis puella nuda se injecit. Quam ille sentiens ' cum omni pece et silentio partem ei lectuli quam occupaverat cessit * et convertens se in latus alterum obdormivit. Misera illa aliquandiu jacuit + et cum ille immotus persisteret ' erubuit * et horrore perfusa surgens aufugit.

105.4 Lectio quarta.

Cum iterum in domo cujusdam matrone cum sociis hospitaretur * nocte accessit ad eum mulier. Quam ille sentiens * statim clamavit :2 « Latrones ! » Ad hanc vocem fugit mulier * familia consurgit + lucerna accenditur * latro queritur ' sed non invenitur. Ad lectum unusquisque redit + sed illa quod ceperat usque tertio iteravit * et sic semper repulsa ' vix tandem cessavit. Cumque sequenti die in via interrogassent eum socii qui essent latrones ' quos totiens somniavit + « Veraciter, inquit, aderat latro * qui michi castitatem nitebatur auferre ' irreparabilem thesaurum. »

105.5 Lectio quinta.

Perpendens itaque non esse tutum cohabitare serpenti * cogitavit latere in ordine Cysterciensi ' et maxime ad effugium vanitatis. Quod cum fratres ejus cognovissent ' et eum retinere modis omnibus attemptarent + tantam gratiam dedit ei Dominus ' ut non solum ipse a conversione non retardaretur * sed etiam ipsos fratres et multos alios ad conversionem Domino lucraretur. Annum igitur .XXII^m. agens * cum tringinta sociis Cistercium ingreditur + et ibi statim in tantum carnales concupiscentias adnullavit * ut totus absortus in Spiritum ' nullis ut homo sensibus corporeis uteretur.

105.6 Lectio sexta.

Cum anno peracto hic de cella novitiorum exiret * ignoravit si domus haberet testudinem. In capite Ecclesie ubi tres erant * unam tantum putavit inesse fenestram. Vix etiam sapore aliquid discernebat. Nam et sagimen crudum per errorem pro butiro sibi oblatum multis diebus comedit * et oleum pro aqua multotiens bibit. Solam aquam sibi sapere dicebat * quia fauces et guttur ei refrigerabat.

105.7 Lectio septima.

Post aliquantum3 temporis cum abbas Cistercii mitteret fratres apud Claramvallem * Bernardum illis prefecit abbatem ' licet juniorem et infirmiorem ' et exterioris occupationis prorsus expertem. Ubi ita diu vixerunt * quod pulmentum sepius ex foliis fagi conficiebant ' et panem de ordeo ' et milio et vicia comedebant. Tanta autem erat ei sollicitudo de salute omnium * ut erga omnes maternum gerere videretur affectum. Cum autem frequenter in principiis scolarium Parisius predicaret * tot scolares ad religionem suam trahebat ' ut Claramvallem deferrentur in quadrig(r)is. Pater etiam ipsius qui solus domi remanserat ' illuc ivit * et vitam in bona senectute finivit.

105.8 Lectio octava.

Soror ejus in seculo nupta ' in deliciis periclitans * fratres [212c] suos visitavit. Cumque venisset ad portam cum comitatu ' et apparatur superbo * vir Dei eam detestans tanquam rete Dyaboli ad capiendas animas ' nullatenus adquievit exire ad eam. Quod illa audiens ' et compuncta vehementer * cum etiam a fratre suo portario stercus involutum vocaretur + tota in lacrimis resoluta ' « etsi, inquit, peccatrix sum * tamen pro talibus mortuus est Christus. Etsi despicit frater meus carnem meam * non despiciat servus Dei animam meam. Veniat ' precipiat * quicquid preceperit facere sum parata. » Ad hoc pactum ivit ad eam cum fratribus suis. Et primo verbo ei omnem mundi gloriam interdixit + et formam vite matris sue ei indicens ' sic eam convertit ' quod secundo anno vir ejus virtute4 et perseverantia animi ejus victus ' liberam eam dimisit * et illa reliquum vite sue in omni sanctitate cum sanctimonialibus duxit.

105.9 Lectio nona.

Sanctus autem Bernardus tanta abstinentia ' labore ' et vigiliis ' corpus suum detrivit * ut gravissima et continua egritudine languens ' licet sibi vim vehementer inferret ' conventum sufferre non posset. Unde ipse se graviter accusabat * sacrilegii arguens ' quod servitio Dei et fratrum suorum corpus suum indiscreto fervore inutile reddidisset. Cilicium quidem portavit * quamdiu occultum esse potuit. Semper orans ' aut legens ' aut scribens ' aut meditans ' aut fratres in verbo edificans * post multa miracula et exempla virtutum completis annis vite ejus sexaginta tribus ' anno Domini .M.C.LIII. migravit ad Dominum.

106- Bartholomeus, ap.

sd, 24 VIII

In festo beati Bartholomei apostoli.

Ex gestis ejus. Å .

106.1 Lectio prima.

Indie tres esse ab hystoriographis asseruntur. Prima est que ad Ethiopiam mittit + secunda que ad Medos * tertia que finem facit.1 In hanc ingressus Bartholomeus * in templo Astaroth quasi peregrinus manere cepit. Unde factum est ' ut eo ibi manente nulla responsa daret Astaroth * nullique poterat subvenire languentium ' quibus plenum erat templum. Perrexerunt ergo in aliam civitatem ' ubi colebatur Berith * et ceperunt inquirere ' quare Deus eorum non daret eis responsum. Respondens Berith * dixit : « Deus vester religatus cathenis igneis ' sic tenetur ' ut necque suspirare audeat * ex illa hora qua illic apostolus Bartholomeus ingressus est. »

< BHL 1002

106.2 Lectio secunda.

Dicunt illi : « Et quis est iste Bartholomeus ? » Respondit demon : « Amicus est Dei omnipotentis. » Dicunt ei : « Dic nobis signa ejus * ut possimus eum invenire inter tot milia hominum. » Respondit demon : « Induitur pallio albo * per singulos angulos gemmas purpureas habente. Viginti sex anni sunt quod nunquam sordidantur vestimenta ejus * nunquam veterascunt. Centies flexis genibus per diem + centies per noctem * orat Deum. Sandalia ejus * per viginti et sex annos nunquam veterascunt. Vox ejus quasi tuba. Semper eodem vultu ' eodem animo * hylaris et letus permanet. Omnia previdet * omnem linguam loquitur ' et intelligit. Angeli Dei famulantur ei * et nuntiant omnia. Si vult ' ostendet se vobis * si non vult ' non poteritis eum videre. » Et hec dicens conticuit.

106.3 Lectio tercia.

Revertentes ceperunt circuire ' et inquirere hospitia * et per duos dies non invenerunt eum. Factum est autem * ut quidam plenus demonyo clamaret ' et diceret : « Apostole Dei Bartholomee * incendunt me orationes tue. » Tunc apostolus dixit ei : « Obmutesce * et exi ab eo ! » Et statim liberatus est homo. Nuntiatum est autem Polemio regi provincie ejusdem. Et misit * et rogavit apostolum dicens : « Filia mea male vexatur * peto ut liberes eam. » Ex[s]urgens autem * perrexit cum eo. At ubi vidit eam cathenis constrictam ' jussit eam solvi * et ultra non potuit eam vexare demon.

106.4 Lectio quarta.

Tunc rex oneravit camelos argento et auro ' gemmis et vestibus * et cepit querere apostolum. Et non invenit eum * et reportata sunt omnia. In aurora autem diei futuri apparuit apostolus solus cum solo rege ' clauso ostio * et dixit ei : « Ut quid me quesivisti cum auro et argento ? Ego nichil terrenum ' nil carnale ' desidero. Sed scire te volo ' quia Filius Dei dignatus per uterum Virginis nasci ' victor Dyaboli ' misit nos in omnes provincias ' ut expellamus ministros ejus ' qui per templa habitant * et homines qui eos colunt ' de potestate ejus qui victus est ' auferamus. Inde est quod demonem qui vobis dabat responsa * ab angelis ejus qui me misit ' religatum obtineo.

106.5 Lectio quinta.

Si vis ergo probare ita esse + jubebo illi et egredietur statuam * et faciam eum confiteri hoc ipsum. » Dicit ei rex : « Crastino parati erunt pontifices sacrificare * et ego superveniam ut videam hoc mirabile. » Altera igitur die sacrificantibus eis * cepit clamare demon : « Cessare, miseri, sacrificare michi * ne pejora patiamini quam ego qui cathenis igneis religatus sum ab angelis Jesu Christi. » Et addidit : « Princeps noster mittit nos ad homines ' ut ledamus primo carnem [212d] eorum * quoniam in animabus potestatem habere non possumus ' nisi sacrificaverint. At ubi pro salute corporis nobis sacrificaverint ' cessamus eos ledere * quoniam in animabus eorum incipimus habere potestatem. »

106.6 Lectio sexta.

Tunc dixit apostolus ad plebem : « Ecce quem deum putabatis * ecce quem putabatis2 curare vos. Audite nunc verum Deum * creatorem vestrum qui in Celis habitat. Et si vultis ut omnes hi sanitatem recipiant * deponite ydolum hoc ' et confringite + et templum hoc Christi nomini consecrabo * et vos omnes Christi baptismate purificabo. » Tunc jussu regis miserunt funes * sed simulachrum non poterant evertere. Tunc apostolus dixit eis : « Solvite omnia vincula. » Dixit autem ad demonem : « Exi de simulachro * et confringe illud.3 » At ille statim egrediens * comminuit non solum ipsum ' sed etiam omnia ubicumque erant in templo. Tunc omnes clamare ceperunt : « Unus Deus omnipotens * quem predicat Bartholomeus. »

106.7 Lectio septima.

Tunc expandens Bartholomeus manus ad Deum * dixit : « Peto, Domine * ut omnis hec multitudo salvetur. » Cumque finita oratione omnes respondissent amen * apparuit angelus Domini splendidus. Et per quatuor angulos templi circumvolans * digito in quadratis saxis sculpens signum crucis ' dixit : « Hec dicit Dominus. Sicut omnes vos mundavi ab infirmitate vestra * ita mundavi hoc templum ab omni sorde ' et habitatore ejus. » Tunc ostendit eis angelus ingentem Ethyopem * nigriorem fuligine. Et cum exsolvisset eum * ille ululatum emittens ' evolavit ' et nusquam comparuit. Angelus autem evolavit ad celum.

106.8 Lectio octava.

Tunc rex Polemius cum uxore et filiis ' ac omni populo qui ad ejus regnum pertinebant ' baptizatus est * et deposito dyademate ' cepit apostolum non deserere. Cum autem templorum pontifices Astiagi regi fratri ejus hec flentes refererent * indignatus ille misit armatos ' ut ubicunque inventus fuisset apostolus ' vinctum illum perducerent. Quod cum fecissent * dicit ad eum : « Sicut fecisti fratrem meum derelinquere deum suum * ita ego faciam te deum tuum derelinquere. » Dicit ei apostolus : « Ego deum quem colebat frater tuus religatum ostendi * tu si poteris hoc facere Deo meo ' poteris me ad sacrificium provocare. Hec cum diceret * nuntiatum est regi ' quod deus ejus Waldach cecidisset minutatim.

106.9a Lectio nona.

Tunc rex fecit fustibus cedi apostolum * cesum autem decollari. Venientes autem populi innumerabiles qui per eum crediderant ' construxerunt ei basilicam * et in ea posuerunt corpus ejus. Rex autem Astiages et pontifices arrepti a demonio * venerunt ad tumulum. Et confitentes apostolatum ejus * sic mortui sunt. Polemius autem * universo populo acclamante ' ordinatus est episcopus.

106.9b

Sanctus Theodorus abbas et doctor. T .4

Legitur autem in quibusdam antiquioribus gestis hujus apostoli * quod ipse primum predicavit ' in Licaonia ' postmodum in India, ad ultimum in Albano ' urbe scilicet majoris Armenie. Ubi primo excoriatus ab impiis, tandem capite plexus * ibidem sepultus est. Cum autem post obitum clareret miraculis + infideles sacrum corpus ejus, cum archa lapidea in qua erat, projecerunt in mare * sed virtute divina venit in partes Sicilie ' in insulam que vocatur Lipparis. Ubi revelatione divina facta episcopo Ostiensi, qui tunc erat ibi * magnifice receptus est et collocatus.

cf. BHL 1004

106.9c

Ex gestis translationis. T .5

Fertur autem quod postmodum translatus sit apud Beneventum ' et inde Romam * licet Beneventani asserant ' quod apud eos adhuc corpus sacrum habeatur.

cf. BHL 1011/1011d ?

107- Augustinus, ep. et c.

td, 28 VIII

In festo beati Augustini.

107.N

Possidius qui fuit Calamensis episcopus, ut dicit Cassiodorus in Libro de illustribus viris, composuit legendam que sic incipit : « Inspirante », cum qua ista fere est eadem. Å .

< BHL 788

107.1 Lectio prima.

Beatus Augustinus ex provincia Affricana ' civitate Tagatensi ' de numero curialum * honestissimis valde parentibus oriundus fuit. Cujus carnalis pater Patricius * mater vero Monica nuncupata est. Ipse puer nutritus sub diligentia ' et litteris imbutus * in scolam missus ' ad plenum eruditus est.

(cf. Possidius, Vita Augustini, cap. 1, p. 132-134)

Una autem dierum nimio dolore stomachi vexatus * anxie valde laborabat. Hortante autem beata matre ut baptizaretur ' sed renuente gentili patre * baptismum dilatum est. Interim vero, miserante Dei gratia, dolore quiescente sanatus est. Cujus mundatio ad hoc dilata est * quasi neccesse esset ut adhuc sordidaretur si viveret + quia majus peccatum esset si post baptismum peccaret.

(Augustinus, Confessiones, I, 11, p. 15-16)

Grecas sane litteras quibus docebatur ' oderat * latinas vero satis diligebat.

(ibid. I, 13, p. 17)

107.2 Lectio secunda.

Interea pervenit in librum quendam Ciceronis * qui exhortationem continet ad philosophiam. Ille vero liber immutavit affectum ejus + et ad ipsum Dominum preces et vota mutavit * ac desideria ejus fecit alia. Viluit ei repente omnis vana spes * et immortalitatem sapientie concupiscebat estu cordis incredibili + et surgere ceperat ' ut ad Deum rediret. Erat autem tunc annorum decem et novem * defuncto jam patre ante biennium.

Hoc autem solo delectabatur in illa exhortatione * quod non illam aut illam sectam ' sed sapientiam ut diligeret ' et quereret et teneret ' fortiter excitabatur. Et hoc solum eum in tanta fragrantia re-[213a]-frangebat ' quod nomen Christi non erat ibi * quia hoc nomen Salvatoris in ipso adhuc lacte matris ' tenerum cor ejus pie biberat ' et alte retinebat. Et quicquid sine hoc nomine fuisset + quamvis expolitum et veridicum * non eum totum rapiebat.

(ibid. III, 4, p. 49-51)

107.3 Lectio tercia.

Interea usque ad eas perductus est nugas * ut crederet ficum plorare cum decerpitur ' et matrem ejus arborem ' lacrimis lacteis.

(ibid. III, 10, p. 60)

Proinde multum pro eo flebat ad Dominum mater ejus * amplius quam flerent matres corporea funera. Exaudivit autem eam Deus * nec despexit lacrimas ejus. Vidit enim se stantem in quadam regula lignea + et advenientem ad se juvenem splendidum, hylarem atque arridentem sibi * cum illa esset merens et merore confecta. Qui cum causas quesisset tristicie ab ea * illa respondit ei dicens : « Perditionem filii mei Augustini plango. » Tunc ille jussit ' ut secura esset * admonuitque ut attenderet ' et videret ' ubi ipsa esset ' ibi esse et filium suum. Quod ubi illa attendit * vidit eum juxta se in eadem regula stantem.

(ibid. III, 11, p. 60-61)

107.4 Lectio quarta.

At ubi filio narravit visum ' et ille ad id trahere hec conaretur, ut illa potius se non desperaret futuram esse quod ipse erat * continuo illa, sine aliqua hesitatione, dixit ad eum : « Non, inquit, michi dictum est ' ubi est filius tuus ' ibi eris et tu * sed ubi tu ' ibi et ille. » Novem deinde anni sunt secuti quibus ille in illo limo profundi tentus est * cum tamen illa vidua casta ' pia ' sobria ' jam quidem spe alacrior ' sed fletu et gemitu non segnior ' non desinebat omnibus horis orationum suarum ' de filio plangere ad Deum. Et intrabant in conspectu Dei preces ejus * et ipsum tamen dimittebat adhuc volvi ' et involvi illa caligine.

(ibid. III, 11, p. 61-62)

107.5 Lectio quinta.

Dedit autem interim Dominus alterum responsum per quendam magnum episcopum. Quem cum mater rogasset ut dignaretur cum filio suo colloqui et refellere errores ejus * noluit ille. Respondit enim illum adhuc esse indocilem * eo quod inflatus esset novitate illius heresis. Dixit tamen ad eam : « Sine illum adhuc. Roga tantum pro eo Deum. Ipse legendo reperiet quis ille sit error * et quanta sit impietas. » Cum autem illa nollet adquiescere ' sed magis instaret ubertim flendo ' ut illum videret ' et cum illo dissereret * ille substomachans tedio dixit ei : « Vade, inquit, a me * ita vivas + fieri non potest * ut filius istarum lacrimarum pereat ! » Quod ita illa accepit * ac si de celo sonuisset.

(ibid. III, 12, p. 62-63)

107.6 Lectio sexta.

Docebat eo tempore artem rethoricam * discipulosque sine dolo docebat dolos.

(ibid. IV, 2, p. 67)

Scripsit preterea libros tres de pulchro et apto ad Herium Romane urbis oratorem + quem non noverat facie * sed amabat hominem ex doctrine fama.

(ibid. IV, 13, p. 81)

Erat autem tunc etate annorum viginti sex ' aut septem * cum illa volumina scripsit.

(ibid. IV, 15, p. 85-86)

Omnes etiam libros artium, quas liberales vocant, tunc legebat * et intelligebat quoscumque legere poterat. Quicquid autem est de arte loquendi vel disserendi ' quicquid de dimensionibus figurarum ' et de musicis ' et de numeris * sine magna difficultate ' nullo hominum tradente ' intellexit.

(ibid. IV, 16, p. 87)

107.7 Lectio septima.

Anno uno minus de tricesimo etatis sue + convenerat Carthaginem quidam Manicheorum episcopus, Faustus nomine ' magnus laqueis Dyaboli * nominatissimus apud eos, quod esset honestarum omnium doctrinarum ' et adprime disciplinis liberalibus eruditus. Et quia Augustinus multa philosophorum legerat ' memorieque mandaverat *

(ibid. V, 3, p. 94)

conferebat cum dictis Manichei, qui de pluribus rebus multa scripserat copiosissime delirans.

(ibid. V, 4, p. 96)

Ergo ubi venit * expectus est hominem gratum ' et jocundum verbis.

(ibid. V, 6, p. 99)

Libri quippe eorum pleni sunt fabulis * de celo et syderibus et sole et luna. Que ubi discutienda Augustinus protulit * ille nec ausus est subire ipsam sarcinam. Sciebat enim ita non esse * nec eum puduit confiteri. Et ita superatus abscessit.

(ibid. V, 7, p. 101)

107.8 Lectio octava.

Post hec cogitabat pergere Romam ' ut potius ibi doceret quod docebat Carthagini * maxime quod audierat quietius ibi studere adolescentes ' et quod Carthagini satis esset inquietudo. Verum hec illius cogitatio Dei erat dispensatio. Qui cum inchoasset iter * secuta est eum mater usque ad mare. Sed Augustinus fefellit eam ' violenter se tenentem ' ut aut eum revocaret ' aut cum ipso pergeret * et finxit se eam nolle deserere ' donec facto vento navigaret. Et mentitus est matri. Et nolente matre sine se redire domum * vix eam persuasit ut in loco qui proximus navi illorum erat in memoriam beati Cypriani maneret ea nocte.

(ibid. V, 8, p. 102-104)

107.9 Lectio nona.

Cum autem illa paululum divertisset * ascendens ille nocte navem ' clamculo profectus est. Illa autem mansit tota nocte * orando et flendo ' ut impediretur navigium ' sed servaret eum Deus ab aquis. Flavit continuo ventus ' et implevit vela navis * et litus subtraxit ab oculis eorum. Reversa ergo mane ad litus ubi filium dimiserat + prospiciens rem gestam insaniebat intolerabili dolore ' et gemitu implebat aures Dei * et nesciebat quid illi Deus gaudiorum facturus esset de absen-[213b]-tia ejus. Et ideo flebat ' et ejulabat. Et tamen post multum luctum conversa rursus ad deprecandum pro eo Dominum * abiit ad solita. Ille autem pervenit Romam.

(ibid. V, 8, p. 104-105)

107.R

Per octavas beati Augustini in ferialibus diebus et in dominica infra legantur sequentes lectiones.

108- Augustinus

[F1] infra oct.

108.1 Lectio prima.

Postmodum Augustinus incurrit egritudinem validam * et ibat jam ad inferos portans secum peccata. Et hoc mater nesciebat * et pro illo orabat absens. Et majore sollicitudine eum parturiebat spiritu ' quam carne pepererat * cotidie elemosinas faciens et obsequia sanctis ' nullo die pretermittens oblationem + bis in die mane et vespere ad ecclesiam sine ulla intermissione veniens ' non ad vanas fabulas * sed ut Dominum audiret in suis sermonibus ' et Deus illam in suis orationibus pro salute filii sui. Recreatus ergo ex illa egritudine ' cepit sedule agere propter quod venerat * et congregabantur ad hospitium ejus multi.

(ibid. V, 9-10, p. 105-107)

108.2 Lectio secunda.1

Post hec missum est a Mediolano Romam ad prefectum * ut provideret magistrum rethorice artis ' et Mediolanum dirigeret. Tunc ergo Symachus prefectus misit Augustinum, probatum magistrum. Et venit Mediolanum ad Ambrosium episcopum * in optimis notum orbi terrarum. Et suscepit eum paterne. Et cepit eum Augustinus amare + et verbis ejus suspendebatur intentus * et delectabatur suavitate sermonis ejus.

(ibid. V, 13, p. 112)

Inter hec venit ad eum mater pietate fortis ' terra marique eum sequens * et in periculis omnibus de Deo secura. Nam et per marina discrimina ipsos nautas consolabatur ' pollicens eis perventionem cum salute * quia ei Deus per visum promiserat.

(ibid. VI, 1, p. 117)

108.3 Lectio tercia.2

Invenit ergo filium * et indicavit ei ille quod manicheus jam non esset ' sed nec catholicus christianus. Tunc illa exilivit leticia * cum eum audisset veritatem nondum adeptum ' sed falsitati jam ereptum. Et pectore pleno fiducia * ait : « Credo in Christo * quod priusquam de hac vita migrem ' visura sim eum fidelem christianum. » ' Et fundebat ad Deum preces et lacrimas densiores * ut acceleraret adjutorium suum ' et illuminaret tenebras ejus. Diligebat enim et ipsa Ambrosium sicut angelum Dei * quod per illum cognoverat filium suum ad illam fluctuationem jam esse perductum.

(ibid. VI, 1, p. 117-118)

109- Augustinus

[F2] infra oct.

109.1 Lectio.1

Itaque cum ad memorias sanctorum sicut in Affrica solebat mater Augustini ' panem et pultes et merum attulisset * ab ostiario prohibetur. Et ubi hoc episcopum vetuisse cognovit * obedienter amplexa est. Hoc enim egentibus tribuendum ferebat. Et pro canistro pleno terrenis fructibus * plenum purgatoribus votis pectus ad memorias martyrum afferre didicerat.

(ibid. VI, 2, p. 118-119)

Omni quoque die dominico audiebat Augustinus sanctum Ambrosium ' verbum veritatis recte popul(l)o disserentem *

(ibid. VI, 3, p. 121)

sepiusque in suis sermonibus dicentem : « Littera occidit * spiritus autem vivificat. » [2 Co. 3, 6]

(ibid. VI, 4, p. 123)

109.2 Lectio.2

Et colloquebatur cum carissimis sibi amicis ' Alipio ' et Nebridio ' multas questiones. Quorum Alipius ex eodem, quo ipse ' erat ortus municipio.

(ibid. VI, 7, p. 128)

Nebridius etiam, relicta patria, vicina Carthagini ' atque ipsa Carthagine ' relicto etiam paterno rure optimo * abiit Mediolanum ' querens Augustinum. Quo invento * erant pariter hi tres nutantes in consilio ' quisnam esset tenendus modus vite.

(ibid. VI, 10, p. 134-135)

Reverberavit etiam Deus infirmitatem aspectus ejus ' radians in eum vehementer * et contremuit amore et horrore + et invenit longe se esse a Deo in regione dissimilitudinis * tanquam audiret vocem ejus de excelso : « Cibus sum grandium * cresce et manducabis me. Nec tu me mutabis in te sicut cibum carnis tue * sed tu mutaberis in me. »

(ibid. VII, 10, p. 162)

109.3 Lectio.3

Et cognovit ' quoniam pro iniquitate erudivit hominem * et tabescere fecit sicut araneam animam ejus.

(ibid. VII, 10, p. 162)

Et sensit ' et expertus est ' non esse mirum ' quod palato non sano pena est panis qui sano suavis est * et oculis egris odiosa lux que puris amabilis est.

(ibid. VII, 16, p. 165)

Tunc vero invisibilia Dei per ea que facta sunt intellecta conspexit + sed aciem figere non valuit * et, repercussa infirmitate, redditus solitis ' non secum ferebat nisi amantem memoriam ' et quasi olefacta desiderantem que comedere nondum posset.

(ibid. VII, 17, p. 167)

110- Augustinus.

[F3] infra oct.

110.1 Lectio.1

Et querebat Augustinus viam ad fruendum Deo + nec inveniebat donec amplecteretur Mediatorem Dei ' et hominum Christum Jesum vocantem ' et dicentem ego sum via [Jo. 14, 6] ' et cibum, cui capiendo invalidus erat, miscentem carni * quoniam Verbum caro factum est. [Jo.1, 14]

Verum quid sacramenti haberet Verbum caro factum est * nec suspicari quidem poterat.

(ibid. VII, 18, p. 167-168)

Itaque avidissime arripuit venerabilem stilum Spiritus Dei ' apostolum Paulum * et perierunt ille questiones ' in quibus ei aliquando visus est adversari testimoniis legis et prophetarum ' textus sermonis ejus.

(ibid. VII, 21, p. 170-171)

110.2 Lectio.2

Et apparuit ei una facies eloquiorum castorum * et exultare cum tremore didicit.

(ibid. VII, 21, p. 171)

Post hec immisit Deus in mentem ejus * visumque est ei bonum ' pergere ad Simplicianum, servum Dei. Audierat enim quod a juventute [213c] serviret Deo. Jam vero tunc senuerat + et multa expertus ' multa edoctus ei videbatur * et vere sic erat. Unde volebat ' ut proferet ei conferenti secum estus suos * quis esset aptus modus sic affecto ' ut ipse erat, ad ambulandum in via Dei. Videbat enim plenam Ecclesiam * et alius sic ibat ' alius autem sic.

(ibid. VIII, 1, p. 176)

110.3 Lectio.3

Ei autem displicebat quod agebat in seculo ' et oneri ei erat valde * non jam inflammantibus cupiditatibus ut solebant ' spe honoris et pecunie ' ad tolerandam illam servitutem tam gravem. Jam eum non delectabant * pre dulcedine Dei ' et decore domus ejus, quam dilexit.

(ibid. VIII, 1, p. 176)

Perrexit ergo ad Simplicianum * et narravit ei circuitus erroris sui. Ubi autem commemoravit legisse se libros quosdam platonicorum quos Victorinus, quondam rector Urbis, Rome tulerat * gavisus est ' quod non in aliorum philosophorum scripta incidisset plena fallaciarum.

(ibid. VIII, 2, p. 177)

111- Augustinus.

[F4] infra oct.

111.1 Lectio.1

Et cepit Simplicianus Augustinum exhortari ad humilitatem Christi * recordatus ipsum Victorinum ' quod cum esset Rome ' familiarissime Simplicianus noverat ' quomodo ille ob insigne preclari ministerii statuam in Romano foro meruerat ' et acceperat ' cum esset gentilis + quomodo non erubuerit esse christianus *2 quomodo legebat Sanctam Scripturam ' omnesque christianas litteras investigabat studiosissime + et quomodo dicebat Simpliciano secretius * « Noveris me jam christianum. » Et respondebat Simplicianus : « Non credam * nisi te in Christi ecclesia videro. » Cui ille respondebat irridendo ' dicens : « Ergo parietes faciunt christianos ? » Et sepe hoc dicebat * se jam esse christianum. Et Simplicianus illud sepe respondebat ' et sepe ab illo parietum irrisio repetebatur * nam amicos tunc suos reverebatur offendere.

(ibid. VIII, 2, p. 177-179)

111.2 Lectio.3

Sed postea quam legendo hausit firmitatem ' amor Christi superavit amorem amicorum * et subito et inopinatus dixit ad Simplicianum : « Eamus in ecclesiam * christianus volo fieri. » At ille non se capiens pre gaudio * perrexit cum illo. Denique ut ventum est ad horam profitende fidei que verbis certis retentisque memoriter ' de loco eminentiori in conspectu populi Rome reddi solet ab eis qui accessuri sunt ad baptismum * oblatum est Victorino a presbiteris ' ut secretius redderet ' sicut verecundissimus erat. Ille vero noluit * sed mirante Roma ' gaudente Ecclesia ' ascendit ' ut redderet.

(ibid. VIII, 2, p. 179)

111.3 Lectio.4

Omnes sibimet invicem instrepuerunt nomen ejus * « Victorinus ' Victorinus. » Cito sonuerunt * cito siluerunt ' intentione ut audirent eum. Pronunciavit ille fidem veracem preclara fiducia * et rapiebant eum omnes in cor suum ' amando ' et gaudendo.

(ibid. VIII, 2, p. 180)

Sed ubi hec Simplicianus ' de Victorino ' Augustino narravit + exarsit ille ad imitandum * et cepit suspirare graviter.

(ibid. VIII, 5, p. 184)

112- Augustinus.

[D] infra oct.

112.1 Lectio.1

Interea cum essent Augustinus et Alypius pariter in domo ' et absens esset Nebridius * venit ad eos Pontianus quidam civis ipsorum Affer ' preclare in palatio militans. Et consederunt * ut colloquorentur. Et forte super mensulam lusoriam que ante eos erat ' attendit codicem * tulit ' aperuit. Invenit apostolum Paulum * inopinate sane. Putaverat enim esse aliquem de libris * quorum professio eos continebat. Tunc arridens ' Augustinumque intuens gratulatorie * miratus est ' quod eas et solas pre occulis ejus litteras comperisset. Christianus quippe fidelis erat.

(ibid. VIII, 6, p. 187)

112.2 Lectio.2

Cui cum indicasset Augustinus illis scripturis se curam3 maximam impendere + ortus est sermo ' ipso narrante de Antonio Egyptio monacho ' cujus nomen excellenter clarebat apud servos Dei * ipsos autem usque in illam horam latebat. Quod Pontianus ubi comperit * immoratus est in eo sermone ' insinuans tantum virum ignorantibus ' et admirans eandem illorum ignorantiam. Stupebant autem illi * audientes tam recenti memoria ' et prope suis temporibus tanta mirabilia. Cumque Pontianus talia loqueretur + ingemiscebat Augustinus * et confundebatur pudore horribili. Terminato autem sermone et causa qua venerat ' abiit ille.

(ibid. VIII, 6, p. 187)

112.3 Lectio.4

Augustinus autem cepit flagellare animam suam * et vultu turbatus ' exclamavit ad Alypium ' et dixit : « Quid patimur ? Quid est hoc quod audisti ? Surgunt indocti ' et Celum rapiunt * et nos cum doctrinis nostris in infernum demergimur. » Et cum hoc dixisset * intendebat in eum attonitus Alypius. Non enim solita sonabat verba. Plusque alloquebantur animum ejus frons ' gene * oculi ' color ' modus vocis * quam verba que promebat. Ortulus quidam erat hospitii illorum quo illi utebantur sicut tota domo. Nam hospes ibi non habitabat dominus domus.

(ibid. VIII, 8, p. 191-192)

112.4 Lectio.5

Abscessit ergo Augustinus in ortum ipsum * et Alypius pede post pedem. Sederunt quantum potuerunt remoti ab edibus. Augustinus itaque fremebat spiritu + et erat turbulentissimus * et accusabat semetipsum.

(ibid. VIII, 8, p. 192)

Alypius vero affixus lateri ejus tacitus eum dolens considerabat. Inter verba accusantis se ' oborta est procella ingens * ferens ingentem imbrem lacrimarum. Et ubi jam se cohibere non poterat * surrexit ab Alypio velociter. Solitudo illi ad negotium flendi aptior videbatur * et secessit remotius. [213d] Alipius vero mansit ubi sederant prius * nimis stupens.

(ibid. VIII, 11-12, p. 199)

112.5 Lectio.6

Augustinus autem sub quadam fici arbore stravit se * et dimisit habenas7 lacrimis * et proruperunt flumina oculorum ejus ' acceptabile sacrificium Deo. Et non quidem his verbis, sed in hac sententia * multa locutus est : « Et tu, Domine, usque quo ? Usque quo, Domine, irasceris in finem ? Ne memor fueris iniquitatum nostrarum antiquarum. » [cf. Ps. 78, 5 et 8] Et jactabat voces miserabiles * et plorabat ' amarissima contritione cordis sui.

(ibid. VIII, 11, p. 199)

112.6 Lectio.8

Et repente audivit vocem de vicina domo * cum cantu dicentis : « Tolle, lege * tolle, lege. » Statimque, mutato vultu, intentissimus cogitare cepit ' utrum nam solerent pueri in aliquo genere ludendi cantitare9 tale aliquid * nec occurrebat omnino audisse se uspiam. Repressoque10 impetu lacrimarum ' surrexit * nichil aliud interpretans divinitus sibi juberi ' nisi apperiret codicem ' et legeret quod primum inveniret.

(ibid. VIII, 11, p. 199)

113- Augustinus.

in mensa.

113.R

Ab hoc loco usque ad finem dimittatur vel in mensa legatur.1

113

Itaque concitus rediit Augustinus in eum locum * ubi sedebat Alypius. Ibi enim posuerat codicem apostolicum * unde surrexerat. Arripuit ' aperuit * et legit in silentio capitulum quo primum conjecti sunt occuli ejus. Non in commessationibus et ebrietatibus ' non in cubilibus et impudicitiis ' non in contentione et emulatione + sed induimini Dominum Jesum Christum * et carnis curam non feceritis in desideriis. [Ro. 13, 13-14] Nec ultra volui legere * nec opus erat. Statimque cum fine hujuscemodi sententie quasi luce securitatis infusa * cordis ejus omnes dubietatis tenebre diffugerunt. Tunc interjecto aut digito aut nescio quo alio signo ' codicem clausit * et tranquillo jam vultu ' indicavit Alypio. At ille petit videre quid legisset. Ostendit Augustinus + et attendit ille etiam ultra quam legerat ipse * et ignorabat quid sequeretur. Sequebatur vero * Infirmum autem in fide suscipite. [Ro. 14, 1] Quod Alypius ad se retulit ' et Augustino aperuit * et tali admonitione proposito bono conjunctus est. Inde ad matrem Augustini pariter ingrediuntur. Indicant illi + gaudet illa * et benedicit Dominum. Placuit autem Augustino ' non tumultuose sed leniter subtrahere ministerium lingue sue nundinis loquacitatis * quibus pueros docebat. Jam enim paucissimi dies supererant ad vindemiales ferias * et statuit tolerare illos ' ut sollemniter abscederet.

(ibid. VIII, 12, p. 200-201)

Consilium ergo illis erat coram Deo * et convenerat inter eos ' ne passim cuiquam effunderetur. Tu vero Deus ' eis a convalle plorationis [Ps. 83, 7] ascendentibus et cantantibus canticum graduum ' dederas sagittas acutas et carbones vastatores * adversum linguam subdolam ' [cf. ps. 119, 4] velut consulendo contradicentem. Sagittaveras tu cor eorum caritate tua * et gestabant verba tua transfixa visceribus ' et exempla servorum tuorum quos de nigris lucidos ' et de mortuis vivos feceras ' congesta in sinum cogitationis eorum ' accendebant eos valide * ut omnis ex lingua subdola contradictionis flatus infla[m]mare eos acrius posset ' non extinguere.

(ibid. IX, 2, p. 209-210)

Evolutis autem diebus viginti ' nam multi et longi videbantur pre amore libertatis * solutus est Augustinus a sua professione rethorica. Et profectus est in villam cum suis omnibus gaudens + et legebat psalmos David, cathecuminus cum cathecumino Alypio * matre semper adherente sibi muliebri habitu ' virili fide ' anili securitate ' materna caritate ' christiana pietate.

(ibid. IX, 3, p. 213-214)

Legebat * et ardebat ' quod murmurasset adversus litteras de melle celi melleas ' et de lumine Dei luminosas. Dolore dentium tunc excruciabatur vehementer. Et cum ingravesceret dolor ' ut non valeret loqui * ascendit in cor ejus ' admonere omnes suos ' qui illic aderant ' ut deprecarentur Dominum pro se. Et scripsit hoc in cera * et dedit eis ut legeretur. Mox ut genua, supplici affectu, pariter cum ipso in terram fixerunt * fugit dolor ille statim. Et expavit ille tantam flagelli asperitatem * et tam misericordie Dei mirabilem celeritatem. Nichil enim tale ' ab ineunte etate expertus fuerat.

(ibid. IX, 4, p. 218)

Insinuavit autem sancto Ambrosio pristinos errores suos ' per litteras, et presens votum suum * ut ipse moneret quid de libris sanctis legere deberet ' quo percipiende tante gratie paratior aptiorque fieret. At ille jussit Ysaiam prophetam * quod pre ceteris evangelii vocationisque gentium sit prenuntiator apertior. Verumtamen ille primam hujus lectionem non intelligens ' totumque talem arbitrans * distulit repetendum ' exercitatior in dominico eloquio. Inde ubi tempus advenit ' quo se nomen dare oporteret * relicto rure ' Mediolanum remeavit. Placuit et Alypio * renasci in Christo pariter cum ipso. Adjunxerunt etiam sibi puerum Adeodatum2 ' ex Augustino carnaliter natum * cujus ingenium erat patri horrori. Sed cito de terra abstulit eum Deus. Baptizati sunt ergo a sancto Ambrosio * et fugit ab eis sollicitudo vite preterite. Nec satiabatur Augustinus illis diebus dulcedine mirabili * considerare altitudinem consilii divini super salutem generis humani. Flebat autem in ymnis et canticis suave sonantis Ecclesie + et estuabat inde affectus pietatis ' et currebant lacrime * et bene illi erat cum eis.

(ibid. IX, 5-6, p. 219-220)

Erat tunc annis [214a] major natu triginta * matre superstite ' sibique adherente.

(ibid. IX, 7, p. 220)

In diebus illis consociavit se Augustino Evodius juvenis ex ejus municipio * qui tamen ipse prior conversus et baptizatus erat. Simul erant * simulque habitabant placito sancto. Querebant autem quisnam locus eos utilius haberet * et servientes Deo ' pariter remeabant ad Affricam. Et cum apud Ostia Tyberina essent * mater Augustini defuncta est.

(ibid. IX, 8, p. 222)

Impendente autem die quo ex vita erat exitura + provenerat, ut credo, Deo procurante ' ut filius et ipsa soli starent ' incumbentes ad quandam fenestram ' unde ortus intra domum que eos habebat prospectabatur * ubi remoti a turbis post longi itineris laborem instaurabant se navigationi. Colloquebantur ergo soli valde dulciter + et preterita obliviscentes ' in ea que ante sunt extenti ' querebant inter se que futura esset vita sanctorum * quam nec oculus vidit ' nec auris audivit ' nec in cor hominis ascendit. Et dum loquerentur ' suspirabant ore cordis in superna fluenta fontis vite *

(ibid. IX, 10, p. 227-228)

et vilescebat eis totus mundus cum omnibus delectationibus suis. Tunc illa aspiciens filium suum * ait : « Fili, quantum ad me attinet ' nulla re delector in hac vita. Jam quid hic faciam adhuc ' et cur hic sim, nescio * jam consumpta spe hujus seculi.3 Unum erat propter quod in hac vita aliquantulum immorari cupiebam * ut te catholicum christianum viderem ' priusquam morerer. Cumulatius hoc michi Dominus meus prestitit * ut etiam contempta felicitate terrena ' servum ejus te videam. »

(ibid. IX, 10, p. 230)

Ergo die nono egritudinis sua ' quinquagesimo et sexto anno etatis sue ' tricesimo et tercio etatis Augustini * anima illa religiosa et pia ' carne soluta est.

(ibid. IX, 10, p. 231)

Et libuit Augustinuo flere in conspectu Domini de illa et pro illa * et dimisit lacrimas quas continebat ' ut effluerent quantum vellent. Et post hec fudit preces pro ea in conspectu Dei * et dixit :

« Fundo tibi, Deus meus, pro illa famula tua preces. Ergo laus mea ' et vita mea ' Deus cordis mei + sepositis paulisper bonis ejus actibus pro quibus tibi gaudens gratias ago * nunc pro peccatis matris mee deprecor te. Exaudi me per medicinam vulnerum nostrorum ' que pependit in ligno * et sedens ad dexteram tuam ' te interpellat pro nobis. Scio enim eam misericorditer operatam * et ex corde dimisisse debita debitoribus suis. Dimitte illi et tu debita sua * si qua contraxit per tot annos post aquam salutis. Dimitte, Domine ' dimitte, obsecro * ne intres cum ea in judicium. Et credo quod jam feceris quod te rogo * sed voluntaria oris mei approba, Domine. Nemo a protectione tua dirumpat eam. Non se interponat nec vi nec insidiis leo et dracho * nec teneatur ab accusatore callido + sed sit cum viro in pace ' ante quem nulli ' post quem nulli nupta est *4 per quorum carnem introduxisti me in ha[n]c vitam ' quemadmodum nescio. »

(ibid. IX, 12, p. 234-237)

Post mortem igitur matris * navigantes ' reversi sunt ad agros proprios. Eratque cum amicis in Affrica pariter ' in jejunio ' in orationibus ' in bonis operibus, in lege Domini meditans die ac nocte * docens inscios ' et scribens libros.

(cf. Possidius, Vita Augustini, cap. 3, p. 136-138)

Eodem itaque tempore * in Ecclesia Ipponensi ' Valerius sanctus episcopatum gerebat. Qui cum flagitante ecclesiastica necessitate ' de providendo et ordinando presbitero civitatis ' Dei plebem alloqueretur ' et exhortaretur * ipsi scientes catholicum sancti Augustini propositum et doctrinam ' manu injecta ' quoniam et idem in populo tunc erat securus et ignarus quid futurum esset ' solebat enim laicus, ut nobis dicebat, ab eis tantum ecclesiis que non haberent episcopos ' suam abstinere presentiam ' tenuerunt eum + et ut in talibus consuetum est ' episcopo ordinandum intulerunt * ubertim eo flente ' eo quod multa et magna sue vite pericula de regimine provenire speraret.

(ibid. cap. 4, p. 138-140)

Eorum vero ut voluerunt ' completum est desiderium. Factusque presbiter ' monasterium intra ecclesiam mox instituit * et cum Dei servis vivere cepit secundum modum et regulam sub sanctis apostolis constitutam. Sanctus vero Valerius ordinator ejus ' vir pius et Deum timens ' exultabat ' et Deo gratias agebat * preces quoque quas frequentissime fudisset Deo ' exauditas a Domino fuisse narrabat + ut sibi divinitus homo concederetur talis qui posset verbo Dei et doctrina salubri Ecclesiam Domini edificare * cui rei se homo natura grecus ' minusque latina lingua et litteris instructus ' minus utilem previdebat. Unde eidem presbitero potestatem tradidit ' se coram in ecclesia evangelium predicandi ' ac frequentissime tractandi * contra usum quidem et consuetudinem affricanarum Ecclesiarum. Unde etiam ipsi nonnulli episcopi detrahebant. Sed ille vir venerabilis ac providus in orientalibus Ecclesiis id ex more fieri sciens ' et utilitati Ecclesie consulens * obtrectantium non curabat linguas ' dummodo factitaretur a presbitero ' quod a se episcopo impleri minime posse cernebat. Postea currente et volante hujusmodi fama bono pretendente exemplo * accepta ab episcopis potestate ' presbiteri nonnulli coram episcopis ' populis evangelium tractare ceperunt.

(ibid. cap. 5, p. 140-142)

Sane in [214b] illa tunc Ipponensi urbe ' manicheorum pestilentia plurimos devastabat ' seducente ejusdem heresis quodam presbitero nomine Fortunato * quem sanctus Augustinus, publice in conventu omnium disputans ' superavit. Ille vero confutatus ' ab eadem civitate discessit * et ulterius ibidem non comparuit.

(ibid. cap. 6, p. 142 et 146)

Ille vero beatus senex Valerius metuere cepit * ne ab alia ecclesia sacerdote privata ' ad episcopatum quereretur ' sibique auferretur Augustinus. Nam et id provenisset * nisi hoc idem episcopus cognito ' ad locum secretum eum transire curasset ' atque occultatum a querentibus minime inveniri fecisset. Unde amplius formidans idem venerabilis senex ' egit secretis litteris apud primatem episcoporum Cartaginensem ' allegans inbecillitatem corporis sui ' etatisque gravitatem * ut Ipponensi Ecclesie ordinaretur episcopus. Et quod optavit ' et rogavit * rescripto impetravit.

(ibid. cap. 8, p. 148)

114- Augustinus, Oct.

s, 4 IX

In Octavis beati Augustini

114.1 Lectio prima.

Postea ergo petito ad visitandum adveniente primate ' Valerio antistite ' episcopis qui tunc aderant et clericis Ipponensibus et universe plebi ' inopinatam suam insinuante voluntatem ' omnibusque id fieri clamantibus * episcopatum suscipere, suo vivente episcopo, Augustinus presbiter recusabat. Dumque illi hoc fieri solere, transmarinis ' et affricanis exemplis, probaretur * compulsus atque coactus succubuit. Quod in se postea fieri non debuisse ' ut vivo episcopo suo ordinaretur ' et dixit, et scripsit ' propter concilii universalis vetitum ' quod jam ordinatus didicit * nec quod sibi factum esse doluit ' alii fieri voluit. Unde etiam sategit * ut in conciliis constitueretur episcoporum ' ab ordinatoribus debere ordinandis vel ordinatis ' omnium statuta sacerdotum ' in noticiam esse deferenda.

(ibid. cap. 8, p. 148-150)

114.2 Lectio secunda.

Factus ergo episcopus * ferventius non in una tantum regione ' sed ubicumque rogatus venisset ' verbum salutis predicabat.

(ibid. cap. 9, p. 150)

In ordinandis vero sacerdotibus et clericis * consensum majorem christianorum et consuetudinem Ecclesie sequendum arbitrabatur.

(ibid. cap. 21, p. 184)

Vestis ejus et calciamenta ' et lectualia ' ex moderato ' et competenti habitu erant ' nec nitida nimium ' nec abjecta plurimum + quia his plerumque vel jactare se insolenter homines solent ' vel abicere * ex utroque non que Jesu Christi, sed que sua sunt, querentes.

(ibid. cap. 22, p. 184)

114.3 Lectio tercia.

Mensa usus est frugali et parca * que quidem inter olera et legumina ' etiam carnes aliquando propter hospites vel quosque infirmiores habebat. Semper autem vinum bibebat * quia noverat quod omnis creatura Dei bona sit ' et nichil abiciendum, quod cum gratiarum actione percipitur.

Coclearibus tantum argenteis utebatur * cetera vasa quibus mense inferebantur cibi ' testea ' vel lignea ' et ma[r]morea fuerunt ' non neccessitatis inopia ' sed proposito voluntatis. Sed et hospitalitatem semper exhibuit * et in ipsa mensa magis lectionem vel disputationem quam epulationem diligebat.

(ibid. cap. 22, p. 184-188)

114.4 Lectio quarta.

Contra pestilentiam autem humane consuetudinis * in ea scriptum ita habebat : « Quisquis amat dictis absentum rodere vitam * hanc mensam indignam noverit esse sui. » Et ideo * omnem convivam a superfluis et noxiis fabulis sese abstinere debere admonebat. Nam et quosdam familiarissimos coepiscopos ' illius scripture oblitos ' et contra eam loquentes ' tam aspere aliquando reprehendit ' conmotus * ut diceret ' aut delendos esse illos de mensa versus ' aut se de media refectione ad suum cubiculum surrecturum. Quod ego ' et alii qui illi mense interfuimus * experti sumus.

(ibid. 22, p. 188)

114.5 Lectio quinta.

Interea dum Ecclesie pecunia defecerat + hoc ipsum populo christiano denuntiabat * non se habere quod indigentibus erogaret. Nam et de vasis dominicis propter captivos et quamplurimos indigentes ' frangi et conflari videbat ' et indigentibus dispensari * et hoc ipsum venerabilis Ambrosius et dixit ' et scripsit.

(ibid. cap. 24, p. 194)

Sed et ante proximum diem obitus sui ' a se dictatos et editos recensuit libros + et quecumque in his recognovit aliter quam se habet ecclesiastica regula ' a se fuisse dictata et scripta ' cum adhuc ecclesiasticum usum minus sciret minusque sapuisset ' a semetipso et reprehensa et correpta sunt.

(ibid. cap. 28, p. 204)

114.6 Lectio sexta.

Duo autem conscripsit volumina * quorum est titulus ' « de recensione librorum. » Preceptos etiam sibi quosdam libros ante diligentiorem emendationem a nonnullis fratribus conquerebatur * licet eos postmodum emendasset. Imperfecta etiam quedam librorum suorum ' preventus morte dereliquit. Prodesse autem omnibus volens multa legere non valentibus * ex utroque Testamento precepta divina seu vetita ad vite regulam pertinentia excerpsit + atque ex his unum codicem fecit * ut qui vellet legeret ' atque in eo, vel quam obediens Deo * vel quam inobediens esset, agnosceret. Et hoc opus * voluit « speculum » appelare.

(ibid. cap. 28, p. 204)

114.7 Lectio septima.

Sane vixit annis septuaginta sex * in clericatu autem vel episcopatu [214c] annis ferme quadraginta. Dicere autem nobis consueverat ' laudatos christianos absque digna et competenti penitentia exire de corpore non debere * quod et ipse fecit. In ultima enim qua defunctus est egritudine, sibi jusserat psalmos daviticos qui sunt de penitentia scribi + ipsosque jacens in lecto contra parietem positos diebus sue infirmitatis intuebatur * et ubertim ac jugiter flebat.

(ibid. cap. 31, p. 236)

Novi quoque eundem, et presbiterum, et episcopum, pro quibusdam energuminis patientibus ' ut oraret rogatum * eumque in oratione lacrimas fundentem Deum rogasse ' et demones ab hominibus recessisse.

(ibid. cap. 29, p. 210)

114.8 Lectio octava.

Novi etiam ad egrotantem ' quemdam cum suo egroto venisse et rogavisse ut eidem manus imponeret + et respondisse ' si aliquid posset ' sibi hoc primitus prestitisset * et illum dixisse ' visitatum se fuisse sibique per somnum dictum esse : « Vade ad Augustinum episcopum ' ut eidem manum imponat * et salvus erit. » Quod dum comperisset ' facere non distulit * et illum infirmum continuo Dominus sanum ab eodem discedere fecit.

(ibid. cap. 29, p. 210-212)

Ante dies autem ferme decem quam exiret de corpore * a nobis postulavit presentibus ' ne quis ad eum ingrederetur ' nisi his tantum horis quibus medici ad inspiciendum intrabant ' vel cum ei refectio inferretur. Et ita observatum et factum est. Omni autem illo tempore * orationi vacabat.

(ibid. cap. 31, p. 236)

114.9 Lectio nona.

Verbum Dei usque ad ipsam suam egritudinem extremam ' impretermisse alacriter et fortiter ' sana mente ' sanoque consilio in ecclesia predicabat * membris omnibus sui corporis incolumis ' integro aspectu ' atque auditu. Nobis autem astantibus et videntibus ' et orantibus * dormivit cum patribus suis. Testamentum nullum fecit * quia unde faceret ' pauper Dei non habuit. Ecclesie bibliothecam omnesque codices diligenter posteris custodiendos ' semper jubebat. Suos consanguineos in sua vita et morte ' vulgi more non tractavit. Quibus, dum adhuc superesset, id, si opus fuit, quod et ceteris, erogavit + non ut divitias haberent * sed ut aut non ' aut minus egerent.

(ibid. cap. 31, p. 236-238)

115- Decollatio S. Johannis Baptistae

s, 29 VIII

In festo decollationis beati Johannis Baptiste.

Sermo beati Johannis episcopi. Å .

115.1 Lectio prima.

Hodie nobis, carissimi ' Johannis virtus ' Herodis feritas ' cum refertur + confusa sunt viscera ' corda tremuerunt * caligavit visus ' hebuit intellectus ' aufugit auditus. Aut quid constat in sensibus humanis + quando perdit virtutum magnitudinem ' criminum magnitudo ? Herodes, inquit ' tenuit Johannem. [Mat. 14, 3] Johannes ' scola virtutum ' magisterium vite + sanctitatis forma ' norma justicie ' virginitatis speculum + pudicitie titulus ' castitatis exemplum * penitentie via ' peccatorum venia + fidei disciplina * major homine ' par angelis ' legis summa ' evangelii satio ' apostolorum vox ' silentium prophetarum + lucerna mundi ' precursor judicis ' Christi metator * Domini testis ' totius medius Trinitatis. Et hic tantus datur incestui ' traditur adultere * addicitur saltatrici.

Petrus Chrysologus, s 127, CCSL 24B, l. 1-14, p. 782.
PD II 71
CPL 227 et 930, PLS III, c. 153

115.2 Lectio secunda.

Herodes prophanavit templum + sacerdotium sustulit ' confudit ordinem * temeravit regnum ' corrupit imperium. Quod erat religionis' quod legis ' quod vite ' quod morum ' quod fidei ' quod discipline * perdidit et confudit. Herodes, sicarius in cives ' in nobiles latro ' in socios populator ' in domesticos predo ' plebis interemptor ' occisor filiorum ' in extraneos homicida ' in proprios patricida ' inebrians terram cruore * sanguinem pium in poculo crudelitatis absorbuit.

ibid. l. 15-22, p. 783.

115.3 Lectio tercia.

Herodes, inquit, tenuit Johannem * et alligavit eum. [Mat. 14, 3] Qui vincula solverat peccatorum ' peccatoris vinculis alligatur * ut vincta venia ' locum venie non relinquat. Alligavit eum Herodes * et posuit in carcerem. [ibid.] Herodes ' tu adulterium facis + et in carcerem vadit Johannes ? Sic judicas, sedens in loco judicis reus * in loco vindicis ' innocentie persecutor. Rogo ' ubi rerum facies ' ubi forma ' ubi pudor ' ubi existimatio publici cognitoris + ubi Deus ' ubi homo ' ubi fas ' ubi lex ' ubi ipsius jura nature ? Simul omnia sunt, Herodes ' te agente ' te judicante ' te vivente * confusa.

ibid. l. 23-31, p. 783-784.

115.4 Lectio quarta.

Tenuit, inquit, Johannem * et alligans ' posuit eum in carcerem. [ibid.] Herodes ' te petit causa + te arguunt vincula ' te carcer accusat * te divulgat producta in publicum pena. Johannes injuriatur + causam custodie qui requirit ' in te invenit quod puniat * in Johanne quod doleat. Johannes orbi notus ' fama et virtute cognitus ' celebratissimus sanctitate ' dum attrahit ad se inquisitores injurie + facit ut tuus cunctis innotescat incestus * agit ut te habeat confusio publica ' quem corrigere non valuit secreta correctio et privata.

ibid. l. 32-40, p. 784.

115.5 Lectio quinta.

[214d]

Herodem Johannes monitis ' non accusatione, pulsavit ' ut pote amator castitatis * quem corrigere voluit, non perire. Sed Herodes facibus libidinis ardens ' perire maluit quam redire * et uxorem fratris illicite possidere ' et placere captivis criminum. Innocentie inimicis * odiosa fit semper libertas. Nam virtus contraria vitiosis ' sacrilegis exosa sanctitas * inimica castitas impudicis ' corruptis integritas pena + luxuriosis adversa frugalitas ' crudelibus dura semper misericordia * impiis pietas non ferenda. Probat hoc evangelista * cum dicit : Dicebat Johannes Herodi : Non licet tibi habere uxorem Philippi fratris tui. [Mat. 14, 4] Ecce unde Johannes offendit * ecce unde Herodes furit.

ibid. l. 41-48, p. 784-785.

115.6 Lectio sexta.

Malos qui monet ' offendit * incurrit odium ' qui arguit criminosos. Dicebat Johannes quod erat legis ' quod justicie ' quod salutis * certe quod erat non odii ' sed amoris. Ecce qualem consecutus est ab impio propietate mercedem. Volens, inquit, occidere eum * timuit populum. [Mat. 14, 5] Facile deviat a justicia * qui in causis, non Deum, sed homines formidat. Hinc peccandi differt facultatem ' non auffert voluntatem * et estuat animo ' quousque perficiat ' quod cogitat malum. Solus enim Dei timor est ' qui nocentes corrigit ' fugat crimina ' innocentiam servat * perpetem tribuit facultatem.

ibid. l. 49-58, p. 785.

115.7 Lectio septima.

Sed audiamus beatissimi Johannis passionem. Die, inquit, natalis Herodis, saltavit filia Herodiadis in medium1 et placuit Herodi. Et postmodum * premonita puella a matre sua ' « Da michi, inquit, in disco caput Johannis Baptiste. » [Mat. 14, 6-8] Hec est ' hec est illa mulier antiqua malicia * que Adam dejecit de Paradysi deliciis et celestes homines fecit terrenos. Hec humanum genus mersit in infernum * hec vitam abstulit mundo. Hoc malum ' quod homines ducit ad mortem ! Hoc malum fugit Helyas propheta + et cujus lingua clavis facta est Celi * tanquam reus fugit a facie mulieris. Hec invenit verum laborem et pressuram * que nunc occidit Johannem Baptistam.

ibid. l. 58-63, p. 785-786.

115.8 Lectio octava.

Tunc contristatus est rex * misitque et decollavit Johannem ' et allatum est caput ejus in disco. [Mat. 14, 9-11] Audistis, fratres * quanta nata sit de voluptate crudelitas ' de libidine impietas. Allatum est caput Johannis in disco * qui salutaria monita dabat incestui. Mensa migrat in caveam * in harenam vertitur domus. Fiunt de pransoribus spiculatores * mutatur furore convivium. Fit cibus cedes * vinum transit in sanguinem. Finis apponitur in natali * in ortu exhibetur occasus. Convivium mutatur in homicidium + organa vertuntur in fumis * tragedie personant seculorum.

ibid. l. 63-73, p. 786.

115.9 Lectio nona.

Verum de talibus nos declamare nolumus ' sed clamare + ut festivitatis vestre cauta sint gaudia, epulis vestris intersit Christus ' in facie prandeatur actoris2 * honestate convivii ' natura ipsa que vos producit honoretur. Leticia mense vestre pertingat ad pauperes Christi * famila vestra innocentie tripudiet disciplina. Absit ebrietas ' luxus absistat + fugetur effusio ' saltatricum pestis ' lenocinia cantorum ' voluptatum fomenta ' ventris onera ' naufragium mentis ' cum Herodiadis convivio abscidantur * ut presens gaudium vestrum ad leticiam perveniat sempiternam. Nos enim convenit scire ' quia Johannes de morte sua natus est * et de natali suo Herodes mortuus est.

ibid. l. 80-95, p. 787-788.

116- Nativitas BMV

td, 8 IX

In Nativitate beate virginis Marie.

116.1a Lectio prima.

Auctor.1

Appropinquante plenitudine temporis ' cum jam regnum Judeorum translatum esset ad Herodem alienigenam *

116.1b

Affricanus, in Ecclesiastica Hystoria, libro primo.2

videns ipse Herodes ' quod generis indicia si permanerent ' obfuscationis sibi plurimum adquirerent + ignobilitatis sue conscientia exagitatus '

generationes Hebreorum ' que per idem tempus omnes descripte in archivis Templi secretioribus habebantur ' in quibus etiam alienigenarum quorumcumque continebantur origines ' sicut Achior ' et Ruth ' et aliorum qui ex Egypto Israelithicis dicuntur esse commixti *

jussit incendi. Estimabat sane se nobilem posse videri * si novitius esse et advena ' Israelithici generis nullis conscriptionum fascibus urgeretur.

Eusebius, Rufino trad., Hist. eccl. I, 7, 13, vol. I, p. 61, l. 8-10, 3-7 et 11-13.
CPG 3495

116.2 Lectio secunda.

Verum fuere tunc temporis pauci ' diligentes et studiosi viri * qui vel descriptos ex parte aliqua hujuscemodi libros domi habebant ' vel etiam memoriter avite ordinem prosapie retinerent ' precipue quos dimissa a proavis nobilitas commonebat + ex quibus etiam fuerunt dispotenohe ' id est eriles vel dominici ' sic appellati propter propinquitatem generis Christi * qui et Nazarei fuerunt ' ex vico Cocaba Judeorum. Hi per omnem regionem circueuntes * ordinem generationis Christi ' partim memoriter ' partim etiam ex dierum libris ' in quantum erat possibile perdocebant.

ibid. I, 7, 14, p. 61, l. 13-21.

116.3a Lectio tercia.

Auctor.3

Sicut igitur ex antiquorum traditione tenemus +

116.3b

Johannes Damascenus libro quarto. Å .4

Levi quem sanctus Lucas a Joseph ascendendo quartum nominat ' genuit Panthera * Panther genuit Barpanthera ' Barpanter genuit Joachim '

Joa-[215a]-chim honestam et laude dignam Annam in matrimonium duxit. Sed quemadmodum vetus Anna sterilis existens ' per votum et repromissionem Samuelem peperit + ita et hec per preces et repromissiones a Deo ' Dei genitricem affert * ut et in hoc a nullo illustrium vincatur. Parturit igitur gratia ' hoc enim « Anna » interpretatur ' dominam. Hoc enim Marie nomen significat. Domina enim vere facta est omnium creaturarum * Conditoris existens mater.

Johannes Damascenus, De fide orthodoxa, trad. Burgondio, ed. E.M. Buytaert, New-York, Franciscan Institute S. Bonaventure, 1955, cap. 87, par. 5, l. 36-38 et par. 6, l. 50-57, p. 320-321a.

116.4 Lectio quarta.

Parturitur autem in probatice Johachim domo * et in sacrario adducitur. Deinde in domo Domini plantata et impinguata Spiritu ut oliva fructifera + omnis virtutis habitaculum facta est * ab omni vite hujus ' et carnali desiderio ' mente desistens ' et ita virginem animam observans cum corpore ' ut decebat Deum in sinu recipere futuram. Sanctus enim Ens ' in sanctis requiescit. Ita igitur sanctitatem assumit * et templum sanctum et admirabile altissimi Dei dignum demonstratur.

ibid. par. 6, l. 57-64, p. 321.

116.5 Lectio quinta.5

Idem in eodem.

Ipsa est que preeterno previsivo consilio Dei predefinita ' et diversis ymaginibus et sermonibus prophetarum per Spiritum Sanctum significata ' et prepredicta ' in predeterminato tempore ex davitica radice germinata est * propter eas que ad ipsum facte sunt repromissiones. Juravit enim Dominus David veritatem ' et non frustrabitur eum * de fructu ventris tui ponam super thronum tuum. [Ps. 131, 11] Et rursus : Semel juravi in sancto meo si David mentiar * semen ejus in eternum manet. [Ps. 88, 36-38] Et Ysaias : Egredietur virga de radice Jesse * et flos de radice ejus ascendet. [Is. 11, 1]

ibid. par. 1, l. 7-18, p. 318-319.

116.6 Lectio sexta.

Jeronimus in sermone de Assumptione « Cogitis ». Å .6

Preterea qualis et quanta esset * ab angelo divinitus declaratur ' cum ait : Ave, gratia plena ' Dominus tecum * benedicta tu in mulieribus. [Luc. 1, 28] Talibus namque decebat Virginem oppignerari muneribus + ut esset gratia plena ' que celis dedit gloriam ' terris Deum ' pacemque refudit * fidem gentibus ' finem vitiis ' vite ordinem ' moribus disciplinam.

Et ideo inquit : Benedicta tu inter mulieres. Ac per hoc quidquid maledictionis infusum est per Evam * totum abstulit benedictio Marie. Insuper et gratiam refudit Christi ortus * quam non habuit prius omnis mundus. Igitur quod natura non habuit ' usus nescivit ' ignoravit ratio ' mens non capit humana ' pavet celum ' stupet terra ' creatura omnis etiam celestis miratur * hoc totum per Gabrielem Marie divinitus nuntiatur ' et per Christum adimpletur.

Pascasius Radbertus, de Assumptione, CCCM 56 C, = 26, l. 213-218, p. 120, et = 33, l. 260-268, p. 123-124.
CPL 633, PLS II, c. 265

116.7a Lectio septima. Secundum Matheum.

Liber generationis Jesu Christi * filii David ' filii Abraham. Abraham genuit Ysaac. Ysaac autem genuit Jacob. Et reliqua.

Mat. 1, 1-2.

116.7b

Omelia beati Jeronimi presbiteri. Å .

In Ysaia legimus : Generationem ejus quis enarrabit ? [Is. 53, 8] Non putemus evangelistam prophete contrarium ' ut quod ille impossibile dixit effatu ' hic narrare incipiat * quia ibi de generatione Divinitatis ' hic vero de incarnatione dictum est. A carnalibus autem cepit * ut per hominem ' Deum discere incipiamus. Filii David ' filii Habraham. Ordo preposterus * sed neccessario commutatus. Si enim primum posuisset Abraham ' et postea David * rursus ei repetendus fuerat Abraham ' ut generationis series texeretur. Ideo autem ceteris pretermissis ' horum filium nuncupavit * quia ad hos tantum facta est de Christo repromissio. Ad Abraham * in semine, inquit, tuo benedicentur omnes gentes. [Gen. 22, 18] Quod est Christus. [Gal. 3, 16] Ad David * de fructu, inquit, ventris tui ponam super sedem tuam. [Ps. 131, 11]

Hieronymus, In Matheum, I, CCSL 77, l. 1-14, p. 7.
CPL 590

116.8 Lectio octava.

Judas autem * genuit Phares ' et Zaram de Thamar. [Mat. 1, 3] Notandum in genealogia Salvatoris ' nullam sanctarum assumi mulierum ' sed eas quas Scriptura reprehendit * ut qui propter peccatores venerat ' de peccatricibus nascens ' omnium peccata deleret. Unde et in consequentibus ' Ruth Moabitis ponitur * et Bethsabee uxor Urie.

Jacob autem genuit Joseph virum Marie. [Mat. 1, 16] Hoc loco obicit nobis Julianus Augustus ' dissonantiam evangelistarum + cur evangelista Matheus Joseph dixerit filium Jacob ' et Lucas eum appellat filium Hely * non intelligens consuetudinem Scripturarum ' quod alter secundum naturam ' alter secundum legem ei pater sit. Scimus enim hoc per Moysen, jubente Deo, preceptum + ut si frater aut propinqu[u]s ' absque liberis mortuus fuerit * alius ejus accipiat uxorem ' ad suscitandum semen fratris ' vel propinqui sui.

ibid. p. 7-8, l. 15-20 et p. 9, l. 46-54.

116.9 Lectio nona.

Cum autem virum audieris ' suspicio tibi non subeat nuptiarum * sed recordare consuetudinis Scripturarum ' quod sponsi viri ' et sponse vocentur uxores.

Querat diligens lector * et dicat * « Cum Joseph non sit pater Domini Salvatoris + quid pertinet ad Dominum generationis ordo deductus usque ad Joseph ? » Cui respondebimus primum ' non esse consuetudinis Scripturarum ' ut mulierum in generationibus ordo texatur + deinde ex una tribu fuisse Joseph et Mariam ' unde ex lege eam accipere cogebatur ut propinquam * et quod simul censentur in Bethleem ' uti ex una videlicet stirpe generati.

ibid. p. 9, l. 57-59 et p. 10, l. 65-71.

117- Nativitas, BMV, in mensa.

117.R/N

Libellus apocriphus de nativitate sancte Dei genitricis transla-[215b]-tus a Jeronimo non legatur in Matutinis, sed in mensa, vel dimittatur. Å .

117.P

Petis a me petitiunculam opere quidem levem ' sed cautela falsitatis admodum gravem. Postulas enim * ut stilo digeram ' siquid alicubi forte ' de nativitate sancte Marie ' usque ad incomparabilem ejus partum ' inveni. Hoc autem quod a me nunc cano capite exposcis * me adolescentulum in quodam libello legisse noris. Moneo autem te * memoratum libellum ' si bene memini ' quantum ad sensum pertinet ' hujusmodi habuisse prefationem.

BHL 5345a

117.P'

Petitis a me ' ut vobis rescribam quid michi de quodam libello videatur ' qui de nativitate sancte Marie a nonnullis habetur * et ideo scire vos volo multa in eo falsa inveniri. Quidam namque Seleucus qui passiones apostolorum conscripsit * et hunc libellum composuit. Sed sicut de virtutibus eorum et miraculis vera dixit ' et de doctrina plurima mentitus est * ita et hic multa non vera de corde suo confinxit. Proinde ut in hebreo habetur * verbum ex verbo transferre curabo. Siquidem sanctum evangelistam Matheum ' eundem libellum dicitur composuisse * et in capite sui evangelii hebraicis litteris obsignatum apposuisse.1 Quod an verum sit * actori2 prefationis et fidei scriptoris committo. Ipse ut hec dubia esse pronuntio * ita liquido falsa esse non affirmo. Illud autem libere dico ' quod fidelium neminem negaturum puto + sive hec vera sint ' sive ab aliquo conficta ' sanctam sancte Marie nativitatem magna miracula precessisse ' maxima consecuta fuisse * et idcirco salva fide ' ab his qui ista Deum facere potuisse credunt, sine periculo anime sue ' et credi ' et legi potuisse. Denique sensum, non verba scriptoris sequens ' sic narrationis stilum temperabo * ut non alia dicam quam que ibi aut scripta sunt ' aut consequenter scribi potuerunt.

BHL 5344
Epistola 50 de nativitate BMV, PL 30, c. 307B-308A.

117.1

I^a 3

Igitur beata Maria ' ex regia stirpe ' et familia David oriunda ' in civitate Nazareth nata * Jerosolimis in templo Domini fuit nutrita. Pater illius Johachim * mater Anna dicebatur. Domus paterna ex Galilea et civitate Nazareth * maternum genus ex Bethleem erat. Vita eorum erat simplex ante Dominum et recta * apud homines irreprehensibilis ' et pia. Nam omnem substantiam suam ' tripharie diviserunt. Unam partem Templo et Templi servitoribus + aliam peregrinis et pauperibus erogabant * terciam sibi et familiole sue usibus reservabant. Ita justi Deo ' hominibus pii * per annos circiter viginti castum domi conjugium sine liberorum procreatione exercebant. Voverunt tamen * si Deus forte daret eis sobolem, se Domino in obsequio eam mancipaturos.

< BHL 5343
ibid. 308AB.

117.2

II 4

Cujus rei gratia * et templum Domini singulis per annum festis frequentare solebant. Factum est autem * ut Encheniorum sollemnitas appropinquaret. Unde et cum nonullis contribulibus suis * Jerosolimam Joachim ascendit. Eo quoque tempore * ibi Ysachar pontifex erat. Cumque inter ceteros concives suos Joachim cum oblatione astantem videret + despexit eum ' et munera ejus sprevit * interrogans cur inter fecundos ipse infecundus astare presumeret. Cujus objectu magno pudore confusus Joachim ' ad pastores, qui cum pecoribus suis in pascuis erant, secessit + neque domum repedare voluit * ne forte a contribulibus suis qui simul aderant ' et hoc a sacerdote audierant ' eodem opprobrii elogio notaretur.

ibid. c. 308BD.

117.3 III5

Verum cum ibi esset * angelus Domini cum immenso lumine ei astitit. Qui dum ad visionem turbaretur * angelus timorem illius compescuit dicens : « Noli timere, Joachim. Ego enim sum angelus Domini * missus ad te ' ut annuntiem tibi ' preces tuas esse exauditas. Videns quippe vidit pudorem tuum * et audivit sterilitatis obprobrium non recte tibi objectum. Peccati quidem, non nature ultor est Dominus. Crede dilatos diu conceptus et steriles partus mirabiliores esse solere. Proinde Anna uxor tua pariet tibi filiam * et vocabis nomen ejus Mariam. Hec erit, ut novistis, ab infantia6 statim Domino consecrata * et Spiritu Sancto replebitur adhuc ex utero matris sue. Omne immundum non manducabit ' neque bibet + neque inter populares forinsecus ' sed in templo Domini conversatio ejus erit * ne sinistrum quid de ea vel suspicari saltem possit vel dici.

ibid. c. 309AC.

117.4 IIII7

Itaque etate procedente ' sicut ipsa mirabiliter ex sterili nascetur + ita incomparabiliter virgo generabit Altissimi filium ' qui Jesus vocabitur * quia secundum nomen suum salvator erit omnium gentium. Et hoc tibi horum que annuntio signum erit. Dum perveneris Hierosolimis ad auream portam + habebis ibi obviam Annam uxorem tuam * que de tue regressionis retardatione ' modo sollicita ' tunc in conspectu tuo gaudebit. » His dictis * disparuit angelus.

ibid. c. 309C-310A.

117.5 V8

Deinde apparuit et Anne dicens : « Noli timere, Anna * neque putes fantasma esse quod vides. Ego sum [215c] angelus qui preces et elemosinas vestras obtuli in conspectu Domini + et nunc missus sum ad vos ut annuntiem vobis nascituram filiam vestram, nomine Mariam * que super omnes mulieres erit benedicta. Hec a nativitate statim Domini gratia plena ' tribus ablactationis sue annis in domo paterna manebit + postea servitio Domini mancipata ' a Templo usque ad intelligibiles annos non discedet * et ibi jejuniis et orationibus Domino serviens nocte ac die ' ab omni immundo se abstinebit. Virum nunquam cognoscet * sed sola sine exemplo, virgo, filium ' famula, Dominum generabit ' mundi salvatorem.

ibid. c. 310AB.

117.6 VI^a9

Itaque surgens ascende Jerusalem * et cum perveneris ad portam que aurea vocatur ' ibi pro signo virum tuum pro cujus incolumitatis statu solicita es ' habebis obvium. Cum ergo hec ita evenerunt * scito quod ea que annuntio sine dubio complenda erunt. » Igitur juxta angelicum preceptum ' uterque de loco in quo erant se promoventes * ascenderunt Jherusalem. Et cum pervenissent ad locum angelico vaticinio designatum ' ibi sibi invicem obviaverunt. Tunc de mutua visione leti et prolis promisse certitudine securi * debitas gratias egerunt Domino humilium exaltatori. Itaque adorato Domino domum regressi * divinum promissum exspectabant.10

ibid. c. 310BD.

117.S

Concepit ergo Anna et peperit filiam * et juxta angelicum mandatum ' parentes illius vocabant nomen ejus Mariam. Cumque trium11 annorum circulus volveretur ' et ablactationis tempus completum esset * ad templum Domini virginem cum oblationibus adduxerunt. Erant autem circa Temmplum quindecim ascensionis gradus. In horum itaque uno virginem constituerunt. Cumque ipsi vestimenta que in itinere habebant exuerent ' et cultioribus se induerent vestimentis * virgo Domini singillatim12 gradus, sine ducentis et levantis solamine, ita ascendit ' ut perfecte etati in hac dumtaxat causa nichil deesse putares. Jam quippe Dominus in virginis sue infantia magnum quid operabatur * et quanta futura esset ' hujus miraculi indicio premonstrabat.

ibid. c. 310D-311B.

Igitur sacrificio13 secundum consuetudinem legis celebrato ' et voto suo perfecto ' virginem intra septa Templi cum aliis virginibus ibidem educandis dimiserunt * ipsi autem in domum reversi sunt. Virgo autem Domini cotidie cum etatis processu virtutibus proficiebat + et quia juxta psalmistam pater et mater ejus dereliquerunt eam * Dominus assumpsit illam. Cotidie namque ab angelis frequentabatur * cotidie divina visione fruebatur + que eam a malis omnibus custodiebat * et bonis omnibus redundare faciebat. Itaque sic usque ad annum quartumdecimum pervenit ' ut non solum ' mali nichil de ea reprehensione dignum confingere possent * sed et boni omnes qui eam noverant vitam et conversationem ejus admiratione dignam judicarent. Tunc pontifex publice denuntiabat * ut virgines que in Templo instituebantur ' et hoc etatis tempus implessent ' domum reverterentur ' et nuptiis operam darent. Cui mandato cum cetere virgines prone paruissent * sola Maria hoc facere se non posse respondit. Siquidem et parentes suos se dixit servitio Domini mancipasse * insuper et seipsam virginitatem Deo vovisse. Pontifex in angustia constitutus ' cum neque contra Scripturam que dicit ' vovite et reddite votum [Ps. 75, 12] infringendum putaret ' neque morem genti insuetum introducere auderet * precepit ut ad festivitatem que imminebat ' omnes ex Jerosolimis et vicinis locis primores adessent ' quorum consilio scire posset quid in tam dubia re faciendum esset. Quod cum fieret * omnibus in commune placuit ' Dominum super hac re consulendum. Et ceteri quidem orationi incubuere * pontifex autem ex more ad consulendum accessit. Nec mora * cunctis audientibus ' de oraculo propitiatorii loco ' vox facta est ' Ysaie vaticinio requirendum esse ' cui virgo commendari ' et desponsari deberet. Ysaiam audiunt dicentem : Egredietur virga de radice Jesse * et flos de radice ejus ascendet ' et requiescet14 super eum Spiritus Domini. [Is. 11, 1-2] Secundum hanc prophetiam dicunt cunctos de domo et familia David nuptiis habiles non conjugatos virgas suas ad altare allaturos + et cujuscunque post allationem virgula florem germinasset ' et in cacumine ejus Spiritus Domini in columbe specie consedisset * ipsum esse cui virgo Domini commendari ' ac desponsari debuisset. Erat autem inter ceteros Joseph de familia David. Cui cum incongruum videreur ' si tam teneram virginem duceret uxorem * ceteris virgas suas juxta oraculum afferentibus ' ipse solus suam subtraxit. Unde cum nichil consonum divine15 voci aparuisset * pontifex Dominum iterato consulendum putavit. Qui respondit solum illum ex [215d] his qui designati erant virgam suam non attulisse qui virginem desponsare deberet. Proditus itaque Joseph ' cum virgam suam attulisset ' et ipsa ilico florem germinasset ' et in cacumine ejus columba de celo descendisset * liquido omnibus patuit ' ipsi virginem desponsandam fore. Igitur nuptiarum jure de more celebrato * ipse quidem in Bethleem civitate resedit domui sue dispositurus ' et nuptiis necessaria procuraturus. Virgo vero Domini Maria cum aliis septem virginibus coevis et collactaneis suis quas a sacerdote acceperat * ad domum parentum ' in Galyleam reversa est. His diebus missus est ad eam angelus Gabriel.

ibid. c. 311B-313B.

Igitur Joseph a Judea in Galileam veniens * desponsatam sibi ducere intendebat. Jamque tres fluxerant menses * et quartus instabat. Interea sponsorum more liberius ad virginem introiens gravidam esse eam deprehendit + et fluctuare cepit animo * et cogitabat occulte dimittere eam.

Hucusque de apocripho.

ibid. 314BC.

118- Nativitas, BMV, F[1] infra oct.

Infra octavas Nativitatis beate Virginis in una feria.

Bernardus in omelia « Missus est ».1

118.1 Lectio prima.

Si queritur quare Joseph voluit dimittere Mariam * accipe in hoc non meam sed Patrum sententiam. Propter hoc voluit Joseph dimittere eam ' propter quod et Petrus Dominum a se repellebat dicens + « Exi a me, Domine * quia homo peccator sum » [Luc. 5, 8] * propter quod et centurio a domo sua eum prohibebat cum diceret : Domine ' non sum dignus ut intres sub tectum meum. [Mat. 8, 8] Ita ergo et Joseph indignum et peccatorem se reputans * dicebat intra se ' a tanta et tali non debere sibi ultra familiare prestari contubernium ' cujus supra se mirabilem expavescebat dignitatem. Videbat ' et horrebat divine presentie gestantem certissimum insigne. Et quia mysterium penetrare non poterat * dimittere eam volebat.

Bernardus Claraevallensis, h 2 in laudibus Virginis Mariae, Opera IV (1966), p. 31, l. 16-25a.

118.2a Lectio secunda.

Expavit Petrus potentie magnitudinem * expavit centurio presentie majestatem + horruit nimirum et Joseph sicut homo ' tanti miraculi bonitatem ' mysterii profunditatem * et ideo voluit oculte dimittere eam.

ibid. p. 31, l. 25-27 et 32, l. 1.

118.2b Crisostomus.2

Forsitan enim cum esset justus ' et videret eam gravidam * hoc apud se cogitabat : « Comessatrix nunquam autem vinolenta fuit ' non levis, non jocosa ' non cantatrix3 non turpium verborum auditrix * numquam super virum erexit oculum nec infixit aspectum. » Hec et his similia apud se tractans ' nichil horum inveniebat in ea * sed econtrario omnia laudabilia ' omnia admiranda ' et que sine Spiritus Sancti potestate non erat in natura esse humana.

Ps. Chrysostomus, Opus imperfectum in Matheum, h 1, PG 56, c. 632-633.
CPG 4569, CPL 707

118.3 Lectio tercia.4

Omnibus igitur argumentis ' quibus fornicatio mulieris intelligi solet vel argui ' deficientibus * sola in ea restabat suspitio gratie Dei.

O inestimabilis laus Marie ! Plus credebat castitati ejus quam utero * plus gratie quam nature. Conceptionem manifeste videbat * et fornicationem suspicari non poterat. Possibilius esse credebat virginem posse parere * quam Mariam posse peccare.

Sic et maritalem zelum et uteri clamantis accusationem * sola preterite conversationis documenta vincebant.

ibid. c. 633.

119- Nativitas, BMV, F[2] infra oct.

In alia feria.

Ambrosius de virginitate libro secundo. Å .1

119.1

Sit igitur nobis tamquam in ymagine descripta vita Marie * ex qua velut speculo refulget species castitatis et forma virtutis. Hinc sumatis exempla vivendi * ubi tanquam in exemplari magisteria expressa probitatis ' quid corrigere ' quid effugere ' quid tenere debeatis ostendunt. Primus discendi2 ardor * nobilitas magistri est. Quid nobilius Dei matre ? Quid splendidius ea quam Splendor elegit ? Quid castius ea que corpus sine corporis contagione generavit ?

Ambrosius, De virginibus, II, 2, PL 16, = 6-7, c. 220AB.
CPL 145

119.2 Lectio secunda.3

De ceteris autem virtutibus beate Marie quid loquar ? Virgo erat non solum corpore ' sed etiam mente * que nullo doli ambitu sincerum adulteraret affectum. Corde humilis ' verbo gravis + animo prudens ' loquendi parcior ' legendi studiosor * non in incerto divitiarum ' sed in prece pauperis spem reponens + intenta operi ' verecunda sermone * arbitrum mentis non hominem, sed Deum querere ' nullum ledere ' bene velle omnibus ' assurgere majoribus4 natu ' equalibus non invidere ' fugere jactantiam ' rationem sequi ' amare virtutem.

ibid. = 7, c. 220B.

119.3 Lectio tercia.5

Quando ista vel vultu lesit parentes ? Quando discessit a propinquis ? Quando fastidivit humilem ? Quando irrisit debilem ? Quando vitavit inopem ? Eos solos solita cetus virorum invisere ' quos misericordia non erubesceret * nec quos preteriret verecundia. Nichil tor(r)vum in oculis ' nichil in verbis procax ' nichil in actu inverecundum + non gestus fractior ' non incessus solutior ' non vox petulantior * ut ipsa corporis species simulachrum fuerit mentis et figura probitatis.

ibid. = 7, c. 220C.

120- Nativitas, BMV, F[3] infra oct.

In alia feria.

120.1 Lectio prima.1

Quid exequar beate Marie ciborum parsimoniam ' officiorum redundantiam + alterum ultra naturam superfuisse ' alterum pene ipsi nature defuisse ? Illic nulla intermissa tempora * hic congeminatus jejunio dies. Et si quando reficiendi successisset voluntas * cibus plerumque obvius qui mortem arceret ' non delicias ministraret. Dormire non prius cupiditas * quam necessitas fuit. Et tamen cum quiesceret corpus ' vigilabat animus * qui frequenter in somnis aut lecta repetit ' aut somnio interrupta continuat + et aut disposita gerit * aut gerenda pronuntiat.

ibid. = 8, c. 221A.

120.2 Lectio secunda.2

Prodire domo nescia ' nisi cum ad ecclesiam conveniret * et hoc ipsum cum parentibus ac propinquis. Domestico operosa secreto ' forensi stipata commi-[216a]-tatu + nullo meliore tamen sui custode quam seipsa * que incessu aspectuque venerabilis ' non tam vestigium pedis tolleret quam gradum virtutis attolleret. Et cum alios habeat virgo membrorum suorum custodes * morum suorum se habeat ipsa custodem. Plures erunt quos doceat ' si ipsa se doceat que virtutes magistras habet * quia quicquid egerit, disciplina est.

ibid. = 9, c. 221AB.

120.3 Lectio tercia.3

Sic Maria intendebat omnibus * quasi a pluribus moneretur. Sic omnia implebat virtutis officia * ut non tam disceret, quam doceret. Talem hanc evangelista monstravit ' et talem angelus reperit * talem Spiritus Sanctus elegit. Quid enim in singulis morer + ut eam parentes dilexerint ' extranei predicaverint ' que digna fuit ex qua Dei Filius nasceretur ? Hec ad ipsos ingressus angeli ' inventa est domi in penetralibus sine comite * ne quis intentionem abrumperet ' ne quis obstreperet. Neque enim comites feminas desiderabat * que bonas cogitationes comites habebat. Quin etiam tunc sibi minus sola videbatur * cum sola esset. Nam quemadmodum sola + cui tot libri adessent ' tot archangeli ' tot prophete ? Deinde Gabriel eam ubi revisere solebat ' invenit.

ibid. = 9-11, c. 221BC.

121- Nativitas, BMV, F[4] infra oct.

In alia feria.

121.1 Lectio prima.1

Et angelum Maria quasi virum ' specie mota trepidavit * quasi non incognitum ' audito nomine rec[o]gnovit. Peregrinata est igitur in viro ' que non est peregrinata in angelo * ut agnoscas aures religiosas ' oculos verecundos. Denique salutata obmutuit * et appellata respondit. Sed que primo turbavit affectum * postea promisit obsequium. Quam vero religiosa in propinquis fuerit * Scriptura divina commemorat. Nam et humilior facta est ' ubi a Deo se cognovit electam + et statim ad cognatam suam in montana processit * non utique ut exemplo crederet ' que jam crediderat oraculo + beata enim, inquit ' que credidisti [Luc. 1, 45] * et tribus cum ea mensibus mansit.

ibid. = 11-12, c. 221C-222A.

121.2 Lectio secunda.2

Tanti autem temporis intervallo non fides queritur ' sed pietas exhibetur + et hoc postea quam in utero par(i)entis exiliens puer ' matrem Domini salutavit * prius ostendens obsequium devotionis quam nature. Inde tot sequentibus signis ' cum sterilis pareret ' virgo conciperet ' loqueretur mutus ' adoraret magus ' expectaret Symeon ' sydera nuntiarent * Maria, mobilis ad introitum, immobilis ad miraculum ' conservabat, inquit, omnia hec in corde suo + [Luc. 2, 19] quamvis mater Domini ' discere tamen precepta Domini desiderabat * et que Dominum genuerat ' Deum tamen scire cupiebat.

ibid. = 12-13, c. 222A.

121.3 Lectio tercia.3

Quid ' quod annis omnibus ibat in Jerusalem sollemni die Pasche + et ibat cum Joseph ? Ubique in Virgine comes singularum virtutum ' pudor est. Hic individuus debet esse virginitati * sine quo non potest esse virginitas. Nec ad Templum igitur Maria sine pudoris sui custode processit. Hec est ymago virginitatis. Talis enim fuit Maria * ut ejus unius vita ' omnium disciplina sit. Si igitur actor non displicet, opus probemus * ut quecumque sibi ejus exoptat premium ' imitetur exemplum. Quante in una virgine species virtutum emicant * secretum verecundie ' vexillum fidei ' devotionis obsequium + virgo intra domum ' comes ad ministerium ' mater ad Templum.

ibid. = 14-15, c. 222B.

122- Nativitas, BMV, F[5] infra oct.

In alia feria.

122.1 Lectio prima.

122.N

Ex sermone « Fratres cum aliquid »1 qui alicubi intitulatur Augustini, alibi Jeronimi.2

Hec est igitur sancta et venerabilis virgo Maria mater Domini nostri Jesu Christi secundum carnem ' ex semine Abrahe orta, de tribu Juda * virga de radice Jesse [Is. 11, 1] et stirpe David. Filia Jerusalem ' stella maris * ancilla Christi. Regina gentium ' domina regum +3 sponsa Domini * mater Christi. Hec est Conditoris templum ' Spiritus Sancti sacrarium + et velut speciosa columba * pulchra ut luna ' electa ut sol. [Cant. 6, 9] Signaculum fidei * reparatio Eve. Introitus vite ' janua Celi + decus mulierum * caput virginum. Ortus conclusus ' fons signatus * puteus aquarum viventium. [cf. Cant. 4, 12 et 15] Hec multiplicatur ut cedrus Libani + florens ut palma [cf. Ps. 91, 13] * velut oliva fructifera in domo Domini. [cf. Ps. 51, 10]

Ps. Ildefonsus, sermo dub. 4, PL 96, c. 258B.
CPL 1257, CPP 2303 et 5020

122.2 Lectio secunda.4

Virgo sancta ' virgo prudens * et una ex numero prudentium virginum. Virgo pulcherrima ' virgo pudica + corpore decora * animo fulgida. Hec est fide perspicua ' mente preclara * amore virginitatis devota. Ad obediendum parata + in ministerio sibi credito cauta ' in5 persecutione pacifica * in passione Christi mente compassa. Hec est a prophetis Dei predicta ' et a philosophis sanctis prescita + ab archangelo salutata * a Spiritu Sancto fecundata atque ab eodem obumbrata. Seminis virilis ignara * prole Filii fecunda. Virgo innupta * ex filio leta. Fide concipiens * gaudio pariens. Virgo ante partum * virgo post partum.

ibid. c. 258BC.

122.3 Lectio tercia.6

Hec quem mundus totus non capit * Virgo sacratissima ' sancto alvo inclusit. Qui mundum pugillo tenet ' eum beatissima Virgo pannis involvit * atque in presepe reclinavit. Et qui presentia majestatis sue in celis sanctos angelos pascit * Virgo hunc sacratis uberibus in terris aluit. Insuper ad cujus arbitrium totus orbis terrarum regitur * hujus gloriose Virginis arbitrio ' conditor mundi infans nutritur. Et sub cujus defensione proteguntur regna terrarum * cum ipso preciosa virgo Maria fugit in [216b] Egyptum.

ibid. c. 258C.

123- Nativitas, BMV, D infra oct.

123.N

Ex sermone « Qui priorum veneratur et cetera », qui legitur in quibusdam Ecclesiis. Å .

Dominica infra octavas.

123.1 Lectio prima.

Presenti celebratione ' omnium prudentium virginum reginam ' sedulis, karissimi, exposcite precibus * ut illa suo interventu efficiat possibile ' quo sancte Ecclesie contentus ' de ejus congaudeat sublimatione et gloria. Ista est enim precipua festivitas * in qua angelorum omnis exultat militia + in qua patriarcharum complentur veridica et abdita mysteria * in qua prophetarum panduntur vaticinia + in qua etiam et gentilium reserantur prenuntia scripta * in qua oritur sponsa ' sine exemplo Deo conjuncta ' de cujus corporis materia oritur lumen in tenebris ad extergendas veterum piaculorum tenebras.

Non inventum est.

123.2 Lectio secunda.

Hec est, inquam, dies * in qua prelucida stella ' immo lumen maris, hoc est hujus mundi ' velut Eous cum decoris amenitate ' ex mortali genitura ' cunctis qui salvandi sunt illuxit. Hec est honoranda diei leticia + in qua juxta mundi qualitates preparatur vas virgineum divinis carismatibus ac micantibus margaritis ineffabiliter ornatum * in quo sublimitas Dei mixta homini compaginaretur carnaliter ' non secundum propaginem sed secundum Sancti Spiritus operationem. Quis, queso, umquam ante hanc virginem audire valuit + ut factor omnium intra virginis arta se concluderet septa ?

123.3 Lectio tercia.

O magna et admirabilis ipsius Dei miseratio ! Ut enim prothopla(i)stum parentem et successionem filiorum ejus innovaret ' quem constat ob hoc editum ' ut superbientium angelorum suppleret numerum et ordinem ' non indigne pertulit infra Virginis alvum celitus se incorporari * necnon et ut consocialem formam non secundum divine substantie qualitatem ' sed juxta corporeum incrementum ' absque macula peccati sibi compactum ' eo erigeret ' unde et Suasor et ille qui succubuit perfida fraudatione precepti ejectus est.

123.4 Lectio quarta.

Ecce itaque cuncti qui ad sacram convenitis Virginis nativitatem ' omnes corporeos vobiscum qui affertis sensus et interiores cordis intellectus + erigite mentes vestras ad presentis matris festivitatem * ut nullum mentis inveniatur domicilium ' quod non concrepet. Congaudeat in hac celebratione uterque hominum sexus ' et conditio dominorum seu subjectorum * quia per hanc virginem ' utrorumque venit redemptio. Gaudeant et senes Deo placentes + quoniam in hujus que nata est viscera descendit ille ' qui non modo animas ' verum etiam corpora renovabit ad juventutem * juxta illud ' renovabitur ut aquile juventus vestra. [Ps. 102, 5]

123.5 Lectio quinta.

Letentur juvenes fortes in hac die * quoniam hodie prodiit in hanc lucem virgo ex cujus secretis natus est juvenis speciosus pre natis hominum ' de cujus labiis diffusa est omnis gratia ' per lata et quadripertita mundi climata. Virtutem quoque corporis in animi vigore transmutent * et per hujus sacre virginis obtentum ' suam Christo commendent juventutem.

123.6 Lectio sexta.

Congratulentur etiam pueri et infantes ' in hujus maxime puelle initia ' sua Christo et Marie dicantes crescentia1 membra * quoniam habent puerum castitatis et puritatis ministrum + et Mariam singularis pudicitie formam * ex cujus utero sancto ' Christi susceperunt infantiam. Psallant et illi qui forte exercuerunt dominatum super seculi negotia * quoniam per Virginem venit Dominus regum. Gaudeant et subditi quos premit jugum * quoniam exsolvet filius Virginis hodie nate ' iniqua juga a cervicibus eorum.

123.R

Tres alie lectiones de omelia dominicali.

124- Nativitas BMV, Oct.

s, 15 IX

In Octavis Nativitatis beate virginis Mariea.

Fulbertus Carnotensis episcopus, in sermone de beata Virgine « Approbate consuetudinis ». Å .

124.1 Lectio prima.

Inter omnes sanctos, memoria beate Virginis eo frequentius agitur ' atque festivius * quo majorem gratiam apud Deum creditur invenisse. Unde post alia quedam ipsius antiquiora sollemnia ' non fuit contenta devotio fidelium * quin nativitati sollemne superadderet hodiernum.

Beata ergo Domini mater et perpetua virgo Maria ' priusquam nasceretur ' oraculis enuntiata est * et designata miraculis. Nata vero progenie divinitus ordinata ' privilegio virtutum insignis enituit * Salvatorem edidit a quo glorificata in Celo ' nunquam terrigenis patrocinari desistit. Propositionem sequatur ex ordine suo narratio * jamque referamus unum de pretaxatis oraculis.

Fulbertus Carnotensis, s 4, PL 141, c. 320BCb.

124.2 Lectio secunda.

Dixit Eternus ad veterem ' Deus ad serpentem : Inimicitias ponam inter te et mulierem * et semen tuum ' et semen illius. Ipsa conteret caput tuum. [Gen. 3, 15] Si queratur quenam mulier hujuscemodi victoriam operata sit * profecto non reperitur in [216c] linea generationis humane ' donec perveniatur ad illam de qua nunc agimus, sanctarum sanctam. Hec namque virginitate servata ' probatur extinxisse concupiscentiam carnis + humilitate que facit pauperem spiritu ' concupiscentiam mentis * sicque principali suggestione Dyaboli victa ' vitiosum caput ' virtutis pede contrivit.

Hec est ergo mulier * ad quam divinum illud intendebat oraculum. Hanc quandoque nascituram innuebat * hanc singulariter intimabat.

ibid. c. 320D-321A.

124.3 Lectio tercia.

Expedito quam paucis oraculo * unum quoque de miraculis absolvatur. Accepte sunt a sancto Moyse singule virge de singulis tribubus Israel ' nominibus earum inscripte ' jubente Domino * et posite in tabernaculo ejus. Iner quas una que fuerat Aaron * sequenti die germinasse ' floruisse ' fronduisse ' ac peperisse amigdala ' reperitur. Sciens ergo Dominus hoc opus suum magni esse mysterii * jussit servari virgam ad monimentum.

ibid. c. 321A.

124.4 Lectio quarta.

Monebantur filii Israel presentia virge ' querere sollicite ' quid significaret tam mirabile factum * quod longe post aperiens Ysaias ' egredietur, inquit ' virga de radice Jesse ' et flos de radice ejus ascendet * et requiescet super eum Spiritus Domini. [Is. 11, 1-2]

Quod ergo Deus designavit miraculo * hoc a secretis ejus prodidit vaticinio. Et quod vates cecinit * hoc rei exitus approbavit. Nam sicut illa virga sine quolibet nature adminiculo fructificavit * ita virgo Maria sine conjugali opere filium procreavit + filium sane ' flore designatum et fructu * flore propter speciem ' fructu propter utilitatem.

ibid. c. 321BC.

124.5 Lectio quinta.

Hic breviter asserta propositionis particula prima * quod sequitur attingamus. Nata ergo beatissima Virgo sicut legimus patre Nazareno ' matre Bethleemita, quas urbes Christi nativitati vel conversationi destinatas esse prophete non tacuerunt + descendit a radice illius fide preclari Abrahe ' cui superne promissa fuerat benedictio omnium gentium in semine suo * et a stirpe David quem egregia laude sublimavit dicens : Inveni hominem secundum cor meum. De regali nempe tribu ' simul et sacerdotali ' duxit originem * que summum Regem atque Pontificem erat paritura.

ibid. c. 321CD.

124.6 Lectio sexta.

Hec itaque electa et insignis inter filias ' non fortuitu, sed divina dispensatione nomen accepit * quod sui figura magnum quid innueret. Interpretatur enim « maris stella ».

Oportet quidem universos christicolas inter fluctus hujus seculi remigantes ' attendere maris stellam hanc ' que summo rerum cardini Deo proxima est * et respectu exempli ejus ' cursum vite dirigere. Quod si fecerit * non jactabitur vane glorie vento ' nec frangetur scopulis adversorum + nec absorbebitur scillea voragine voluptatum * sed prospere veniet ad portum quietis eterne.

ibid. c. 321D-322A.

124.7 Lectio septima.

Hic siquis interroget ' quid putas qualis olim in anima fuerit, vel nunc sit hec persona, que sic omnibus sanctis spectanda atque imitanda proponitur + veraciter respondemus ' quod anima ipsius et caro quam elegit habitaculum sibi Sapientia Dei Patris ' ab omni malitia et immunditia purissima fuit * affirmante Scriptura ' quoniam in malivolam animam non introibit Sapientia ' nec habitabit in corpore subdito peccatis. [Sag. 1, 4] Item econtra confidenter asserimus * quia nullo virtutum genere vacavit, cui plenitudinem gratie Dei nuntius asserebat inesse.

ibid. c. 322BC.

124.8 Lectio octava.

Sunt autem ex eis quedam omni fere christiano perspicua. Quis enim est qui jocunda admiratione ' non speculetur ipsius adolescentis mature fortitudinem ' prudentiamque ac fidem in colloquio angelico + ubi tam constanter eloquitur ' tam prudenter interrogat ' tam facile credit ? Quis non videat ' ac videndo miretur justiciam ejus + qua sic universa precepta legis divine satagebat implere ' ut nec ad se pertinentia quedam inexperta non relinqueret ? Verbi gratia : post partum enim purificatione legali quam agebat non egebat * que virum in concipiendo non noverat.

ibid. c. 322CD.

124.9 Lectio nona.

De temperantia ipsius superius dictum est * que Deo virginitatis lilium in humilitatis valle produxit. Cum ergo virtutibus supradictis facta illius plena sint atque dicta * manifestum est, non solum annunciatione angelica, sed etiam rerum argumento ' nullum genus virtutis beatissime virgini defuisse. Depromebant itaque virtutes in cogitatione et affectu cordis ineffabilem armoniam ' quam ipsa creatrix ' et inhabitatrix ejus, Dei Sapientia, delectabatur audire + choruscabant foris in superficie sermonis ' et actus * unde merito possent homines glo-[216d]-rificare Deum ' et exempla salutis accipere.

ibid. c. 322D-323A.

125- Exaltatio Sancte Crucis

sd, 14 IX

In Exaltatione sancte Crucis.

Ex hystoria exaltationis sancte Crucis. Å .

125.1 Lectio prima.

Tempore illo, postquam Constantino contra Maxentium properanti ad bellum ' signum sancte Crucis celitus fuisset ostensum ' et ipso feliciter obtinente triumphum ' ab Helena principis matre ' sancta Crux fuisset inventa * regina salutare lignum secari fecit per medium + ut et Crucem Constantinopolim deferret ad filium ' et crucem Jerosolimis tecis argenteis conditam reservaret * ut ubi membra dominica fuerant aptata supplicio ' glorificata Crux veneraretur. Multorum itaque temporum labente curriculo * Cosdroe impius regnum adeptus est Persarum. Qui in tantam procerviam ausus est prorumpere * ut se coli juberet ut Deum.

< BHL 4178

125.2 Lectio secunda.

Hic cum regna per circuitum suo crudelissimo subjecisset dominio * Jerosolimam advenit + ecclesias subvertit * totamque regionem vastavit. Ad sepulchrum ergo Domini cum voluisset accedere territus rediit * sed tamen ligni salutaris partem quam reli[gi]osa regina ibi reliquerat ' asportavit. Fecerat namque turrim argenteam ' in qua thronum construxerat aureum ' ubi solis quadrigam ' et lune ' et stellarum ymagines collocaverat + atque per occultas fistulas aque meatus adduxerat * ut quasi Deus pluviam videretur infundere. In hoc itaque loco sedem sibi paraverat + atque juxta se quasi collegam Crucem dominicam posuerat * filioque tradito regno ' ipse in fano hujuscemodi residebat.

125.3 Lectio tercia.

Illo tempore, Eraclius arcem tenebat imperii ' vir armis strenuus ' lingua eruditus ' corpore decorus ' totus in fide catholicus * et erga Dei famulos devotus. Pergens igitur filius Cosdroe contra Eraclium * juxta Danubium cum suo consedit exercitu. Tandem utrisque principibus placuit ' ut ipsi singuli in medio fluminis dimicaturi ' confligerent * et cui sors victoriam contulisset ' ipse imperium usurparet. Cumque utrique populo hec pactio placuisset * in pontis medio sunt congressi.

125.4 Lectio quarta.

Tandem pulsatus Dominus lacrimis christianorum ' per virtutem sancte Crucis, cui se eodem die princeps attentius commendarat ' fideli suo concessit triumphum + tantaque mentis immutatio Cosdroe invasit exercitum * ut voluntarie cum omni familia sua ac prole ' Eraclio se subderet ' tam potestate quam fide. Christianissimus igitur princeps regna que Cosdroe tenuerat ' circumquaque perlustrans ' ad sedem ipsius venit * sedentemque eum in throno aureo repperit.

125.5 Lectio quinta.

Cumque tremefactus Cosdroe salutationis verba proferret Eraclio * ille respondit : « Pro eo quod lignum Crucis, quamvis indignus, honorifice juxta modulum tuum tractasti + si credere volueris Domino Jeu Christo * regnum Persarum et vitam tibi dabo. Sin autem * mox gladio interibis. » Cumque ille nequaquam adquiesceret * Eraclius caput illius amputavit + filiumque ejus parvulum baptizari mandavit * turrisque aurum ' et gemmas ad restaurationem ecclesiarum reservavit. Suscipiente igitur eo lignum gloriosissime Crucis cum diverso glorie apparatu * gaudentes populi omnes ' obviam alii pergunt ' alii sequ[u]ntur.

125.6 Lectio sexta.

Cum ergo imperator de monte Oliveti descendens ' per eam portam per quam Dominus intraverat, quando ad passionem venerat ' equo regio ornamentis imperialibus decoratus sedens ' voluisset intrare * repente lapides porte clauserunt se invicem ' et factus est paries unus. Cumque mirarentur attoniti * respicientes in altum ' viderunt signum Crucis flammeo fulgore resplendere. Angelus autem Domini accipiens illud in manibus stetit super portam * et ait : « Quando Rex Celorum passionis sacramenta completurus per hunc additum intravit + non se dyademate nitentem exhibuit ' aut equi potentis vehiculum requisivit * sed humilis aselli tergo residens ' cultoribus suis humilitatis exemplum reliquit. » His dictis * angelus ad celum rediit.

125.7 Lectio septima.

Imperator autem audita voce angeli depositis imperii insignibus ' discalciatus ' linea tantum et zona precinctus ' Crucem Domini suscipiens * profusis lacrimis properabat ad portam. Mox illo humiliter appropinquante * porta se subrigens ' liberum intrantibus patefecit ingressum. Odorque suavissimus ' qui, volitante divinitus aura ' de Persarum provincia Jerosolimis fuerat illapsus ' momento eodem quo de fano Cosdroe sancta Crux fuerat egressa * tunc rediit ' et se gratanter infudit. Vincebat enim aromata omnia.

125.8 Lectio octava.

Confestim igitur popularis gaudii favor in altum sublatus * [217a] divinam laudabat potentiam. Sicque gloriosus Augustus prorumpens in laudibus ' ait : « O Crux, admirabile signum * in qua Dominus noster Dei filius suspensus pro nostrorum pondere criminum mortis damnavit supplicium ! O sanguis adorandus thronis et angelis ! O Crux splendidior astris ' mundo celebris ' hominibus multum amabilis ' sanctior universis ' que sola fuisti digna portare talentum mundi ' dulce lignum ' dulces clavi ' dulcis muchro ' dulcis hasta ' dulcia ferens pondera * salva presentem catervam in tuis hodie laudibus congregatam ' tuo vexillo signatam ! »

125.9 Lectio nona.

Hec cum dixisset * preciosam partem ligni quam secum detulerat ' loco suo restituit. Tunc renovante Deo antiqua miracula ' die eodem recepit mortuus propriam vitam * paralitici adepti sunt sanitatem + leprosi cutem receperunt mundam * ceci quoque luci sunt restituti ' plurimi a demonibus liberati. Tunc imperator, oratione peracta ' offerens multa donaria * ecclesiam Dei reparari fecit ex regiis sumptibus + reddensque privilegia ' et restituens captivos in propria ' et dans oportuna presidia * Constantinopolim rediit.

126- Euphemia, v. et m.

tl, 16 IX

In festo Eufemie virginis.

Ex gestis ejus. T .

126.1 Lectio prima.

Anno quinto Diocletiani, in urbe Calcedonia ' Eufemia virgo filia senatoris cum quadraginta novem christianis ad Priscum judicem properavit * et Christum publice confitendo ' etiam virorum animos confortavit. Cum autem judex persistentes christianos successive occideret ' ut alios videntes dire mortis horrore terreret + virgo a judice se pati injuriam clamitabat ' quod cum esset nobilis ' ignotos ei et advenas anteferret * illos ad Christum premitteret. Tunc reclusa in carcerem + sequenti die soluta ' cum vinctis adducitur * iterumque gravissime conquesta est ' quod contra leges imperatorum ei soli a vinculis parceretur. Tunc alapis diutissime cesam judex in carcerem subsecutus eam opprimere voluit + sed statim manu ejus contracta ' putans se incantatum, misit prepositum suum ' ut eam opprimeret * sed ille nullo modo intrare valens, arreptus a demone, vix evasit.

cf. BHL 2709/2713

126.2 Lectio secunda.

Tunc educta, posita est super rotam ' cujus vectes carbonibus pleni erant + et artifex tale signum trahentibus dederat ' ut ad sonum ejus omnes simul traherent * et sic exeunte igne vectes virginem dissiparent. Sed nutu Dei ferramentum subito sonum dedit + et statim illis trahentibus ' artifex est comminutus * et Eufemia super rotam illesa remansit. Tunc parentes artificis ignem rote supposuerunt * sed post incend[i]um rote ' Eufemiam solutam ab angelo ' seorsum stantem incolumen conspexerunt. Tunc erectis ad eam scalis * dum quidam manum ad eam mitteret ' statim totus paralisi dissolutus ' vix inde semivivus ereptus est. Sostenes vero accedens ad eam ' adorans veniam petiit * et comminantibus ei mortem ' extracto gladio clamabat ad judicem quod seipsum libentius occideret ' quam illam, quam palam angeli confortabant ' contingeret.

126.3 Lectio tercia.

A multis ergo ambo depositi * mittuntur in carcerem. Et missus est ad eos Victor, ut induceret multitudinem juvenum * videns circa orantem multas virgines pulcherrimas ' monitis earum se statim confessus est esse christianum. Statim Victor et Sostenes vinculati ad ursos et leones projecti sunt. Et cum illesi manentes ' ad incendium pararentur * in oratione vocati de Celo ' spiritum emiserunt. Educta autem virgo per capillos suspenditur + et, negato cibo et potu, sex diebus in carcerem truditur * ut die septimo sicut oliva inter magnos lapides quassaretur. Illa vero, cotidie refecta ab angelo, die dicta super petram ponitur * sed ipsa orante ' lapides durissimi in cinerem rediguntur. Post hec in foveam ad beluas marinas ' et inde ad ursos et leones proicitur. Et cum illesa maneret ' mox a carnifice gladio transfigitur * et ipse a leone protinus devoratur. Sequenti nocte, Priscus et Apellianus furentes ' et seipsos comedentes * mortui inventi sunt. Et sic sancta Eufemia in Calcedonia cum honore sepulta * Judei et Gentiles ' in Christum pariter crediderunt.

127- Mattheus, ap. et evg, vig.

20 IX

In vigilia sancti Mathei.

127.1a Lectio prima vel septima si dominica fuerit.

Secundum Lucam.

In illo tempore * vidit Jesus publicanum nomine Levi ' sedentem ad theloneum * et ait illi : « Sequere me. » Et reliqua.

Luc. 5, 27.

127.1b

Omelia venerabilis Bede presbiteri.

Ad theloneum * ad curam dispensationemque vectigalium dicit. Thelos enim grece * latine vectigal nominatur.

Beda Venerabilis, In Marcum, I, CCSL 120, l. 808-810, p. 457.
CPL 1355

127.1c

Idem autem Levi ' qui et Matheus est * sed Lucas Marcusque propter verecondiam ' et honorem evangeliste ' nomen ponere noluerunt vulgatum. Ipse autem Matheus juxta illud quod scriptum est ' justus [217b] accusator sui est in principio sermonis [Prov. 18, 17] ' Matheum se et publicanum nominat * ut ostendat legentibus nullum debere conversum de salute diffidere + cum ipse de publicano in apostolum ' de theloneario in evangelistam sit repente mutatus.

Beda Venerabilis, In Lucam, II, CCSL 120, l. 884-891, p. 122.
CPL 1356

127.2 Lectio secunda.

Et relictis omnibus * surgens secutus est eum. [Luc. 5, 28] Intelligens ergo Matheus ' quid sit veraciter Dominum sequi * relictis omnibus sequitur. Sequi enim * imitari est. Ideoque ut pauperem Christum non tam gressu quam affectu consectari potuisset * reliquit propria ' qui rapere solebat aliena. Perfectamque nobis abrenuntiationis formam tribuens ' non solum lucra reliquit vectigalium * verum etiam rationes imperfectas atque incompositas dereliquit. Tanta enim cupiditate sequendi Dominum ductus est * ut in nullo prorsus hujus vite respectum vel cogitationem sibimet reservaverit. Siquidem ipse Dominus, qui hunc exterius humana collocutione ut sequeretur vocavit + intus divina inspiratione, ut mox vocantem sequeretur, accendit * ipse invisibiliter ' quomodo obsequendum esset ' edocuit. Propter quod ille merito obedientie ' dum humana contempnens negotia deserit * dominicorum fidelis dispensator factus est talentorum.

Beda Venerabilis, ibid. l. 892-904, p. 122.

127.3a Lectio tercia.

Et fecit ei Levi convivium magnum * in domo sua. [Luc. 5, 29]

Quod mysteriorum figuris apte congruit.

Beda Venerabilis, In Marcum, I, CCSL 120, l. 839, p.458.

127.3b

Qui enim domicilio Christum recipit interno * maximis delectationibus exuberantium pascitur voluptatum. Itaque Dominus libenter ingreditur * et in ejus qui crediderit recumbit affectum. Et hoc est bonorum operum spiritale convivium * quo dives populus eget ' pauper epulatur. Et erat turba publicanorum * et aliorum qui cum ipsis erant decumbentes. [Luc. 5, 29] Videbant publicanum a peccatis ad meliora conversum ' locum invenisse penitentie * et ob id etiam ipsi non desperant salutem. Et murmurabant scribe et pharisei * dicentes ad discipulos ejus : « Quare cum publicanis et peccatoribus manducatis et bibitis ? » [Luc. 5, 30] Convivantibus cum Domino publicanis ' pharisei murmurantes ' de jejunio gloriantur * ubi primo quanta sit legis et gratie distantia ' declaratur + quia qui legem sequ[u]ntur jejune mentis famem patientur eternam * qui vero Verbum in interioribus anime receperunt ' alimenti celestis et fontis ubertate recreati ' esurire et sitire non possunt.

Beda Venerabilis, In Lucam, II, CCSL 120, l. 905-922, p. 122-123.

128- Mattheus

sd, 21 IX

In festo beati Mathei.

128.1 Lectio prima.

Crisostomus in omelia super principium Mathei. Å .

Matheus ' sanctorum quidem ' precipue tamen peccatorum evangelista fuit * qui non solum sermone, sed etiam ipsa vite sue correptione ' peccatoribus evangelium predicavit. Nunquam enim in theloneo constitutus ' qui pecunias colligere perituras consueverat ' evangelista fieret + ut sermones in eternum mansuros conscriberet * nisi ut exemplo suo peccatores ad penitentie misericordiam invitaret. Qui aliquando fuit cautus terrenarum logotheca rationum * nunc autem diligentissimus dispensator spiritualium preceptorum. Tunc quidem multos pauperes fecit ' fraudendo pecuniam + nunc autem innumerabiles divites facit predicando justiciam * ut magnificemus Dominum propter eum dicentes : Hec mutatio dextere Excelsi. [Ps. 76, 11]

Ps. Chrysostomus, Opus imperfectum in Matheum, PG 56, c. 611-612.
CPG 4569, CPL 707

128.2 Lectio secunda.

Ex sequenti1 omelia Bede super Matheum. Å .

Non est autem mirandum quod ad primam Domini jubentis vocem ' terrena que curabat lucra reliquerit * opibusque neglectis ' illius comitatui, quem nil divitiarum habere cernebat ' adheserit. Ipse enim Dominus qui foris eum verbo vocavit ' intus instinctu invisibili, ut se sequeretur, edocuit * infundens illius menti lumen gratie spiritualis ' qua intelligeret quod is, qui a temporalibus avocabat in terris ' incorruptibiles dare valeret thesauros in Celis.

Factum est autem discumbente illo in domo * multi publicani ' et peccatores venientes ' discumbebant cum Jesu. [Mat. 9, 10] Unius publicani conversio * multis exemplum penitentie tribuit. Non enim dubitandum est ' quia publicani et peccatores esse desierant * qui cum Jesu discumbebant. Nec enim si in peccatis perseverare decernerent * ei qui sine peccato est ' convesci auderent.

Beda Venerabilis, H I 21, CCSL 122, l. 68-75 et 80-87, p. 150.
PD II 99
CPL 1367

128.3 Lectio tercia.

Pulchro vero presagio Matheus qui doctor gentium erat futurus ' in prima sua conversione peccantium post se gregem ad salutem trahit * et evangelizandi officium quod proficiente merito virtutum erat expleturus ' a primis jam fidei sue rudimentis incipit. Non enim solum qui verbo fratrem erudit + sed etiam qui exemplo ad meliora convertit * doctoris ministerium gerit.

Lucas autem hec referens ' [217c] dicit ' quod Dominus in domo ejusdem Mathei cum publicanis discubuerit * et quod ipse convivium illi magnum paraverit. Congruam quippe beneficiis celestibus vicem rependit * ut a quo perennia bona speraret ' illi sua temporalia comodaret + cumque corporalibus reficeret epulis * quo ipsi donante ' gustum spiritualis acceperat suavitatis. Nec hoc tantum ei corporaliter exhibuit * sed multo gratius illi convivium in domo pectoris sui per fidem ac dilectionem paravit.

ibid. l. 89-96 et 102-112, p. 150-151.

128.4 Lectio quarta.

Meminisse libet, karissimi * ad quantam Dominus arcem justicie ' Matheum quem de publicanis actibus elegit ' ut spem remissionis peccatoribus ampliaret ' evexerit. Qualis namque factus sit * apostolorum ipse numerus cui insertus est ' ostendit. Docet et ipsa gens Ethiopum ' quam de ultimis terre finibus ad Ecclesie sancte societatem predicando convertit ' ablutamque fonte baptismatis ' de fusca formosam reddidit * quia nigredine vitiorum illam exuit ' et ornatu virtutum decoravit. Docet hoc et ipsum evangelium * in quo scribendo Novi Testamenti consecravit exordium. Huic enim speciali privilegio donatum est * ut incarnationis dominice mysteria, que cuncti a seculo prophete precinebant ' ipse primus omnium jam facta descripserit ' et credentibus legenda transmiserit.

ibid. l. 217-229, p. 154.

128.5 Lectio quinta.

Hoc autem evangelium ad edificandum Ecclesie primitive fidem ' que ex hebreorum populo collecta est maxime * composuit hebreo sermone. Dilatata vero per orbem Ecclesia + curaverunt presules fidelium ' ut idem evangelium in grecum latinumque transferretur eloquium * quatinus hoc omnes nationes legere possent. Testatur et Ezechiel propheta ' quantus idem Matheus inter precipua sancte Ecclesie membra effulserit * dum sub figura quatuor animalium ' admirabiles omnium evangelistarum virtutes describit. Sed et Johannes apostolus visione spirituali doctus * inter prima Ecclesie sacramenta eorumdem evangelistarum mentionem facit. Tante quippe dignitatis erant illi qui redemptoris nostri facta et dicta scribendo memorie tradebant * ut non solum prophetico ' verum etiam apostolico commendandi essent testimonio + et utriusque Testamenti Scriptura testimonium eis daret ' eorumque gloriam Celi cives non tantummodo ante exortum ' verum post inchoatum vel expletum sanctissimi munus operis referrent * et quanti apud Deum habeantur ostenderent.

ibid. l. 230-253, p. 154-155.

128.6a Lectio sexta.

Crisostomus in omelia super principium Mathei. Å .

Cum igitur facta esset in Palestina persecutio gravis ' ita ut periclitarentur dispersi + petierunt Matheum ' ut eis hystoriam scriberet omnium verborum et operum Christi * quatinus ubicunque futuri essent ' totius statum fidei secum haberent.

Ps. Chrysostomus, Opus imperfectum in Matheum, PG 56, c. 611.
CPG 4569, CPL 707

128.6b

Johannes Marchus consobrinus Barnabe. Å .2

Sanctus autem Barnabas dum ad predicationis officium per diversas urbes peragraret * hoc evangelium secum ferebat + et ubique super infirmos illud ponebat * qui continuo sanabantur a quocumque langore detinebantur.

Mombritius I, p. 134, l. 40-42.
BHL 985, pars III (Passio sancti Barnabae)

128.6c Sigibertus.3

Post multum vero temporis imperante Zenone ' idem Barnabas qui apud Salaminam Cypri pro Christo crematus fuerat * corpus suum, quod ab Johanne Marco consobrino suo in cripta occultatum adhuc latebat ' revelatione sua fecit inveniri. Cum quo etiam * reconditum inventum est evangelium sancti Mathei.

Sigibertus Gemblacensis, Chronica, ad annum 489, MGH SS VI, p. 312, l. 68-71 et p. 313, l. 1.

128.7a Lectio septima.

Secundum Matheum.

In illo tempore * cum transiret Jesus ' vidit hominem sedentem in theloneo Matheum nomine * et ait illi : « Sequere me. » Et reliqua.

Mat. 9, 9.

128.7b

Omelia venerabilis Bede presbiteri. Å .

Ex lectione evangelica audivimus ' quia sedentem in theloneo Matheum ' ac temporalibus curis intentum ' repente Dominus miseratus vocavit * et de publicano justum ' de theloneario discipulum fecit. Quem etiam proficientibus ejusdem gratie incrementis * de communi discipulorum numero ' ad apostolatus gradum ' promovit. Nec solum predicandi, verum etiam scribendi evangelium ' illi ministerium comisit * ut qui terrestrium curam omiserat ' celestium esse talentorum dispensator inciperet. Quod ob id utique providentia superna fieri disposuit + ut nullum enormitas peccatorum ' nullum numerositas scelerum ' a speranda venia revocaret * cum hunc tantis mundi nexibus absolutum ' tam celestem factum conspiceret ' ut communicato cum angelicis spiritibus vocabulo ' evangelista nominaretur ' et esset.

Beda Venerabilis, H I 21, CCSL 122, p. 148, l. 7-20.
PD II 99
CPL 1367

128.8 Lectio octava.

Vidit, inquit, Jesus hominem sedentem in theloneo * Matheum nomine. Vidit autem non tam corporeo intuitu ' quam interne miserationis aspectibus + quibus et Petrum [217d] negantem, ut reatum suum agnoscere ac deflere posset ' aspicere dignatus est * quibus populum suum egyptiaca servitute depressum ' ut eriperet, respexit ' dicens ad Moysen : « Videns vidi afflictionem populi mei qui est in Egypto + et gemitum eorum audivi * et descendi liberare eos. [Act. 7, 34] Vidit ergo hominem * miseratus est eum qui, humanis tantum studiis deditus ' necdum angelico nomine dignus extiterat. Vidit sedentem in theloneo * pertinaci videlicet animo lucris temporalibus inhyantem.

ibid., p. 149, l. 21-32.

128.9 Lectio nona.

Matheum, inquit, nomine. Matheus hebraice * latine dicitur « donatus ». Quod profecto nomen ' illi apte congruit * qui tantum gratie superne munus accepit. Nec pretereundum quod idem Matheus erat binomius ' nam et Levi vocabatur * quod etiam nomen ' eidem gratie qua donatus est ' testimonium perhibet. Interpretatur enim « additus » sive « assumptus » * significans quia assumptus est per electionem a Domino ' et additus ad numerum gradus apostolici. Hoc autem illum nomine Marcus ' et Lucas in hac lectione magis appellare voluerunt * ne consortem operis evangelici ' de prisca conversatione palam notabilem redderent. At ubi ad describendum duodecim apostolorum cathalogum pervenerunt * tacito Levi vocabulo ' Matheum illum aperte nuncupaverunt.

ibid., p. 149,l. 32-44.

129- Mauricius et ejus socii, mm.

s, 22 IX

In festo beati Mauricii ac sociorum ejus.

Eucharius archiepiscopus Lugdunensis. Å .

129.1 Lectio prima.

Dyocletianus cum aliquas provincias perturbari perspiceret + ad consortium imperii olim sibi commilitonem Maximianum Cesarem fecit * eumque contra Amandum et Helianum, qui in baganda arma comoverant, ad Gallias destinavit + et cum eo legionem Thebeam, ex illis Thebis que sunt in Egypto, ex orientalibus militibus, ire precepit * que legio sex milia sexcentos sexaginta sex viros habebat. Hi milites christiane religionis ritum susceperant a Jerosolimitane urbis episcopo, nomine Zabdo. Ad urbem vero Romanam attingentes ' eandem fidem apud beatum Marcellinum Urbis pontificem confirmantes * elegerunt ' ut ante gladiis interirent ' quam sacram Christi fidem violarent.

< BHL 5741/5745

129.2 Lectio secunda.

Recepti igitur a Dyocletiano * jubentur ut post Maximianum itinere quo ceperant Gallias tenderent. Transcensis igitur Alpibus ' Maximianus Octodorum venit * ibique jussit ut per aras demonibus consecratas jurarent ' coequalibus sibi animis contra bagandarum turbas esse pugnandum ' christianos vero ab omnibus persequendos. Quod cum pervenit ad noticiam Thebaide legionis + ad locum cui Agaunum nomen est ' properavit * ut octo milium spacio ab Octodoro separata ' necessitatem committendi sacrilegii preteriret.

129.3 Lectio tercia.

Maximianus ergo dum ad juramenta superius memorata cunctos cogeret ' agnovit pretergressam legionem * satellites mittit ' ut eam revocarent. Erat in eadem legione primicerius Mauricius ' signifer Exuperius ' Candidus senator * qui ita commilitonibus preerant ut amore potius quam terrore obedienda preciperent. Viri autem isti in rebus bellicis strenui ' virtute nobiles ' sed fide nobiliores + erga imperatorem fortitudine ' erga Christum devotione certabant * evangelici vero precepti sub armis custodes ' reddebant que Dei erant Deo ' et que Cesaris Cesari.

129.4 Lectio quarta.

Requirunt itaque quid Cesar mandasset * dictum est quod juberet omnes libare sacrificia. Tunc hi miti affatu dederunt responsum ad bellum preparatam legionis esse virtutem * ad committenda vero sacrilegia ' Octodorum non redire. Tunc Cesar succensus furore dixit : « Jungitur despectui meo celestis injuria * et mecum religio Romana contempnitur. Sentiat contumax miles * non solum michi, sed etiam diis meis me posse dare vindictam ! Jam fidissimorum meorum turba festinet ' et decimum quemque morti funesta sors prebeat. »

129.5 Lectio quinta.

Post hanc vocem ad legionem properatur * crudelia precepta reserantur. Traduntur neci * quos ordo repperit numerandi. Leti cervices prebent * solaque inter eos erat de gloriose mortis acceleratione contentio. Perfecto scelere * ut legio redeat jubetur. Tunc Mauritius primicerius paululum a satellitibus regis segregatus convocat legionem * et hac oratione ipsam alloquitur : « Gratulor virtuti vestre, commilitones optimi * quod amore religionis nullam vobis preceptum Cesaris attulit formidinem. »

129.6 Lectio sexta.

Addens quoque Mauritius ' dixit : « Gaudentibus quodam modo animis, tradi ad necem gloriosam commilitones vestros vi-[218a]-distis. Hactenus exempla sacra inserta codicibus legebamus * jam nunc quos sequi debeamus aspeximus. Sit nobis virilis animus * fides inviolata permaneat. Jam cerno ante tribunal Christi stantes * eos quos neci paulo ante satelles regius deputavit. Fortissimi commilitones olim ' nunc devotas animas subdamus preciosissime passioni * illa nostra gloria est ' que eternitatem beatam vite hujus brevitate mercatur. »

129.7 Lectio septima.

Addidit quoque dicens : « Omnes una voce hoc responsum satellitibus demus : Milites quidem tui, Cesar, sumus + et ad defensionem rei publice arma suscepimus * tuisque obtemperaremus preceptis ' nisi demonum cultus vitaremus. Non inquiras longius latitantes christianos * nos omnes christianos esse cognosce. » Hec vir sanctus dixerat + legionis probatur assensio * et Cesari per satellites nunciatur. Precepit ille * ut iterum decimum crudelitatis ordo consumat. Ad legionem properatur et crudelia precepta peraguntur * reliquis ut redeant jubetur.

129.8 Lectio octava.

Tunc Exsuperius1 circumstantes oratione confirmat * et addit : « Vadat funestus satelles * et hec regi nuntiet : Milites sumus imperator tui * sed tamen servitutem Dei libere confitemur. Tibi militiam debemus * illi innocentiam. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus * ut actorem nostrum negemus. Occide * prosterne. Hec nobis jocundiora sunt * dum te cum sacrilegiis tuis contempnimus ' et ad regna celestia properamus. » Flagrabat tunc in beatissimis viris martyrii ardor. Hec autem Cesar cum audisset ' et obstinatos in fide Christi cerneret animos virorum * una sententia interfici imperat legionem ' nullumque relinqui. Ceduntur itaque passim gladiis. Sicque interfecta est plane illa angelica legio * que cum angelorum legionibus jam collaudat Deum Sabbaoth in celis.

129.9 Lectio nona.

Peracta cede * ad epulandum turba consedit. Interea veteranus quidam christianus ' nomine Victor ' qui nec legionis ejusdem fuit, neque miles ' ad locum ' itineris neccessitate deductus est * et requirere cepit quenam causa esset ' quod inter tot corpora interemptorum possent epulari. Dictumque est ei * quod illa legio ' christiane legis studio ' cultum numinum contempsisset. Tunc Victor exclamavit : « Heu me, qui ad hanc etatem perveni * et cum hac legione militare non merui ! » Hec eo loquente ' subito percussoris obtruncatur insania * ceterisque martyribus in eo loco est conjunctus. Hec autem nobis tantum de ista multitudine comperta sunt nomina + id est Mauritii ' Exuperii ' Candidi ' Innocentii ' atque Victoris * cetera vero nobis incognita ' in libro vite sunt scripta.

130- Cosmas et Damianus, mm.

s, 27 IX

In festo sanctorum Cosme et Damiani.

Ex gestis eorum. Å .

130.1 Lectio prima.

Temporibus Dyocleciani ' et Maximiani, fuit quedam mulier in civitate Egea venerabilis ac timens Deum, nomine Theodota * religiosissima et sanctissima. Concepit autem ' et peperit duos filios ' Cosmam ' et Damianum * quos natos nutrivit in omni studio recte vite ' docens eos sacratissimas litteras. Docti sunt autem per revelationem Spiritus Sancti scientiam medicine artis + et curabant non solum homines, sed et omnia animalia * ut adimpleretur prophetica vox ' dicens : « Homines et jumenta salvas, Domine. » [cf. Ps. 35, 7] Et hec facientes * a nullo aliquid accipiebant.

< BHL 1969/1970

130.2 Lectio secunda.

Eo tempore fuit matrona quedam ' que cum censum erga medicos expendisset ' et nichil profecisset * postulabat ut eorum visitationem mereretur. Qui fide ejus explorata * eam curaverunt. Sciens autem hec ' quia a nullo aliquid accipiebant + occulte obtulit sancto Damiano ' non quod cupiditati, sed sanctitati conveniret * et sacramentis terribilibus constrictus suscepit munusculum ' ne spernere videretur nomen Domini. Hoc cum sanctus Cosmas comperisset * precepit ' ne corpus ejus una cum illo sepeliretur. In eadem autem nocte apparuit ei Dominus dicens : « Quare sic locutus es Damiano ' propter munus quod non mercedis gratia ' sed propter nomen meum adjuratus suscepit ? »

130.3 Lectio tercia.

Facta est autem persecutio christianorum in civitate Egea ' sub preside Lysia. Qui audiens quod cultores deorum recedebant ab immolationibus eorum ' his magis consentientes + dirigit quosdam qui eos tenerent * et statim presentantur. Sancti vero stabant hylari vultu. Et dixit preses : « Dicite cujus estis provincie * et que sunt nomina vestra ' vel cujus sitis fortune. » Martyres dixerunt : « Arabie provincie sumus. Nomina autem nostra hec sunt : Ego Cosmas dicor * frater autem meus Damianus. Fortuna autem nostra quid sit * ignoramus. Christiani enim sumus * ex magno genere. Habemus autem et alios fratres * scilicet Anthimum ' Leuntium ' et Eupre-[218b]-pium. » Preses dixit : « Facite eos venire. » Euntes vero adduxerunt eos.

130.4 Lectio quarta.

Tunc videns eos preses ' dixit : « Sacrificate diis. Si vero nolueritis * vos tormentis faciam negare Christum. » Martyres dixerunt : « Tormenta tua non timemus. » Tunc preses precepit * vinctos manibus et pedibus fortiter torqueri. Sancti vero dixerunt : « Convertere, Domine, aliquantulum ' et deprecare super servos tuos + et libera nos1 a laqueo Diaboli ' et filio ejus, Lysia preside * quia in te speramus, Domine. » Hec autem orantes manebant illesi * et dicebant ad presidem : « Si habes crudeliora tormenta ' infer nobis * ut cognoscas quia nichil possunt ' adjuvante nos Christo. » Tunc preses precepit eos in mari precipitari. Ipsi autem gaudentes et psallentes * venerunt ad locum.

130.5 Lectio quinta.

Tunc ministri miserunt eos in mare. Statim autem affuit angelus Domini ' et disrupit vincula eorum * et ejecit eos illesos. Audiens autem hec preses ' jussit eos ad se perduci * et astantibus dixit : « Dicite michi maleficia vestra * et ego sequar vos. » Sancti dixerunt : « Nos maleficia nescimus * sed in nomine Christi maleficiorum virtutem ' ad nichilum ducimus. Si vis ' esto christianus * et videbis Christi virtutem. » Preses dixit : « In nomine dei Appollinis sequar vos. » Et statim advenerunt duo nequissimi spiritus missi ab angelis * et cedebant eum in faciem. Preses vero dum torqueretur * dixit ad sanctos : « Deprecor vos * orate pro me ad Deum vestrum. » Sancti vero oraverunt * et statim demones nusquam comparuerunt.

130.6 Lectio sexta.

Cum autem recessissent demones * dixit preses : « Videte qualiter dii nostri indignati sunt * quia eos derelinquere cogitabamus. » Sancti dixerunt : « Insentate canis + adhuc permanes in incredulitate ? » Tunc proconsul furore repletus * jussit eos in carcerem recipi. Cum autem ducerentur, psallebant * et psallere in carcere non cessabant. Sequenti die jussit eos adduci * et dixit eis : « Adhuc permanetis in insania vestra ? » Sancti dixerunt : « Christiani sumus * et usque in finem pro veritate dimicamus. » Tunc precepit eos mitti in ignem. Illi autem deambulabant in medio sicut in paradiso amenissimo * et psallebant. Orantibus autem illis ' egressa est flamma * et combussit plurimos impiorum. Sancti vero apparuerunt illesi.

130.7 Lectio septima.

Post hec jussit preses suspendi sanctos in eculeo * et torqueri. Stabat autem angelus Domini * qui eos custodiebat illesos. Fatigati sunt autem ministri * et facti quasi mortui. Videns autem hec preses ' jussit eos deponi + et Cosmam et Damianum crucifixos lapidari * Anthimum autem ' et Leontium ' et Euprepium duci in carcerem. Lapides vero virtute Dei repulsi * vulnerabant lapidantes. Tunc jussit preses sanctos eductos de carcere stare juxta cruces * et venire milites qui eos sagittarent. Sagitte vero converse * interfecerunt plurimam multitudinem. Tunc preses perturbatus usque ad mortem * jussit amputari capita eorum. Et psallentes venerunt ad locum * ubi carnifices amputaverunt eorum capita.

130.8 Lectio octava.

Tunc pie mentis homines rapuerunt eorum corpora + et memores verbi quod dixerat sanctus Cosmas ' ne corpora in uno sepelirentur * cogitabant ubi sepelirent eos. Et ecce subito cursus mirabili camelus advenit * humana voce dicens : « Homines Dei, qui multa mirabilia per sanctos percepistis ' non solum autem vos ' sed etiam nos jumenta + adveni nuntiare vobis ' ut non separentur corpora sanctorum * sed in uno loco recondantur. » Et cum audisset multitudo que exequiis famulabatur * laudem dedit Deo + sepelieruntque eos ibi * ubi usque in presentem diem celestia beneficia largiuntur.

130.9 Lectio nona.

Gregorius Turonensis.

Hi sunt duo gemini, Cosmas et Damianus medici * qui postquam effecti sunt christiani ' solo merito virtutis ' et interventu orationum ' depellebant infirmitates languentium. Qui diversis consummati cruciatibus ' in celestibus conjuncti sunt * multaque miracula incolis ostendunt. Nam siquis infirmus ad eorum sepulchrum fide plenus oraverit * statim medicinam sanitatis recipit. Referunt etiam plerique per visum eos languentibus apparere ' et quid faciant indicare * quod cum fecerint ' sani discedunt.

Gregorius Turonensis, In Gloria martyrum, cap. 97, p. 553, l. 34-35 et p. 554, l. 1-4.
CPL 1024

131- Michael, archangelus

d, 29 IX

In festo beati Michaelis.

Gregorius in omelia de .X. dragmis « Erant appropinquantes ». Å .

131.1 Lectio prima.

Novem esse angelorum ordines testante Sacro Eloquio scimus * videlicet angelos ' archangelos ' virtutes ' potestates ' principatus ' dominationes ' thronos ' cherubim ' atque seraphyn. Esse namque angelos et archangelos * pene omnes Sacri Eloquii pagine testantur. Cherubin vero atque Seraphyn * sepe [218c] ut notum est ' libri prophetarum loqu[u]ntur. Quatuor quoque ordinum nomina ' Paulus apostolus ad Ephesios enumerat dicens : Super omnem principatum ' et potestatem ' et virtutem ' et dominationem. [Eph. 1, 21] Qui rursus ad Colonenses scribens ait : Sive throni ' sive dominationes ' sive principatus ' sive potestates. [Col. 1, 16] Dum ergo illis quatuor que ad Ephesios dixit ' id est principatibus ' potestatibus ' virtutibus ' atque dominationibus ' conjunguntur throni * quinque sunt ordines qui specialiter exprimuntur.

Gregorius Magnus, H II 34, PL 76, c. 1249D-1250A.
AF II 73
CPL 1711

131.2 Lectio secunda.

His quoque dum angeli, archangeli, cherubyn atque seraphin ' adjuncta sunt * procul dubio novem esse angelorum ordines inveniuntur. Unde et ipsi angelo qui primus est conditus * per prophetam dicitur : Tu Cherub signaculum similitudinis * plenus sapientia et perfectus decore. [Ez. 28, 12] Et subditur : Omnis lapis preciosus operimentum tuum * sardius ' topazius ' jaspis ' crisolitus ' onix et berilus ' saphyrus ' carbunculus ' et smaragdus. [Ez. 28, 13] Ecce novem dixit nomina lapidum * quia profecto novem sunt ordines angelorum. Quibus nimirum ordinibus ille primus angelus ideo ornatus et opertus extitit + quia dum cunctis angelorum agminibus prelatus est * et eorum comparatione clarior fuit.

ibid. c. 1250AC.

131.3 Lectio tercia.

Sciendum quoque quod angelorum vocabulum ' nomen est officii ' non nature. Nam sancti illi celestis patrie spiritus semper quidem sunt spiritus ' sed semper vocati angeli nequaquam possunt * quia tunc solum sunt spiritus angeli ' cum per eos aliqua nuntiantur. Hi autem qui minima nuntiant ' angeli * qui vero summa annuntiant ' archangeli vocantur.

Cum autem ad nos aliquid ministraturi veniunt * apud nos etiam nomina a ministeriis trahunt. Michael namque ' « quis ut Deus » dicitur. Et quotiens mire virtutis aliquid agitur * Michael mitti perhibetur. Ad Mariam quoque Gabriel mittitur * qui « Dei fortitudo » nominatur. Illum quippe nuntiare veniebat ' qui ad debellandas aerias potestates apparere dignatus est. Raphael quoque interpretatur « medicina Dei » + quia dum Thobie oculos quasi per effectum curationis tetigit * cetitatis ejus tenebras tersit.

ibid. c. 1250C et 1251AC.

131.4 Lectio quarta.

Quia angelorum nomina interpretando perstrinximus * nunc ipsa officiorum vocabula breviter exequamur. Virtutes vocantur illi spiritus * per quos signa et miracula frequentius fiunt. Potestates vocantur hi qui hoc potentius pre ceteris perceperunt ' ut eorum ditioni virtutes adverse subjecte sint * quorum potestate refrenantur ne temptare prevaleant quantum volunt. Principatus vocantur * qui ipsis quoque bonis spiritibus presunt +1 qui subjectis dum que sunt agenda disponunt *2 eis ad explenda divina mysteria principantur. Dominationes vocantur * qui etiam potestates principatuum transcendunt. Nam principari ' est inter reliquos priorem existere * dominari vero ' est etiam subjectos quosque possidere.

ibid. c. 1251CD.

131.5 Lectio quinta.

Throni quoque illa agmina sunt vocata * quibus ad exercendum judicium semper Deus omnipotens presidet. Quia enim thronos latino eloquio « sedes » dicimus * throni Dei dicti sunt hi qui tanta divinitatis gratia replentur * ut in eis Dominus sedeat ' et per eos sua judicia decernat. Unde ' et per psalmistam dicitur : Sedes super thronum * qui judicas justiciam. [Is. 9, 5] Cherubin quoque « plenitudo scientie » dicitur. Et sublimiora illa agmina ' Cherubin vocata sunt * quia tanto perfectiore plena sunt scientia ' quanto claritatem Dei vicinius contemplantur. Seraphyn etiam ' vocantur illa agmina * que ex singulari propinquitate conditoris sui ' incomparabili ardent amore. Seraphyn namque * « ardentes » vel « incendentes » vocantur.

ibid. c. 1252AB.

131.6 Lectio sexta.

Sed quia superna illa civitas ex angelis et hominibus constat ' ad quam tantum credimus humanum genus ascendere, quantos illic contigit electos angelos remansisse ' sicut scriptum est ' statuit terminos gentium secundum numerum angelorum Dei [cf. Deut. 32, 8] * debemus aliquid ex illis distinctionibus ad usum nostre conversationis trahere. Sunt quidem plerique qui parva capiunt * sed tamen hec pie annuntiare fratribus non desistunt. Isti itaque in angelorum numerum currunt. Et sunt nonnulli * qui summa et capere prevalent et nuntiare. Quo ergo isti ' nisi in archangelorum numero deputantur ?

ibid. c. 1252BD.

131.7 Lectio septima.

Sunt quoque et alii * qui mira signa valenter operantur. Quo ergo isti + nisi ad supernarum virtutum sortem congruunt ? Et sunt nonnulli * qui etiam de obsessis corporibus malignos spiritus fugant ' virtute orationis ' et vi accepte [218d] potestatis. Quo itaque isti meritum suum, nisi inter potestatum celestium numerum sorciuntur ? Et sunt nonnulli * qui etiam electorum hominum merita transcendunt. Cumque bonis meliores sunt ' quo sortem suam, nisi inter principatuum numerum acceperunt ? Et sunt nonnulli * qui in semetipsis cunctis vitiis dominantur. Quo ergo isti + nisi inter numerum Dominantium currunt ?

ibid. c. 1252D-1253A.

131.8 Lectio octava.

Sunt autem nonnulli qui dum sibimetipsis vigilanti cura dominantur + hoc in munere virtutis accipiunt ' ut judicare et alios recte possint * quorum mentibus velut in throno Dominus presidens ' aliorum facta examinat. Quid ergo isti + nisi throni sui conditoris sunt ? Et sunt nonnulli * qui tanta Dei ac proximi dilectione pleni sunt * ut Cherubin jure nominentur. Quia enim plenitudo legis est caritas [Rom. 13, 10] * omnes qui Dei ac proximi caritate ceteris amplius pleni sunt ' sortem inter Cherubin perceperunt. Et sunt nonnulli qui superne contemplationis facibus accensi ' in solo conditoris desiderio hanhelant * et quos Verbo tangunt ' ardere protinus in Dei amore faciunt. Quid ergo istos nisi Seraphyn dixerim + quorum cor in igne conversum lucet et urit ?

ibid. c. 1253AC.

131.9 Lectio nona.

Hec, fratres carissimi, me loquente introrsus vos ad vosmet ipsos reducite * secretorumque vestrorum cogitationes discutite. Videte * si in numero horum agminum, que breviter tangendo perstrinximus ' sortem vestre vocationis invenitis. Ve anime * que in se de his bonis que enumeravimus minime aliquid recognoscit. Eique ve ' deterius * que se privatam donis his intelligit ' et nequaquam gemit. Quisquis talis est, fratres mei ' gemendus est valde * quia non gemit. Pensemus igitur accepta electorum munera * et virtute qua possumus ' ad amorem tante sortis anhelemus.

ibid. c. 1253D-1254A.

132- Hieronimus, pbr. et c.

s, 30 IX

In festo beati Jeronimi.

132.N

Ex gestis ejus, que pro multa parte collecta sunt ex dictis ejus. Unde quod hic dicit, usque ad « vestem etc. »,1 sumptum est de Libro de illustribus viris. Å .

< BHL 3869

132.1a Lectio prima.

Jeronimus in oppido Stridonis ' quod eversum a Gothis ' Dalmatie quondam Pannonieque confinium fuit ' patre Eusebio natus '

PL 22, c. 175.
(cf. Hieronymus, De viris illustribus, cap. 135, p. 65, l. 21-23.)

132.1b

vestem Christi puer Rome suscepit * ibique litteris grecis et latinis a primevo eruditus ' in gramatica Donatum ' in rethorica autem Victorinum preceptorem habuit. Postquam vero omne mundanarum studium litterarum adeptus est * probatissimorum monachorum habitum ' actusque imitatus est ' cupiditatem anime jugi sinceritate calcans ' voluptatemque corporis perenni frangens jejunio. Hic de se scribens asserit dicens :

PL 22 c. 175-177.

132.1c

In epistola ad Eustochium.2

Cum ante annos plurimos ' domo ' parentibus ' sorore ' cognatis ' et quod his difficilius est consuetudine lautioris cibi me castrassem *

miser ego lecturus Tullium jejunabam. Post noctium crebras vigilias ' post lacrimas peccatorum * Plato sumebatur in manibus. Si quando autem prophetas legere cepissent * sermo horrebat incultus.

PL 22 c. 177.
(cf. Hieronymus, Epistola 22, ad Eustochium, Univ. de France 420 (1949), = 30, p. 144, l. 16-19 et 21-27.)

132.2 Lectio secunda.

Dum me itaque serpens antiquus sic illuderet * medullis infusa febre ' sic membra depasta sunt ' ut ossibus vix hererent. Interim3 parabantur exequie * cum subito in spiritu ad tribunal Judicis pertrahor + ubi tantum erat luminis ' et tantum ex circumstantium claritate fulgoris * ut projectus in terra sursum aspicere non auderem. Interrogatus conditionem ' christianum me esse repondi. Et judex : « Mentiris, ait. Ciceronianus es * non christianus. Ubi est enim thesaurus tuus * ibi est cor tuum. Et inter verbera ' nam cedi me jusserat * clamare cepi ejulans : « Miserere mei, Domine * miserere mei. » Tandem ad presidentis genua provoluti qui astiterant * precabantur ut adolescentie et errori locum penitentie commodaret. Ego vero dejerare cepi et dicere : « Domine, si unquam habuero codices seculares ' si legero * te negavi. » In hec verba dimissus * revertor ad superos ' oculos aperio lacrimarum ymbre perfusos. Nec sopor fuit inanis ' teste tribunali ante quod jacui ' liventes habuisse me scapulas plagas, me sensisse per somnium.

PL 22 c. 177-178.
(ibid. p. 144, l. 29 à p. 146, l. 5.)

Hucusque de epistola.4

132.3a Lectio tercia.5

Interea Jeronimus Romane Ecclesie presbiter dum per triennium clarus a popularibus veneratur + quidam ex clericorum monachorumque ordinibus quorum scribens vitia reprehenderat * eidem insidias paraverunt. Egressus igitur Romam et tendens ad orientem ' profectus est ad Gregorium Nazanzenum Constantinopolitane urbis episcopum * ut Sanctarum Scripturarum studiis erudiretur. Hoc autem discipulatu peracto ' in Syriam perrexit * et ad deserta loca ob agendam penitentiam accessit. Que vero ibidem pertulerit * verbis hujusmodi indicavit :

PL 22, c. 178-179.

132.3b

In epistola eadem.6

Quotiens, inquit, constitutus in illa vasta solitudine que exusta solis ardoribus horridum monachis prestat habitaculum ' putavi me Romanis interesse deliciis ? Sedebam [219a] solus * quia amaritudine repletus eram. Horrebant sacco membra deformia * squalida cutis ' situm Ethiopice carnis adduxerat. Cotidie lacrime * cotidie gemitus. Et si quando repugnantem somnus imminens oppressisset * nuda humo vix ossa herentia collidebam. De cibis vero et potu taceo * cum etiam languentes aqua frigida utantur ' et coctum aliquid accepisse luxurie sit.

PL 22 c. 179.
(cf. Hieronymus, Epistola 22, ad Eustochium, ibid. = 7, p. 117, l. 5-15.)

132.4 Lectio quarta.

Ille igitur ego qui ob Gehenne metum tali me carcere damnaveram ' scorpionum tantum socius et ferarum * sepe choris intereram puellarum. Pallebant ora jejuniis + et mens desideriis estuabat * et in frigido corpore sola libidinum incendia pullulabant. Itaque omni auxilio destitutus * ad Jesu jacebam pedes et rigabam lacrimis ' crine tergebam * et repugnantem carnem ' edomandam inedia subiciebam. Memini me clamantem ' diem crebro junxisse cum nocte * nec prius a pectoris cessasse verberibus ' quam a Domino rediret increpante tranquillitas. Ipsam quoque cellulam meam quasi cogitationum consciam pertimescebam * et michi iratus ' solus deserta penetrabam. Sicubi concava vallium ' sicubi montium prerupta cernebam * me ibi in oratione locabam. Et ut michi testis est Deus * post multas lacrimas ' post Celo oculos inherentes ' nonnunquam videbat michi agminibus angelorum interesse.

PL 22 c. 179.
(ibid. p. 117, l. 15-28 et p. 118, l. 1-8.)

Hucusque de epistola.

132.5a Lectio quinta.

Quadriennio itaque dedicate penitentie exacto ' ad Bethleem oppidum Jeronimus remeavit * ubi sese obtulit permansurum. Omniumque librorum orationes ' quas pene memoriter retinebat ' relegens * diem jejunans deducebat ad vesperam. Plures autem ad eum protinus confluxerunt discipuli. Damasus autem papa * tunc ipsum ad scribenda volumina exhortatus est.

PL 22 c. 179-180.

132.5b

In Libro de illustribus viris. Å .7

Cunctaque Hebreorum volumina8 vera editione in latinam linguam convertit * eaque omnia commentatus est.

Centum quoque triginta quinque virorum illustrium ecclesiasticos scriptores a passione Christi usque ad quartum decimum Theodosii annum in ordinem digessit * ut sciatur quanti et quales viri Ecclesiam fundaverint.

PL 22 c. 182-183
(cf. Hieronymus, De viris illustribus, cap. 135, p. 66 ; et praefatio, p. 1 l. 1-7 et p. 2 l. 19-20.)

132.5c

Denique tanta lassitudine fatigatus est * ut in stratu suo jacens ' funiculo trabe suspenso ' suppinisque manibus apprehenso erigeretur ' ut officium monasterii prout poterat exhiberet.

Per quinquaginta autem et sex annos sine ullo otio apud Bethleemiticos manens * totum replevit orbem spirituali opere.

PL 22 c. 183-184.

132.6 Lectio sexta.

Quadam autem die * leo ingens claudicans ' claustrum ingressus est. Quo viso perterriti fratres in fugam versi sunt * sanctus vero Jeronimus velut hospiti eidem obviavit. Leo autem ut valuit * lesi pedis obtulit plantam. Vocatis autem fratribus * precepit ut lesum abluerent pedem. Quod dum factum fuisset * vulneratam a sentibus invenerunt plantam. Adhibita autem cura ' convaluit * omnique feritatis deposita rabie ' cepit inter eos quasi domesticum animal commorari. Nam injuncta asini sibi cura * in eundo ad pastum ' socius erat incessanter itineris ejus ' et defensor. In ipso autem presepii Domini ingressu ' saxum sculpendo monumentum fieri jussit Jeronimus * ubi positus est anno Theodosii junioris quarto decimo.

Non inventum est in BHL 3869

Vite autem sue implevit ' tempus * annis nonaginta octo ' mensibus sex.

Ordinatus est autem Rome presbiter * etatis sue anno vicesimo nono.

PL 22 c. 183, retrogradiendo.

Hucusque de gestis.

132.7a Lectio septima.

Hic est Jeronimus * qui preterea que dicta sunt superius ' multa nobis de seipso declaravit scribens in hunc modum :

132.7b

Ad Rusticum monachum. Å .9

Dum essem, inquit, juvenis ' et incentiva viciorum crebris jejuniis frangerem + mens tamen cogitationibus estuabat * ad quam edomandam10 cuidam fratri qui ex hebreis crediderat me in disciplinam dedi ' ut discerem alphabetum hebraicum. Quid autem laboris ibi sustinuerim * testis est conscientia eorum qui mecum duxerunt vitam.

Hieronymus, Epistola 125, ad Rusticum monachum, Univ. de France 426 (1961), = 12, p. 124, l. 23 usque p. 125, l. 8 (valde abr.).
CPL 620

132.7c

Et iterum dicit :

Idem super Epistolam ad Galathas. Å .11

Plusquam quindecim anni sunt ex quo nunquam in manus meas gentilium litterarum quilibet auctor ascendit + sed siquid fortassis obrepit dum loquimur * velut antiqui per nebulam somnii recordamur.

Hieronymus, In Epistolam ad Galatas, III, cap. I, PL 26, c. 427B.
CPL 591

132.7d

Et iterum :

Idem ad Albigensem.12

Nichil a pueritia ita vitare conatus sum * ut animum tumentem et erectam cervicem ' Dei contra se odia provocantem.

Hieronymus, Epistola 76, Ad Abigaum Spanum, Univ. de France 423 (1953), = 1, p. 37, l. 22-24.
CPL 620

132.8a Lectio octava.

Ad Cromatium. Å .

Et iterum dicit :

Ad Cromatium.13

Ego in scelerum meorum latens sepulchro ' peccatorumque vinculis colligatus * dominicum illum clamorem expecto : « Jeronime, veni foras. »

Ego denique etiam omnia tuta timeoa.

Hieronymus, Epistola 7, ad Cromatium, Univ. de France 420 (1949), = 3, p. 23, l. 1-3 et l. 21-22.
CPL 620

132.8b

Idem ad Asselam. Å .14

Gratias autem ago Deo * quia dignus sum habitus quem oderit mundus.

Maleficum me garriunt *

sed scio ad Regnum Celorum perveniri per infamiam et bonam famam.

Hieronymus, Epistola 45, ad Asellam, Univ. de France 421 (1951), = 6, p. 99, l. 14-16 et p. 100, l. 1 et l. 6-7.
CPL 620

132.8c

Idem in Libro de illustribus viris. Å .15

Ego quidem novum [219b] testamentum grece fidei edidi + vetus quoque juxta veritatem hebraicam transtuli * plura et alia scripsi et transtuli.

Hieronymus, De viris illustribus, cap. 135, p. 66, l. 21-22 et n. ad lineam 21b.

132.8d

Contra Vigilancium. Å .16

Operis autem ac studii mei est ' multos legere * ut ex plurimis diversos flores carpam que bona sunt electurus.

Hieronymus, Epistola 61, ad Vigilantium, Univ. de France 422 (1953), = 1, p. 110, l. 19-22.
CPL 611

132.8e

Idem contra Ruphinum. Å .17

Ceterum in monasterio hospitalitati ex corde intendimus + et omnes ad nos venientes ' preter solos hereticos ' leta fronte suscipimus * ac venientium pedes abluimus.

Hieronymus, Apologie contre Rufin, SC 303, III, = 17, l. 29-31, p. 258, et l. 33-35, p. 260.
CPL 613

132.9a Lectio nona.

Augustinus contra Julianum. Å .

Non ergo contempnendum arbitretis sanctum Jeronimum ' qui greco et hebreo et latino eruditus eloquio ' ad orientalem Ecclesiam transiens ' locis sanctis ' et in litteris sacris usque ad etatem decrepitam vixit * omnesque vel pene omnes qui ante illum de doctrina ecclesiastica scripserant ' legit.

Augustinus, Contra Julianum, I, cap. 7, PL 44, = 34, c. 665.
CPL 351

132.9b

Ysidorus, in Libro ethimologiarum sexto. Å .18

Hic itaque trium linguarum peritus ' ex hebreo in latinum Scripturas Sacras eloquenter transfudit + cujus interpretatio ceteris antefertur * quoniam et verborum tenacior est ' et perspicuitate sententie clarior ' atque ut pote a christiano interprete verior.

Isidorus Hispalensis, Etymologiae, VI, = 4, de interpretatibus, 5.
CPL 1186

132.9c

Sigibertus Jamblacensis. Å .19

Idem quoque psalterium ' quod juxta Septuaginta interpretes in omnibus Ecclesiis cantabatur * correxit. Quo iterum viciato ' novum psalterium composuit * ejusque rogatu papa Damasus in gallicanis Ecclesiis illud cantari ' et in fine psalmorum ' « gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto » ' dici instituit.

Sigibertus Gemblacensis, Chronica, ad annum 382, MGH SS VI, p. 302, l. 40-42, 47 et 53-54.

133- Remigius, ep. et c.

tl, 1 X

Hincmarus Remensis archiepiscopus. T .

In festo beati1 Remigii episcopi.

133.1 Lectio prima.

Cum Wandali totam fere Galliam devastassent ' et quidam reclusus diu Dominum pro pace rogasset + in oratione obdormienti ' visum est ei quod angelis interesset * et audiret promittentem quod matrona nomine Cilinia filium nomine Remigium pareret ' qui gentem suam a malorum incursibus liberaret. Cum hec reclusus Cilinie nuntiasset ' et illa jam anus ex marito sene se non posse concipere respondisset * « cum ablactaveris, inquit, puerum ' perunges oculos meos de lacte tuo ' et recipiam visum. » Quo facto *

cf. BHL 7155 (Vitae pars IV)
(cf. AA.SS. t.c. p. 135AE)

puer litteris traditus ' quam cito potuit reclusum intravit + et cum vigenti duorum esset annorum ' archiepiscopus Remensis electus '

(ibid. p. 136CD)

postea septuaginta quatuor annis vixit.

(ibid. p. 160D)

Hujus tempore Clodoveus rex Francorum ad fidem Christi converti non potuit * donec cum Alemannis congressus ' voto fidei suscipiende se obligans ' hostes vicit. Cum ergo ad baptismum venisset ' nec adesset qui crisma deferret * subito columba de celo ampullam cum crismate rostro detulit ' de quo pontifex regem in baptismo linivit. Hec ampulla in quadam Remensi ecclesia custoditur * et inde reges Francie inunguntur.

(ibid. p. 145DE et 146E)

133.2 Lectio secunda.

Cum autem beatus Remigius senuisset ' et propter famem quam previdebat futuram in villa sua ' multos et magnos bladi cumulos congregasset * quadam die inebriati rustici deridentes providentiam senis ' ignem eis su(s)pposuerunt. Quod cum vir sanctus didicisset ' venit ad locum ubi jam acervi ardebant + et pre frigore etatis et vespertini temporis callefacere se cepit * et tranquillo corde dixit : « Semper focus bonus est. Sed illi qui hoc fecerunt ' et posteri generis eorum * viri in genitalibus rupti ' et femine guttur(n)ose erunt. » Quod ita factum est. Nam usque ad tempora Karoli magni sic in villa predicta simul fuerunt + quorum quosdam Karolus magnus ' quia vicedominum suum occiderant, interfecit * reliquos vero per diversas provincias perpetuo exilio condemnavit.

(ibid. p. 157F-158A)

133.3 Lectio tercia.

Defunctus tandem beatus Remigius circa annum Domini quingentesimum ' dum deferretur ad sepulturam versus ecclesiam sanctorum Thimotei et Appollinaris * secus ecclesiam beati Christofori ' ita feretrum gravari cepit ' quod nullo modo ad ecclesiam predictorum martyrum ferri potuit. Tandem Dominum oraverunt * ut ostenderet eis utrum vellet sepeliri in illa parva ecclesiola sancti Chrsitofori ' que erat in cimiterio Remensi ' ubi nulle sanctorum reliquie quiescebant. Statimque feretrum levissime sustulerunt * et ibi corpus sancti Remigii honorifice posuerunt.

BHL 7156 (Vitae pars V)
(ibid. p. 161B)

Ubi cum multa miracula cotidie fierent * ampliaverunt ecclesiam. Et facta cripta retro altare * cum effossum corpus vellent ibi reponere * movere non potuerunt. Cumque2 in orationibus pernoctarent ' et media nocte omnes pariter obdormissent * in crastinum scilicet in kalendis octobris ' invenerunt sepulchrum cum corpore sancti Remigii in illam criptam retro altare ab angelis deportatum.

(ibid. p. 161F)

Post longum autem tempus eodem die translatum est corpus ejus in pulchriorem locum * et in capsa argentea3 collocatum.

BHL 7157 (Vitae pars VI)
(ibid. p. 165CD)

134- Franciscus, c.

s, 4 X

In festo beati Francisci.

134.N

Ex gestis ejus abreviatis que sic incipiunt : « Quasi stella ». Å .

134.1 Lectio prima.

Beatus Franciscus de patria Tuscia ' civitate Assisii natus ' parente mediocri ' post [219c] lasciviam juvenilis ardoris et negociorum secularum vanitates ' gravis languoris molestia attritus * Dei digitum ad sue convertit conversionis effectum. Cum autem die quadam misericordiam Domini plenissime invocasset * ostensum est ei quid ipsum agere oporteret. Et mox vitam commutans * omnia que multo labore quesiverat ' vendidit ' et in pecuniam commutavit. Dum autem quandam intraret ecclesiam que ruinam minabatur * ejus necessitate commotus ' quam portabat pecuniam obtulit sacerdoti. Quo timore parentum recipere recusante ' eam projecit * indignum extimans ' virtutes simul et pecuniam possidere.

Analecta Franciscana X b, p. 533-35a.
= BHL 3100

134.2 Lectio secunda.

Patris vero sevitia videns hec * vinculis eum subjecit ' et carceri. Occurrit autem et mater * suis blandiciis credens hujus propositum revocare. Sed cum vir Dei nec patris verberibus ' nec matris potuisset uberibus emolliri * materne pietatis suffragio solutus. Denique coram civitatis antistite vestimentis omnibus ' ipsis etiam femoralibus ' patris avaricie restitutus ' semicinc[t]iis involutus est * et eum puerorum vesania cum luto et lapide quasi fatuum sequebantur. Quadam vero die dum ex evangelica lectione audiret ' a Christi discipulis non virgam, non peram ' nec calciamenta debere portari * calciamentis rejectis et baculo ' indutus est pro zona funiculum ' et mordentis lane pauperem tunicam.

134.3 Lectio tercia.

Hic cibos cultiores sibi appositos interdum ' ne palatum allicerent, permutabat * vinum raro sumens. Eadem tunica diebus ac noctibus pro indumento et lecto utebatur * que vermibus operta ' frequenti excussione baculi tolerabilior reddebatur. Erat ei multa orationis attentio ' meditatio sancta * pia compassio miserorum + admiranda castitas ' humilitas veneranda * et illa sermonis auctoritas ' ut colla sublimium jugo subiceret discipline. Si quando autem jam extincti fomitis favilla consurgeret * se nudum in nivis vel aque inmergebat congeriem. Leprosos quoque, quos fugere consuevit * obsequio familiari contractabat. Animantia quoque et celestia corpora * in Christi laudes placido invitabat eloquio.

134.4 Lectio quarta.

Hunc felix pater Hugolinus, Ostiensis episcopus * de summi mandato pontificis, fovendum suscepit. Qui tandem solium summi presulatus ascendens ' prout idem vir sanctus presignarat ' Gregorius nonus vocatus ' ipsum et ejus ordinis fratres pio studio enutrivit * de quorum plantario ' dominarum pauperum ordinem precisum sollicitudine multa provexit. Ceperunt itaque multi mundum relinquere * ad almi patris magisterium convolantes. Quibus regulam tradidit, facundia sermonis incultam * sed cultu operis operose fecundam * vivendi normam ' verbo eis et exemplo exponens.

134.5 Lectio quinta.

Vir itaque sanctus supra candelabrum positus * miraculorum cepit immensitate clarere. In solaris namque fulgoris specie coram fratribus transfiguratus apparuit * absentium acta ' et mentium secreta ' et futura multa cognovit. Fratres per diversas mundi partes ab eodem directi * ipso orante, absque humana vocatione, in modico tempore juxta suum desiderium convenerunt. Paraliticum ' et quandam mulierem cecitate percussam * et aliam obsessam a demonio liberavit.1 Aquam quoque convertit in vinum. Multique dum sua semicinc[t]ia tangerent * adversis languoribus sanabantur.

134.6 Lectio sexta.

Multitudini quoque avium in quodam campo cum exhortationis verba ' urbana quadam simplicitate proponeret + mox in eum linguis protensis et collis intendentes ' Creatoris laudes suis modulis personabant * et ipsum per earum medium transeuntem ' rostris suis quasi oscula impressure tangebant. Hyrundinibus quoque, ipso predicante, garrientibus indixit silentium * que statim conticuere2 quousque predicatio finiretur. In heremitorio quoque quodam ' vir quidam in Seraphin specie sibi quasi patibulo crucis affixus apparuit * qui manibus ejus et pedibus cicatrices quasi stigmata clavorum impressit. In ejus etiam dextro latere, velut lancea perforato * cicatrix obducti vulneris apparebat.

134.7 Lectio septima.

Anno igitur conversionis sue vicesimo ' cum sui propinqu[u]m exitum, Domino revelante, cognosceret * duobus fratribus imminentem obitum nuntiavit. In illum autem psalmum erumpens ' voce mea ad Dominum clamavi [Ps. 3, 5] ' sub cilicio et cinere ad sui petitionem conspersus * presentibus et absentibus fratribus ' offensas remisit. Sicque anima illa sanctissima carne resolvitur * quam unus ex fratribus Celi secreta penetrantem aspexit ' lune mesuram habentem ' [219d] et quasi solis non modicam claritatem. Venerabile autem corpus ejus ' in oratorio beati Georgii juxta muros Assisii ' cum ingenti veneratione sepultum est.

134.8 Lectio octava.

In defuncti vero membris, preter morem candore nimio nitentibus ' Crucis fuerunt manifesta vestigia ' que prius cauto pectore servabat occulta. Sub salutifere autem Crucis vestigio innumera suffragia salutis ex[s]urrexerunt + ex quibus pauca exprimo * ne audientium gravetur auditus. Puer quidam quasi mortuus jacens * ad votum matris mirabili velocitate convaluit. Vir quidam spiritu vexatus inmundo * ejus tacto sepulchro, liberatus est. Mulier quedam mente perdita ' dum ab ipso in visione signum Crucis accepit * protinus extitit liberata. Cecus quidam * visum tumulo contacto recepit.

134.9 Lectio nona.

His igitur signorum prodigiis et aliis innumeris testium assertione probatis + papa Gregorius Assisium properans ' multitudine ex omni natione congregata ibidem * post felicia sancti viri preconia ' beatum Franciscum, cujus fuerat institutor et doctor ' in sanctorum cathalogo venerabiliter annotavit. In hujus autem nomine mire magnitudinis construi curavit ecclesiam ' primarium lapidem in ipsius jaciens fundamento * ubi non multo post corpus ejus sanctissimum admiranda fuit veneratione reconditum. Obiit autem anno Domini millesimo ducentesimo vicesimo sexto.

135- Marcus, p. et c.

tl, 7 X

In festo beati Marci pape.

Ex Lectionario Ecclesie Romane. Å .

135.1 Lectio prima.

Marcus, natione romanus ' ex patre Prisco * sedit annos duos ' menses octo ' dies decem. Fuit autem temporibus Constantini ' et Nepotiani ac Secundi consulum * ex die kalendarum februarii usque in diem kalendarum octobris. Hic constituit ut episcopus Ostiensis qui consecrat episcopos Urbis ' pallio uteretur ' et ab eodem episcopo urbis Romane consecraretur * et constitutum fecit de omni ecclesiastico ordine. Hic fecit duas basilicas * unam via Ardeatina, ubi requiescit ' et aliam intra urbem Romam.

Liber Pontificalis, I, p. 202, l. 1-4.

135.2 Lectio secunda.

Hujus suggestione obtulit Constantinus Augustus basilice via ardeatina fundum rosarum cum omni agro campestri ' pretium solidorum quadraginta * quem cimiterium constituit. In basilica quoque in Urbe obtulit patenam argenteam ' pensantem libras triginta + et m[i]nas1 argenti duas, pensantes libras viginti * ciphum argentheum unum, pensantem libras decem + et calices ministeriales argenteos, pensantes libras duas * coronam argenteam, pensantem libras decem.

ibid. l. 6-13.

135.3 Lectio tercia.

Obtulit etiam fundum Antonianum, via Claudia, pretium solidorum quadraginta ' et fundum Bacanas ' via Apia ' precium solidorum quadraginta ' et tremissos duos * fundum Orea ' via Ardeatina ' precium solidorum quadraginta ' et tremissum. Hic fecit ordinationes duas per mensem decembris ' presbiteros viginti quinque ' diacones septem ' episcopos per diversa loca * viginti septem. Sepultus est autem in cymiterio Balbine ' via Ardeatina, nonis octobris * et cessavit episcopatus dies viginti.

ibid. l. 14-19.

136- Dyonisius et ejus socii, mm.

s, 9 X

In festo sanctorum martirum Dyonisii episcopi, Rustici presbiteri, et Eleutherii diaconi.

Ex gestis eorum.

136.N

Et nota quod Hincmarus Remorum episcopus, in epistola quam scripsit ad Karolum de miraculis beati Dyonisii, in qua etiam ostendit Dyonisium missum in Galliam fuisse illum Ariopagitam predicatione Pauli conversum, et Athenis ab ipso episcopum ordinatum, dicit quod Metodius Constantinopolitanus passionem beati Dyonisii dictavit grece, Anastasius autem bibliotecarius Sedis apostolice utriusque lingue peritus latine conscripsit.

Narrat autem quomodo ad Grecorum et Romanorum venit noticiam, dicens quod imminente passione sua, beatus Dyonisius Sanctium et Annoninum accersivit, et precepit eis ut sermones et agones suos memorie commendarent, et, ipso consummato, Sedem apostolicam adirent, et omnia narrantes rogarent Romane Sedis pontificem ut hec Atheniensibus nunciaret ; quod cum complentes venissent Romam, Clemente martyrio consummato, invenerunt Anacletum consecratum pontificem, qui fuit Atheniensis natione ; et omnibus narratis eidem, reversi sunt ad Meldensem civitatem, ubi sibi succedentes in episcopatum, beato fine quieverunt.

. T .

136.1 Lectio prima.

Paulus replens evangelium devenit Athenas ' que, una magnarum urbium, nutrix philosophorum et sapientie genitrix ' primas leges condidit * et aliis jura mutuavit. In hac a temporibus Cytropis et Manandri cultus simulachrorum invaluit. Unde et quinque regionibus distinguebatur ' in [220a] quibus diversa colebantur simulacra * quarum una dicebatur Ariopagus, in qua Mars colebatur. Mars enim « Aris » * « pagus » vero villa grece vocatur. Factum est igitur ' ut quidam nobilis, Apollo nomine, qui inter philosophorum scolas clarus habebatur ad doctrinam Pauli ' converteretur ad Christum * ex quo Athenenses permoti duxerunt Paulum ad Ariopagum ' ut ibi doctrina sua nova examen reciperet.

cf. BHL 2175 (Passio auctore Hilduino)

136.2 Lectio secunda.

Erat tunc apud Athenas Dyonisius ex altissimo sanguine * qui1 ob plenitudinem scientie « theosophus », id est « Deum sapiens » ' a regione autem urbis in qua principabatur ' « ariopagita » vocabatur. Hic anno etatis sue vicesimo quinto, cum Appollo Phaniachon philosopho voto astrologice discipline Iliopolim Egypti transmigravit * ubi cum eo degens ' quando Dominus in cruce pependit videns eclipsim solis innaturalem ' attonitus dixit : « Hec nox quam descendisse novam miramur * totius mundi veram lucem adventuram significavit. » Expletis igitur pro quibus perrexerat, rediit + artique totius urbis preerat * et curie ariopagi presidens omnium negotiorum, ut nobilissimus, moderamina disponebat + et inter primos primus, infulatus toga philosophica * undique ad studium confluentibus ' doctrinarum acumina perfundebat.

136.3 Lectio tercia.

Hunc tanquam primatem adhorsus, Paulus interrogare cepit quid coleret. Cui Dionisius : « Deos quos coluerunt patres nostri. » Dum vero Paulus singula altaria perlustrasset * invenit unum ' cui erat titulus scriptus ' « ignoto Deo ». Et conversus ad Dyonisium * dixit : « Quis est ille Deus incognitus ? » Ad quem Dyonisius : « Adhuc non est demonstratus nobis * sed seculo venturo futurus est. » Et Paulus : « Homo erit, an spiritus ? » Dixit Dyonisius : « Verus deus ' et verus homo * et ipse renovaturus est mundum. » Et tunc Paulus ait : « Illum predico vobis * quem incognitum appellatis. » Et sumpta ex hoc occasione * predicavit tunc Atheniensibus Christum. Cujus doctrine veritate cognita ' cessit Dyonisius * rogans Paulum ut deprecaretur Dei quem predicabat misericordiam ' ut illius cultor fieri mereretur.

136.4 Lectio quarta.

Postera die, cum Paulus iter ageret * cecus quidam cepit eum interpellare. At ipse Crucis signum clausis a nativitate ejus oculis impres[s]it dicens : « Christus Dominus te illuminet. » Quem mox videntem misit ad Dyonisium + mandans ut memor sponsionis sue ad Deum venire non differet * et baptismum salutis acciperet. Quo facto * respiciens eum Dyonisius ait : « Esne tu ille quem cecum natum cuncti cognoverunt ? » Cui ille : « Ego sum. Sed Paulus, Jesu Christi magistri sui invocata virtute * sanitatis michi lumen indulsit. » Surgens igitur protinus Dyonisius cum omni domo sua ' et Damari uxore sua * veniens ad Paulum baptizatus est.

136.5 Lectio quinta.

Per triennium igitur inseparabiliter adherens Paulo ' omniumque celestium mysteriorum archanis sufficienter instructus + ab ipso Paulo Atheniensium est ordinatus episcopus * ipsamque civitatem et maximam partem patrie ad fidem veritatis convertit. Procedente vero tempore, cum Petrum et Paulum Rome detineri in vinculis comperisset + subrogato sibi episcopo ' illic pergens * invenit ipsos martyrio consummatos. A beato autem Clemente, Petri successore, amabiliter et honorabiliter succeptus * post aliquod spatium temporis, cum aliis quibusdam ad eroganda divini Verbi semina ' concessa sibi ligandi atque solvendi auctoritate ' in Gallias est directus. Qui predicando et sermonem confirmando sequentibus signis * Parisius, Domino ducente, pervenit.

136.6 Lectio sexta.

Porro Domitianus, audito quod per eum destruerentur ydola ' et populi converterentur ad Christum * direxit in Gallias prefectum Fescenninum ' Sisinnium + ut senem nominatissimum perquireret ' et inventum ydolis thurificare compelleret * aut tormentis exquisitissimis faceret interire. Post tormenta igitur innumerabilia ' flagella ' flammas ' bestias ' retruduntur in carcere * ubi post exhortationem habitam ad populum, qui eos ibidem secutus fuerat, dum missarum solemnia celebraret Dyonisius + ut participatione sacramenti confirmarentur ' dum frangeretur panis ' resplenduit lux de celo super eum * in qua apparens Dominus Jesus Christus, dixit ei : « Accipe hoc, care meus * quod mox complebo tibi una cum Patre meo. Nunc facias fortiter * et erit memoria tua in laude. Dilectio autem et benignitas quam habes * pro quibuscumque petieris ' semper impetrabit. »

136.7 Lectio septima.

Post hec, educti de carcere * sustinent iterata supplicia. Tandemque ad locum decollationis positis genibus ' et protensis cervicibus * uno eodemque momento ' Dyonisius ' et Rusticus ' archipresbiter ' et Eleutherius, archidiaconus ' qui Dyonisio inseparabiliter adherentes semper in passionibus ejus socii fuerunt ' securibus decollati sunt. Capitibus autem amputatis * lingua palpitans adhuc putabatur Dominum Jesum Christum confiteri. Maximus autem tunc [220b] cunctos assistentes horror invasit ' ac lux ineffabilis cunctis resplenduit + et beatissimi Dyonisii se cadaver erexit * sanctaque manu caput dolabra truncatum ' angelico ductu gressum regente ' et luce celesti circumfulgente ' pendulis cepit brachiis vectitare.

136.8 Lectio octava.

Facta est autem comes multitudo celestis exercitus exanimi ejus corpori caput proprium, ab ipso monte ubi fuerat decollatus ' per duo fere milia, deportanti ' usque ad locum in quo nunc, Dei dispositione et sua electione, requiescit humatum * sine cessatione ymnis dulcisonis Deum laudans. Sed et celos petentia divinorum spirituum innumerabilia agmina sunt audita, canore ineffabilis suavitatis modulantia ' « gloria tibi, Domine » * adjuncto frequentius « alleluya ». Nam, prout discerni potuit tantus auditus * velut alternatim chori angelici hec et alia, quorum intellectus non potuit percipi, concinebant.

136.9 Lectio nona.

Videntes autem innumeri populi ' et multi etiam persecutorum, in Deum crediderunt * non credentes autem nimio terrore percussi quique in suas partes fugerunt. Porro persecutores timentes ne corpora sanctorum Rustici ' et Eleutherii, qui adhuc in monte decollationis inhumata jacebant ' fidelium devotio ad patrocinium suum colligeret * ipsa demergi jusserunt. Sed nobilis quedam mulier, adhuc pagana ' sed converti disponens ad fidem ' ministris hujus sceleris caute ad convivium invitatis ' fecit interim pie sancta funerari corpora * et occultata ad tempus ' tandem mitigata persecutione, deportata sunt ' et adjuncta ad corpus sancti Dyonisii. Celebrata est autem passio sanctorum ' anno a passione Domini sexagesimo quarto * etatis vero Dyonisii circiter nonagesimo.

137- Lucas, evg.

sd, 18 X

In festo beati Luce evangeliste.

137.1-7N

Ex gestis ejus, que composita sunt, pro majori parte, ex dictis Jeronimi in prologis et in Libro de viris illustribus, et in epistola ad Paulinum, et ex dictis Ecclesiastice Hystorie, et Bede super Actus. Å .

137.1 Lectio prima.

Lucas, juxta traditionem veterum Ecclesie tractatorum ' Syrus natione ' Antiocensis ' medice artis peritissimus extitit * magisque grecas litteras quam hebreas scivit. Unde et sermo ejus, tam in evangelio quam in Actibus apostolorum, comptior est * et seculari redolet eloquentia. Hic prius apostolorum discipulus * postea vero sectator apostoli Pauli ' et omnis peregrinationis ejus comes individuus fuit. Porro cum jam scripta essent evangelia ' per Matheum quidem in Judea ' per Marcum vero in Ythalia + Sancto instigante Spiritu, in Achaie Boetieque partibus ' volumen evangelii condidit ' quedam altius repetens * et, ut ipse in proemio confitetur ' audita magis quam visa describens.

= BHL 4975

137.2 Lectio secunda.

Ea autem necessitas laboris fuit * ut, quia multi alii temere presumpserant enarrare res que sibi magis erant ad liquidum comperte ' abstraheret nos a ceterorum narrationibus ' fidemque faceret per se conscripte veritati + certus quod eam, vel Paulo exponente, vel aliis apostolis qui ab initio ipsi viderant ' et sibi tradiderant ' consecutus sit ' et hanc nobis tradat ' sicut tradiderunt, inquit, nobis qui a principio viderunt [Luc. 1, 2]. Ubi notandum ' quia non solum Lucas et Marcus, qui presentem in carne Dominum non viderant ' atque ideo que scriberent auditu discere habebant * verum quoque Matheus ' et Johannes, in multis que scriberent, ab his qui infantiam, pueritiam genealogiamque scire ' et gestis Domini interesse potuerunt ' audire opus habebant.

137.3 Lectio tercia.

Itaque Lucas ' non solum usque ad ascensionem Domini suam perduxit narrationem + verum etiam deinceps que per apostolos gesta sunt, que sufficere credidit ' ad edificandam fidem legentium, ita scripsit ' ut solus ejus liber fide dignus haberetur de apostolorum actibus narrans * reprobatis omnibus qui non fide qua oportuit ' facta dictaque apostolorum scribere ausi sunt. Eo autem tempore scripserunt Marcus et Lucas * quo non solum ab Ecclesia Christi ' verum etiam ab ipsis adhuc in carne manentibus apostolis probari potuerunt. Domini autem nutu gerebatur ' ut non solum apostoli qui viderant ' sed et discipuli qui auditu didicerant conscriberent * quatinus, sequentibus doctoribus ea que non viderant ' predicandi scribendique fiducia preberetur.

137.4 Lectio quarta.

Notandum autem quod evangelista unusquisque non velut alterius precedentis ignarus ' voluisse scribere reperitur ' vel ignorata pretermisisse ' que scripsisse alius invenitur + sed sicut unicuique inspiratum est * non superfluam cooperationem sui laboris adjunxit. Nam Matheus suscepisse legitur incarnationem Domini secundum stirpem regiam * Lucas autem secundum sacerdotalem Domini stirpem. Non autem habuit breviatorem Lucas ' sicut Marcum Matheus * quia regum est non esse sine comitum obsequio. Unde ille qui regiam personam Christi susceperat * habuit tanquam comitem sibi adjunctum ' qui sua vestigia quodam [220c] modo sequeretur. Sacerdos autem in sancta sanctorum solus intrabat * propterea Lucas, cujus circa sacerdotium Christi erat intentio, non habuit socium subsequentem ' qui suam narrationem quodam modo breviaret.

137.5 Lectio quinta.

Idem autem beatus evangelista, inter quatuor celi animalia ' per vitulum, cujus victimatione qui in sacerdotium eligebantur initiari sunt jussi ' designatus accipitur * eo quod ipse sacerdotium Christi ceteris amplius exponendum suscepit. Pulcherrime autem per vitulum designatur ' qui evangelium suum a ministerio Templi per sacerdotium Zacharie cepit ' et in Templi devotione complevit * cum apostolos inibi ' ministros videlicet novi sacerdotii futuros ' non victimarum sanguine ' sed in laude Dei et benedictione, complevit + et ipsi inquiens adorantes regressi sunt in Jerusalem cum gaudio magno * et erant semper in Templo ' laudentes et benedicentes Deum. [Luc. 24, 52-53]

137.6 Lectio sexta.

Is igitur evangelium ita ut a Paulo audierat et ceteris apostolis * scripsit et condidit. Composuit et acta apostolorum, precipueque beati Pauli, sicut ipse viderat * que nudam quidem sonare videntur hystoriam ' et nascentis Ecclesie infantiam texere. Sed si noverimus eorum scriptorem esse medicum * animadvertimus pariter ' omnia verba illa anime languentis esse medicinam. Merito ergo a Paulo collaudatur dicente * cujus laus est in evangelio per omnes Ecclesias. [2 Co. 8, 18] Hoc enim de nullo dicitur * nisi de Luca solum. Vere autem laudabilis * qui a tanto gentium doctore meruit laudari.

137.7 Lectio septima.

Juste autem videtur beatus Lucas pre ceteris habere laudem in evangelio * quia pre ceteris actus apostolorum scripsit. Ideoque et eum testimonio Ecclesiarum ydoneum ac probatum fuisse * Paulus demonstrat. Sed et quante caritatis erga ipsum fuerit * idem apostolus ad Colosenses scripsit,1 dicens : Salutat vos Lucas medicus karissimus. [Col. 4, 14] Et ad Thimotheum : Lucas est mecum solus. [2 Tim. 4, 11] Hic autem neque uxorem umquam ' neque filios carnis propagatione habuit + sed sine crimine die noctuque serviens Domino ' octogesimo quarto vite sue anno Spiritu Sancto plenus obiit * sepultusque est in Bithinia. Cujus quidem ossa, regnante Constantino, Constantinopolim sunt postea translata * atque a Constantinopolitanis miro favore suscepta.

Hucusque ex gestis.

137.8 Lectio octava.

Ambrosius super Lucam. Å .

Hic est Lucas qui et hystoricum ordinem tenuit + et plura nobis gestorum Domini miracula revelavit * insuper et omnis sapientie virtutes hystoria sua comprehendit.

Naturalia quippe docuit ' dum Christum solum unigenitum Dei Filium ostendit * et in ejus adventu virtutes Celorum moveri predixit ' in cujus passione tenebre per diem facte sunt ' sol refugit.

Moralia quoque docuit + ut inimicum diligere ' verberantem non repercutere * mutuum gratis dare. Sed et rationalia docuit * dum quis fidelis est in minimo et in majori esse ostendit.

Ambrosius, Expositio evangelii secundum Lucam, CCSL 14, Prologus, = 4, l. 49-52, 64-66 et 56-64, p. 3.
CPL 143

137.9 Lectio nona.

Glosa super Lucam capitulo secundo. Å .

Merito autem inter quatuor animalia * qui tanquam animal hostiis deputatum ' circa Templum et Jerosolimam maxime sue narrationis incessu versatur. In principio namque2 sacerdotem collocat ad aram orantem ' populo stante foris + Mariam concepto Domino Jerosolimam mittit ad domum pontificis * ibi Baptistam natum refert ' illuc Deum natum cum hostia transfert + illuc ipsum cum parentibus singulis annis ducit ' duodennem in Templo doctorum choris interserit * et post cetera talia discipulos Deum in Templo laudantes ' in fine sui evangelii concludit.

glosa ordinaria super Luc. 2, 41, PL 114, c. 251C.
= Beda Venerabilis, In Lucam, I, CCSL 120, l. 2039-2051, p. 71 (CPL 1356).

138- Simon et Judas, app.

sd, 28 X

In festo apostolorum Simonis et Jude.1

138.N

Nota quod legendam istam, sicut in fine ejusdem habetur, scripsit Abdias2, episcopus Babilonie, ab istis apostolis ordinatus, hebreo sermone, sed a quodam Abdie3 discipulo, Tropo nomine, in grecum translata est, et in latinum ab Affricano.4

Et attende quod Eusebius, in Ecclesiastica Hystoria, et Ysodorus, in Libro de obitu apostolorum, dicunt quod iste Symon fuit episcopus Jerusalem post Jacobum, et cum esset .C.XX. annorum sub Trajano consummavit martirium.5 Dicit etiam idem Eusebius in eodem libro quod iste Symon accepit principatum predicationis in Egypto, et jacet in Posphoro. Iste autem Judas secundum eumdem predicavit in Mesopotamia et in interioribus Ponti, et sepultus est in Nerico, Armenie urbe ;6 et videntur aliqua horum esse contraria isti hystorie que communiter in Ecclesia legitur, licet de contrarietate sepulture non sit curandum, quia frequenter corpora sanctorum sunt translata. Apostoli etiam licet in uno loco primo predicaverint,7 postea tamen ad multa loca discurrerunt.

138.1 Lectio prima.

Symon Chananeus ' et Judas Zelotes ' apostoli ' cum regionem Persidis essent ingressi * invenerunt ibi duos magos ' Zaroen ' [220d] et Arphaxat ' qui a facie sancti Mathei de Ethiopia fugerant. Occurrit autem eis prefectus Waradach dux regis Babiloniorum Xersis * qui contra Indos, qui fines Persidis invaserant, susceperat bellum. Erant autem in ejus comitatu Arioli ' qui per singulas mansiones sacrificantes demoniis ' dabant responsa * sed illa die nullum potuere dare responsum. Perrexerunt itaque ad phanum vicine civitatis * illuc consulentes demonia. Demon autem dixit : « Dii qui vobiscum comittantur ' non possunt dare responsum * quia apostoli Dei ibi sunt Symon et Judas.

< BHL 7749/7751

138.2 Lectio secunda.

Tunc Waradach fecit eos inquiri. Et cum invenisset * cepit ab eis inquirere unde essent ' aut quid aut quare venissent. Cui Symon : « Si genus queris ' Hebrei sumus + si conditionem ' servi sumus Jesu Christi * si causam ' salutis vestre causa venimus. » Cui Waradach : « Nunc ad prelium vado * cum revertar de his audiam. » Dicit ei Judas : « Modo magis congruum est ' te cognoscere illum * cujus ope possis victor existere. » Dixit ei Waradach : « Audio deos nostros non esse ausos * coram vobis dare responsum. Predicite vos nobis exitus belli. » Dicit ei Symon : « Ut agnoscas errorem horum * damus illis potestatem respondendi tibi. » Ad hanc vocem ceperunt phanatici arripi ' et dicere grande bellum futurum esse * et Waradach timuit. Dicunt ei apostoli : « Cesset timor tuus. Crastina die venient quos misisti cum legatis Indorum + terras invasas ' restitutas nunciabunt + et pacis pactum stabilibunt. »

138.3 Lectio tercia.

Pontifices dixerunt : « Domine dux ' noli credere hominibus istis * qui talia loqu[u]ntur, ut non teneantur quasi exploratores. » Respondit dux : « Ego jubebo illos custodiri ' et etiam vos * ut rerum exitus doceat qui debeant honorari ' qui vero condemnari. » In crastino venerunt nuntii * et nuntiaverunt omnia sicut apostoli fuerant prosecuti. Tunc iratus dux ' jussit ignem copiosum accendi * ut ibi pontifices precipitarentur. Apostoli autem prostraverunt se * duci dicentes : « Obsecramus * ne efficiamur causa interitus eorum. »

Dixit eis dux : « Vel hoc permittite * ut omnia bona eorum vobis tradantur. » At illi omnia respuerunt.

138.4 Lectio quarta.

Tunc dux applicavit apostolos ad regem ' dicens : « Audi me, rex. Isti dii sunt * latentes in effigie hominum. Nam hi quos habemus deos ' timent eos * et omnia que predixerunt sunt adimpleta + et precibus egerunt, ut pontifices nichil paterentur mali ' qui istos pati elaboraverunt * et facultates eorum contempnunt dicentes ' quia possessio nostra in Celis est. » Audientes hec magi quando dux regi intimabat * dixerunt : « Isti homines maligni sunt. » Dixit eis dux : « Si ausi estis habere cum eis conflictum ? » Responderunt magi : « Vis videre potentiam nostram ? Jube astare hic aliquos eloquentissimos. Et si ausi fuerint nobis presentibus loqui * probabis nos esse imperitissimos. » Tunc omnes advocati presto facti sunt. Et cum magi locuti essent ' omnis illa congregatio muta facta est * et expavit cor regis.

138.5 Lectio quinta.

Cum vero dux narrasset apostolis omnia * dixerunt apostoli : « Jube advocatos ad nos venire. » Quod cum factum fuisset * videntes advocati ' homines vilissima veste indutos ' quasi in despectu ' eorum ceperunt habere personas. Facto tamen silentio * sic eos alloquitur Judas : « Sepissime inter scrinia aurea ' vilia quedam habentur inclusa * et intra vilissimas capsas sunt gemmarum monilia preciosa reposita. Non ergo offendat8 aspectus vestros iste noster habitus vilis * intus enim latent que eternam vos facient gloriam invenire. Promittite vos ab ydolorum cultura recedere + et signum Crucis faciemus in frontibus vestris * et si non confutaveritis magos ' credite nos fallaces. »

138.6 Lectio sexta.

Tunc advocati prostraverunt se dicentes : « Facite ut non possint nobis magi aliqua impedimenta inferre * et sit super nos ira Dei ' si ultra ydolis crediderimus. » Tunc oraverunt apostoli * et signaverunt eos in frontibus ' et abierunt. Ingressis autem illis cum duce ad regem + adsunt et magi ' volentes facere quod fecerant ' et nulla poterant ratione * sed multitudinem serpentum fecerunt. Tunc dicunt omnes : « Domine rex, voca apostolos. » Et cursim miserunt. Venientes vero * oratione facta ' dixerunt serpentibus : « Redite ad loca vestra. » Et abierunt. Magi autem permanentes in perfidia sua ' fugientes ab apostolis * per totam Persidem simulacrorum cultores hortabantur ' ut apostolis inimicitias excitarent.

138.7 Lectio septima.

Tunc apostoli a rege et duce rogati morabantur in Babilonia ' facientes mirabilia multa * et habebant discipulos multos. Factum est autem * ut filia cujusdam ditissimi parturiens ' periclitaret. Interro-[221a]-gata autem a parentibus ' unum ex discipulis diaconum Euphronissum impetebat * qui tentus a parentibus urgebatur. Audientes autem apostoli * venerunt et dixerunt : « Quando natus est puer ? » Responderunt : « Hodie. » Dixerunt apostoli : « Producite infantem * et diaconum quem accusatis. » Cumque in presenti essent * dicunt ad infantem : « In nomine Jesu Christi * dic si iste diaconus presumpsit hanc iniquitatem. » Infans ait : « Hic diaconus * nunquam inquinavit carnem suam. » Insistebant autem parentes * ut persona interrogaretur. Qui dixerunt : « Nos innocentes absolvere decet * nocentes prodere non decet. »

138.8 Lectio octava.

Uno igitur anno et mensibus tribus commorati sunt in Babilonia * et plusquam sexaginta milia baptizati sunt. Baptizato prius rege cum universis dignitatibus suis + ordinaverunt in civitate episcopum, nomine Abdiam, qui cum ipsis venerat a Judea * et profecti sunt. Venerunt autem9 ad Saunir civitatem magnam. In qua cum mansissent apud discipulum suum ejusdem civitatis virum, nomine Sennem * ecce pontifices cum populo innumerabili clamantes ad Sennem : « Produc ad nos inimicos deorum nostrorum. » Interea tenentur apostoli * et ducuntur ad templum solis.

138.9 Lectio nona.

Compellebantur igitur adorare simulachra. Cumque ad eorum invocationem, vidente omni populo ' duo Ethiopes nigri egressi de simulacris ea confregissent * irruentes pontifices in apostolos interfecerunt eos. Ipsa autem hora facta sunt fulgura * ita ut templum scinderetur a summo fastigio usque ad fundamentum. Magi vero qui tunc aderant ibidem ' ictu chorruscationis adusti * in carbonem versi sunt. Post mense autem sex, misit rex Xerses et corpora apostolorum cum ingenti honore ad suam transtulit civitatem * in qua construxit eis basilicam ' per tres annos consummans eam in die natalis eorum.

139- Festivitas omnium sanctorum

td, 1 IX

In festo omnium sanctorum.

Sermo Rabani. Å .

139.1 Lectio prima.

Legimus in Ecclesiasticis Hystoriis ' quod sanctus Bonefacius a Foca Cesare impetraverit donari Ecclesie Christi templum Rome ' quod ab antiquis Pantheon vocabatur * quia hoc quasi simulachrum omnium videretur esse deorum. In hoc igitur eliminata omni spurcicia ' fecit ecclesiam sancte Dei genitricis Marie ' atque omnium martyrum Christi + ut exclusa multitudine demonum ' multitudo ibi sanctorum in memoria haberetur * et plebs universa in capite kalendarum novembrium ' sicut in die natalis Domini ' ad ecclesiam in honore omnium sanctorum consecratam conveniret. Crescente igitur religione christiana ' decretum est * ut in ecclesiis Dei, per orbem terrarum, honor et memoria ' omnium sanctorum, in die qua prediximus, haberetur + ut quicquid humana fragilitas per ignorantiam ' vel negligentiam ' seu per occupationem rei secularis ' in sollemnitatibus sanctorum minus plene peregisset * in hac sancta observatione solveretur. Nunc ergo, fratres karissimi ' in omnium primordiis sanctorum laudare et glorificare condecet eum qui cunctos condidit sanctos + cujus majestas nec incipit nec desinit *

ex quo omnia ' per quem omnia ' in quo omnia. Ipsi honor et gloria * in secula seculorum amen.

Ps. Beda, H III, 71, ed. J.E. Cross, in Traditio 33 (1977), l. 1-21, p. 105-106 et l. 33-36, p. 107.
PLS IV, c. 2232, CPP 4046a

139.2N Lectionem de virginibus.

139.2 Lectio secunda.

Beata Dei genetrix et semper virgo Maria ' templum Domini ' sacrarium Spiritus Sancti ' virgo ante partum ' virgo post partum * presentis sollemnitate diei expers nullo modo credenda est. Hec est enim que Dei populum faciendo ' monebat spernere perituri luxus seculi ' ac lenocinia mortalis vite declinare * carnis quoque pudiciciam cum virginitatis honore ' intra cordis hospitia observare. Docebatque eam ' omnium virtutum reginam ' fructusque esse salutis perpetue * sociamque hanc esse angelorum suis affirmabat exemplis. Unde et innumerabilis utriusque sexus multitudo ejus secuta est vestigia * relictis nuptiarum copulis.

ibid. l. 165-173, p. 117-118.

139.3 Lectio tercia.

Principium ac finis omnis creature * superna celorum regna ' spiritibus angelicis ' ad laudem et gloriam atque honorem sui nominis ac majestatis ' in perpetuum miro ordine collocavit. Novem autem esse angelorum ordines ad Dei judicia ac ministeria complenda ' testante Sacro Eloquio cognovimus * quorum principatus atque potestates ' subtiliter ac mirabiliter Dei omnipotentis nutu distinguntur.

Talibusque a primordio incipientis vite beatorum spirituum distinctionibus * superna celorum regna a Deo conditore in perpetuum mirabiliter collocata subsistunt. Hic omnibus, fratres karis[s]imi ' tam decoris ' ac Deo dilectis angelorum agminibus * hujus diei sollemnitatem credimus esse consecratam.

ibid. l. 37-44, p. 107-108 et l. 53-57, p. 109-110.

139.4 Lectio quarta.

Sollemnitas hec non solum angelorum spiritibus ' verum sanctis omnibus, qui ab exordio mundi creati sunt, dedicata consistit * [221b] quorum primi fuerunt patriarche ' patres prophetarum et apostolorum. Hi Deo digni inventi sunt * fide preclari ' hospitalitate precipui + astuti in sensu ' sapientes in opere ' rebus secularibus locupletes * reparatores orbis ' justicia insignes + longanimes in spe ' obedientes in preceptis * creduli in promissionibus ' susceptores angelorum effecti + facie ad faciem Deum videntes ' in consilio prudentes * in prelio victoriosi ' statum mundi regentes ' sceptrum regni obtinentes + quorum imperii posteritas non cessavit * quousque Christus ex eorum germine natus in mundo apparuit. Hos sequitur electio prophetarum cum quibus locutus est Deus * et ostendit illis secreta sua. Quorum alii in utero ' alii in pueritia ' alii in juventute ' alii in senectute sanctificati inventi sunt * fide pleni ' devotione summi ' industria sollertes ' excellenti ingenio prediti ' in exercitatione discipline instructi ' in sancta meditatione assidui ' metuque mortis intrepidi ' verberantes tyrannos ' peccata populi plangentes * multisque signis effulsere.

Hos sequitur Johannes Baptista * qui eodem angelo quo Christus denunciante conceptus ' in exordio baptimastis primatum tenuit.

ibid. l. 62-85, p. 110-112 et l. 99-101, p. 113.

139.5 Lectio quinta.

Sequitur duodenus apostolorum numerus + quos ad componendum nove fidei fundamentum ' erigendumque tenere statum Ecclesie ' providentia divina, ex omnibus quos capiebat mundus, elegit * ut in omnem terram exiret sonus eorum. Hi vere viti ' id est Christo ' tanquam palmites adhesere * et eorum fructus in sempiternum permanens non marcescit. Hi sunt quibus locutus est Dominus dicens : Vos estis lux mundi + et non potest civitas abscondi supra montem posita * ne(c)que accendunt lucernam et ponunt eam sub modio. [Mat. 5, 14-16] Et iterum : Jam non dicam vos servos, sed amicos * quia quecunque audivi a patre meo, nota feci vobis. [Jo. 15, 15] Et quodcunque ligare voluissent super terram, ligatum esse in Celis promisit * et eos sessuros super sedes duodecim et secum judicaturos orbem terre ' predixit.

ibid. l. 106-122, p. 113-114.

139.6 Lectio sexta.

Apostolis subjectum est triumphale martyrum nomen * qui per diversa tormentorum genera ' Christi passionem imitabantur. Alii namque ferro perempti ' alii flammis exusti * alii flagris verberati ' alii vectibus perforat + alii cruciati patibulo ' alii pelagi periculo * alii vivi decoriati ' alii vinculis mancipati + alii linguis privati ' alii1 lapidibus obruti ' alii frigore afflicti ' alii fame cruciati * alii vero truncatis manibus sive ceteris membris cesis ' spectaculum contumelie in populis nudi ' propter nomen Domini portaverunt. Hi sunt triumphatores et amici Dei * qui contempnentes sceleratorum jussa principum modo coronantur ' et accipiunt palmas laborum.

ibid. l. 124-132, p. 115.

139.7 Lectio septima.

Christi quoque sacerdotibus atque doctoribus sive confessoribus ' hujus festivitatem diei non ignotam esse credimus * qui corda fidelium ymbribus irrigarunt celestibus' ut proferre immarcescibilem ' bonorum operum fructum possent. Hi talenta sibi credita cum usura sine fraude amplificare procuraverunt * quia bonum quod didicere ' subjectorum mentibus ' arguendo ' obsecrando ' increpando ' inserere nitebantur. Horum mens lucidissima ' manus vero plene mundicia sunt * eo quod sacrosancta misteria celebrantes ' hostiam vivam Deo, semetipsos, offerre sine macula pravi operis non desistant. Et licet persecutorum non sensissent gladium * tamen per vite meritum ' martirio non privantur.

ibid. l. 150-163, p. 116-117.

139.8 Lectio octava.2

Virgines quoque sacre * ab hujus diei sollemnitate non sunt separate. He sunt enim * que, spreta liberorum propagine ' sponso qui in Celis est ' perenni mente ' actu ' habitu ' et gestu ' se applicare maluerunt. He sunt que orationibus instantes ' jejuniis adherentes ' vigilias sacras amantes ' elemosinas sectantes ' pauperes recreantes ' nudos vestientes ' infirmos visitantes ' in tribulatione gaudentes ' in verbis calumnie vel contumelie patientes ' in augmento sue perfectionis humiles * in damno rerum temporalium Deo gratias agebant. His omnibus ' et his similibus pro desiderio Regni celestis ' et propter spem eterne remunerationis ' ardentissimo amore indesinenter3 atque libenter insistentes * Deo soli vitam finire gaudebant.

ibid. l. 173-181, p. 118-119.

139.9 Lectio nona.

Nos ergo, fratres ' tantorum patrocinia intercessorum tota mentis intentione queramus * ut per temporalia festa que gerimus eorum ' meritis intervenientibus, ad eterna pervenire valeamus. Transeunt cuncta * que temporaliter festive celebrantur. Curate, qui his sollemnitatibus interestis * ne ab eterna sollemnitate separemini. Quid enim prodest interesse festis hominum + si deesse contingat festis angelorum ? Sancti isti florentem mundum mentis despectu calcaverunt + nam cum in seipso mundus floreret * jam in eorum cordibus arue-[221c]-rat. Ecce jam in seipso mundus aruit * et adhuc in nostris cordibus florescit.

Pensate, fratres ' quam nulla sunt que temporaliter currunt + et ad eos de quibus loquimur toto corde tendamus * ut cum ipsis ' in eterna secula gaudere mereamur ' per eum qui vivit in secula seculorum, amen.

ibid. l. 191-203, p. 119-120 et l. 208-214, p. 121.

140- Commemoratio Fidelium defunctorum

[9 lectionum], 2 XI

In Com[m]emoratione fidelium defunctorum.1

Augustinus in Enchiridion .XIX. capitulo.

140.1 Lectio prima.

Tempus quod inter hominis mortem ' et ultimam resurrectionem interpositum est * animas abditis et receptaculis continet sicut unaqueque digna est ' vel requie ' vel erumna ' pro eo quod sortita est in carne dum viveret. Neque negandum est ' defunctorum animas pietate suorum viventium relevari * cum pro illis sacrificium Mediatori offertur ' vel elemosine in ecclesia fiunt. Sed eis hec prosunt * qui cum viverent ' hec sibi ut postea possent prodesse ' meruerunt. Est enim quidam vivendi modus ' nec tam bonus ut non requirat ista post mortem * nec tam malus ut ei non prosint ista post mortem. Est vero ' talis in bono ut hec non requirat * et est rursus talis in malo ' ut nec his valeat, cum de hac vita transierit, adjuvari. Quo circa hic omne meritum comparatur * quo post hanc vitam possit relevari quispiam ' vel gravari. Nemo autem se speret quod hic neglexit * cum obierit apud Dominum promereri.

Augustinus, Enchiridion, PL 40, cap. 109-110, c. 283a.
CPL 295

140.2 Lectio secunda.

Non ergo ista que pro defunctis commendandis frequentat Ecclesia ' illi apostolice sunt adversa sententie ' qua dictum est ' omnes astabimus ante tribunal Christi [Ro. 14, 10] ' ut referat unusquisque secundum ea que per corpus gessit ' sive bonum ' sive malum [cf. 2 Cor. 5, 10] * quia etiam hoc meritum sibi quisque, cum in corpore viveret,2 comparavit ' ut ei possent ista prodesse. Non enim omnibus prosunt. Et quare non omnibus prosunt + nisi propter differentiam vite quam quisque gessit in corpore ? Cum ergo sacrificia sive altaris ' sive quarumcunque elemosinarum ' pro defunctis baptizatis omnibus offeruntur + pro valde bonis gratiarum actiones sunt ' pro non valde malis propiciationes sunt * pro valde malis, etiam si nulla sunt adjumenta mortuorum ' qualescumque vivorum consolationes sunt. Quibus autem prosunt ' aut adhoc prosunt ut sit plena remissio ' aut certe ut tolerabilior fiat ipsa damnatio.

ibid. cap. 110, c. 283-284.

140.3a Lectio tercia.

Post resurrectionem vero, facto universali completoque judicio * fines habebunt civitates due. Una Christi ' altera Diaboli + una bonorum, altera malorum * utraque tamen et angelorum et hominum. Istis voluntas ' illis facultas non poterit ulla esse peccandi ' vel ulla conditio moriendi + istis in eterna vita vere feliciterque viventibus ' illis infeliciter in eterna morte sine moriendi potestate durantibus * quoniam utrique sine fine. Sed in beatitudine isti ' alius alio prestabilius * in miseria vero illi ' alius alio tolerabilius permanebunt.

ibid. cap. 111, c. 284.

140.3b

Idem in Libro de cura pro mortuis. Å .3

Sed utrum aliquid prosit anime mortui ' locus corporis sui * operosius inquirendum est.

Sane non sunt contempnenda et abicienda corpora defunctorum ' maximeque justorum atque fidelium * quibus tanquam organis et vasis ad omnia opera bona Sanctus usus est Spiritus.

Augustinus, De cura pro mortuis, PL 40, cap. 2, c. 593, et cap. 3, c. 595.
CPL 307

140.4 Lectio quarta.

Si paterna vestis ' et anulus, ac siquid hujusmodi est ' tanto carius est posteris ' quanto erga parentes major affectus * nullo modo ipsa spernenda sunt corpora ' que utique multo familiarius atque conjunctius quam quelibet indumenta gestamus. Hec enim non ad ornamentum vel adjutorium quod adhibetur extrinsecus * sed ad ipsam hominis naturam pertinent. Unde et antiquorum justorum funera ' officiosa pietate curata sunt ' et exequie celebrate ' et sepultura provisa * ipsique, cum viverent, de sepeliendis vel etiam transferendis suis corporibus ' filiis mandaverunt. Et Tobias sepeliendo mortuos * Deum promeruisse, teste angelo, commendatur. Ipse quoque Dominus, die tercio resurrecturus ' religiose mulieris bonum opus predicat * predicandumque commendat + quod unguentum preciosum super membra ejus effuderit * atque hoc ad eum sepeliendum fecerit. Et laudabiliter commemorantur ' in evangelio * qui corpus ejus de cruce acceptum ' diligenter atque honorifice tegendum sepeliendumque curarunt.

ibid. cap. 3, c. 595.

140.5 Lectio quinta.

Verum iste auctoritates non hoc admonent quod insit ullus cadaveribus sensus * sed ad Dei providentiam, cui placent etiam talia pietatis officia ' corpora quoque mortuorum pertinere significant ' propter fidem resurrectionis astruendam.

Quod si verum est * profecto etiam provisus sepeliendis corporibus apud memoriam sanctorum locus ' bone affectionis humane est erga funera suorum. Quoniam si nonnulla religio est ' ut sepeliantur * non potest nulla esse quando ubi [221d] sepeliantur attenditur. Sed cum talia vivorum solatia requiruntur, quibus eorum pius in suos animus appareat + non video que sint adjumenta mortuorum * nisi ad hoc ut dum recolunt ubi sint posita eorum quos diligunt corpora ' eisdem sanctis illos tanquam patronis susceptos apud Dominum adjuvando et orando commendent.

ibid. cap. 3, c. 595, et cap. 4, c. 596.

140.6 Lectio sexta.

Et hec quidem facere possent * etiam si talibus locis eos humare non possent. Sed non ob aliud vel « memorie » vel « monumenta » dicuntur ea que insignite fiunt sepulchra mortuorum + nisi quia eos qui viventium oculis morte subtracti sunt * ne oblivione etiam cordibus subtrahantur in memoriam revocant ' et admonendo faciunt cogitari. Nam et memorie nomen id apertissime ostendit * et monumentum, eo quod moneat mentem, id est admoneat, nuncupatur. Cum itaque recolit animus ubi sepultum sit carissimi corpus ' et occurrit locus nomine martiris venerabilis * eidem martyri animam dilectam commendat recordantis et precantis affectus.

ibid. cap. 4, c. 596.

140.7 Lectio septima.

Que cum ita sint * non existimemus ad mortuos ' pro quibus curam gerimus, pervenire, nisi quod pro eis sive altaris sive orationum ' sive elemosinarum sacrificiis sollemniter supplicamus + quamvis non pro quibus fiunt omnibus prosint * sed his tantum quibus, dum vivunt, comparatur ut prosint. Sed quia non discernimus qui sint * oportet ea pro regeneratis omnibus facere, ut nullus eorum pretermittatur, ad quos hec beneficia possint ' et debeant pervenire. Melius enim supererunt ista eis quibus nec obsunt nec prosunt* quam eis deerunt quibus prosunt. Diligentius tamen facit hec quisque pro necessariis suis * quo pro illo fiant similiter a suis. Corpori enim humano quicquid impenditur ' non est presidium salutis ' sed humanitatis officium * secundum affectum quo nemo umquam carnem suam odio habet. [cf. Ephes. 5, 29] Unde oportet ut quam potest pro carne proximi curam quis gerat * cum ille recesserit qui gerebat.

ibid. cap. 18, c. 609.

140.8a Lectio octava.

Quod si hec faciunt qui carnis resurrectionem non credunt + quanto magis debent facere qui credunt ' ut corpori mortuo, sed tamen resurrecturo et in eternitate mansuro, impensum ejusmodi officium sit etiam quodammodo ejusdem fidei testimonium ? Quod vero quisque apud memorias martyrum sepelitur + hoc tantum michi videtur prodesse defuncto * ut commendans eum etiam martirum patrocinio ' affectus pro illo supplicationis augeatur.

ibid. cap. 18, c. 610.

140.8b

Idem in Enchiridion .LXXXIV. capitulo.4

Jam vero de resurrectione carnis ' non sicut quidam revixerunt iterumque sunt mortui ' sed in eternam vitam ' sicut Christus resurrexit * quemadmodum possim breviter disputare ' et omnibus questionibus, que de hac re moveri solent, satisfacere ' non invenio. Resurrecturam tamen carnem omnium quicumque nati sunt hominum atque nascentur ' et mortui sunt atque morientur * nullo modo debet dubitare christianus.

Augustinus, Enchiridion, PL 40, cap. 84, c. 272.
CPL 295

140.9 Lectio nona.

Resurgent itaque corpora sanctorum sine ullo vicio ' sine ulla deformitate * sicut sine ulla corruptione ' onere ' difficultate. In quibus tanta facultas * quanta erit felicitas ! Propter quod et spiritalia dicta sunt * cum procul dubio corpora sint futura, non spiritus. Sed sicut nunc corpus animale dicitur ' quod tamen corpus, non anima est * ita tunc spiritale corpus erit ' corpus tamen, non spiritus erit. Proinde quantum attinet ad corruptionem, que nunc aggravat animam ' et vitia, quibus caro adversus spiritum concupiscit + tunc non erit caro sed corpus * quia celestia corpora perhibentur. Propter quod dictum est * caro et sanguis regnum Dei non possidebunt. Et tanquam exponens quid dixerit * neque corruptio, inquit, incorruptionem possidebit. [1 Co. 15, 50] Quod prius dixit « caro et sanguis » * hoc posterius dixit « corruptio. » Et quod primum « regnum Dei » * hoc posterius dixit « incorruptionem. » Quantum autem attinet ad substantiam * etiam tunc caro erit. Propter quod * et post resurrectionem, corpus Christi caro appellatum est.

ibid. cap. 91, c. 274.

141- Quatuor martyres coronati

tl, 8 XI

In festo quatuor coronatorum.

Ex gestis eorum. T .

141.1 Lectio prima.

Temporibus Dyocleciani, fuerunt quinque viri ' videlicet Sympronianus ' Claudius ' Nichostratus, Castorius ' et Symplicius * in omni sculptura lapidum peritissimi. Hi christiani erant ' sed occulte * et in nomine Domini Jesu Christi facile faciebant ' quicquid aliis artificibus erat difficile, sive impossibile. Cum ergo multa opera fecissent Dyocletiano nobiliter * mirabilem apud eum sunt gratiam consecuti. Factum est autem ut, inter quedam opera que eis Cesar facienda precipiebat, ymaginem Asclepii facere preciperet. Qui omnia alia implentes opera * predictam ymaginem facere noluerunt. Hac igitur occasione ab invidis ad Cesarem accusati sunt * quod tanquam christiani contempsissent ipsius preceptum in opere predicto. Et requisiti ab ipso cur hoc fecissent * respondit Claudius : « Pie semper Auguste, nos semper obedivimus pietati vestre + ymagi-[222a]-nem vero miserrimi hominis numquam faciemus * quia scriptum est : Similes illis fiant qui faciunt ea * et omnes qui confidunt in eis. » [Ps. 113, 8]

cf. BHL 1836 ?

141.2 Lectio secunda.

Tunc Dyocletianus, qui eos summe dilexerat ' temptavit eos blandis sermonibus ad faciendum predictum opus inducere ' et ad ydolorum culturam invitare * et tribuno Lampadio commisit ut eos sub moderatione verborum ' et accusatores eorum audiret ' et audita examinaret. Facta igitur altercatione inter ipsos ex una parte ' et artifices ' et philosophos quosdam ex altera + cum ad culturam ydolorum, nec rationibus, nec minis, induci possent * tandem Dyocletianus iratus vehementer jussit fieri loculos plumbeos ' et eos omnes vivos includi in eis ' et precipitari in fluvium. Quod et factum est * die sexto idus novembris. Post dies autem quadraginta duos ' quidam Nichodemus christianus levavit loculos cum corporibus * et posuit in domo sua.

141.3 Lectio tercia.

Post menses undecim, jussit Dyocletianus in termas Trajanas templum Asclepii edificari ' et simulachrum ejus fieri in eo * et milites omnes ad thurificandum compelli. Cum ergo compellerentur omnes * quatuor quidam cornicularii ' videlicet Severus ' Severianus ' Carpoforus ' et Victorinus ' consensum impiis non prebebant. Quos ilico jussit Cesar ante simulachrum ipsum ' ictibus plumbarum cedi. Qui dum cederentur * spiritum emiserunt. Corpora autem eorum * jussit in platea canibus jactari. Ubi cum jacuissent diebus quinque + beatus Sebastianus venit noctu cum Melchiade episcopo * et collegit corpora eorum ' et sepelivit in via Lavicana, cum aliis sanctis, in harenario. Contigit autem * ut post duos annos nomina eorum reperiri non possent. Et tunc jussit beatus Melchiades * ut sexto idus novembris sub nominibus sanctorum Claudii ' Symproniani ' Nichostrati ' Castorii ' et Simplicii anniversaria dies recolatur eorum.

142- Theodorus, m.

tl, 9 XI

In festo beati Theodori martyris.

Ex gestis ejus. T .

142.1 Lectio prima.

Temporibus suis, Maximianus et Maximinus imperatores miserunt per omnem terram regni sui edictum adversus christianos * ut gustarent de immolaticiis cibis ' si vellent tormenta evadare. Eo tempore tentus est Theodorus ' et cum eo, multi alii tirones, ad militandum * et adductus est in legione que dicitur Marmaritanorum ' in civitate Amasie, provincie Hellesponti ' ubi compellebantur universi ad immolandum ydolis. His contradicens beatus Theodorus missus est in carcerem, cum multis aliis christianis + ubi, sedens cum eis, docebat eos viam salutis * et ad perseverantiam animabat. Tempore autem oportuno reperto * templum matris deorum noctu ingressus ' ponensque ignem ' succendit illud. Visus autem ab aliquo et accusatus super hoc * eductus de carcere ' et a judice super hoc requisitus respondit : « Quod feci non abnego. Deam vestram igne succendi * que talis est ut ignis possit eam succendere. »

cf. BHL 8077

142.2 Lectio secunda.

Tunc preses furore repletus ' jussit eum mitti in carcerem ' et signari ostium ' ut ibi fame morreretur * sed ipse Spiritu Sancto nutriebatur. Et eadem nocte apparuit ei Dominus dicens : « Confidens esto, serve meus, Theodore + quia ego sum tecum1 * nec accipies escam ab hominibus. Est enim tibi * alimentum incorruptum preparatum in Celis. » Et sic discessit. Theodorus autem * cepit exultare et psallere. Custodes autem, respicientes per fenestram, viderunt populum, multum vestibus albis amictum, psallentes cum eo * et metuentes nuntiaverunt hec judici. Qui statim veniens cum armatis * ex[is]timans ibi christianos esse ' introgressus neminem invenit, nisi solum Theodorum. Et apprehendit eum timor magnus ' et eos qui cum ipso erant * exeuntesque cum tremore recluserunt carcerem.

142.3 Lectio tercia.

Mane facto * ductus est ante presidem. Et cum Christum negare nollet * ungulis ferreis adeo latera ejus raserunt ' ut coste ejus nudarentur. Ipse vero psallebat dicens : « Benedicam Dominum in omni tempore * semper laus ejus in ore meo. » [Ps. 33, 2] Tandem data sententia contra eum ' eo quod imperatoribus non obediret * jussus est igni tradi. Cum autem ductus fuisset ad locum ubi ignis preparabatur * facto signo Crucis ' et premissa oratione ab eo ' ministri diaboli succenderunt ignem. Flamma autem in specie camere facta est. Et erat corpus ejus non ardens ' sed quasi panis qui coquitur in clibano * et sine afflictione emisit spiritum. Odore vero suavissimo * repleti sunt omnes. Factaque est vox de celis dicens : « Veni, dilecte meus Theodore * intra in gaudium Domini tui. » Hec omnia nos circunstantes vidimus et audivimus * sed et celos super eos apertos vidimus.

143- Martinus, ep. et c.

sd, 11 XI

[222b]

In festo beati Martini.

143.N

Severus cognomento Sulpitius, quem Gignadius numerat inter viros illustres in Libro de illustribus viris.

Et notandum quod iste Severus fecit opuscula .V. de sancto Martino, libellum unum de vita ejus quem scripsit vivente adhuc Martino, ex his que audivit ab eo et vidit in eo, et cognovit ab his qui noverant, de quo sumpta sunt hec.

Iterum quandam epistolam ad Eusebium presbiterum, postea episcopum, in qua respondet oblocutioni quorumdam qui, in libello predicto legentes virtutes Martini, dicebant quomodo qui tanta miracula faciebat se non defendisset ab igne qui eum leserat, ostendens quomodo ignis qui, ipso annuente, in sanctuario quodam accensus, in ipsum stupefactum prevaluit aliquantulum, si statim, ut ad solitum1, orationis fugit auxilium, ipsi licet incluso et fugere non valenti nocere non potuit, sed fractis ostiis ipsum invenerunt in medio ignis nil patientem.

Iterum aliam epistolam ad Aurelianum diaconem, ostendens quod post transitum suum sibi quasi in somnis apparens, et librum quem de vita ejus scripserat in dextera gerens, visus est ei rapi in celum.

Item libellum qui dicitur Dyalogus Severi, in quo narrat ea que Gallus discipulus Martini narravit de Martino ipso, presente Postumiano qui veniens de partibus Orientis narrabat virtutes monachorum quos ibi viderat, de quo infra.

Item epistolam aliam ad socrum suam Basulam de transitu ejusdem, de qua infra.

Item Gregorius Turonensis scribit de transitu ejus, et de contentione inter Pictavos et Turonenses de corpore ejus, et de translatione ejus ad locum ubi nunc requiescit, de quo infra.

Magister etiam Albinus fecit sermonem de eo, in quo describit vitam ejus.

Sciendum etiam quod ipse Martinus composuit quemdam2 parvum libellum de Trinitate.

. Å .

143.1 Lectio prima.

Igitur Martinus Sabarie, Pannoniorum opido, oriundus fuit + sed intra Italiam Ticini alitus est * parentibus secundum seculi dignitatem non infimis ' gentilibus tamen. Pater ejus miles primum * post tribunus militum fuit. Ipse armatam militiam in adolescentia secutus inter scalares3 alas sub rege Constantio ' deinde sub Juliano Cesare militavit + non tamen sponte * quia a primis fere annis ' divinam potius servitutem ' sacra illustris pueri spiravit infantia. Nam cum esset annorum decem ' invitis parentibus, ad ecclesiam confugit * seque cathecuminum fieri postulavit. Mox mirum in modum ' totus in Dei opere conversus ' cum esset annorum duodecim, heremum concupivit * fecissetque votis satis si etatis infirmitas non obstitisset.

Sulpicius Severus, Vita beati Martini, SC 133, cap. 2, 1-4, p. 254.
< BHL 5610

143.2 Lectio secunda.

Animus tamen ejus aut circa monasteria ' aut circa ecclesiam semper intentus * meditabatur, adhuc in etate puerili, quod postea devotus implevit. Sed cum edictum esset a regibus ut veteranorum filii ad militiam scriberentur + prodente patre, qui felicibus ejus actibus invidebat ' cum esset annorum quindecim raptus ' cathenatus ' sacramentis militaribus implicatus est * uno tantum servo comite contentus ' cui tamen versa vice dominus serviebat ' adeo ut plerumque ei et calciamenta ipse detraheret ' et ipse detergeret + cibumque una caperent * hic tamen sepius ministraret. Triennium fere ante baptismum in armis fuit * integer tamen ab his vitiis quibus illud hominum genus implicari solet.

ibid. 2, 4-6, p. 254 et 256.

143.3 Lectio tercia.

Multa illi circa commilitones benignitas ' mira caritas * patientia vero atque humilitas ultra humanum modum. Nam frugalitatem in eo laudare non necesse est * quia ita usus est ' ut jam illo tempore non miles, sed monachus putaretur. Quibus rebus ita sibi omnes commilitones suos devinxerat * ut eum miro affectu venerarentur. Necdum tamen regeneratus in Christo ' agebat quemdam bonis operibus baptismatis candidatum * assistere scilicet laborantibus ' opem fer[r]e miseris + alere egentes * vestire nudos. Nichil autem sibi ex militie stipendiis * preter cotidianum victum reservabat. Jamque tunc evangelii non surdus auditor * de crastino non cogitabat.

ibid. 2, 7-8, p. 256.

143.4 Lectio quarta.

Quodam itaque tempore, cum jam nichil preter arma et simplicem militie vestem haberet + media hyeme, que solito asperior inhorruerat ' adeo ut plerosque vis algoris extingueret * obvium habet in porta Ambianensium civitatis ' pauperem nudum. Qui cum pretereuntes ut sui misererentur oraret ' omnesque miserum preterirent * intellexit vir Deo plenus ' sibi illum, aliis misericordiam non prestantibus ' reservari. [222c] Quid tamen ageret ? Nichil preter clamidem qua indutus erat ' habebat. Jam enim reliqua in opus simile consumpserat. Arrepto itaque ferro quo accinctus erat ' mediam dividit + partemque ejus pauperi tribuit * reliqua vero rursus induitur. Interea de circumstantibus risere nonnulli * quia deformis esset et trucatus4 habitu. Multi quidem altius gemuere quod nichil simile fecissent * cum utique plus, sine sua nuditate, potuissent.

ibid. 3, 1-2, p. 256 et 258.

143.5 Lectio quinta.

Nocte igitur insecuta, cum se sopori dedisset + vidit Christum ' clamidis sue, qua pauperem texerat, parte vestitum * vestemque quam dederat jubetur agnoscere. Mox ad angelorum multitudinem audivit ' Dominum Jesum Christum clara voce dicentem : « Martinus adhuc cathecuminus * hac me veste contexit. » Quo viso ' bonitatem Dei in suo opere cognoscens + cum esset annorum duodeviginti * ad baptismum convolavit. Nec tamen militie renuntiavit statim ' tribuni sui precibus evictus * qui transacto tribunatus sui tempore ' renunciaturum se seculo pollicebatur. Qua expectatione suspensus * per biennium fere postea quam est baptisma consecutus ' solo nomine militavit.

ibid. 3, 3 et 5-6, p. 258.

143.6 Lectio sexta.

Interea irruentibus intra Gallias barbaris * Julianus Cesar, coacto in unum exercitu, donativum cepit erogare militibus. At ubi ad Martinum ventum est * oportunum tempus existimans ' quo peteret remissionem + « Hactenus, inquit, ad Cesarem ' militavi tibi * patere nunc ut militem Deo + donativum tuum pugnaturus accipiat * Christi ego miles sum, pugnare michi non licet. » Tunc tyrannus infremuit * dicens eum metu pugne, que postera die erat futura, non religionis gratia, detrectare militiam. Ad hanc vocem Martinus intrepidus ' « Si hoc, inquit, ignavie ascribitur, non fidei + crastina die ante aciem inermis adstabo * et in nomine Domini Jesu, signo crucis, non clipeo, protectus, aut galea ' hostium cuneos penetrabo securus. »

ibid. 4, 1-5, p. 260.

143.7 Lectio septima.

Retrudi ergo in custodiam jubetur ' facturus fidem dictis * ut inermis barbaris obiceretur. Postera vero die hostes legatos de pace miserunt * sua omnia seseque dedentes. Unde quis dubitet hanc vere beati viri fuisse victoriam + cui prestitum sit ' ne inermis ad prelium mitteretur ? Et quamvis Dominus servare militem suum inter hostium gladios potuisset + tamen ne aliorum morte ' sancti violarentur obtutus * non aliam Christus pro milite suo debuit prestare victoriam ' quam ut, subactis sine sanguine hostibus ' moreretur nemo. Exinde relicta militia sanctum Hylarium Pictavie civitatis episcopum adiit * et aliquandiu apud eum commoratus est.

ibid. 4, 6 - 5, 1, p. 260 et 262.

143.8 Lectio octava.

Temptavit autem idem Hilarius * imposito diaconii officio ' sibi eum artius implicare. Sed cum sepissime restitisset ' indignum se esse vociferans + intellexit vir Dei ' hoc eum modo posse constringi ' si id ei officium imponeret, in quo quidam locus injurie videretur. Itaque exorcistam eum esse precepit. Quam ille ordinationem non repudiavit. Nec multo post admonitus per soporem ut patriam parentesque quos adhuc gentilitas detinebat religiosa sollicitudine visitaret * ex voluntate sancti Hylarii profectus est. Multisque ab eo obstrictus precibus et lacrimis ut rediret ' peregrinationem illam aggressus est * contestatus fratres multa se adversa passurum ' quod postea probavit eventus.

ibid. 5, 2-3, p. 262.

143.9 Lectio nona.

Inter Alpes igitur devia secutus * incidit in latrones. Cumque unus securim elevatam in capite ejus vibrasset * ictum ferientis sustinuit alter. Vinctis tamen post tergum manibus * uni custodiendus traditur. Qui cum eum ad remotiora traxisset * percunctari ab eo cepit quisnam esset. Respondit ' Christianum se esse. Querebat etiam ab eo an timeret. Tunc vero constantissime profitetur nunquam se tam fuisse securum + quia sciret misericordiam Dei maxime in temptationibus affuturam * seque magis illi dolere ' qui Christi misericordia ut pote latrocinia exercens ' esset indignus. Ingressusque evangelicam disputationem * latroni predicabat. Quid longius morer ? Latro credidit + prosecutusque Martinum vie reddidit * orans ut pro se Dominum deprecaretur. Idemque postea religiosam agere vitam visus est * adeo ut hec que supra retulimus ' ab ipso dicerentur.

ibid. 5, 4-6, p. 262 et 264.

143.R

Per octavas beati Martini in ferialibus diebus et in dominica infra, legantur lectiones sequentes.

144- Martinus.

[F1] infra oct.

144.1 Lectio prima.

Igitur Martinus inde progressus cum Mediolanum preterisset * Diabolus ei in itinere, humana specie assumpta ' se obvium [222d] tulit ' quo tenderet querens. Cumque id a Martino responsum accepisset ' se quo Dominus vocaret tendere * ait ad eum : « Quocumque ieris ' vel quecumque temptaveris * Diabolus tibi adversabitur. » Tunc ei prophetica voce respondit : « Dominus michi adjutor est * non timebo, quid faciat michi homo. » [Ps. 117, 6] Statimque de conspectu ejus ' Inimicus evanuit.

ibid. 6, 1-2, p. 264.

144.2 Lectio.1

Itaque, ut animo ac mente conceperat ' matrem gentilitatis absolvit errore ' patre in malis perseverante * plures tamen suo salvavit exemplo. Deinde cum heresis arriana per totum mundum, et maxime intra Illiricum, pullulasset * cum adversus perfidiam sacerdotum solus pene acerrime repugnaret ' multisque suppliciis esset affectus ' nam et publice virgis cesus est ' et ad extremum de civitate exire compulsus + Italiam repetens ' cum intra Gallias quoque, discessu sancti Hylarii, quem ad exilium ' hereticorum vis coegerat ' turbatam Ecclesiam comperisset * Mediolani sibi monasterium fecit. Ibi quoque eum Augentius auctor et princeps Arrianorum gravissime insectatus est * multisque affectum injuriis de civitate exturbavit.

ibid. 6, 3-4, p. 264 et 266.

144.3 Lectio.2

Cedendum itaque tempori arbitratus ' ad insulam, Gallinariam nomine ' secessit * comite quodam presbitero, magnarum virtutum viro. Hic aliquandiu radicibus vixit herbarum. Quo tempore, elleborum venenatum, ut ferunt, gramen * in cibum sumpsit. Sed cum vim veneni in se grassantis, vicina jam morte, comperisset + periculum imminens oratione reppulit * statimque omnis dolor fugatus est. Nec multo post ' cum sancto Hylario comperisset regis penitentia potestatem indultam fuisse redeundi + Rome ei temptavit occurrere * profectusque est ad Urbem. Cum autem jam Hylarius preterisset * eum est prosecutus.

ibid. 6, 5 - 7, 1, p. 266.

145- Martinus.

[F2] infra oct.

145.1 Lectio.1

Cumque a sancto Hilario gratissime fuisset exceptus * haud longe sibi ab oppido monasterium collocavit. Quo tempore se ei quidam cathecuminus junxit * cupiens sanctissimi viri institui disciplinis. Paucis vero interpositis diebus, vi febrium laborabat * ac tunc forte Martinus discesserat. Et cum per triduum defuisset * regressus exanime corpus invenit. Sicque subita mors fuerat * ut absque baptismate humanis rebus excederet. Corpus autem in medio positum * tristi merentium fratrum frequentabatur officio.

ibid. 7, 1-2, p. 266 et 268.

145.2 Lectio.2

Tunc Martinus flens et ejulans accurit. Tunc vero tota Sanctum Spiritum mente concipiens ' egredi a cellula in qua corpus jacebat ceteros jubet * ac foribus obseratis, super exanimata defuncti fratris membra ' prosternitur. Et cum aliquamdiu orationi incubuisset ' sensissetque per Spiritum ' Domini adesse virtutem * erectus paululum ' et in defuncti ora defixus ' orationis sue ac misericordie Domini intrepidus expectabat eventum. Vixque duarum fere horarum spacium intercesserat * vidit defunctum paulatim membris omnibus moveri ' et laxatis in usum videndi palpitare luminibus. Tunc vero gratias agens * cellulam clamore complevit. Quo audito ' qui pro foribus astiterant ' statim irruunt * videbantque vivere quem mortuum reliquissent.

ibid. 7, 2-4, p. 268.

145.3 Lectio.3

Ita redditus vite statim baptismum consecutus ' plures postea vixit annos * primusque apud nos Martini virtutum ' vel materia ' vel testimonium fuit. Idem tamen referre erat solitus * se corpore exutum ad tribunal Judicis ductum + deputandumque obscuris locis ' et vulgaribus turbis * tristem excepisse sententiam. Tunc per duos angelos Judici fuisse suggestum hunc esse pro quo Martinus oraret * et ita per eosdem angelos se jussum reduci ' et Martino redditum ' viteque pristine restitutum. Ab hoc primo tempore beati viri nomen enituit * ut qui sanctus jam ab omnibus habebatur ' potens etiam ' et vere apostolicus haberetur.

ibid. 7, 5-7, p. 268.

146- Martinus.

[F3] infra oct.

146.1 Lectio.1

Nec multo post ' dum agrum cujusdam honorati secundum seculum viri ' preteriret * clamore et luctu turbe plangentis excipitur. Ad quam cum sollicitus astitisset + et quis esset hic fletus inquireret * indicatur unum e familia servulum laqueo sibi vitam extorsisse. Quo cognito * cellulam in qua corpus jacebat ingreditur. Exclusisque omnibus turbis * super stratus corpori aliquantisper oravit. Mox in (h)ora2 illius defunctus erigitur + lentoque conamine enisus assurgere ' apprehensa beati viri dextera, in pedes constitit * atque ita cum eo usque ad vestibulum domus, turba omni inspectante, processit.

ibid. 8, 1-3, p. 270.

146.2 Lectio.3

Sub eodem fere tempore * ad episcopatum turonice Ecclesie petebatur. Sed cum erui a monasterio suo non facile posset * Ruricius quidam ' unus ex civibus ' uxoris langore simulato ' ad genua illius provolutus ' ut egrederetur * obtinuit. Ita dispositis jam in itinere civium turmis * sub quadam custodia ad civitatem usque deducitur. Mirum in modum ' incredibilis multitudo non solum ex illo opido ' sed etiam ex vicinis urbibus * suffragio ferendo convenerat. Unaque omnium voluntas eademque sententia fuit ' Martinum episcopatu esse [223a] dignissimum * felicemque fore tali Ecclesiam sacerdote. Pauci tamen et nonnulli ex episcopis, qui ad construendum episcopum fuerant evocati, impie repugnabant ' dicentes scilicet contemptibilem esse personam * indignumque esse episcopatu hominem vultu despicabilem ' veste sordidum ' crine deformem.

ibid. 9, 1-3, p. 270 et 272.

146.3 Lectio.4

Ita a populo sententie sanioris ' hec illorum irrisa dementia est * qui illustrem virum, dum vituperare cupiunt ' predicabant. Nec vero aliud his facere licuit * quam quod populus, Domino volente, cogebat. Inter episcopos tamen qui affuerant * precipue Defensor quidam nomine ' dicitur restitisse. Unde animadversum est * graviter illum lectione prophetica tunc notatum. Nam cum fortuitu lector cui legendi eo die officium erat ' interclusus a populo, defuisset + turbatis ministris, dum expectatur qui non aderat * unus e circunstantibus, sumpto psalterio, quem primum versum invenit, arripuit. Psalmus autem hic erat : Ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem propter inimicos tuos * ut destruas inimicum et defensorem. [Ps. 8, 3] Quo lecto ' clamor populi tollitur * pars diversa confunditur. Atque ita habitum est ' divino nutu hunc psalmum lectum fuisse ' ut testimonium operis sui Defensor audiret * quia ex ore infantium et lactentium in Martino Domini laude perfecta ' et ostensus pariter ' et destructus est Inimicus.

ibid. 9, 4-7, p. 272.

147- Martinus.

[F4] infra oct.

147.1 Lectio.1

Jam vero, sumpto episcopatu, qualem se quantumque prestitit * non est nostre facultatis evolvere. Idem enim constantissime perseverabat * qui prius fuerat. Eadem in corde ejus humilitas * eadem in vestitu ejus vilitas fuit. Atque ita plenus au[c]toritatis2 et gratie ' implebat episcopi dignitatem * ut non tamen propositum monachi ' virtutemque desereret. Aliquamdiu ergo adherenti ad ecclesiam cellula ' usus est.

ibid. 10, 1-3, p. 272 et 274.

147.2 Lectio.3

Deinde cum inquietudinem frequentantium non posset ferre * duobus fere extra civitatem milibus monasterium sibi statuit. Qui locus tam secretus et remotus erat * ut heremi solitudinem non desideraret. Ex uno enim latere precisa montis excelsi rupe ambiebatur * reliquam planitiem Liger fluvius reducto paululum sinu clauserat. Unaque tantum arta admodum via adiri poterat * ibique ex lignis contextam cellulam habebat. Multique ex fratribus in eundem modum * plerique saxo superjecti montis cavato ' receptacula sibi fecerant. Discipuli vero fere octoginta erant * qui ad exemplum beati magistri instituebantur.

ibid. 10, 3-5, p. 274.

147.3 Lectio.4

Nemo ibi quicquam proprium habebat * omnia in medio conferebantur. Non emere aut vendere quicquam licebat. Ars ibi, exceptis scriptoribus, nulla habebatur + cui tamen operi minor etas deputabatur * majores orationi vacabant. Rarus cuiquam extra cellulam suam egressus * nisi cum ad locum orationis conveniebant. Cibum una omnes post horam jejunii accipiebant. Vinum nemo noverat * nisi quem infirmitas coegisset. Plerique camelorum setis vestiebantur * mollior ibi habitus pro crimine erat. Quod eo magis mirum est * quia multi inter eos nobiles habebantur ' qui longe aliter educati ' ad hanc se humilitatem et patientiam coegerant. Pluresque ex his postea episcopos vidimus. Que enim esset civitas aut Ecclesia + que non sibi de Martini monasterio cuperet sacerdotem ?

ibid. 10, 6-9, p. 274.

148- Martinus.

[F5] infra oct

148.1 Lectio.1

Sed ut reliquas virtutes ejus, quas in episcopatu egit ' agrediar * erat haud longe ab oppido proximus monasterii locus ' quem falsa hominum opinio velut consepultis ibi martiribus sacraverat. Nam et altare ibi a superioribus episcopis constitutum habebatur. Sed Martinus, non temere adhibens incertis fidem2 * ab his qui majores natu erant presbiteris vel clericis, flagitabat nomen sibi martiris ' tempusque passionis ostendi. Grandi se scrupulo permoveri * quod nichil certi constans sibi majorum memoria tradidisset.

ibid. 11, 1-2, p. 276.

148.2 Lectio.3

Cum aliquamdiu ergo a loco illo se abstinuisset ' nec derogans religioni, quia incertus erat ' nec au[c]toritatem4 vulgo accommodans ' ne superstitio convalesceret * quodam die, paucis secum adhibitis fratribus, ad locum pergit. Deinde super sepulchrum ipsum astans, oravit ad Dominum * ut quis esset vel cujus meriti sepultus ' ostenderet. Tunc conversus ad levam * vidit prope assistere umbram sordidam trucem. Imperat ' nomen meritumque ut loqueretur. Nomen edicit * de crimine confitetur ' latronem se fuisse ob scelera percussum ' vulgi errore celebratum + sibi nichil cum martiribus esse commune * cum illos, gloria ' se autem, pena ' retineret. Mirum in modum ' vocem loquentis qui aderant audiebant * personam tamen non videbant. Tunc Martinus quid vidisset exposuit + jussitque ex eo loco altare quod ibi fuerat submoveri * atque ita populum a superstitionis illius absolvit errore.

ibid. 11, 3-5, p. 276.

148.3 Lectio.5

Accidit autem in [223b] sequenti tempore, dum iter ageret ' ut gentilis cujusdam corpus, quod ad sepulchrum cum supersticioso funere deferebatur ' obvium haberet * quidque id esset ignarus ' paululum stetit. Nam fere quingentorum passuum intervallum erat * ut difficile fuerit dinoscere quid videret. Tamen quia rusticam manum cernens et, agente vento, lintheamina corpori subjecta volitarent ' profanos sacrificiorum ritus credidit * quia esset hec Gallorum rusticis consuetudo ' simulacra demonum, candido tecta velamine ' misera per agros suos circumferre dementia. Elevato ergo in Adverso signo crucis * imperat turbe non moveri a loco ' onusque deponere. Videres miseros primum velut saxa riguisse.

Finis. Tu autem.6 a

ibid. 12, 1-3, p. 278.

148.S

Deinde cum movere se summo conamine niterentur + ultra accedere non valentes, ridiculam in vertiginem rotabantur * donec victi ' corporis onus deponunt. Attoniti et semet invicem aspicientes * quidnam sibi accidisset ' taciti cogitabant. Sed cum beatus vir comperisset exequiarum illam esse frequentiam, non sacrorum * elevata rursum manu, dat eis abeundi et tollendi corpus potestatem. Ita eos, et cum voluit, stare compulit * et cum libuit, abire permisit.

ibid. 12, 4-5, p. 278.

149- Martinus, [D] infra oct.

149.1 Lectio.1

Item dum in vico quodam templum antiquissimum diruisset + et arborem pinum, que fano erat proxima, esset agressus excidere * antistes loci illius ceteraque gentilium turba cepit obsistere. Et cum idem illi qui, dum templum everteretur ' imperante Domino, quieverant ' succidi arborem non patiebantur + cepit eos sedulo commonere nichil esse religionis in stipite * et illam succidi oportere ' quia esset Demoni dedicata. Tunc unus ex his, qui erat audacior ceteris ' « Si habes, inquit, aliquam de deo tuo, quem dicis te colere, fiduciam + nosmetipsi succidimus hanc arborem ' tu ruentem excipe * ut si tecum est tuuus, ut dicis, dominus ' evadas. »

ibid. 13, 1-3, p. 280.

149.2 Lectio.2

Tunc ille intrepide confisus in Domino * facturum se pollicetur. Hic vero ad istiusmodi conditionem ' omnis illa gentilium turba consentit * facilemque arboris sue habuere jacturam ' si inimicum sacrorum suorum casu illius obruissent. Itaque cum unam in partem pinus illa esset inclivis ' ut non esset dubium quam in partem succisa corrueret * eo loco vinctus statuitur pro arbitrio rusticorum ' quo arborem esse casuram nemo dubitabat. Succidere igitur ipsi suam pinum cum ingenti gaudio leticiaque ceperunt. Aderat eminus turba mirantium * jamque paulatim ruitura pinus ' et ruinam suam casura minari ceperat.

ibid. 13, 4-6, p. 280.

149.3 Lectio.3

Pallebant eminus monachi * et spem omnem perdiderant ' solam Martini mortem expectantes. At ille confisus in Domino ' jam super se ruenti ' elevat obviam manum * signum salutis opponit. Tunc vero turbinis modo retroactam putares + diversam in partem ruit * adeo ut rusticos qui tuto in loco steterant ' pene prostraverit. Tunc vero in celum clamore sublato * gentiles stupere miraculo ' monachi flere pre gaudio ceperunt. Nemoque fere ex illa multitudine gentilium fuit * qui non in Dominum Jesum, relicto impietatis errore, crediderit.

ibid. 13, 7-9, p. 280 et 282.

149.4 Lectio.4

In vico autem cui Leprosum nomen est ' cum idem templum opulentissimum superstitione religionis voluisset ' evertere + restitit ei multitudo gentium * adeo ut non absque injuria sit repulsus. Itaque secessit ad proxima loca + ubi per triduum cilicio tectus et cinere ' jejunans semper atque orans, precabatur ad Dominum * ut, quia templum illud evertere humana manu non potuisset ' virtus illud divina dirueret.

ibid. 14, 3-4, p. 284.

149.5 Lectio.5

Tunc subito ei duo angeli hastati atque scutati, instar militie celestis, se obtulerunt + dicentes missos se a Domino ' ut rusticam multitudinem fugarent ' presidiumque Martino ferrent * ne quis, dum templum dirueretur, obsisteret. Rediret ergo * et opus ceptum devotus impleret. Ita regressus ad vicum et inspectantibus gentilium turbis et quiescentibus ' dum profanam edem usque ad fundamenta dirueret * aras omnes atque simulachra redegit in pulverem. Quo viso rustici ' cum se intelligerent divino nutu ob[s]tupefactos atque perterritos ' ne episcopo repugnarent + omnes fere in Jesum Dominum crediderunt * clamantes palam et confitentes Deum Martini ' colendum ' idola negligenda, que sibi adesse non possent.

ibid. 14, 5-7, p. 284.

149.6 Lectio.6

In pago quoque Eduarum, dum templum everteret * furens gentilium rusticorum in eum irruit multitudo. Cumque unus, audacior ceteris, stricto eum gladio peteret * rejecto pallio, nudum cervicem percussori prebuit. Nec cunctatus est ferire gentilis. Sed cum dexteram altius extulisset + resupinus ruit * consternatusque divino metu veniam precebatur. Nec dissimile fuit illud huic. Cum eum idola destruentem ' cultro quidam ferire voluisset * in ipso ictu, ferrum ei de manibus excussum non comparuit.

ibid. 15, 1-3, p. 284 et 286.

150- Martinus

in mensa

150.R

Ab isto loco usque ad lectiones Octavarum1 dimittatur vel legatur in mensa.2

150.a

Plerumque autem contradicentibus sibi rusticis, ne eorum fana destrueret + ita predicatione sancta gentilium animos mitigabat * ut luce eis veritatis [223c] ostensa ' ipsi sua templa subverterent. Curationum vero tam potens in eo gratia erat * ut nullus fere ad eum egrotus accesserit, qui non continuo reciperet sanitatem.

ibid. = 15, 4 usque = 16, 1, p. 286.

Cum de metu atque impetu barbarorum subita quandam in qua erat civitatem fama turbasset + demoniacum ad se exhiberi jubet * imperat ut an verus esset hic nuntius fateretur. Tunc confessus est sexdecim demones fuisse qui rumorem hunc per populum disseminassent ' ut hoc saltem metu ex illo Martinus oppido fugaretur * barbaros vero numquam irruptionem cogitare. Ita cum hec immundus spiritus media in ecclesia fateretur * metu et turbatione civitas liberata est. Apud Parisius vero dum portam civitatis illius, magnis secum turbis euntibus, introiret * leprosum miserabili facie horrentibus cunctis osculatus est ' atque benedixit. Statimque omni malo emundatus ' postero die ad ecclesiam veniens nitenti cute * gratias pro sanitate quam receperat agebat. Fimbrie quoque vestimenti ejus aut digitis illigate ' aut collo * persepe ab egrotantibus morbos etiam fugaverunt. Arborius autem vir fidelis ingenii ' cum filia ejus gravissimis quartane febribus ureretur ' epistolam Martini, que casu ad eum delata fuerat ' pectori puelle in ipso accensu ardoris inseruit * statimque fugata febris est. Que res apud Arborium in tantum valuit + ut statim puellam et perpetue virginitati dicaret * neque ab alio eam quam a Martino, habitu virginitatis imposito, passus est consecrari.

ibid. = 18, 1 usque = 19, 2, p. 290-292.

Cum ad imperatorem Maximum plures ex diversis partibus episcopi convenissent ' et feda circa principem omnium adulatio notaretur ' seque de generi inconstantia regie clientele sacerdotalis dignitas subdidisset * in solo Martino apostolica au[c]toritas3 permanebat. Nam etsi pro aliquibus supplicandum regi fuit * imperavit potius quam rogavit. Et a convivio ejus frequenter rogatus abstinuit * dicens se mense ejus participem esse non posse ' qui imperatores duos ' unum regno ' alterum vita ' expulisset. Postremo cum Maximus se non sponte sumpsisse imperium affirmaret ' sed impositam sibi a militibus divino nutu necessitatem regni ' armis vitam defendisse ' et non alienam ab eo Dei voluntatem videri ' penes quem jam incredibili eventu victoria fuisset ' nullumque ex adversariis nisi in acie occubuisse + tandem victus vel ratione vel precibus ' ad convivium venit * mirum in modum gaudente rege quod id impetrasset. Convive aderant veluti ad diem festum evocati ' summi atque illustres viri + prefectus idemque consul Evodius ' quo nichil umquam illo justius fuit * comites duo summa potestate prediti ' frater regis ' et patruus. Medius inter hos, Martini presbiter accubuerat. Ipse autem, sellula juxta regem posita * consederat. Ad medium fere convivium, ut moris est * pateram regi minister obtulit. Ille sancto admodum episcopo dari potius jubet * expectans atque ambiens ut ab illius dextera poculum sumeret. Sed Martinus ubi ebibit * pateram presbitero suo tradidit + nullum scilicet ex[i]stimans digniorem qui possit prior bibere * nec integrum sibi fore ' si aut regem ipsum ' aut eos qui a rege erant proximi ' presbitero pretulisset. Quod factum imperator omnesque qui tunc aderant ita admirati sunt * ut hoc ipsum eis, in quo contempti fuerant, placeret. Celeberrimumque per omne palatium fuit * fecisse Martinum in regis prandio ' quod in infirmorum judicum conviviis ' episcoporum nemo fecisset. Eidemque Maximo longe ante predixit futurum ' ut si ad Italiam pergeret ' quo ire cupiebat ' bellum Valentiniano imperatori inferens * sciret se primo quidem impetu futurum esse victorem ' sed parvo post tempore esse periturum. Quod quidem ita vidimus.

ibid. = 20, 1-9, p. 294-298.

Constat autem etiam angelos ab eo plerumque visos * ita ut conserto invicem apud eum sermone loquerentur. Diabolum vero tam conspicabilem et subjectum oculis habebat + ut sive in propria substantia se contineret ' sive in diversas figuras spiritalesque nequitias transtulisset * qualibet ab eo sub imagine videretur. Quod cum Diabolus sciret se effugere non posse * conviciis eum frequenter urgebat + quia fallere non posset4 insidiis *

ibid. = 21, 1-2, p. 298.

visibilem se ei formis diversissimis ingerebat. Nam interdum in Jovis persona ' plerumque Mercurii ' persepe se Veneris ac Minerve transfiguratum vultibus offerrebat. Adversus quem semper interritus ' signo se Crucis et orationis auxilio protegebat. Audiebantur plerumque convicia * quibus illum turba demonum protervis vocibus increpabat. Sed omnia falsa et vana cognoscens * non movebatur objectis. Testabantur etiam aliqui ex fratribus audisse demonem protervis Martinum vocibus increpantem ' cur intra monasterium aliquos ex fratribus qui olim baptismum diversis erroribus perdidissent ' conversos postea recepisset ' exponentem crimina singulorum * Mar-[223d]-tinum autem Diabolo repugnantem respondisse constanter antiqua5 delicta melioris vite conversatione purgari ' et per misericordiam Domini absolvendos esse peccatis ' qui peccare desinerent. Contradicente diabolo non pertinere ad veniam criminosos ' et, semel lapsis, nullam a Domino prestari clementiam * tunc in hanc vocem fertur exclamasse Martinus : « Si tu ipse miserabilis ab hominum insectatione desisteres ' et te factorum tuorum vel in hoc tempore, cum dies judicii in proximo est, peniteret * ego tibi vere confisus in Domino ' Christi misericordiam pollicerer ! »

ibid. = 22, 1-5, p. 300-302.

Quodam die, Diabolus circumjectus luce et purpura, quo facilius claritate6 assumpti fulgoris illuderet ' veste etiam regia indutus ' diademate ex gemmis auroque redimitus ' calceis auro illitis ' sereno ore ' leta facie ' ut nichil minus quam Diabolus putaretur * oranti in cellula astitit. Cumque Martinus primo aspectu ejus fuisset hebetatus * diu multumque silentium ambo tenuerunt. Tunc prior Diabolus : « Agnosce, inquit, Martine, quem cernis. Christus ego sum * descensurus ad terras. Prius me tibi manifestare volui. » Ad hec cum Martinus taceret ' nec quicquam responsi referret * iterare ausus est Diabolus professionis audaciam : « Martine, quid dubitas credere + cum videris quia Christus ego sum ? » Tunc ille, revelante sibi Spiritu ' ut intelligeret Diabolum esse, non Deum * « Non se, inquit, Jesus Dominus purpuratum et diademate renitentem venturum esse predixit. Ego Christum nisi in eo habitu formaque qua passus est ' nisi crucis stigmata preferentem * venisse non credam. » Ad hanc ille vocem statim ut fumus evanuit * et cellulam tanto fetore complevit ' ut indubia indicia relinqueret Diabolum se fuisse. Hoc ita gestum ut supra retuli * ex ipsius Martini ore cognovi. Nam cum olim audita fide ejus ' vita ' atque virtutibus ' desiderio illius estuaremus + gratam nobis ad eum videndum peregrinationem suscepimus * simulque jam ardebat animus vitam allius scribere + partimque ab ipso, in quantum ille interrogari potuit, sciscitati sumus * partim ab his qui interfuerant, vel sciebant, comperti sumus. Quo quidem tempore credi non potest ' qua me humilitate ' qua benignitate susceperit. Miserum me ' pene non audeo confiteri * cum me sancto convivio suo dignatus est adhibere.7 Aquam manibus nostris ipse obtulit. Ad vesperam autem ipse nobis pedes abluit * nec renui + ita au[c]toritate8 illius oppres[s]us sum * ut nefas putarem, si non adquievissem. Sermo autem illius non alius apud nos fuit * quam mundi hujus illecebras et seculi onera relinquenda ' ut Deum Jesum liberi expeditique sequeremur. Prestantissimumque nobis presentium temporum illustris viri Paulini exemplum ingerebat * qui summis opibus abjectis ' Christum secutus solus pene his temporibus evangelica precepta complesset + et vendendo omnia ' et dando pauperibus * quod erat factu impossibile ' possibile fecisset exemplo. Jam vero in verbis ' et confabulatione ejus ' quanta gravitas ' quanta dignitas erat + quam efficax in exsolvendis Scripturarum questionibus ' quam promptus et facilis ? Jesum testor spemque communem * me ex nullius umquam ore ' tantum scientie ' tantum ingenii ' tam boni ' et tam puri sermonis audisse.

ibid. = 24, 4 usque 25, 7, p. 306-312.

Sed jam interiorem vitam illius ' et cotidianam conversationem et animum Celo semper intentum * nulla umquam explicat oratio + illam scilicet perseverantiam et temperamentum in abstinentia et jejuniis ' potentiam in vigiliis et orationibus ' nullumque vacuum ab opere diei tempus ' quo vel ocio indulserit vel negotio * sed nec cibo aut somno quidem ' nisi in quantum nature necessitas cogebat. Numquam hora ulla ' momentumque preteriit ' quo non aut orationi incumberet ' aut insisteret lectioni * quamquam etiam inter legendum, aut siquid aliud forte agebat ' numquam animum ab oratione laxabat. Nimirum, ut fabris ferrariis est moris, qui inter operandum pro quodam laboris levamine incudem suam ferrunt * ita Martinus etiam, dum aliud agere videretur ' semper orabat. O vere beatus, in quo dolus non fuit * neminem judicans ' neminem damnans ' nulli malum pro malo reddens ! Tantam quippe adversum omnes injurias patientiam assumpserat + ut cum esset summus sacerdos ' impune etiam ab infimis clericis lederetur * nec propter id eos aut a loco umquam amoverit ' aut a sua, quantum in ipso fuit ' caritate repulerit. Nemo umquam illum vidit iratum * nemo ridentem. Unus idemque semper * celestem quodam modo leticiam vultu preferens ' extra naturam hominis videbatur. Numquam in illius ore, nisi Christus * numquam in illius corde, nisi pietas ' nisi pax ' nisi misericordia, inerat. Plerumque etiam pro eorum qui obtrectatores illius videbantur ' solebat flere peccatis * qui remotum et quietum venenatis linguis ' et vipereo ore carpebant.

ibid. = 26, 2 usque = 27, 2, p. 312-314.

Decetero siquis hec infideliter legerit * ipse peccabit. Ego michi conscius sum ' me rerum fide et amore Christi ' impulsum ut scriberem * manifesta exposuisse ' vera dixisse.

ibid. 27, 6-7, p. 316.

[224a]

Hucusque de libello de vita ejus.

150.b

Idem in Dialogo de Martino, libro .II^o.

150.bN

Et nota quod verba que hic recitat Severus sunt verba Galli.

Tempore quodam * beatum virum euntem ad ecclesiam sequebamur. Interim ei seminudus hibernis mensibus pauper occurrit * orans sibi vestimentum dari. Tunc ille, accersito archidiacono * jussit algentem sine dilatione vestiri. Deinde secretarium ingressus * solus, ut erat illi consuetudo resedit ' usque in eam horam, qua sollemnia agi populo consuetudo deposcebat. Et id non preteribo * quod in secretario sedens ' numquam cathedra usus est. Nam in ecclesia nemo umquam illum sedere conspexit. Sedebat autem Martinus in cellula rusticana. Ergo hoc secretum beati viri pauper ille captatum, cum ei archidiaconus dare tunicam distulisset ' irrupit * dissimulatum se a clerico querens ' et algere deplorans. Nec mora ' sanctus, paupere non vidente ' intra amphibalum sibi tunicam latenter eduxit * pauperemque contectum discedere jubet. Deinde paulo post archidiaconus ingressus admonet pro consuetudine expectare in ecclesia populum * illum ad agenda sollemnia debere procedere. Cui ille respondens ait : « Pauperem prius ' de se autem dicebat ' oportere vestiri * se ad ecclesiam non posse procedere, nisi vestem pauper acciperet. » Diaconus vero nichil intelligens ' quia extrinsecus indutum amphibalo ' veste nudum interius non videbat * postremo pauperem non comparere causatur. « Michi, inquit, vestis que preparata est deferatur * pauper non deerit vestiendus. » Artatus demum clericus e proximis tabernis bigericam vestem brevem atque hyspidam quinque comparatam argenteis rapit * atque ante Martini pedes iratus exponit. « En, inquit, vestis * sed pauper hic non est. » Ille nichil motus jubet eum paululum stare pro foribus * elaborans ut posset occultum esse quod fecerat. Sed quomodo in sanctis viris latent ista ? Velint nolint * produntur. Cum hac igitur oblaturus sacrificium Deo veste procedit. Quo quidem die, cum jam altarium, sicut est solemne, benediceret + globum ignis de capite illius vidimus emicare * ita ut in sublime conscendens longius collum crinemque flamma produceret.

Sulpicius Severus, Dialogus, CSEL 1, II, 1-2, l. 14, p. 180 usque l. 2, p. 182.
< BHL 5615

Illud autem animadverti sepe, Sulpici ' Martinum dicere solitum * nequaquam sibi in episcopatu eam virtutum gratiam suppetisse ' quam prius se habuisse meminisset. Quod si verum est ' immo quia verum est9 * conicere possumus quanta fuerunt illa que monachus operatus est.

ibid. 4, l. 17-21, p. 184.

Siquidem ante episcopatum duos mortuos vite restituit + in episcopatu vero, quod pretermisisse te miror ' unum tantummodo suscitatum * cujus rei ego testis sum.

ibid. 4, l. 29, p. 184 usque l. 2, p. 185.

Eodem fere tempore quo primum episcopus datus est * fuit ei necessitas adire comitatum. Valentinianus tunc major rerum potiebatur. Is cum Martinum ea petere cognovisset ' que prestare nolebat * jussit eum palatii foribus arceri. Etenim ad animum illius immitem ' uxor accesserat arriana * que totum illum a sancto viro, ne ei debitam reverentiam prestaret ' avertit. Itaque Martinus, ubi semel atque iterum superbum principem adire temptavit * recurrit ad consueta presidia. Cilicio obvoluitur ' cinere conspergitur + cibo potuque abstinet * orationibus ' diebus noctibusque perpetuat. Septimo vero die astitit ei angelus + jubet eum ad palatium ire securum * regias fores, quamlicet clausas, sponte reserandas ' imperatoris spiritum superbum molliendum. Igitur istiusmodi presentis angeli confirmatus alloquio ' et fretus auxilio * palatium petit. Patent lumina + nullus obsistit * postremo usque ad regem nemine prohibente pervenit. Qui cum venientem eminus videret + infrendens cur fuisset admissus ' nequaquam assurgere dignatus est astanti * donec regiam sellam ignis operiret ' ipsumque regem ea parte corporis qua sedebat afflaret incendiis. Ita solio suo superbus excutitur ' et Martino invitus assurgit + multumque complexus quem spernere ante decreverat * virtutem sensisse divinam emendatior fatebatur. Nec expectatis Martini precibus * prius omni prestitit quam rogaretur. Colloquio illum atque convivio frequenter adscivit. Postremo abeunti multa munera obtulit * que vir beatus, ut semper paupertatis sue custos ' cuncta rejecit.

ibid. 5, l. 15, p. 186 usque l. 13, p. 187.

Cum Maximus imperator rem publicam gubernabat ' vir vita et merito predicandus * Martinum sepius evocatum receptumque intra palatium venerabiliter honorabat. Totus illi cum eo sermo de futuris * de fidelium gloria ' de eternitate sanctorum. Cum interim diebus ac noctibus de ore Martini regina pendebat + evangelico illo non inferior exemplo ' pedes sancti flectu rigabat ' crine tergebat * Martinus, quem nulla umquam femina contigisset ' istius assiduitatem, vel potius servitutem, non poterat evadere. Non illa opes regni ' non imperii dignitatem ' non diadema, non pur-[224b]-puram cogitabat * divelli a Martini pedibus, solo strata, non poterat. Postremo a viro suo poposcit ' Martinum uterque compulerunt * ut ei regina preberet convivium. Nec potuit vir beatus obstinatius reluctari.

Componitur castis regine manibus apparatus + cibumque quem ipsa coxerat apponit * per omnia ministrantis modestiam et humilitatem exhibens servientis.

ibid. 6, l. 17, p. 187 usque l. 6, p. 188.

Verumtamen, quia occasione hujus exempli male usuros esse aliquos arbitraris * illi vero felices erunt ' si a disciplina exempli istius viri non recedant. Videant enim quia Martino semel tantum in vita ' jam ipso septuagenario' non vidua libera ' non virgo lasciviens * sed sub viro vivens ' ipso viro pariter supplicante ' regina servivit et ministravit edenti. Non cum epulante discubuit + nec ausa est participare convivio * sed deferebat obsequium. Quod si quis hoc uti voluerit exemplo * per omnia teneat exemplum. Talis causa sit ' talisque persona + tale obsequium ' tale convivium * et in omni vita semel tantum.

ibid. 7, l. 27, p. 187 usque l. 12, p. 189.

Quodam autem tempore, dum dioceses circuiret * venantium agmen incurrimus. Canes leporem10 sequebantur + jamque multo spacio victa bestiola, cum undique, campis late patentibus, nullum esset effugium * mortem imminentem jam jamque capienda crebris flexibus differebat. Cujus periculum vir beatus pia mente miseratus * imperat canibus ' ut desisterent sequi ' et sinerent abire fugientem. Qui continuo * ad primum sermonis imperium consisterunt. Crederes vinctos ' immo potius affixos ' in suis herere vestigiis. Ita lepusculus, persecutoribus alligatis * incolumis evasit. Quodam tempore, dum ovem tonsam forte conspexerat * « evangelicum, inquit, mandatum ista complevit. Duas habuit tunicas * unam earum largita est non habenti. Ita ergo et vos facere debetis. » Item cum subulcum algentem ac pede nudum in pellicea veste vidisset * « en, inquit, Adam ejectus de paradiso in veste pellicea sues pascit. Sed nos, illo vetere deposito ' qui adhuc in isto manet * novum Adam potius induamus. » Boves ex parte prata depaverant + porci etiam nonnulla suffoderant * pars cetera, que manebat illesa, diversis floribus quasi picta vernabat. « Speciem, inquit, gerit pars illa conjugii * que, pecore depasta, etsi non penitus gratiam amisit herbarum ' nullam tamen florum retinet dignitatem. Illa vero, quam porci pecora immunda foderunt * fornicationis imaginem fedam pretendit. Ceterum illa portio, que nullam sensit injuriam * gloriam virginitatis ostendit. Herbis fecunda luxuriat + feni in ea fructus exuberat * et ultra omnem speciem distincta floribus quasi gemmis micantibus ornata radiat. »

ibid. 9-10, l. 19, p. 191 usque l. 16, p. 192.

Miles quidam cingulum in ecclesia monachum professus abjecerat * cellulam sibi eminus in remoto, quasi heremita victurus, erexerat. Interea astutus Inimicus variis cogitationibus brutum pectus agitabat * ut conjugem suam, quam Martinus in monasterio puellarum esse preceperat ' voluntate mutata, secum potius vellet habitare. Adit ergo Martinum fortis heremita * quid haberet animo confitetur. Ille vero vehementer abnuere cepit * feminamque jam monacho non marito ' incongrua ratione misceri asseruit. Postremo cum miles instaret, affirmans nichil hoc proposito esse nociturum ' se solo conjugis uti velle solatio + porro ne rursus se in sua revolueret non esse metuendum ' se esse militem Christi ' illam quoque in eadem militie sacramenta jurasse ' et pateretur episcopus sanctus sexum suum fidei merito nescientes pariter militare * tunc Martinus ' « Verba * vobis, ait, dicturus sum. Dic michi, inquit, si umquam in bello fuisti * si in acie constitisti. » At ille respondens : « Frequenter, inquit, in acie steti * et bello frequenter interfui. » Ad hec Martinus : « Dic michi ergo. Numquid, in illa acie, que armata in prelio parabatur ' aut jam adversus hostilem exercitum ' collocato cominus pede ' districto ense pugnabas + si feminam stare aut pugnare vidisti ? » Tunc demum miles confusus erubuit * gratias agens ' errori suo se non fuisse permissum ' nec aspera increpatione verborum ' sed vera et rationabili secundum personam militis comparatione correptum. Martinus autem, conversus ad nos, sicut eum frequens fratrum turba vallaverat * « Mulier, inquit, virorum castra non adeat + acies militum separata consistat * procul femina in suo degens tabernaculo sit remota. Contemptibilem enim reddit exercitum * si virorum cohortibus turba feminea misceatur. »

ibid. 11, l. 23, p. 192 usque l. 23, p. 193.

Illud vero, Sulpici, meminisse te credo * quo affectu nobis, cum et tu coram adesses ' illam virginem predicaret ' que ita se penitus ab omnium virorum oculis removisset ' ut ne ipsum quidem Martinum ad se, cum ille eam [224c] officii causa visitare vellet ' admiserit. Nam cum prope agellum illius preteriret, in quo se jam ante complures annos pudica11 cohibebat * audita fide illius atque virtute, divertit ' ut tam illustris meriti puellam religioso officio episcopus honoraret. Nos consequentes gavisuram illam virginem putabamus * siquidem hoc in testimonium virtutis sue esse habituram ' ad quam tanti nominis sacerdos, deposito propositi rigore, venisset. Verum illa fortissimi vincula propositi ' ne Martini quidem contemplatione laxavit. Ita vir beatus, accepta per aliam feminam excusatione laudabili * ab illius foribus que videndam se salutandamque non dederat ' letus abscessit. O virginem gloriosam * que ne a Martino quidem passa est se videri ! O beatum Martinum, qui illam repulsam non ad contumeliam suam duxit + sed magnificans illius cum exultatione virtutem * inusitatum in his dumtaxat regionibus gaudebat exemplum ! Ergo cum haud longe manere nox imminens coegisset * exenium beato viro eadem illa virgo transmisit + fecitque Martinus * quod antea non fecerat. Nullius enim ille umquam exenium * nullius munus accepit. Nichil ex his que virgo venerabilis miserat refutavit * dicens benedictionem illius a sacerdote minime respuendam ' que esset multis sacerdotibus preferenda.

ibid. 12, l. 1-25, p. 194.

151- Martinus, Oct.

s, 18 XI

In Octavis.1

Idem ad socrum suam Bassulam de transitu ejusdem.

151.1 Lectio prima.

Igitur beatus Martinus obitum suum longe ante prescivit * dixitque fratribus ' dissolutionem sui corporis imminere. Interea causa extitit * qua Condatensem dyocesim visitaret. Nam clericis inter se discordantibus pacem cupiens reformare + licet finem dierum suorum non ignoraret * proficisci tamen ob istiusmodi causam non recusavit. Mergos, in via constitutus, in flumine conspicatur piscium predam sequi * et rapacem ingluviem assidius urgere capturis. Et ait : « Forma, inquit, hec demonum est. Insidiantur incautis * capiunt nescientes. Captos devorant * exsaturarique non queunt devoratis. »

Sulpicius Severus, Epistula tertia, Sulpicius Severus Bassule..., SC 133, 6-7, p. 336 et 338.
< BHL 5613

151.2 Lectio secunda.

Pace inter clericos restituta ' cum jam regredi ad monasterium cogitaret * viribus corporis cepit repente destitui. Convocatisque discipulis * indicat se jam resolvi. Tunc vero meror et luctus omnium * vox una plangentium. « Cur nos, pater, deseris + aut cui nos desolatos relinquis ? Invadent gregem tuum lupi rapaces. Et quis eos a morsibus nostris, percusso pastore, prohibebit ? Scimus quidem desiderare te Christum * sed salva tibi sunt tua premia + nec dilata minuentur * nostri potius miserere quos deseris. »

ibid., 9-10, p. 338.

151.3 Lectio tercia.

Tunc ille, motus his fletibus ' ut totus semper in Domino misericordie visceribus affluebat * lacrimasse perhibetur. Conversusque ad Dominum * hac tantum flentibus voce respondit : « Domine, si adhuc populo tuo sum necessarius + non recuso laborem * fiat voluntas tua. » O virum ineffabilem * nec labore victum ' nec morte vincendum + qui in nullam se partem pronior inclinavit * nec mori timuerit ' nec vivere recusaverit.

ibid., 11 et 14, p. 338 et 340.

151.4 Lectio quarta.

Itaque cum jam per aliquot dies vi febrium teneretur * non tamen a Dei opere cessabat. Pernox autem in orationibus et vigiliis ' fatiscentes artus spiritum servire cogebat * nobili illo stratu suo in cinere et cilicio recubans. Et cum a discipulis rogaretur ut saltim vilia sibi sineret stramenta supponi * « Non decet, inquit, filii, christianum ' nisi in cinere et cilicio mori. Ego si aliud vobis exemplum relinquo * ipse peccavi. » Oculis autem ac manibus in celum semper intentus * invictum ab oratione spiritum non relaxabat.

ibid., 14-15, p. 340 et 342.

151.5 Lectio quinta.

Cum autem a presbiteris, qui tunc ad eum confluxerant, rogaretur ' ut corpusculum lateris mutatione relevaret + « Sinite, inquit ' sinite me, fratres, celum potius respicere quam terram * et suo jam itinere iturus ad Dominum spiritus dirigatur. » Hec locutus ' Diabolum videns prope adsistere + « Quid hic, inquit, adstas, cruenta bestia ? Nichil in me, funeste, repperies * Abrahe me sinus recipiet. » Cum hac ergo voce * fatigatum divinis operibus spiritum ' celo reddidit.

ibid. 15-17, p. 342.

151.6 Lectio sexta.

Testati quoque nobis sunt qui affuerant * jam exanimato corpore ' glorificati hominis vidisse se gloriam. Vultus luce clarior renitebat * cum membra cetera ' nec tenuis quidem macula fuscaret. In artubus vero pudendis ' septennis quodammodo pueri gratia videbatur. Quis istum umquam cilicio tectum + quis cineribus crederet involutum ? Ita vitro purior, lacte candidior * jam in quadam future resurrectionis gloria ' et natura demutate carnis ostensus est. Jam vero in obsequium funeris credi non potest ' quanta hominum multitudo convenerit.

ibid. 17-18, p. 342.

151.7a Lectio septima.

Gregorius Turonensis. Å .

Archadio igitur et Honorio imperantibus ' octogesimo primo [224d] etatis sue anno ' episcopatus autem vicesimo sexto + apud Condatensem diocesis sue vicum migravit ad Christum * media nocte que dominica habebatur. Multi autem in ejus transitu psallentium voces audierunt in celo.

Gregorius Turonensis, Historia Francorum, I, = 48 ; in Mombritius II, p. 230, l. 12-17.
(MGH SRM I p. 55 l. 13-18)
< BHL 5619

151.7b

Beatus autem Severinus Coloniensis civitatis episcopus ' vir per cuncta laudabilis ' dum die dominico loca sancta ex consuetudine post matutinos cum suis clericis circuiret * illa hora qua vir beatus obiit ' audivit chorum canentium in sublimi. Vocatoque archidiacono suo * interrogat si aures ejus percuterent voces ' quas ille attentius audiret. Et respondit : « Nequaquam. »

Gregorius Turonensis, De virtutibus sancti Martini, l. I, = 4 ; in Mombritius II, p. 230, l. 43-48.
(MGH SRM I p. 590 l. 6-10)
< BHL 5621

151.8 Lectio octava.

Tunc prostrati terre ' pariter Dominum deprecabantur * ut hoc ei divina pietas audire permitteret. Erectis autem ipsis * rursum interrogat : « Quid audis ? » Qui ait : « Voces psallentium tanquam in celo audio * sed quid sit, prorsus ignoro. » Cui ille : « Dominus meus Martinus episcopus migravit * et nunc angeli canendo eum deferunt in excelsum. » Et ut parumper mora esset ' ut hec audirentur + Diabolus eum retinere temptavit * nichilque suum in eodem reperiens ' confusus ' abscessit. Hec episcopo loquente * notando tempus ' archidiaconus misit velociter nuntium qui hec inquireret. Qui veniens * eo die eademque hora manifestissime cognovit transisse beatum virum ' quo sanctus Severinus audivit psallentium chorum.

ibid., p. 230, l. 51-57 et p. 231, l. 1-3.
(MGH SRM I p. 590 l. 12-23)

151.9 Lectio nona.

Beatissimus quoque Ambrosius super sanctum altare obdormivit illa die. Transactis autem fere duarum aut trium horarum spatiis * excitaverunt eum dicentes : « Jam hora preterit * et exspectat populus valde jam lassus. » Respondens autem * « Nolite, inquit, turbari. Multum enim michi valet ' sic obdormisse * cui tale miraculum Dominus ostendere dignatus sit. Nam noveritis fratrem meum Martinum egressum de corpore fuisse * me autem ejus funeri obsequium prebuisse. Peractoque ex more servitio * capitellum tantum, vobis excitantibus, non explevi. » Tunc illi, admirantes, diem et tempus notant sollicite * requirentesque ipsam diem tempusque, reperiunt quo beatus confessor dixerat se ejus exequiis deservisse.

Op. cit., = 5 ; in Mombritius II, p. 231, l. 10-20.
(MGH SRM I p. 591 l. 5-15)
< BHL 5622

152- Caecilia, v. et m.

s, 22 XI

In festo beate Cecilie virginis et martiris.

Ex gestis ejus. Å .

152.1 Lectio prima.

Cecilia virgo clarissima ' Valerianum quemdam juvenem habebat sponsum ' qui in amore virginis perurgens animum * diem constituit nuptiarum. Hec subtus ad carnem cilicio induta * desuper auratis vestibus tegebatur. Parentum enim et sponsi tanta vis circa illam erat exestuans * ut non posset ardorem cordis, quod solum Christum diligeret ' indiciis evidentibus aperire. Quid multa ? Venit dies in qua thalamus collocatus est * et, cantantibus organis, illa in corde suo soli Domino decantabat. Invitabat autem angelos precibus ' lacrimis interpellebat apostolos + et sancta omnia Christo famulantia exorabat * ut eam adjuvarent ' suam Domino pudiciciam commendantem.

< BHL 1495

152.2 Lectio secunda.

Cum hec agerentur * venit nox in qua cum sponso suscepit cubiculi secreta silentia. Et ita alloquitur eum : « O amantissime juvenis + est mysterium quod tibi confitear * si juratus asseras illud custodire. » Jurat Valerianus. Tunc illa ait : « Angelum Dei habeo amatorem * qui nimio zelo custodit corpus meum. Hic si vel leviter senserit quod me polluto amore contingas + statim circa te suum furorem exagitabit * et amittes florem tue juventutis. » Tunc Valerianus ait : « Si vis ut credam sermonibus tuis * ostende michi angelum. » Cecilia dixit : « Si permittas te purificari fonte perenni * poteris eum videre. » Valerianus dixit : « Et quis est qui me purificet ' ut angelum videam ? »

152.3 Lectio tercia.

Respondit Cecilia : « Est senior * qui novit purificare homines ' ut mereantur videre angelum. » Dicit Valerianus : « Et ubi eum requiram ? » Respondit Cecilia : « Vade in tercio miliario ab Urbe ' via que Appia nuncupatur * illic invenies pauperes ' a transeuntibus petentes auxilium. Hos cum videris ' dabis eis benedictionem meam * et dices : Cecilia me misit ad vos ' ut ostendatis michi sanctum senem Urbanum * quoniam ad ipsum habeo ejus secreta. » Tunc Valerianus perrexit + et secundum signa sanctum Urbanum invenit * qui jam bis confessor factus ' intra sepulchra martyrum latitabat. Cui cum dixisset omnia verba Cecilie * gavisus est gaudio magno. Et ponens genua in terram ' expandit manus suas ad celum * et cum lacrimis gratias agens oravit.

152.4 Lectio quarta.

Orante autem sancto Urbano ' subito ante facies eorum apparuit senior indutus niveis vestibus + tenens titulum in manibus ' aureis litteris scriptum * et dixit Valeriano : « Lege hujus tituli textum. » Scriptura autem hec erat : Unus Deus ' una fides * unum baptisma. [Eph. 4, 5] Cumque hoc intra se legisset * dicit ei senior : « Credis ita esse ? » Tunc Valerianus voce magna clamavit ' dicens : « Non est aliud quod verius possit credi. Et senior ab oculis eorum lapsus est. [225a] Tunc sanctus Urbanus baptizavit eum * et remisit eum ad Ceciliam diligenter instructum. Veniens igitur ' Ceciliam intra cubiculum orantem invenit * et stantem juxta eam angelum ' duas coronas ferentem in manibus ' choruscantes rosis et liliis albescentes. Qui unam dedit Cecilie ' alteram Valeriano * dicens : « Istas coronas immaculato corde et corpore custodite * quia de Paradyso Dei ' eas ad vos attuli. »

152.5 Lectio quinta.

Dixit autem angelus Valeriano : « Quia consensisti consilio castitatis * misit me Christus ad te ' ut quam volueris petitionem insinues. »1 Ait ille : « Nichil michi in hac vita dulcius extitit * quam unicus fratris mei affectus. Hoc ergo solum deprecor + ut fratrem meum sicut me liberare dignetur * et faciat ambos in sui nominis confessione perfectos. » Et angelus : « Sicut te per famulam suam lucratus est Dominus + ita per te tuum lucrabitur fratrem * et cum eodem ad martyrii palmam attinges. » Quod et factum est. Nam sub Almachio prefecto ' martyrium consummaverunt. Maximus autem, qui ad eorum predicationem conversus fuerat + hora qua percussi sunt ' vidit egredientes animas de corporibus eorum, quasi virgines de thalamo * quas suscipientes angeli ferebant ad Celos. Horum autem corpora beata Cecilia sepelivit.

152.6 Lectio sexta.

Factum est autem post hec ' cepit Almachius querere facultates eorum * pro qua inquisitione Ceciliam quasi Valeriani conjugem precepit artari. Que cum universa pauperibus tradidisset * a prefecto ' ut thura poneret ' cepit impelli. Tunc apparatoribus qui eam compellebant * dixit : « Audite me, fratres. Michi gloriosum est ' et valde optabile ' omnia in Christi confessione ferre tormenta * quia cum hac vita nunquam dignata sum habere amicicias. Sed de vestre juventutis salute doleo * quam sine sollicitudine gerentes, facitis quicquid vobis fuerit ab injusto judice imperatum. » Tunc illi dabant fletus ' quod tam elegans puella ' tam sapiens ' tam nobilis optaret occidi * et rogabant eam ne tantam pulchritudinem versaret in mortem.

152.7 Lectio septima.

Tunc flentibus illis et animum ejus revocare volentibus * Cecilia ita respondit : « Hoc non est juventutem perdere * sed mutare + dare lutum ' et accipere aurum * dare cellulam parvam ' et accipere domum magnam + dare rem perituram ' et accipere rem que finem ignorat * dare lapidem vilem, qui pedibus conculcatur ' et accipere preciosum, qui in dyademate regio splendet. Deus enim non dat pondus ad pondus * sed2 quod simplum acceperit ' centuplum reddit. » Et his dictis * ascendit super lapidem qui erat juxta pedes ejus. Et dicit omnibus : « Creditis hec que dixi ? » At illi omnes dixerunt : « Credimus. » Dicit eis Cecilia : « Ite ergo, et dicite Almachio ' quasi consenserim vobis ' ut non urgeat passionem meam * et hic intra domum meam faciam venire qui vos omnes faciat vite eterne participes. »

152.8 Lectio octava.

Tunc veniens papa Urbanus * baptizavit in domo Cecilie supra3 quadringentas animas. Almachius autem, his auditis * Ceciliam presentari jubet. Quam interrogans, in multis et in omnibus ab ea confusus ' vehementer iratus ' jussit eam ad domum suam reduci * et in sua domo flammis balnearibus concremari. Cumque fuisset in calore balnei inclusa ' et subter incendia nimia lignorum ministrarent + die integro et nocte tota ' quasi in loco frigido perstitit * ita ut nulla pars membrorum ejus sudoris signa laxasset. Quod cum audisset Almachius * misit qui eam ibidem decollaret.

152.9 Lectio nona.

Spiculator igitur tercio ictu eam percussit * et caput ejus amputare non potuit. Et quia legibus tunc cautum erat ne quartam percussionem decollandus acciperet * sic seminecem eam carnifex dereliquit. Cujus sanguinem omnes christiani lintheaminibus extergebant. Per triduum autem quod supervixit * omnes puellas quas nutrierat confortabat. Quibus et divisit universa que habuit * et sancto Urbano tradidit commendatas. Et dixit : « Ad hoc triduanas michi poposci indutias * ut istas tue beatitudini commendarem. » Tunc sanctus Urbanus corpus ejus auferens4 * nocte sepelivit illud inter collegas suos episcopos. Domum autem ejus in eternum sancte Ecclesie nomini tradidit.

153- Clemens, p. et m.

s, 23 XI

In festo beati Clementis.

Ex gestis ejus. Å .

153.1 Lectio prima.

Tertius Romane Ecclesie prefuit Clemens * qui ita morum ornamentis pollebat ' ut Judeis et gentilibus et omnibus christianis complaceret. Diligebant eum gentiles * quoniam non execrando sed rationem reddendo ex eorum libris ostendebat unde nati essent dii eorum ' et qualiter defecissent. Judeorum vero gratia utebatur ' ex eo quod legem eorum sacratissimam memoraret ' primumque locum istos habituros instrueret * si legis sue sacramenta servarent. A christianis vero diligebatur + quia singularum regionum inopes habebat nominatim scriptos * nec sinebat eos publice fieri mendicitati subjectos. Factum est autem ut nec Aurelianum neque Sisinnium amicos Nerve imperatoris expavesceret + cum et [225b] Domicillam virginem ' neptem Domiciani imperatoris ' sponsam Aureliani ' credentem in Christo, sacro velamine consecraret * et Theodoram Sisinnii conjugem, conversam a simulacris ' Deo castitatis propositum profiteri minime prohiberet.

< BHL 1848

153.2 Lectio secunda.

Vir igitur suus zelo ductus Theodoram ecclesiam intrantem occulte prosecutus est * studens videre et audire quid esset pro quo ad ecclesiam festinaret. At ubi a Clemente oratio perfusa est ' et a populo dictum est amen * statim effectus est cecus et surdus. Tunc dixit ad servos suos : « Tollite me cito inter manus et foras eicite * quoniam oculi mei ceci facti sunt, et aures, surde. » Pueri igitur ejus girabant cum eo per totam ecclesiam * et ad januam pervenire non poterant. Cum igitur videret eos Theodora girare * misit unum de pueris qui cum ipsa erant ' ut sciret quid sibi vellent circum girantes.

153.3 Lectio tercia.

Cum igitur rei series nunciata esset Theodore * prostravit se in oratione et lacrimas fudit Deo ' ut vir suus exire posset. Et conversa ad pueros * dixit eis : « Ite et perducite eum ad domum suam. » Cumque abissent * dantes ei manum egressi perduxerunt eum ad domum. Post missas autem ' prostravit se ante pedes Clementis Theodora* dicens virum suum curas agentem mysteriorum Dei ' visum et auditum perdidisse. Clemens itaque perrexit cum Theodora * et invenit eum apertis oculis nichil videntem ' (et) neque sonitum audientem. Fusa igitur oratione et responso amen * aperti sunt oculi ejus et aures. Et videns Clementem juxta conjugem suam * cepit dicere servis suis ut tenerent eum. Dicebat autem : « Ut ingrederetur ad uxorem meam * artibus michi magicis cecitatem induxit. »

153.4 Lectio quarta.

Igitur quibus jusserat ut Clementem ligarent videbatur quod ipsum constringerent et traherent * illi autem columnam jacentem ligabant et trahebant. Hoc autem ipsi Sisinnio videbatur. Tunc beatus Clemens abscessit * Theodore in mandatis tradens ' ne ab oratione cessaret ' donec visitationem Dominus viro ejus dignaretur ostendere. Orante autem Theodora * ecce ad vesperum apparuit ei vir canicie venerandus ' dicens : « Per te salvus erit Sisinnius. » Et abscessit. Statimque clamavit ad se Sisinnius Theodoram * et dixit : « Obsecro ' ut roges Deum tuum * ne irascatur michi. » Tunc Theodora perrexit ad Clementem * et narravit ei omnia. Qui veniens * edocuit Sisinnium que ad fidem pertinent.

153.5 Lectio quinta.

Credidit igitur Sisinnius ' et baptizatus est * et de domo ejus numero quadringenti viginti. Facta est igitur seditio populi Romani de nomine Clementis * et inter se confundebantur dicentes : « Quid mali fecit ? Nulli umquam pernocuit * omnibus profuit. » Alii dicebant : « Magicis artibus ista faciens * deorum nostrorum culturam evacuat. » Tunc Mammertinus prefectus ' misit relationem ad Nervam pariter et Trajanum de Clemente. Tunc Trajanus rescripsit ' Clementem aut sacrificiis consentire, aut trans Ponticum1 mare, in heremo quod adjacet civitati Cersone ' subire exilium. Cum igitur consentire renuens sacrificiis ' cum multis aliis illic missus fuisset * invenit ibi ad secanda saxa duo milia christianorum damnatos.

153.6 Lectio sexta.

Cum igitur cognovisset Clemens eos pro Christi nomine relegatos * ait : « Me Dominus ad vos misit * ut particeps passionis vestre et consolationis efficiar. » Cum autem eis multa consolationis verba intimasset * didicit ab eis ' quod a sexto miliario aquam sibi humeris apportabant. Tunc dixit : »Oremus Christum * ut confessoribus suis in loco isto fontis venas apperiat. » Cumque oratione completa hincinde conspiceret * vidit agnum stantem ' qui pede dextro erecto locum sancto Clementi quasi ostendebat. Tunc accepto brevi sarculo ' leni ictu ' locum percutiens ' fontem affluentem aperuit * qui subito impetu evomens ' fluvium fecit.

153.7 Lectio septima.

Ad istam famam confluit omnia provincia + et ad doctrinam sancti Clementis convertebantur * ita ut in die una quingenti seu amplius baptizati abscederent. Per provinciam autem infra annum septuaginta quinque ecclesie fundate sunt * et omnia templa et ydola diruta. Post annos autem tres ' relatio cucurrit ad Trajanum * ibi per Clementem innumerabilem christianorum populum accrevisse. Missus est Arfidianus * qui christianos occideret. Cum ergo videret omnes gaudentes ad passionem accedere ' restitit multitudini * et solum Clementem cogebat ad sacrificandum.

153.8 Lectio octava.

Cum igitur videret illum sic fixum in Domino ' ut penitus mutari non posset * dixit ad ministros suos : « Perducatur ad mare + et ligetur ad collum ejus anchora, et precipitetur in medium maris * ut non possint isti populi christiani hunc pro deo colere. Et cum factum fuisset * omnis multitudo christianorum flebat. Flentibus autem illis * dixerunt Cornelius et Phebus discipuli ejus : « Omnes unanimes oremus * ut ostendat nobis [225c] Dominus martyris sui exuvias. Orantibus autem discipulis * recessit mare in sinum suum per tria fere milia. Et ingressi per siccum populi + tabernaculum in modum templi marmorei ' et in eo in archa saxea corpus sancti Clementis positum invenerunt * ita ut anchora cum qua missus fuerat juxta eum esset posita. Revelatum est autem discipulis ejus * ut non inde tollerent corpus ejus. Quibus etiam hoc intimatum est * quod omni anno die passionis ejus recedat mare per septem dies ' et advenientibus siccum iter prebeat.

153.9 Lectio nona.

153.9N

Leo Ostiensis episcopus de translatione corporis beati Clementis ad Urbem, in ecclesia que dicitur beati Clementis. T .2

Tempore vero quo Michael imperator nove Rome regebat imperium * ad petitionem Cazarorum ' missus est ad eos sacerdos quidam, dictus philosophus ab infantia ' propter ingenii excellentiam ' ad erudiendum eos in fide catholica. Cum autem venisset Cersonam ' et ibidem inquireret de iis que narrat historia beati Clementis * habitatores, qui advene potius quam indigene erant ' se nescire professi sunt. Siquidem miraculum marini recessus ob culpam inhabitantium jam dudum cessaverat ' et ob incursum barbarorum templum destructum fuerat * et archa cum corpore martyris fluctibus obruta. Super quo miratus philosophus ' et accedens ad civitatulam nomine Georgiam * cum episcopo et clero et populo accessit ad querendum sacras reliquias ' ad insulam in qua estimabant esse corpus martyris. Ubi cum ymnis et orationibus fodientes ' invenerunt reliquias ' et anchoram cum qua fuerat in mari projectus * et deportaverunt eas Cersonam. Post hec predictus philosophus profectus ad gentem predictam * convertit eam. Audita vero fama hujuscemodi * vocatus est a Nicholao papa. Ad quem veniens cum corpore beati Clementis * ipso mortuo ' receptus est honorifice ab Adriano papa. Et ad presentiam reliquiarum multis ostensis miraculis * collocatum est corpus in ecclesia que nunc dicitur beati Clementis.

cf. BHL 2073

154- Katherina, v. et m.

sda, 25 XI

In festo beate Katerine virginis et martiris.

Ex gestis ejus. T .

154.1 Lectio prima.

Fuit in civitate Alexandria virgo quedam, duodeviginti annorum, nomine Katherina ' speciosa valde ' Costi regis filia ' ab infantia in studiis liberalibus sufficientissime erudita * que patri unica ' ipso defuncto, familiam gubernabat. Factum est autem eo tempore * ut Maxentius imperator ydolatra ' qui tunc in eadem civitate residebat + cum multitudine populi in templo ydolis immolaret * ipsa in palatio residente. Cum igitur tumultum et cantum audisset immolantium ' et quidnam esset ' per missum nuntium comperisset * ilico in templum se ingerens ' imperatorem super errore hujusmodi arguens vehementer ' sic confudit ' ut verbis ejus respondere non posset.

cf. BHL 1657/1664d ?

154.2 Lectio secunda.

Tunc imperator, completo sacrificio, ipsa sub custodia reservata * misit litteras clanculo per diversas provincias ut omnes rethores convenirent. Cum igitur quinquaginta in omni sapientia eruditi ' adducti fuissent ' et querentibus causam sue vocationis respondisset Maxentius ' hanc fuisse causam ' ut cum supradicta puella sensu incomparabili ' que deos suos demones asserebat ' disputarent * unus vehementer indignans ait : « O magnum imperatoris consilium * ut ob unius puelle conflictum tot sapientissimos invitaret ! Sed tamen veniat * ut cognoscat se non vidisse sapientem preter hodie. »

154.3 Lectio tercia.

Interim certificata virgo per nuncium de conflictu ' in crastiono futuro * nichil mota se totam Domino commendavit. Et ecce angelus oranti apparens ' exhortans eam ad constantiam ' predicens ei oratorum conversionem futuram et martirium * letificavit eamdem. Sequenti die ante Cesarem cunctis ad spectaculum confluentibus + inito conflictu ' tanta fuit in ejus labiis diffusa gratia * ut oratores ipsi in aliquo contradicere nescirent. Quos cum imperator iratus argueret * unus sic ait : « Noveris, imperator * quod nullus se nobis ante diem hanc in sapientia comparavit. Sed Spiritus Dei loquens in hac puella sic nos in admirationem convertit * ut contra Christum de quo loquitur, non solum nesciamus aliquid dicere + immo, nisi sectam deorum probabiliorem esse ostenderis * ecce omnes convertimur ad ipsum. »

154.4 Lectio quarta.

Ad hec tyrannus furore succensus * fecit eos igne cremari. Sed vestibus et capillis eorum illesis ' et vultibus eorum quasi rosei coloris apparentibus ' multi in Christum crediderunt * et a credentibus corpora eorum nocte sunt sepulta. His peractis ' temptans tyrannus virginem blanditiis et promissis emollire ' nec prevalens + expoliatam et scorpionibus cesam in obscurum carcerem tradi jussit * et ibi fame et siti diebus duodecim cruciari. Sed non defuerunt angeli qui eam visitarent * et locum claritate replentes ' custodes verterent in stuporem. Accidit autem interea * ut tyrannus pro causis emergentibus extrema regionis adiret.

154.5 Lectio quinta.

Interim venit ad reginam de crudelitate que ex(c)ercebatur in virginem * multaque passa per visum in nocte propter eam ' et de ea ' desiderabat faciem ejus videre. Et ecce alloquitur Porphirium, principem militie ' fidelem in secretis + qui sibi facile conjunctus in eodem proposito ' custodes emollit mercede * ut per eos ad virginem ingressum haberent ' et secretum custodirent. Hoc igitur facto ' ingrediuntur * [225d] et videntes claritatem mirabilem circa virginem ' perterriti corruerunt. Sed mox inestimabilis odor confortavit eosdem * et virgo etiam dicens ' « Surgite, ne paveatis ! » Surgentes autem * viderunt angelos plagas ejus unguento circumfoventes.

154.6 Lectio sexta.

Viderunt et seniores in mirabili claritate. Et accipiens Katherina coronam de capite unius illorum ' et imponens regine * dixit ei : « Forti animo esto * quia post triduum itura es ad Celum. Confortata est autem et Porphyrium * exponens ei quenam essent premia celestia, que credentibus in Christum reservantur. Que omnia cum postea retulisset Porphyrius plusquam ducentis militibus * conversi sunt ad Christum. Interim autem dum virgo servatur in carcere * cibum ei Dominus celestem per columbam ministravit. Ipse etiam Dominus in fine dierum duodecim ' cum multitudine angelorum ac virginum ' eidem apparens * eam ad tolerantiam quam plurimum animavit.

154.7 Lectio septima.

Expletis negotiis, rediit tyrannus * et jussit educi puellam. Et eam splendidam intuens ' desevire voluit in custodes * suspicans quod alimenta ministrassent eidem. Sed ipsa compatiens eis * aperuit quod non ab homine, sed a Deo sibi cibus ministratus fuisset. Post hec, cum, seviente tyranno ' rote ' horribile genus penarum, sibi pararentur + ipsa orante, confracte sunt * et quasi quatuor milia gentilium, qui aderant, necaverunt. Tunc regina, timore deposito ' prosiliens in increpationem tyranni * agnito quod in Christum crederet ' de mandato ejus prius avulsis mammillis ' gladio martirium consummavit.

154.8 Lectio octava.

Cum autem Porphyrius corpus regine sepelisset ' ac per hoc in noticiam tyranni venisset quod esset christianus * tandem ipse ' et milites etiam qui crediderunt supradicti ' amputatis capitibus, martyrium compleverunt. Post hec virgo gloriosa ducta ad martirium ' impetrato orandi spacio ' dum oraret et pro se et pro sui memoriam agentibus * hujuscemodi vox dicitur audita fuisse : « Veni, dilecta mea * ecce tibi beatudinis janua aperitur. Et ne solliciteris de his que postulas * nam his qui passionem tuam celebraverunt ' opem de Celis promitto. »

154.9 Lectio nona.1

Facta hac voce ' cervicem protendens spiculatori * mox decollata est. Fluxitque lac pro sanguine * de corpore virginali. Et accedentes angeli ' corpus in aera subvehentes ' deposuerunt illud in montem Synai ' qui distat a loco martyrii plus quam viginti dietis * ubi inter innumera miracula que fiunt ibidem ' hoc est unum insigne ' quod de sepulchro ipsius oleum incessanter dicitur emanare. Passa est autem feria sexta, hora tercia * in hoc imitata passionem Salvatoris.

[DE BEATA VIRGINE IN SABBATIS]

[fol. 225v-230v]

[Prooemium]

[225d]

Iste sunt lectiones legende in sabbatis quando fit Officium de beata virginea. Et nota quod verba in eis posita sumpta sunt de originalibus auctorum qui notantur in marginibus, hoc excepto quod interdum - licet raro - aliqua verba addita sint1 in principiis aliquarum lectionum ad formandum ipsum principium. Item quandoque pro « Nativitate » vel « Assumptione » vel hujusmodi ponitur « commemoratio » vel « veneratio » vel hujusmodi. Item quandoque ponitur plurale pro singulari, ut in orationibus Anselmi, verbi gratia « Rogamus » pro « Rogo »b, vel hujusmodi. Item una persona pro alia. Verbi causa : « Quo fugiemus peccatores », pro « Quo fugietis peccatores »c. Item quandoque2 « anima » pro « virgine »d, ut in allocutionibus virginum, in verbis Jeronimi, ut « anime caste » pro « virgines caste »e.

*1- S1 post Oct. Epiphaniae

Sabbato primo post Octavas Epyphanie.

Sermo Augustini de annuntiatione. Å .1

*1.1 Lectio prima.

Castissimum Marie virginis uterum ' clausum ventris cubiculum ' signatum pudoris cenaculum ' merito plenissime collaudarem * si messem mererem quam non seminarem. Deus solus potest metere quod non seminavit * sicut ipse in evangelio dicit. Dicat igitur solus + dicat natus ex virgine filius Marie * dicat sponse, matri sue : Meto ubi non seminavi * et colligo ubi non sparsi. [Luc. 19, 22] Dicat et Maria : « Et ego te filium generavi * sed virginitatem meam non violavi. Regnum tenui virginitatis * et regem genui castitatis. Ingredientem et egredientem habui in palatio ventris ' filium imperatoris * et e manibus meis non amisi clavem regii pudoris. Porta facta sum Celi * janua facta sum Filio Dei. Illa porta facta sum clausa * quam in visione divina vidit Ezechiel propheta.

Ps. Augustinus, s sup. 195, PL 39, = 1, c. 2107.
AF I 5
CPL 368, PLS II, c. 854, CPP 980a

*1.2 Lectio secunda.

Joseph fili David ' natus ex genere sacerdotali et regali ' filius prophetarum ' socius scribarum ' ille qui scripsit mirabilia in lege sua * ipse fecit mirabilia in conjuge tua. Quid autem sunt Dei mirabilia + nisi que sunt hominibus impossibilia ?

Qui ergo lapideas inscripsit tabulas sine stilo ferreo * ipse gravidavit Mariam Spiritu Sancto. Qui produxit panes in heremo sine aratione * ipse virginem impregnavit sine corruptione. Et qui fecit virgam sine pluvia germinare * ipse fecit filiam David sine semine generare. Non legisti Ysaiam, prophetam eximium ? Ecce, inquit, virgo concipiet * et pariet filium. [Is. 7, 14] Quod ergo legisti in libris tuis * aspice in Maria oculis tuis ' ut digne dicas canticum David patris tui : Sicut audivimus, sic vidimus in civitate Domini * in civitate Dei nostri. [cf. Ps. 47, 9]

ibid. = 6, c. 2210.

*1.3a Lectio tercia.

[226a]

Maximus in sermone de Adventu qui incipit « De Adventu ». Å .2

Duas in Christo generationes legimus * sed in utraque incomprehense divinitatis est virtus. Ibi enim Deus illum ex semetipso genuit * hic eum Virgo Deo operante concepit. Ibi quidem sine initio * hic autem sine exemplo. Ibi natus est ut conderet vitam * hic factus ut tolleret mortem. Ibi Patri natus * hic hominibus procreatus. Illa nativitate hominem fecit * hac generatione hominem liberavit. Illa enim est ante hominem * ista vero supra hominem. Illa incogitabilis * et ista mirabilis.

Ps. Maximus, h 10, PL 57, c. 242C.
PD I 21
PLS III, c. 352, CPP 5764b

*1.3b

Idem in sermone « Hodie ». Å .3

Itaque parturiente Maria natus est nobis Dei filius * ut germana carnis nostre conceptione productus ' homini creato a se ' et pietatem paternam ' et fraternum largiretur affectum.

Ps. Maximus, h 12, PL 57, c. 247C.
PD I 22
CPL 220, PLS III, c. 352, CPP 5766^(b)

*2- S2 post Oct. Epiphaniae

Sabbato secundo.

*2.1 Lectio prima.

Si sollicitius perscruteris * preter legitimum humane conceptionis usum tres valde mirabiles nascendi species operatam Trinitatem reperies. Prima est ' quod Adam formatus est ex limo + secunda quod mulier formata est de masculo * tertia vero celestis ' quod Christus ex virgine processit. Quid horum non novum + quid non mirabile ? Quod autem hoc mystico conceptu mundum suum visitare dignatus est Dei Filius ' hoc nostre salutis neccessitas flagitabat * nimirum ut celestis tandem generatio repararet quod nativitas terrena perdiderat.

Ps. Maximus, h 12, PL 57, c. 248C-249A.
PD I 22
CPL 220, PLS III, c. 352, CPP 5766a

*2.2 Lectio secunda.

Sed fortassis hunc qui natus predicatur ex femina ' dum vilibus obvolvitur pannis + dum jacere contentus est in presepi ' dum lacrimosis concrepat vagitibus ' dum maternis lactatur uberibus * Deum esse diffidis. Immo per ista, frater, adverte ' eum, ut hominem, infirma pro infirmis pertulisse * et, ut Deum, celestem potentiam exercuisse. Hic namque qui sordentibus pannis circumdatur * regiis a Caldeis muneribus honoratur. Hic qui humilis jacet in presepio * lumine novi sideris choruscat e celo. Hic qui reddit infantie vagitus * vocibus angelici collauditur exercitus.

ibid. c. 249A.

*2.3a Lectio tercia.

Christus qui femineo nutritur lacte * multa hominum milia parvissimo satiavit pane.

ibid. c. 249B.

*2.3b

Augustinus in sermone « Salvator noster ». Å .1

Lacta ergo, mater virgo, cibum nostrum * lacta panem de Celo venientem ' et in presepio positum velut piorum cibaria jumentorum. Illic enim agnovit bos possessorem suum * et asinus presepe domini sui. [Is. 1, 3] Lacta eum qui talem fecit te * ut ipse fieret2 in te. Qui tibi et munus fecunditatis attulit conceptus * et decus virginitatis non abstulit natus. Qui sibi prius quam nasceretur ' et uterum de quo nasceretur ' et diem quo nasceretur elegit * et ipse condidit quod elegit ' ut illinc procederet velut sponsus de thalamo suo.

Augustinus, s dub. 369, PL 39, = 1, c. 1655.
AF I 9a
CPL 285, PLS II, c. 403

*3- S3 post Oct. Epiphaniae

Sabbato tertio.

Maximus in sermone de Quadragesima. Å .1

*3.1 Lectio prima.

Cum videret Inimicus ' Dei filium ex Maria, Eve utique filia, per tanta procreatum miracula * secum, ut arbitror, hec volvebat : « Quis est iste ' qui hunc ingressus est mundum, me nesciente ? Novi quidem quod sit de femina natus * sed nescio unde conceptus. Astat ecce mater * sed investigare non possum quis fuerit pater. Partum video * sed nascentem non agnosco. Et quod accessit stupori meo * inconsueta lege pariendi, etiam edito filio, mater exultat ut virgo. Cumque nichil ei de infantia desit * nulla tamen illi velut infantie corruptio existit. Pannis obsitus sordet * sed celum illi radio stelle letioris arridet. Sed et in honorem ipsius angeli ei ministrantes inter sidera terrasque concurrunt * et exultantes annuntiant quam non intelligo novitatem.

Ps. Maximus, h 37, PL 57, c. 305BC.
PD I 80
PLS III, c. 353, CPP 5791

*3.2 Lectio secunda.

Ergo ne forte Deus est iste + quem nullum potest delictum macu[la]re ? Sed si Deus esset + quomodo feminei partus indignitates sustinet ? Quomodo cunis pannisque contentus esset ? Quis credere possit in Deo vagitus infantie ? Cui audienti ridiculum non sit ' Deum femineo nutriri lacte ? Post omnia ecce etiam esurit * cum esurire Deum nulla persuadere ratio possit. » Ignorabat quippe Diabolus ' quia, quod Christus infantie nutrimenta preferebat ' et quod ut homo esuriebat ' non erat fragilitatis corporee * sed sacramentum celestis gratie.

Illum itaque congressum presumere partus femineus animabat * sed parientis virginitas deterrebat.

Humani denique corporis forma callidissimum hostem ad prelium prodire suasit * sed verus Dei filius et verus homo ' majestate victoriam peregit.

ibid. c. 305D-306A, et c. 305A.

*3.3 Lectio tercia.

Bernardus in sermone de duodecim stellis.2

Est itaque mater virgo ' mulier quondam a Deo promissa * serpentis caput virtutis pede contritura.

Nam et continuo draco ille per Herodem insidiatus est parienti + ut nascentem excipiens devoraret ' filium Virginis * eo quod inimicicie essent inter semen illius et draconis.

Multis denique versutiis idem serpens insidiatus est calcaneo prefate mulieris ' sed sine causa * quoniam universam pravitatem hereticam ipsa contrivit sola. Alius siquidem illam non de substantia carnis sue Christum edidisse dogmatizabat ' alius parvulum non peperisse, sed reperisse sibilabat + alius vel post partum viro cognitam blasphemabat * alius Dei matrem audire non sustinens ' magnum illud nomen Theothocos ' impiissime suggillabat. Sed contriti sunt insidiatores ' conculcati supplantatores + confutati derogatores * et beatam eam dicunt omnes generationes. [cf. Luc. 1, 48]

Bernardus Claraevallensis, sermo in dominica infra octavam Assumptionis, Opera V (1968), p. 265, l. 2-3, 9-11 et 3‑9a.

*4- S4 post Oct. Epiphaniae

Sabbato quarto.

Odilio Cluniacensis in sermone de nativitate beate virginis « Sit nobis ». Å .1

*4.1a Lectio prima.

Adducentur, inquit, regi virgines post eam * proxime ejus afferentur in leticia et exultatione. [Ps. 44, 15-16]

Ambrosius, De institutione virginis, PL 16, = 2, c. 319C.
CPL 148

Que umquam ita Deo proxima fuit + [226b] ut illa, que se totam divinis obsequiis mancipavit ? Cui Verbum divinum dicit * veni proxima mea ' columba mea ' quia ecce hyems preteriit. [Cant. 2, 10-11] Antequam Verbum Dei Virgo2 conciperet * hyems erat. At ubi Verbum Dei recepit * facta est estas. Denique fervore Sancti Spiritus vaporata ' flos cepit esse * et spirare odorem fidei ' fragrantiam castitatis ' suavitatem gratie.

ibid. = 3, c. 319C-320A.

Tota quoque spiritualis et simplex admodum columbe.

ibid. = 4, c. 320A.

*4.1b

Bonus enim regende castitatis comes pudor est ' qui primus in ipso cognitionis ingressu matrem Domini commendat legentibus + et, tanquam testis locuples3, dignam que ad tale munus eligeretur astruit * quod in cubiculo ' quod sola ' quod ab angelo salutata tacuit ' quod mota est in introitu ejus ' et a virilis sexu specie ' virginis peregrinabatur aspectus.

< idem, De virginibus, II, = 11, c. 221C.
CPL 145

*4.2 Lectio secunda.

Bona virginitas in Maria ' que sexum utrumque non solum a crimine absolvit * verum etiam ad gratiam provocavit. Accusamus plerumque femineum sexum in Eva, quod erroris causam invexerit *

Idem, De institutione virginis, = 16, c. 323C.
CPL 148

sed laudamus multo magis femineum sexum in Maria ' que nobis, salva virginitate, salutis actorem edidit.

< ibid. = 33, c. 328A et 88, c. 341A.

Fuit tunc Eva indigna incolere paradisum * venit jam talis Eva que non excludatur de paradiso ' sed rapiatur ad Celum.

ibid. = 32, c. 327C.

Hoc itaque vas sibi per quod descenderet Christus elegit * et pudoris templum sacravit. Per unam descendit * sed multas vocavit. Unde et speciale Maria nomen invenit hoc * quod significat ' « Deus ex genere meo ». Dicte sunt et antea Marie multe. Nam et Maria soror fuit Aaron * sed illa vocabatur « maris amaritudo ». Venit enim Dominus in amaritudinem fragilitatis humane * ut conditionis amaritudo dulcesceret ' temperata Verbi celestis suavitate.

ibid. = 33-34, c. 328AB.

*4.3 Lectio tercia.

Veni ergo, inquit, columba mea * immaculata mea. [Cant. 2, 11] Erat enim candidata multis meritorum virtutibus * et dealbata nive candidius Spiritus Sancti muneribus ' columbe simplicitatem representans in omnibus. Nam quicquid in ea gestum est ' totum puritas et gratia fuit * totum misericordia et justicia, que de Celo prospexit. [Ps. 84, 12] Et ideo dicitur immaculata * quia in nullo corrupta. Virum siquidem in utero circumdedit * et non aliunde accepit.

Unde de illa canitur in canticis : Ortus conclusus ' fons signatus * emissiones tue paradisus. [Cant. 4, 12-13] Vere ortus deliciarum * in quo consita sunt universa genera florum ' et odoramenta virtutum. Sicque conclusus ' ut nesciat violari * nec ullis insidiarum fraudibus corrumpi. Fons quoque sigillo totius Trinitatis signatus * ex quo fons Vite manat ' in cujus lumine omnes lumen videmus. [Ps. 35, 10]

Pascasius Radbertus, De Assumptione, CCCM 56C, = 57-58, l. 459-470, p. 134-135, et = 59, l. 477-482, p. 135-136.
CPL 633, PLS II, c. 265

*5- S5 post Oct. Epiphaniae.

Sabbato quinto.

*5.1a Lectio prima.

Inter multas Marias egregia est illa ' que signum virginitatis extulit * et intemerate integritatis pium Christo vexillum levavit. Omnes enim virgines ad cultum virginitatis excolendum * per hujus advocantur exemplum.

Ambrosius, De institutione virginis, PL 16, = 35, c. 328C.
CPL 148

*5.1b

Cujus integritatem et gloriam ' et ante partum ' et in partu, et post partum, perpetuam virginitatem ' apertissime propheta denuncians '

Origo non determinata esta.

*5.1c

vidisse se dicit in monte nimis alto civitatis edificationem ' cujus porte plurime designantur * una tamen clausa describitur.

Ambrosius, De institutione virginis, = 52, c. 334B.
CPL 148

Et hoc ad orientem aspiciebat * quia verum lumen effudit ' solemque justicie peperit.

ibid. = 56, c. 335B.

Porta ergo clausa est virginitas * et ortus clausus et fons signatus ' et etiam virga est virginitas.

ibid. = 58-59, c. 335C.

*5.1d

Est enim vere virgo Maria virga de radice Jesse exorta ' que florem eterne jocunditatis emisit * ac perpetue benedictionis fructum protulit. Est etiam porta, ut dictum est, in domo Domini clausa * dux etenim sedit in ea.

Origo non determinata est.

*5.1e

Aula quippe regalis est Virgo * que non est viro subdita ' sed soli Deo.

Ambrosius, De institutione virginis, = 79, c. 339B.
CPL 148

*5.2 Lectio secunda.

Est et olla fervens uterus Marie + que Spiritu ferventi, qui supervenit in eam, replevit orbem * cum peperit Salvatorem. Quis sedens in porta manducavit * illum utique cibum de quo dixit : Meus cibus est * ut faciam voluntatem Patris mei qui in Celis est. [Jo. 4, 34] Itaque Maria quasi olla fervet * et, quasi nubes in terras, pluit gratiam Christi ' quia de illa scriptum est : Ecce Dominus venit * sedens super nubem levem.1 [Is. 19, 1] Vere levem ' que conjugii onera nescivit * que de gravi fenore peccatorum hunc mundum levavit. Levis erat * que remissionem peccatorum utero gestabat. Denique Johannem in utero constitutum levavit ' qui ad vocem illius exilivit + et infans in gaudio exultavit * prius animatus sensu devotionis ' quam infusione spiritus vitalis.

ibid. = 79-81, c. 339CD.

*5.3 Lectio tercia.

Accipite igitur, caste anime, pluviam spiritalem istius nubis ' temperamentum flagrantie corporalis * ut omnes corporis ardores restinguatis ' et humescant interna vestre mentis. Hujus sacrate nubis imbrem ' patres nostri annuntiaverunt nobis, salutem mundi futuram + ventura stillicidia stillantia super terram * que Jeroboal poposcit et meruit. Bonam nubem sequimini * que fontem intra se genuit ' quo terrarum orbem rigavit. Excipite pluviam voluntariam benedictionis * quam hereditati sue Dominus effudit. Excipite aquam, et non effluat ' quia nubes est * diluat vos et humore sacro perfundat ' quia olla ' et eterno Spiritu vaporet. Excipite itaque ex hac olla Moabitide ' unguentum [226c] celestis gratie. Descendat hoc in ima precordia ' viscerumque secreta * quo non deliciarum odores sancta Maria ' sed divine gratie ' redolebat spiramenta.

ibid. = 82-83, c. 339D-340B.

*6- S6 post Oct. Epiphaniae

Sabbato sexto.

Odilio Cluniacensis in sermone de assumptione beate virginis « Congrue ». Å .1

*6.1 Lectio prima.

Mater, inquit, Syon dicet « homo + et homo natus est in ea * et ipse fundavit eam Altissimus » [Ps. 87, 5]. Homo utique corpore ' Altissimus potestate + nec discretus a Patre * sed exceptus in munere. Hujus etenim muneris gratiam angelo nunciante virgo Maria Dominum concipiendo promeruit * pariendo obtinuit ' et post partum virgo perpetuo permanens incorrupta possedit. Ejusdem quoque gratie conferta muneribus, ut credere fas est ' omne tempus dominice infantie ' pueritie et adolescentie cum ipso peregit * et obsequium materne dulcedinis ut vera mater ' vero humanitatis sue filio ministravit. Que autem fuerunt illorum inter se colloquia ' quam2 dulcia ' quam amabilia ' quando in matre fulgebat virginitas et letabatur fecunditas + in filio apparebat humanitas ' et latebat divinitas ? Quantum vel quale illud erat deificum ac virginale consortium * non dico nostrum, sed omnium hominum prorsus excedit intellectum.

Odilo Cluniacensis, s 12, de Assumptione BMV, PL 142, c. 1025AC.

*6.2 Lectio secunda.

Idem in sermone de purificatione ejusdem « Omnipotentis ». Å .3

Erat autem nostra puerpera pauper terrena possessione * sed plena celesti benedictione. Erat quidem progenita stemate regali * sed pauper stipendio temporali. Pauper mundanis rebus * referta divinis muneribus. In tantum pauper ' ut agnum qui pro peccato in purificatione offerebatur non haberet * in tantum dives ' ut Agnum peccata mundi tollentem, salva virginitate, generare posset. Siquidem et ipse filius Dei paulo minus ab angelis minoratus ' pro nobis etiam egenus factus est * ut nos sua paupertate ditaret. O beata paupertas, que nos divites reddidit * felix inopia, que locupletes nos effecit ! Quales et quantas divitias in illo puero Symeon ille justus et timoratus intuitu mentis agnovit * quem postquam videre meruit ' nichil preter ipsum concupivit videre ' nec etiam in hac vita desideravit vivere.

Idem, Sermo 3, de purificatione BMV, PL 142, c. 1000D-1001A.

*6.3 Lectio tercia.

Idem in sermone de nativitate ejusdem « Sit nobis ». Å .4

Qui ergo libenter amplectitur Deum natum * non horret Virginis partum. Dicit Deus creator hominis * filius hominis : « Quid est quod movet te in mea nativitate ? Non sum conceptus libidinis cupiditate. Ego matrem de qua nascerer feci * ego viam itineri meo preparavi atque mundavi. Quam despicis, Manichee, mater mea est * sed manu mea fabricata est. Si potui inquinari cum eam facerem * inquinari potui cum ex ea nascerer. Si solis radius cloace sordes exsiccare novit ' et inquinari non novit + quanto magis splendor eterne lucis, in quo nichil inquinatum incurrit ' quecumque radiaverit mundare potest ' et ipse pollui non potest ? Stulte ' unde sordes in Virgine + que nec concipiendo libidinem ' nec pariendo perpessa est dolorem ? Unde in domo sordes + ad quam nullus accessit hospes ? Solus ad eam Dominus et fabricator venit * vestem quam non habebat induit ' eamque, sicut invenit, clausam reliquit. »

Quodvultdeus, s 10, adversus quinque haereses, CCSL 60, cap. 5, l. 45-63, p. 278-279.
CPL 410

*7-33

Lectiones de beata Virgine in sabbatis a « Deus omnium » usque ad Adventuma.

*7- S1 a « Deus omnium »

Sabbato primo.

Sermo beati Augustin. Å .1

*7.1 Lectio prima.

Adest nobis, dilectissimi, dies venerabilis beate Marie virgini dedicatus * et ideo gaudeat terra nostra, tante virgini debitum obsequium exhibendo. Hec est enim flos campi ' de qua ortum est preciosum lilium convallium * per cujus partum mutatur natura ' prothoplaustorumque deletur culpa. Precisum est in ea illud Eve infelicitatis eulogium ' de quo dicitur in dolore paries filios [Gen. 3, 16] * quia ista in leticia Dominum parturivit. Eva enim luxit ' ista exultavit + Eva lacrimas ' Maria gaudium in utero portavit * quia illa peccatorem ' ista edidit innocentem. Impleta est Maria gratia * Eva evacuata est a culpa. Maledictio Eve * in benedictionem mutatur Marie.

Ps. Augustinus, s sup. 194, PL 39, = 1, c. 2104-2105.
AF II 65
CPL 368, PLS II, c. 854, CPP 979

*7.2 Lectio secunda.

Mater generis nostri penam intulit mundo * genitrix Domini nostri salutem attulit mundo. Auctrix peccati Eva ' auctrix meriti Maria. Eva occidendo obfuit * Maria vivificando profuit. Percussit illa * sanavit ista. Pro inobedientia enim obedientia commutatur * fides pro perfidia compensatur.

Quis ergo, o beata Maria, digne tibi valeat jura gratiarum et laudum preconia impendere + que tuo singulari merito mundo succurristi perdito ? Quas tibi laudes fragilitas humani generis persolvet + que solo tuo commercio recuperandi aditum invenit ? Accipe itaque quascumque exiles ' et meritis tuis impares gratiarum actiones * et cum susceperis vota ' culpas nostras orando excusa.

ibid. cap. 2, c. 2105 et cap. 5, c. 2106.

*7.3 Lectio tercia.

Admitte, piissima Dei genitrix Maria, preces nostras intra sacrarium exauditionis * et reporta nobis antidotum reconciliationis. Sit per te excusabile quod per te ingerimus * fiat impetrabile quod fida mente poscimus. Accipe quod offerimus + redona quod rogamus * et excusa quod timemus. Sancta Maria, succurre miseris + juva pusillanimes * refove flebiles. Ora pro populo + interveni pro clero * [226d] intercede pro devoto femineo sexu. Sentiant omnes tuum juvamen * quicumque celebrant tuam commemorationem. Assiste parata votis poscentium * et repende omnibus optatum effectum. Sit tibi studium assidue orare pro populo Dei * que meruisti benedicta precium proferre mundi.

ibid. = 5, c. 2106-2107.

*8- S2 a « Deus omnium »

Sabbato secundo.

Jeronimus in sermone « Cogitis me ». Å .1

*8.1 Lectio prima.

Si Deum, carissimi, ore prophetico in sanctis suis laudare jubemur + multo magis in veneratione beate Virginis, matris ejus, oportet eventum ymnis et canticis diligentius extollere * et dignis Deo jubilare preconiis ac misticis honorare muneribus. Nulli enim dubium * quin totum ad gloriam laudis Christi pertineat ' quicquid digne genitrici sue impensum fuerit ' ac sollempniter exhibitum. Timeo autem satis ' ne dum eam laudare volo ' indignus laudator inveniar * profecto cum nec sanctitas ' nec facundia ' suppetat ' ut beatam et gloriosam Virginem digne laudare queam. Quoniam, ut verum fatear * quicquid humanis dici potest verbis ' minus est a laude Celi ' qua divinis est et angelicis excellentius predicata et laudata preconiis. A prophetis quidem prenunciata ' a patriarchis figuris et enigmatibus presignata + ab evangelistis exhibita et monstrata * ab angelo venerabiliter atque officiosissime est salutata.

Pascasius Radbertus, de Assumptione, CCCM 56C, = 24-25, l. 196-212, p. 119-120.
CPL 633, PLS II, c. 265

*8.2 Lectio secunda.

Qualis autem et quanta esset virgo beata ' divinitus declaratur * cum angelus ait : Ave, gratia plena ' Dominus tecum * benedicta tu in mulieribus. [Luc. 1, 28] Talibus namque decebat Virginem oppignerari muneribus * ut esset gratia plena ' que Celis dedit gloriam ' terris Deum pacemque refudit ' gentibus fidem ' vitiis finem ' vite ordinem ' moribus disciplinam.

Vere gratia plena ' per quam largo Sancti Spiritus imbre superfusa est omnis creatura * et ideo satis eam devotissime primum angelus veneratur ' et salutat.

Non simplex, fateor, vel consueta fuit hec salutatio * sed omni admiratione digna. Siquidem venerationis fuit delatio ' oblatio muneris ' famulatus obsequii + quia, etsi in sanctis patribus et prophetis gratia fuisse creditur * non tamen eatenus plena. In Mariam vero totius gratie que in Christo est plenitudo venit * quamquam aliter. Et ideo, inquit, benedicta tu inter mulieres. Ac per hoc quicquid maledictionis infusum est per Evam * totum abstulit benedictio Marie. Insuper et gratiam refudit Christi ortus * quam non habuit prius omnis mundus.

ibid. = 26, l. 213-218, p. 120 ; = 31, l. 250-252, p. 123 ; et = 32-33, l. 254-264, p. 123.

*8.3 Lectio tercia.

Igitur quod natura non habuit ' usus nescivit ' ignoravit ratio ' mens non capit humana ' pavet celum ' stupet terra ' creatura omnis etiam celestis miratur * hoc totum per Gabrielem Marie divinitus nunciatur, et per Christum adimpletur. Qua de causa de tali tantaque loqui me indignum fateor * sed et puto quod nemo presumat ' nisi qui quanta sint que panduntur ' penitus ignorat. Tamen, etsi ad hec nemo ydoneus invenitur + votis omnibus cessare non debet quilibet, etiam peccator, a laudibus * quamvis explere nequeat quod sentitur.

Propterea, carissimi, quia iter salutis nostre in laudibus est Salvatoris * hortor vos, nolite cessare a laudibus Marie. Quod si virgo es * gaude quia meruisti esse et tu quod laudas. Quod si continens + venerare et lauda * quia non aliunde constat ut possis esse continens, quam ex gratia Christi que fuit plenissime in Maria, quam laudas. Quod si in conjugio aut peccatis + nichilominus confitere ' et lauda * quia inde misericordia omnibus profluxit et gratia ' ut laudent. Et quamvis non sit speciosa laus in ore peccatoris [Eccli. 15,9] + noli cessare2 * quia inde promittitur tibi venia, unde et omnibus ' ut laudes.

ibid. = 33-34, l. 264-273, p. 123-124, et = 35-36, l. 279-291, p. 124.

*9- S3 a « Deus omnium »

Sabbato tercio.

Idem in eodem. Å .

*9.1 Lectio prima.

Beata et gloriosa virgo Maria, quamvis dudum incomparabilis esset universis que sub celo sunt virginibus ' ut decenter posset in se suscipere Divinitatis admixtionem, salva utraque natura * tamen cum gratia repletur ' cum Spiritu Sancto perfunditur ' cum virtute Altissimi obumbratur + fit preciosior meritis celsis ' sublimior fastigiis ' pulchrior sanctitate ' gloriosior suorum prerogativis meritorum * ita ut nullis jam usibus sit ipsa eademque mancipanda ' nisi divinis. Tantam ac talem virginem tamque preclaram venerari multum convenit ' et ultra angelicam quodam modo dignitatem ' quantum fas est cum gaudio laudibus dignissime efferri.

Etenim, si mirabilis est angelorum virtus et firmitas perpetuitatis + mirabilior tamen est virtus in Maria ' quam obumbravit virtus Altissimi * ut ultra omnem virtutem sit angelicam quod factum est in ea ' et admirabile cunctis seculis sacramentum.

Pascasius Radbertus, de Assumptione, CCCM 56C, = 42-43, l. 333-343, p. 127, et = 94, l. 800-803, p. 152.
CPL 633, PLS II, c. 265

*9.2 Lectio secunda.

Per hoc igitur etiam angelis exinde major prestatur gratia * cum instaurantur omnia ab eo quem venerantur ' et adorant super se Christum, regem Dominum natum ex eadem Virgine. Hinc et Maria cunctis tanto venerabilior * quanto et gratiosior. Et quanto virtute Altissimi extollitur ad sublimia * tanto [227a] clarior resultat in gloria. Plena siquidem gratia ' plena Deo ' plena virtutibus + quomodo non possideret pleniter gloriam claritatis eterne ' quam plenissime accepit ut Salvatoris mater1 fieret ?

Celebrate, anime caste, Virginis diem * que celestem nobis vitam in terris ostendit.

Amate quam colitis * et colite quam amatis. Tunc autem eam vere colitis et amatis * si imitari velitis de toto corde quam laudatis.

Habetis in ea magisteria probitatis expressa * quid primum eligere ' quid respuere ' quid sequi debeatis.

ibid. = 94-95, l. 803-811, p. 152-153 ; = 98, l. 838-839, p. 154 ; = 99, l. 846-848, p. 154-155 ; et = 100, l. 863-864, p. 155.

*9.3 Lectio tercia.

Prima Marie virtus est fundamentum omnium virtutum et custos ' humilitas ipsa de qua gloriatur dicens ' quia respexit humilitatem ancille sue * ecce enim ex hoc beatam me dicent omnis generationes. [Luc. 1, 48] Primum discendi incitamentum ' nobilitas est magistri ' deinde merces laboris * merces autem laboris optimi ' fructus beatitudinis. Quid autem nobilius matre Domini + quid splendidius ea, quam splendor elegit paterne glorie ? Quid castius ea, que corpus Christi sine contagio corporis generavit ? Et tamen in ea solam humilitatem respexisse Dominum profitetur.

Et ideo si placet talis ac tanta Virgo + placeat et opus virtutis ejus ' cujus vita ' omnium disciplina est ' cujus mores instituta sunt omnium Ecclesiarum * que precellit cunctis ' supereminet universis. Propterea quecumque anima sibi ab ea optat premium ' et implorat auxilium ' debet imitari exemplum +

et ut ymaginem reformet integritatis * faciem imprimere debet in sculptura Spiritus Sancti. Quoniam hec est ortus conclusus ' fons signatus ' puteus aquarum viventium [Cant. 4, 12 et 15] + ad quam nulli potuerunt doli irrumpere ' neque prevaluit fraus Inimici * sed permansit sancta mente ac corpore ' multis donorum privilegiis sublimata.

ibid. = 102-103, l. 865-873, p. 155-156 ; = 105, l. 892-897, p. 157 ; et = 107, l. 906-912, p. 158.

*10- S4 a « Deus omnium »

Sabbato quarto.

Bernardus in sermone de Adventu « Audivimus ». Å .1

*10.1 Lectio prima.

Virga de radice Jesse procedens [Is. 11, 1] ' virgo Dei genitrix est * flos filius ejus. Flos utique Virginis Filius est * flos candidus et rubicundus ' electus ex milibus. Flos in quem prospicere desiderant angeli + flos ad cujus odorem reviviscunt mortui * flos utique campi et non orti. Campus enim sine omni humano floret adminiculo + non seminatus ab aliquo ' non defossus sarculo * non impinguatus fimo. Sic omnino ' sic floruit Virginis alvus * sic inviolata ' integra ' et casta Marie viscera ' tanquam pascue eterni viroris florem protulere + cujus pulchritudo non videat corruptionem * cujus gloria in perpetuum non marcescat. O Virgo, virga sublimis + in quam sublime verticem sanctum erigis * usque ad sedentem in throno ' usque ad Dominum majestatis. Neque mirum * si in altum mittis radices humilitatis.

Bernardus Claraevallensis, s 2 in Adventu, Opera IV (1966), p. 173, l. 10-20.

*10.2 Lectio secunda.

O virgo, vere planta celestis * planta preciosior cunctis ' sanctior universis. O vere lignum vite * quod solum dignum fuit portare fructum salutis.

Virgo hec regia, carissimi, via est ' per quam Salvator advenit * procedens ex ipsius utero tanquam sponsus de thalamo suo. Tenentes igitur ipsam viam esse per quam ad nos venit Salvator * studeamus, dilectissimi, ad ipsum per eam ascendere, qui per ipsam ad nos descendit. Studeamus per eam venire in gratiam ipsius * qui per eam in nostram miseriam venit. Per te accessum habeamus ad Filium, o benedicta ' inventrix gratie ' genitrix vite ' mater salutis * ut per te suscipiat nos ' qui per te datus est nobis.

ibid. p. 173, l. 20-22 et p. 174, l. 5-12.

*10.3 Lectio tercia.

Excuset apud filium tuum virgo mater ' integritas tua culpam nostre corruptionis * et humilitas tua Deo grata ' nostre veniam impetret vanitati. Copiosa caritas tua ' nostrorum cooperiat multitudinem peccatorum * et fecunditas gloriosa ' fecunditatem nobis conferat meritorum. Domina nostra, mediatrix nostra ' advocata nostra ' tuo Filio nos reconcilia + tuo Filio nos commenda * tuo Filio nos representa. Fac, o benedicta, per gratiam quam invenisti ' per prerogativam quam meruisti ' per misericordiam quam peperisti * ut qui, mediante te, fieri particeps dignatus est infirmitatis et miserie nostre + te quoque intercedente, participes faciat nos glorie et beatitudinis sue * Jesus Christus, Filius tuus, Dominus noster ' qui est super omnia Deus benedictus in secula ' amen.

ibid. p. 174, l. 12-22.

*11- S5 a « Deus omnium »

Sabbato quinto.

Bernardus in sermone « Signum magnum ». Å .

*11.1 Lectio prima.

Non erat bonum nobis esse hominem solum * congruum magis erat ' ut adesset nostre reparationi sexus uterque, quorum corruptioni neuter defuisset. Fidelis plane ' et prepotens ' mediator Dei ' et hominum homo Christus Jesus [1 Tim. 2, 5] * sed in eo divinam reverentur homines majestatem + absor[p]ta videtur in deitatem humanitas * non quod sit mutata substantia, sed affectio deificata. Non sola cantatur illi misericordia * cantatur pariter et judicium + quia, etsi didicit ex his que passus est compassionem ' ut misericors fieret * habet tamen et judiciariam potestatem. Denique Deus noster ignis consumens est. [Hebr. 12, 29] Quidni vereatur peccator accedere ? Itaque jam non ipsa mulier benedicta videbitur ociosa * invenietur equidem locus ejus in hac reconciliatione. Opus enim erat mediatrice * ad [227b] Mediatorem istum.

Bernardus Claraevallensis, Sermo in dominica infra octavam Assumptionis, Opera V (1968), p. 262, l. 12-19 et 263, l. 1-5a.

*11.2 Lectio secunda.

Crudelis mediatrix Eva * per quam serpens antiquus ' pestiferum et ipsi et viro virus infudit ! Sed fidelis Maria * que salutis antidotum ' viris et mulieribus propinavit ! Illa fuit ministra seductionis * hec propitiationis. Illa suggessit1 prevaricationem * hec ingessit redemptionem. Quid ad Mariam accedere trepidet humana fragilitas ? Nichil est austerum in ea, nichil terribile + tota suavis est * offerens omnibus lac et lanam. Revolve diligenter evangelice hystorie seriem + et si quid increpatorium ' si quid durum ' si quod denique signum vel tenuis indignationis occurrerit in Maria * de cetero suspectam eam habeas ' et accedere verearis.

ibid. p. 263, l. 5-13.

*11.3 Lectio tercia.

Considera diligenter + et si, ut vere, plena sunt omnia pietatis et gratie ' plena mansuetudinis et misericordie ' que ad Mariam pertinent ' inveneris * age gratias ei qui talem tibi mediatricem benignissima miseratione providit ' in qua nichil possit esse suspectum. Denique omnibus omnia facta est. Sapientibus et insipientibus copiosissima caritate debitricem se fecit * omnibus misericordie sinum aperuit ' ut de plenitudine illius accipiant universi + captivus redemptionem ' eger curationem ' tristis consolationem ' peccator veniam ' justus gratiam ' angelus leticiam ' denique Trinitas gloriam ' Filii persona carnis humane substantiam * ut non sit qui se abscondat a calore ejus.

ibid. p. 263, l. 13-21.

*12- S6 a « Deus omnium »

Sabbato sexto.

Idem in eodem. Å .

*12.1 Lectio prima.

Signum magnum apparuit in celo * mulier amicta sole ' et luna sub pedibus ejus. [Apo. 12, 1] Licet de presenti Ecclesia intelligendum prophetice visionis series ipsa demonstret * tamen non inconvenienter Marie videtur tribuendum. Nimirum ea est, que velut alterum solem induit sibi + ut quemadmodum ille super bonos et malos indifferenter oritur ' sic ipsa quoque non discutit merita * sed omnibus sese exorabilem ' omnibus clementissimam prebet. Omnium denique ne(c)cessitates amplissimo quodam miseratur affectu. Nam et defectus omnis sub ea est * et quicquid fragilitatis seu corruptionis est ' excellentissima quadam sublimitate excedit.

Bernardus Claraevallensis, Sermo in dominica infra octavam Assumptionis, Opera V (1968), p. 263, l. 22-26 et 264, l. 1-3a.

*12.2 Lectio secunda.

Supergreditur beata virgo creaturas omnes * ut merito sub pedibus ejus luna esse dicatur. Alioquin ' nichil magnum dixisse videbimur * ut sit luna sub pedibus ejus ' quam super omnes angelorum choros ' super Cherubin quoque et Seraphin exaltatam nephas est dubitare.

Mulier, inquit, amicta sole * et luna sub pedibus ejus. Amplectamur Marie vestigia, fratres * et devotissima supplicatione beatis illius pedibus provolvamur + teneamus eam, nec dimittamus ' donec benedixerit nobis * potens est enim. Nempe vellus est medium inter rorem et aream ' mulier inter solem et lunam * mater inter Christum et Ecclesiam constituta.

ibid. p. 264, l. 4-7 et p. 265, l. 15-19.

*12.3 Lectio tercia.

Jam te, mater misericordie, per ipsum sincerissime tue mentis affectum ' tuis jacens pedibus provoluta luna ' mediatricem apud Solem justicie constitutam ' devotis supplicationibus interpellat * ut in lumine tuo videat lumen ' et Solis gratiam tuo mereatur obtentu ' quam vere amavit ' et ornavit pre omnibus ' stola glorie induens ' et coronam pulcritudinis ponens in capite tuo. Plena es gratiarum ' plena rore celesti * innixa super dilectum ' deliciis affluens. Ciba hodie pauperes tuos, domina. Ipsi quoque catelli de micis edant + nec solum puero Abrahe ' sed et camelis potum tribuas de supereffluenti ydria tua * quia vere puella es preelecta ' et preparata Altissimi filio ' qui est super omnia benedictus in secula amen. [Rom. 9, 5]

ibid. p. 274, l. 11-20.

*13- S7 a « Deus omnium »

Sabbato septimo.

Bernardus in sermone « Tempus loquendi ». Å .

*13.1 Lectio prima.

Sileat misericordiam tuam, Virgo beata * si quis est qui invocatam in ne(c)cessitatibus suis sibi meminerit defuisse. Nos quidem, servuli tui, ceteris in virtutibus tuis congaudemus tibi * sed in hac potius nobis ipsis. Laudamus virginitatem ' humilitatem miramur + sed misericordia miseris sapit dulcius * crebrius invocatur. Hec est enim que totius mundi reparationem obtinuit * salutem omnium impetravit. Constat enim pro universo genere humano fuisse sollicitam * cui dictum est : Ne timeas, Maria * invenisti gratiam [Luc. 1, 30] ' quam querebas.

Bernardus Claraevallensis, s 4 in Assumptione BMV, Opera V (1968), p. 249, l. 17-24a.

*13.2 Lectio secunda.

Quis ergo misericordie tue, o benedicta, longitudinem ' et latitudinem ' sublimitatem et profundum ' queat investigare ? Nam longitudo ejus ' usque in novissimum diem ' invocantibus eam ' subvenit universis. Latitudo ejus replet orbem terrarum * ut tua quoque misericordia plena sit omnis terra. Sic et sublimitas ejus civitatis superne invenit restaurationem * et profundum ejus sedentibus in tenebris et umbra mortis obtinuit redemptionem. Per te enim Celum repletum est ' infernus evacuatus + instaurate ruine celestis Jerusalem * expec-[227c]-tantibus miseris vita perdita data. Sic potentissima et piissima caritas tua * affectu compatiendi ' et subveniendi abundat effectu.

ibid. p. 249, l. 24-28 et 250, l. 1-4.

*13.3 Lectio tercia.

Properet anima nostra * ad hunc misericordie cumulum tota sollicitudine recurrat miseria nostra. Ecce quibus potuimus jam votis prosequimur te a longe * o Virgo benedicta. Sit pietatis tue ipsam, quam apud Deum invenisti gratiam, notam facere mundo * reis veniam ' medelam egris ' pusillis corde robur ' afflictis consolationem ' periclitantibus adjutorium et liberationem ' sanctis tuis precibus optinendo. In hac quoque die venerationis tue, dulcissimum Marie nomen cum laude invocantibus ' servulis per te, Regina clemens, gratie sue munera largiatur Jesus Christus, filius tuus, Dominus noster * qui est super omnia benedictus in secula ' amen.

ibid. p. 250, l. 6-15.

*14- S8 a « Deus omnium »

Sabbato octavo.

Idem in sermone de Spiritu Sancto « Hodie etc ». Å .

*14.1 Lectio prima.

Deus rex noster ante secula operatus est salutem nostram in medio terre * in utero videlicet Virginis Marie ' que mirabili proprietate terre medium appellatur. Ad illam enim sicut ad medium ' sicut ad archanum Dei ' sicut ad rerum causam ' sicut ad negocium seculorum ' respiciunt et qui in Celo habitant ' et qui habitant in inferno ' et qui nos precesserunt ' et nos qui sumus ' et qui sequentur * et nati natorum ' et qui nascentur ab illis. Illi qui sunt in Celo, ut resarciantur * qui in inferno, ut eripiantur + qui precesserunt prophete ' ut fideles inveniantur * qui secuntur, ut glorificentur. Et beatam te dicent omnes generationes * genitrix Dei ' domina mundi ' Celi regina. Omnes, inquam, generationes. Sunt enim generationes Celi et terre * quibus omnibus vitam et gloriam genuisti. In te enim angeli leticiam ' justi gratiam * peccatores veniam inveniunt in eternum. Merito autem in te respiciunt oculi omnis creature * quia in te et per te ' et de te, benigna manus Creatoris quicquid creaverat recreavit.

Bernardus Claraevallensis, s 2 in die Pentecostes, Opera V (1968), p. 167, l. 22-28 et 168, l. 1-8.

*14.2 Lectio secunda.

Idem in sermone de Epiphania « lectione evangelii sancti ».

Hec est mater misericordie * que deficiente vino ' dixit ad Jesum : « Vinum non habent. » [Jo. 2, 3] Compassa est enim eorum verecondie * sicut misericors ' sicut benignissima. Quid enim de fonte pietatis procederet ' nisi pietas ? Quid autem mirum si pietatem exhibent pietatis viscera ? Nonne qui pomum in manu sua tenuerit dimidia die + reliqua diei parte1 pomi servabit odorem ? Quantum ergo viscera illa virtus pietatis affecit + in quibus novem mensibus requievit ? Nam et antea mentem replevit quam ventrem * et cum processit ex utero ' ab animo non recessit.

id., Opera IV (1966), s 1 in Dominica prima post octavam Epiphaniae, p. 315, l. 10-17.

*14.3 Lectio tercia.

Idem in sermone « Fecunde virginis etc. »

Ceterum, frater, quicquid illud est, quod offerre paras ' Marie commendare memento * ut eodem alveo ad largitorem gratie gratia redeat ' quo influxit. Neque enim impotens erat Deus et sine hoc aqueductu infundere gratiam, prout vellet * sed voluit tibi vehiculum providere. Forte enim manus tue, aut sanguine plene erant * aut infecte muneribus ' quod non eas ab omni munere excussisti. Itaque modicum istud quod offerre desideras ' gratissimis illis et omni acceptione dignissimis Marie manibus offerendum tradere cura * si vis non timere repulsam. Nimirum quedam candidissima lilia sunt * nec causabitur ille liliorum amator ' inter lilia non2 inventum quicquid illud sit quod inter Marie manus invenerit.

id., Opera V (1968), Sermo in Nativitate BMV, p. 288, l. 3-12.

*15- S9 a « Deus omnium »

Sabbato nono.

Idem in omelia super « Missus est Gabriel ». Å .

*15.1 Lectio prima.

Felix Maria * cui nec humilitas defuit ' nec virginitas. His nimirum Virgo regia gemmis ornata virtutum ' specie sua et pulchritudine sua in celestibus cognita ' civium celestium in se provocavit aspectus * ita ut ' et regis animum in sui concupiscentiam inclinaret ' et celestem nuntium ad se de supernis educeret.

Letare, pater Adam ' sed magis tu, o Eva mater, exulta * qui omnium fuistis prius peremptores quam parentes. Ambo, inquam, consolamini super filia et tali filia + sed illa amplius * illa de qua ortum est malum prius ' cujus obprobrium in mulieres pertransiit.

Propterea curre, Eva, ad Mariam * curre, mater, ad filiam. Filia pro matre respondeat + ipsa matris obprobrium auferat * ipsa Patri pro matre satisfaciat + quia ecce si vir cecidit per feminam * jam non erigitur nisi per feminam.

Bernardus Claraevallensis, h 2 in laudibus virginis Mariae, Opera IV (1966), p. 22, l. 7-13, l. 22-26 et p. 23, l. 2-5a.

*15.2 Lectio secunda.

Reddita est femina pro femina ' prudens pro fatua ' humilis pro superba * que pro ligno mortis ' gustum tibi porrigat vite * et pro venenoso cibo illo amaritudinis ' dulcedinem pariat fructus eterni.

O admirandam * et omni honore dignissimam Virginem ! O feminam singulariter venerandam + super omnes feminas admirabilem * parentum reparatricem ' posterorum vivificatricem. Missus est, inquit, angelus ad Virginem [cf. Luc. 1, 26-27] + virginem mente ' virginem carne ' virginem professione * virginem denique qualem describit Apostolus ' sanctam mente et corpore + nec fortuitu, nec noviter inventam ' sed a seculo electam ' ab Altissimo precognitam ' et sibi preparatam * ab angelis servatam ' a Patribus presignatam ' a prophetis promissam.

ibid. p. 23, l. 10-12 et 16-23.

*15.3 Lectio tercia.

Scrutare Scripturas *

et vide quam pulchre et concorditer sanctorum mira [227d] facta ' et mistica dicta ' sibi invicem concinunt. Vide quam stupendum sit hoc unum de Virgine ' et in Virgine factum miraculum ' quod tot miracula prevenerunt * tot oracula promiserunt. Unus nimirum fuit spiritus prophetarum * licet diversis modis ' signis et temporibus ' eandem rem diversi non diverso spiritu ' et previderint ' et predixerint. Quod enim Moysi monstratum est in rubro et igne ' Aaron in virga et flore ' Gedeoni in vellere et rore * hoc aperte vidit Salomon in forti muliere et precio ejus ' apertius precinit Jeremias de femina et viro + apertissime Ysaias de virgine et Deo * et Gabriel tandem exhibuit ' ipsam virginem salutando.

ibid. p. 23, l. 23 ; p. 28, l. 23-28 et p. 29, l. 1-4.

*16- S10 a « Deus omnium »

Sabbato decimo.

Sermo Maximi.

*16.1 Lectio prima.

Videamus, fratres carissimi, qualiter sibi iste due mulieres distent invicem * Eva videlicet et Maria. Eve auctor mortis per tortuosum serpentem mortis suasit consilium * econtra beate Marie actor1 vite ' per Gabrielem archangelum salutis misit auxilium. Eve suasit Diabolus ut comederet cibum vetitum * Marie nunciavit angelus quod conciperet per obedientiam promissionis filium. Eva comedens prohibitum pomum et sibi nocuit et viro * beata Maria concipiens nobis datum filium ' et feminis profuit et viris. Eva in animo furto rapere visa est divinitatis essentiam * attestante sancte Trinitatis eloquio : Ecce Adam factus est quasi unus ex nobis. [Gen. 3, 22] Maria humilem se confitetur Domini ancillam. Ait enim ad angelum : Ecce ancilla Domini * fiat michi secundum verbum tuum. [Luc. 1, 38]

Ps. Ildefonsus, s dub. 12, PL 96, c. 279D-280A.
CPL 1257, PLS IV, c. 2286, CPP 5268a

*16.2 Lectio secunda.

Maria per obedientiam humilitatis obumbratur a virtute altissime Divinitatis * Eva per corruptionem concipiens et in dolore pariens ' sub viri potestate fuit. Maria per ministerium Spiritus Sancti ' fide concipiens ' gaudio pariens fuit * et reges et principes ovantes ' ejus cupiunt subici potestati. Eva de paradyso ad exilium mittitur * Maria de exilio hujus seculi levatur in Celum. Eva timens pro peccato absconditur inter ligna paradysi * Maria vero gaudens pro partu circumdatur cetibus angelorum celestis militie dicentium cum gaudio ' gloria in excelsis Deo ' et in terra pax hominibus bone voluntatis. [Luc. 2, 14] Eva posteros ex sua carne nascentes transmisit ad inferos * benedicta Maria ex sua prole natos dirigit ad Celos. Ex carne Eve nati dicuntur filii hominum * ex beate Marie filio renati dicuntur filii Dei. Ut quid ulterius immorer protrahendo plurima ? Eva obfuit * Maria profuit.

ibid. c. 280AB.

*16.3 Lectio tercia.

Sileat nunc a feminis per beatam Mariam Eve mortifere male suadibilis sibilus * quia jam sumus omnes redempti per gloriose Marie Virginis filium. Cadat et improperium Eve * quia universi sumus leti per partum sancte Virginis Marie. Exultet et letetur christianorum caterva * quia vita2 quam destruxerat Eva ' reparatur per beatam Mariam.

Fusis ergo precibus, fratres karissimi, cuncti communiter Dominum deprecemur + ut qui sancte Marie Virginis dignatus est propter redemptionem nostram habitare uterum ' et qui eam super astra Celi ac super virginum choros fecit regnare in celestibus * ipse nos ejus meritis susfragantibus ' jubeat fieri in sanctorum aggregatione participes + ut non inveniat in animabus nostris ille sevus Accusator quod puniat * sed ejus immensa pietas nos misericorditer pertrahat ad coronam ' qui vivit et regnat in secula seculorum amen.

ibid. c. 280BD.

*17- S11 a « Deus omnium »

Sabbato undecimo.

Sermo ejusdem. Å .

*17.1 Lectio prima.

Scientes, fratres dilectissimi, actori1 nostro multum nos debere conditos ' plus redemptos * veneremur illum sacratissimum uterum ex quo homini Deus unitus apparuit. Quod si non honoramus meritis ' saltem honoremus obsequiis * scientes erroris nostri tenebras partus ejus fulgore respersas + quia quod per prothoplausti negligentiam ' prime matris contumax tam arrogantia quam gula perdiderat * hujus sacre Virginis partus restauravit. Non solum autem restauravit diruta * sed etiam tribuit sempiterna. Et idcirco cunctis preconiis veneremur ' illam genitricem + que dum actorem2 suum concepit in utero * nobis redemptorem ostendit seculo. Et quia ad vicem matris Ecclesie constituitur + ipsa Ecclesia inter procellas seculi frementes eam aspiciat * ipsa inter cursus mundiales continua oratione ad ipsam confugiat. Neque enim dubium est * quin illa que meruit pro liberandis proferre precium * possit liberatis impertiri suffragium.

Ps. Maximus, s sup. 11, PL 57, c. 865BC.
AF II 66
CPL 223, PLS III, c. 366, CPP 5944a

*17.2 Lectio secunda.

Nostra igitur hec oratio jugis ad Dominum dirigatur + ut qui pro honore nominis sui ' viscera illa, que sanctificaturus intravit, sedulitate debita veneramur * prosit nobis ad remedium ' quod per eam se nobis dedit in precium.

O felix Maria ' o genitrix gloriosa ' o puerpera sublimis * cujus visceribus actor Celi terreque commititur ! O felicia oscula labris impressa lactentibus * cum inter crebra indicia reptantis infantie ' verus ex te filius tibi matri alluderet ' verus ex Patre tibi Dominus imperaret. Nam actorem tuum ipsa concipiens edidisti in tempore puberem * quem habueras ante tempora conditorem. Felix puerperium ' letabile angelis ' expectabile sanctis ' neccessa-[228a]-rium perditis ' congruum profligatis * qui post multas assumpte carnis injurias ' ad ultimum verberatus flagris ' potatus felle ' patibulo affixus ' ut te veram matrem ostenderet ' verum se hominem ' patiendo tormenta ' monstravit.

ibid. c. 865C et 866B.

*17.3 Lectio tercia.

Beata es et gloriosa tu, virgo Maria, inter ista ' et propter ista laudabilis * que sic fecunditatis meruisti donum ' quod virginitatis non amisisti privilegium. Tu benedicta inter mulieres + tu prelata cunctis virginum catervis * tu sequeris Agnum quocumque perrexit +

qui priusquam nasceretur te matrem creavit ex qua nasceretur * ut ex te procederet tamquam sponsus de thalamo suo ' ut mortalibus oculis posset videri. Quanta fuit hec dignatio + ut crearetur ex te quam creavit ' portaretur manibus quas formavit ' sugeret3 tua ubera que implevit ? Quas utique laudes caritati Dei dicamus ' quas gratias ei agamus ' qui sic nos dilexit ut propter nos homo fieret ' ut uterum nostre conditionis intraret + atque cuncta humanitati necessaria sustineret ? Agentes ergo quantum sufficimus creatori nostro gratias * commemorationem preciosissime genitricis ejus cum gaudio peragamus.

ibid. c. 866CD.

*18- S12 a « Deus omnium »

Sabbato duodecimo.

Sermo ejusdem. Å .

*18.1 Lectio prima.

Merito sancta et venerabilis Dei genitrix Maria ' Celorum regina ' mundi domina ' singulari1 a nobis preconio extollitur * que singulare commercium mundo prebuit. Denique tantum se ad Celi fastigia sublevavit * ut Verbum in principio apud Deum de summa Celi arce susciperet. O felix Maria et omni laude dignissima ' immaculata coitu ' fecunda partu ' virgo lactans dominum Celi ' angelorum cibum et hominum nutriens + quas tibi laudes, o domina ' totius mundi salvatio ' fragilitas humani generis persolvet ' que solo tuo commercio recuperandi aditum invenit ? O gloriosam feminam * que dolori non subjacuit post partum ' nec labori post transitum !

Ps. Ildefonsus, s dub. 9, PL 96, c. 271D-272A.
CPL 1257, CPP 2311 et 5265

*18.2 Lectio secunda.

O admirabilis thalamus de quo speciosus prodiit sponsus ' lux gentium, spes fidelium ' tabernaculum glorie ' templum celeste + cui apostoli sacrum reddunt obsequium ' ad cujus glorie angeli cantum triumphum * quam Christus amplexatur. O beata Maria que de terris ad celestem vitam translata es ab angelis * et, inter choros virginum, sicut sol fulgens suscepisti principatum super archangelos in Celo ! O excellentissima quam paradysus excepit gaudens + quam Cherubin et Seraphyn cum laudibus prosequ[u]ntur * quam martires candidati beatificant + quam sanctorum confessorum stolatus concelebrat numerus * cui omnium sanctarum cum suis palmis victricibus exultat exercitus.

ibid. c. 272AB.

*18.3 Lectio tercia.

O clarissima inter virgines virgo sancta '

genitrix Christi piissima ' succurre miseris ad te confugientibus + veniam tribue poscentibus * adjuva et refove omnes qui in te confidunt. Ora pro totius mundi piaculis + interveni pro clero ' intercede pro monachorum choro * exora pro devoto femineo sexu. Sentiant omnes clementiam tuam * quicumque invocant tuum gloriosum nomen. Sit tibi compassio super afflictione captivorum * sit pius affectus super peregrinos celorum.2 Et quia te sine fine gaudentem atque letantem aspicis * quesumus ut preces nostras quas tibi cum fletibus fundimus ad Deum ipsa admittas + eumque ut proprium filium pro nobis interpelles ' ut cum ille in fine seculi judex apparuerit ' cum ipso et nos appareamus in gloria * qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat per infinita secula seculorum, amen.

ibid. c. 272BC.

*19- S13 a « Deus omnium »

Sabbato tertio decimo.

*19.N

Ex sermone « Nativitatis gloriose. » Quem aliqui attribuunt Bede, aliqui Ambrosio. Å .

*19.1 Lectio prima.

Commemorationem virginis precipue venerantes, dilectissimi * quantis Dei plena muneribus ' quam reverenda angelicis potestatibus ' quantis sit etiam ab omnibus sanctis extollenda honoribus ' quantisque ab universa Ecclesia frequentanda laudibus ' prout possumus consideremus. Sed etsi rerum universitas singulis distincta speciebus ' in beate Dei genitricis Marie laudem magnis succlamet vocibus * tamen dignitatem ejus intelligentibus ' surditas hoc vel silentium apparebit. Quid igitur agendum est nobis memoriam ejus venerantibus + qui ejus laudem digne extollere nequimus ?

Bernierus Humolariensis, ed. J.M. Canal sub nomine Fulberti Carnotensis, RTAM 30 (1963), l. 314-323, p. 82.
CPP 174 et 4118

*19.2 Lectio secunda.

Agnita, carissimi, nostri conatus inefficacia ' ejus sunt postulanda suffragia ' ejusque imploranda pietatis viscera * ut per ejus sanctissima merita nobis divina repropitiante clementia ' humilitatis ejus mereamur sequi vestigia. Humilitas hujus in tanto virtutis culmine excrevit * ut quod Eve temeritas fecit impossibile ' hujus mitissima lenitate fieret perfacile. Illa superbiente ' homini illuc ituro Celum clauditur + hujus humilitate divina se preveniente gratia ' sicut ante secula prefinitum est * ut ad nos Dominus veniat ' juxta optantis vaticinia prophete ' Celum disrumpitur.

ibid. l. 323-331, p. 82.

*19.3 Lectio tercia.

Humilitatis quoque Marie digne tantum posse dicitur * quam Dominum respexisse ' ejusque Spiritum in Deo salutari suo exultasse ' gratanter ipsa fatetur. Respexit Dominus, inquit, humilitatem meam * [228b] et fecit in me magna. [Luc. 2, 48-49] Sunt quidem hec que in ea fecit Dominus magna + sed talia quibus non facile sint reperienda majora * nec horum temere maxima sint dicenda. Illa de superbia culpam non confitente ' expulsionem meruit paradysi + hec se ancillam Domini confessa ' Deum gignere meruit, qui nos post hujus peregrinationem exilii transferat ad celestis palatia regni * quod beatissima genitrice Maria interveniente prestare dignetur ' qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat, Deus per omnia secula seculorum amen.

ibid. l. 331-342, p. 82-83.

*20- S14 a « Deus omnium »

Sabbato quarto decimo.

Fulbertus episcopus Carnotensis, in sermone « Approbate consuetudinis ». Å .

*20.1 Lectio prima.

Tali tanteque persone cujus hodie memoriam agimus ' quid ad honoris cumulum potuit accedere majus eo quod Dei filium Virgo concepit ' Virgo mater edidit ? Eo quippe dignitate venerabilis facta est ipsis quoque sanctorum ordinibus angelorum * quod opere manifesto declaravit ille magnus atque fortis archangelus Gabriel ' qui eam antequam mater Dei fieret ' quia futuram noverat ' tanta veneratione salutando prevenit. Hac eadem dignitate facta est etiam imperiosa secundum caritatem erga superos ' ac super inferos per districtionem * unde plurima scripta exemplorum sunt argumenta ' de quibus ad presens utcumque singula sufficiat memorare.

Fulbertus Carnotensis, s 4, PL 141, c. 323Aa.

*20.2 Lectio secunda.

Hec est que olim in auxilium magni patris Basilii misit sanctum angelum * et mortuum suscitavit ' qui male vivendo1 ipsum pessumdedit persecutorem ejus Julianum apostatam. Et hec hystoria notissima est. Illa etiam te, o peccator quondam Theophyle, penitentem et se suppliciter invocantem * ab ipsis Diaboli faucibus potenter eripuit.

Talibus ergo approbatur ' quia Domini mater ubique imperiosa est ' ubique magnifica * cui terre pronum est sanctos angelos in ministerium mittere ' et ad beneplacitum suum infernorum pacta cessare.

ibid. c. 323B et 324A.

*20.3 Lectio tercia.

His quoque et aliis infiniti numeri beneficiis ' que vel scripta sunt vel passim jugi sentiuntur effectu ' notissimum est quod et justis et peccatoribus fideliter invocantibus se ' presto est * et nunquam eis opitulari desistit. Veniant igitur ad eam justi cum Basilio laudantes et benedicentes * effectum celerem suis sanctis desideriis sine dubio percepturi ! Veniant peccatores cum Theophilo ' tundentes rea pectora cum interno fletu * ipsi quoque, si vere peniteant ' optatam veniam adepturi. De quorum numero tibi assistentibus nobis, ut subvenire jam et auxiliari digneris, imploramus ' o preelecta ac sancta ' o venerabilis et imperiosa ' o clemens et propitia Domina nostra * quo possimus recuperare et habere perpetuam gratiam filii tui Jesu Christi Domini nostri ' qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat, unus Deus in eternum ' amen.

ibid. c. 324AB.

*21- S15 a « Deus omnium »

Sabbato quinto decimo.

Oratio Anselmi. Å .

*21.1 Lectio prima.

Sancta et inter sanctos post Deum singularis sancta ' mater admirabilis virginitatis ' virgo amabilis fecunditatis ' domina prefulgens tanta sanctitate ' supereminens tanta dignitate ' quam utique certum est non minori preditam esse potentia et pietate + tibi, o genitrix Vite ' o mater salutis ' templum misericordie et pietatis ' tibi sese conantur presentare miserabiles anime nostre * morbis vitiorum languide ' vulneribus facinorum succise ' ulceribus flagiciorum putride. Tibi nituntur, quantum moribunde valent, supplicare * ut potentibus tuis meritis ' et tuis piis precibus ' digneris eas sanare. Sic autem, pia domina, sordibus et fetore fedantur * ut timeant ne ab ipsis misericors vultus avertatur tuus. Sic tabescunt desperando respectus tui conversionem * ut etiam os obmutescat ad orationem. Peccata nequitie, cur sic facitis animas ' vestra feditate horrendas + ut miseratio non possit aspicere illas ? Heu pudor sordentis iniquitatis * in presentia nitentis sanctitatis ! Heu confusio immunde conscientie * in conspectu fulgentis mundicie !

Anselmus Cantuariensis, Oratio 5, Opera II, vol. 3, p. 13, l. 4-23.

*21.2 Lectio secunda.

O benedicta super mulieres ' que angelos vincis puritate ' sanctos superas pietate + anhelant moribundi spiritus nostri ad tante benignitatis respectum * sed erubescunt ad tanti nitoris conspectum. Rogare enim te, domina, desideramus ' ut, miserationis tue respectu, cures plagas et ulcera peccatorum nostrorum * sed confundimur coram te ' ob fetorem et sordes eorum. Horremus, domina, apparere tibi in immundiciis et horroribus nostris ' ne tu horreas nos pro eis * et non possumus, ve nobis, videri sine eis. Eadem peccata nostra, o domina, cognosci a te cupiunt propter curationem * sed apparere tibi fugiunt propter execrationem. Non sanantur sine co[n]fessione * non produntur sine confusione.1 Si celantur, sunt insanabilia * si videntur, sunt detestabilia. Urunt dolore * terrent timore. Mole obruunt + pondere premunt * pudore confundunt.

ibid. p. 13-14, l. 24-37.

*21.3 Lectio tercia.

O tu illa pia potens ' et potenter pia ' de qua fons est ortus misericordie * ne contineas precamur tam veram misericordiam ' ubi2 tam veram cognoscis miseriam. Si [228c] enim nos confundimur in obscenitate iniquitatum nostrarum ad fulgorem tue sanctitatis + tu, ne, domina, erubesces erga miseros affectu insite pietatis ? Si nos confitemur nequitiam nostram + tu ne abnegabis benignitatem tuam ? Si major est miseria nostra quam nobis expediat + eritne minor misericordia tua quam te deceat ? Quanto enim, domina, magis delicta nostra in conspectu Dei et tuo sordent * tanto magis ejus curatione et tua subventione egent. Sana ergo, clementissima, infirmitatem * et delebis que te offendit feditatem. Aufer, benignissima, languorem * et non senties quem horres fetorem. Fac, piissima, ut non sit quod dolet * et non erit quod sinceritati tue sordet. Fac, domina, exaudi, domina * sana animas peccatorum servorum tuorum per veritatem benedicti fructus ventris tui ' qui sedet in dextera omnipotentis Patris sui ' superlaudabilis ' et supergloriosus in secula, amen.

ibid. p. 14, l. 38-51.

*22- S16 a « Deus omnium »

Sabbato sexto decimo.

Item oratio ejusdem. Å .

*22.1 Lectio prima.

Virgo mundo venerabilis ' mater humano generi amabilis ' femina angelis mirabilis ' Maria sanctissima ' cujus beata virginitate omnis sacratur integritas ' cujus glorioso partu omnis salvatur fecunditas ' domina magna, cui gratias agit territa turba reorum * ad te, prepotens et misericors domina ' nos peccatores et utique nimis peccatores anxii confugimus. Videntes enim nos, domina, ante districti Judicis omnipotentem justiciam ' et considerantes ire ejus intolerabilem vehementiam * perpendimus peccatorum nostrorum enormitatem ' et condignam tormentorum immanitatem. Tanto igitur horrore turbati ' tanto pavore perterriti + cujus obnixius implorabimus interventionem ' quam illius cujus uterus mundi fovit reconciliationem ?

Anselmus Cantuariensis, Oratio 6, ibid., p. 15, l. 4-14.

*22.2 Lectio secunda.

O domina clementissima + unde securius velocem in necessitate subventionem sperabimus ' quam unde mundo propiciationem scimus ? Aut cujus intercessio facilius nobis reis impetrabit veniam ' quam illius que illum generalem et singularem1 justum ultorem ' et misericordem Salvatorem lactavit ? Sicut enim, beatissima, impossibile est ut hec merita, tibi tam singularia ' nobis tam necessaria2 ' obliviscaris * sic, mitissima, incredibile est ut supplicantibus miseris non miserearis. Bene quippe novit mundus ' nec nos mundi peccatores ullatenus dissimulare patimur * satis, inquam, o domina, satis novimus ' quis Filius hominis ' vel cujus hominis Filius ' venit salvum facere quod perierat. Nunquid ergo, tu, domina nostra ' mater spei nostre, nunquid oblivisceris tu odio nostri, quod mundo tam misericorditer est intimatum ' tam feliciter divulgatum ' tam amanter amplexatum ?

ibid. p. 15-16, l. 14-25.

*22.3 Lectio tercia.

O mater misericordie ' ille bonus Filius hominis, filius tuus, venit perditos sponte salvare + et mater Dei poterit perditos clamantes non curare ? Bonus ille Filius hominis venit vocare peccantes ad penitentiam + et bona mater Dei contempnet precantes in penitentia ? Ille, inquam, bonus Deus ' mi(t)tis homo ' misericors Filius Dei ' pius Filius hominis ' venit querere peccatores errantes + et tu, bona mater ejus ' potens mater Dei ' repelles miseros orantes ? Ecce enim, o virgo, homo ' de qua natus est homo Deus ' ut salvaretur peccator homo ' ecce coram bono filio tuo et coram bona matre ejus penitent ' et confitentur * gemunt et orant peccatores homines. Obsecramus ergo vos, bone Domine ' et bona domina ' obsecramus vos, Fili pie et pia mater + obsecramus vos per ipsam veritatem ' per hanc singularem spem peccatorum * ut sicut vere tu es filius ejus ' et tu mater ejus ' sic, sic absolvantur et curentur ' sanentur ' et salventur hi peccatores.

ibid. p. 16, l. 26-38.

*23- S17 a « Deus omnium »

Sabbato decimo septimo.

Idem in eadem oratione. Å .

*23.1 Lectio prima.

O bone Fili ' o bona mater ' probent his peccatores vestri * sentiant in se ' quia propter salutem peccatorum estis tu, Filius, et tu, mater. Vestri certe amborum peccatores. Cum enim peccavimus in Filium ' irritavimus matrem * nec offendimus matrem sine injuria Filii. Quid ergo faciemus peccatores ? Quo fugiemus peccatores ? Quis enim nos reconciliabit Filio ' inimica matre ? Quis nobis placabit matrem ' irato Filio ? Sed etsi pariter ambo offensi estis + nonne et ambo clementes estis ? Fugiat ergo reus justi Dei ' ad piam matrem misericordis Dei * refugiat reus offense matris ' ad pium Filium benigne matris. Ingerat se reus utriusque inter utrumque * initiat se inter Filium pium ' et piam matrem. Pie Domine, parce servis matris tue * pia domina, parce servis Filii tui. Bone Fili, placa matrem tuam servis tuis * bona mater, reconcilia servos tuos Filio tuo.

Anselmus Cantuariensis, Oratio 6, ibid., p. 16, l. 38-50.

*23.2 Lectio secunda.

O pie Fili ' o pia mater ' qui nos inicimus inter duas tam immensas pietates * non incidamus in duas tam potentes severitates. Bone Fili ' et bona mater ' non sit nobis frustra quod confitemur de vobis hanc veritatem * nec erubescamus quod speramus in vobis hanc pietatem. Amamus enim veritatem quam confitemur [228d] de vobis * et deprecamur pietatem quam speramus in vobis. Dic, judex, cui parces ' dic, reconciliatrix, quem reconciliabis + si tu, Domine, damnas et tu, domina, averteris homunculos1 bona vestra cum amore ' mala sua cum merore confitentes ? Salvator singularis, dic quem salvabis ' Salutis mater, dic pro quo orabis + si te, Domine, precipiente ' et te, domina, consentiente ' tormenta vexant peccatores ' se execrantes ' vos obsecrantes ? Si infernus absorbet reos se accusantes ' vos deprecantes ? Si tartara devorant pauperes in se desperantes ' et in vobis sperantes ?

ibid. p. 16-17, l. 50-61.

*23.3 Lectio tercia.

Deus qui factus est filius femine propter misericordiam ' femina que facta es mater Dei propter misericordiam + aut miseremini miseris ' tu parcendo et tu interveniendo * aut ostendite ad quos tutius fugiamus misericordiores ' et monstrate in quo certius confidamus potentiores. Si enim est ' immo quia est2 tam magna nostra iniquitas ' et tam modica fides nostra ' tam tepida caritas nostra ' tam fatua nostra oratio ' tam imperfecta nostra satisfacio3 ' ut nec mereamur delictorum veniam ' nec salutis gratiam + hoc est ipsum quod supplicamus * ut, in quo merita nostra nobis non videtis sufficere ' in eo misericordie vestre non dignentur deficere. In eo itaque precamur, exaudite4 nos ' sed propter vos ' non propter nos ' per pietatem qua exundatis ' per potestatem qua abundatis + ut evadamus meritos dolores damnatorum * et intremus in gaudia beatorum ' te Deum laudaturi ' qui es benedictus et superlaudabilis in secula seculorum, amen.

ibid. p. 17, l. 62-73.

*24- S18 a « Deus omnium »

Sabbato decimo octavo.

Item oratio ejusdem. Å .

*24.1 Lectio prima.

O beata Maria ' tu illa Maria ' tu illa major beatarum Mariarum * tu illa maxima feminarum ! Te, domina magna et valde magna, te volunt corda nostra amare ' te cupiunt ora nostra laudare + te desiderant venerari mentes nostre ' te affectant exorare anime nostre * quia tuitioni tue se commendant tote substantie nostre. Enitimini, viscera animarum nostrarum ' enitemini quantum potestis ' si quid potestis, omnia interiora nostra * ut ejus merita laudetis ' ut ejus beatitudinem ametis ' ut ejus celsitudinem admiremini ' ut ejus benignitatem deprecemini + cujus patrocinio cotidie indigetis ' indigendo desideratis ' desiderando imploratis ' implorando impetratis * et si non secundum desiderium vestrum ' tamen supra vel certe contra meritum vestrum.

Anselmus Cantuariensis, Oratio 7, ibid., p. 18, l. 4-14.

*24.2 Lectio secunda.

Regina angelorum ' domina mundi ' mater ejus qui mundum mundat + confitemur quia corda nostra nimis sunt immunda * ut merito erubescant in tam1 mundam intendere ' nec digne possint in tam2 mundam intendendo contingere. Te igitur, mater illuminationis cordium nostrorum ' te, nutrix salutis mentium nostrarum * te obsecrant quantum possunt cuncta precordia nostra. Exaudi, domina ' adesto propitia ' adjuva potentissima ' ut mundentur sordes mentium nostrarum * ut illuminentur tenebre nostre ' ut accendatur tepor noster ' ut expergiscatur torpor noster + quatinus, sicut beata sanctitas tua super omnia, post summum omnium, filium tuum ' per omnipotentem filium tuum ' ob gloriosum filium tuum ' a benedicto filio tuo est exaltata * sic super omnia, post Dominum et Deum tuum et omnium, filium tuum ' te corda nostra intelligant et venerentur ' ament et deprecentur ' eo affectu, non quo desiderat imperfectus ' sed quo debet a filio tuo factus ' et salvatus ' redemptus ' et resuscitatus.

ibid. p. 18-19, l. 15-27.

*24.3 Lectio tercia.

Genitrix Vite animarum nostrarum + altrix reparatoris carnis nostre ' lactatrix Salvatoris totius substantie nostre * per cujus sanctitatem peccata nostra purgantur + per cujus integritatem nobis incorruptibilitas donatur * per cujus virginitatem anime nostre adamantur a Domino suo ' et desponsantur Deo suo + quid digne referemus tibi, per cujus fecunditatem, captivi ,sumus redempti ' per cujus partum de morte eterna sumus erepti ' per cujus prolem, perditi, sumus restituti ' et de exilio miserie in patriam beatitudinis reducti ? Benedicta inter mulieres + hec omnia nobis dedit benedictus fructus ventris tui in regeneratione baptismatis sui ' alia in spe ' alia in re * quamquam hec omnia nos ipsi nobis sic peccando abstulerimus ' ut nec rem habeamus ' et spem vix teneamus. Certi autem sumus quia, sicut per Filii gratiam ea potuimus accipere * sic eadem per matris merita possumus recipere. Ergo domina, porta vite ' janua salutis ' via reconciliationis ' aditus recuperationis * obsecramus te per salvatricem tuam fecunditatem + fac ut et peccatorum nobis venia ' et bene vivendi gratia concedatur * et usque in finem hi servi tui sub tua protectione custodiantur.

ibid. p. 19-20, l. 28-50.

*25- S19 a « Deus omnium »

Sabbato undevicesimo.

Idem in eadem oratione. Å .

*25.1 Lectio prima.

Aula universalis propitiationis ' generalis causa reconciliationis ' vas et templum vite et salutis universorum + nimium contrahimus merita tua ' cum in nobis, homunculis vilibus, singulariter recensemus beneficia tua ' que mundus gaudet amans * et gaudens clamat esse [229a] sua. Tu namque, domina admirabilis singulari1 virginitate ' amabilis salutari fecunditate ' venerabilis inestimabili sanctitate + tu ostendisti mundo Dominum suum ' et Deum suum * quem nesciebat. Tu visibilem exhibuisti mundo creatorem suum * quem prius non videbat. Tu genuisti mundo restauratorem quo perditus indigebat * tu peperisti mundo reconciliatorem ' quem reus non habebat.

Anselmus Cantuariensis, Oratio 7, ibid., p. 20, l. 51-59.

*25.2 Lectio secunda.

Per fecunditatem tuam, o domina ' mundus peccator2 est justificatus + damnatus, salvatus * exul, reductus. Partus tuus, domina, mundum captivum redemit + egrum, sanavit * mortuum, resuscitavit. Insidiis et oppressionibus demonum ' tenebris obvolutus mundus subjacebat * sed sole de te orto illuminatus ' eorum et laqueos devitat et vires conculcat. Celum ' sidera ' terra ' flumina ' dies ' nox ' et quecumque humane potestati vel utilitati sunt obnoxia + in amissum decus sese gratulantur, domina, per te quodam modo resuscitata * et nova quadam ineffabili gratia donata. Quasi enim omnia mortua erant * cum, amissa congenita dignitate favendi dominatui vel usui Deum laudantium, ad quod facta erant ' obruebantur oppres[s]ione ' et decolorabantur ab usu3 ydolis servientium ' propter quod facta non erant. Quasi vero eadem resuscitata letantur * cum jam Deum confitentium et dominatu reguntur ' et usu decorantur. Nova autem et ineffabili gratia quasi exultaverunt * cum ipsum creatorem suum ' non solum invisibiliter supra se illa regentem senserunt ' sed etiam visibiliter intra se eisdem utendo ' et ea sanctificantem ipsum viderunt.

ibid. p. 20-21, l. 59-74.

*25.3 Lectio tercia.

Sed cur solum loquor, domina, beneficiis tuis plenum esse mundum ? Inferna penetrant * celos superant. Per plenitudinem enim gratie tue, et que in inferno erant se letantur liberata * et que supra mundum sunt ' gaudent se restaurata. Per eundem quippe gloriosum filium gloriose virginitatis tue omnes justi qui obierunt ante vitalem ejus mortem exultant diruptione captivitatis sue * et angeli gratulantur restitutione semirupte civitatis sue. O femina mirabiliter singularis ' et singulariter mirabilis * per quam elementa renovantur ' inferna remediantur ' homines salvantur ' angeli reintegrantur. O femina plena et superplena gratia * de cujus plenitudinis exundantia respersa ' sic revirescit omnis creatura.

ibid. p. 21, l. 76-85.

*26- S20 a « Deus omnium »

Sabbato vicesimo.

Idem in eadem oratione. Å .

*26.1 Lectio prima.

O virgo benedicta et superbenedicta * per cujus benedictionem benedicitur omnis natura ' non solum creata a Creatore ' sed et Creator a creatura ! O nimis exaltata, quam sequi conantur affectus animarum nostrarum + quo aufugies acies mentium nostrarum ? O pulchra ad intuendum ' amabilis ad contemplandum ' delectabilis ad amandum + quo evadis capacitatem cordium nostrorum ? Prestolare, domina * infirmam animam te sequentem. Ne abscondas te, domina, parum videnti anime te sequenti * miserere, domina, animam post te hanelando languentem. Mira res * in quam sublime contemplor Mariam locatam. Nichil equale Marie * nichil nisi Deus majus Maria. Deus filium suum, quem solum de corde suo equalem sibi genitum tanquam seipsum diligebat, dedit Marie eundem ipsum * ut naturaliter esset unus idemque communis filius Dei ' et Marie.

Anselmus Cantuariensis, Oratio 7, ibid., p. 21-22, l. 85‑97.

*26.2 Lectio secunda.

Omnis natura a Deo est creata * et Deus ex Maria est natus. Deus omnia creavit * et Maria Deum generavit. Deus qui omnia fecit ' ipse se ex Maria fecit * et sic omnia que fecerat refecit. Qui potuit omnia de nichilo facere * noluit ea1 violata nisi prius fieret Maria reficere. Deus igitur est pater rerum creatarum * et Maria mater rerum recreatarum. Deus est pater constitutionis omnium * et Maria est mater restitutionis omnium. Deus enim genuit illum per quem sunt omnia facta * et Maria peperit illum sine quo omnino nichil bene est. O vere Dominus tecum * cui dedit Dominus ut omnis natura tantum tibi deberet secum. Maria, obsecramus te, per gratiam qua sic Dominus tecum et te voluit esse secum '+ fac propter ipsam gratiam eandem misericordiam tuam nobiscum * fac ut amor tui semper sit nobiscum ' et cura nostri semper sit tecum.

ibid. p. 22, l. 97-111.

*26.3 Lectio tercia.

Fac, obsecramus, o beata Maria, ut clamor necessitatis nostre, quamdiu ipsa persistit, sit tecum * et respectus pietatis tue, quamdiu nos subsistimus, sit nobiscum. Fac ut congratulatio beatitudinis tue semper sit nobiscum * et compassio miserie nostre, quantum nobis expedit, sit tecum. Sicut enim, o beatissima, omnis a te2 aversus ' et a te despectus ' neccesse e[s]t ut intereat * ita omnis ad te conversus et a te respectus ' ut pereat impossibile est. Sicut enim, domina ' Deus genuit Filium in quo omnia vivunt * sic, o tu flos virginitatis, genuisti eum per quem et mortui revivunt. Et sicut Deus per Filium suum beatos angelos a peccato servavit * ita tu, o decus puritatis ' per Filium tuum miseros homines ex peccato salvasti. Non enim est reconciliatio nisi quam tu casta concepisti + non est justificatio nisi quam tu integra in utero [229b] fovisti * non est salus nisi quam tu, Virgo, peperisti. Ergo, o domina, mater es justificationis et justificatorum + genitrix es reconciliationis et reconciliatorum * parens es salutis et salvatorum.

ibid. p. 22-23, l. 111-126.

*27- S 21 ap. la Trinité.

Sabbato vicesimo primo.

Idem in eadem oratione. Å .

*27.1 Lectio prima.

O beata fiducia + o tutum refugium * mater Dei est mater nostra ! Mater ejus in quo solo speramus ' et quem solum timemus * est mater nostra. Mater, inquam, ejus qui solus salvat ' solus damnat ' est mater nostra * sed, o benedicta et exaltata, non tibi soli ' sed et nobis quidem. Si tu, domina, es mater ejus + nonne et alii filii tui sunt fratres ejus ? Sed qui fratres + et cujus ejus ? Loquemur unde jocundetur cor nostrum + an silebimus ne de elatione arguatur os nostrum ? Sed quod credimus amando + cur non confitebimur laudando ? Dicemus igitur * non superbiendo ' sed gratias agendo. Qui enim fecit ut ipse per maternam generationem esset nature nostre + et nos per vite restaurationem essemus filii matris ejus * ipse nos invitat ' ut confiteamur1 nos fratres ejus.

Anselmus Cantuariensis, Oratio 7, ibid., p. 23, l. 127-139.

*27.2 Lectio secunda.

Ergo judex noster ' est frater noster * salvator mundi est frater noster. Denique Deus noster * est factus per Mariam frater noster. Qua igitur certitudine debemus sperare ' qua desolatione possumus timere + quorum sive salus sive damnatio ' de boni fratris et de pie matris pendet arbitrio ? Quo etiam affectu hunc fratrem et hanc matrem amare debemus ? Qua familiaritate nos illis committemus ? Qua securitate ad illos confugiemus ? Qua dulcedine fugientes suscipiemur ? Bonus igitur frater nobis dimittat quod deliquimus + ipse avertat quod delinquentes meruimus * ipse donet quod penitentes petimus. Bona mater oret et exoret pro nobis * ipsa postulet et impetret quod expedit nobis. Ipsa roget Filium pro filiis + Unigenitum pro adoptatis * Dominum pro servis. Bonus Filius audiat matrem pro fratribus + Unigenitus pro his quos adoptavit * Dominus pro his quos liberavit.

ibid. p. 23-24, l. 139-151.

*27.3 Lectio tercia.

Maria, quantum tibi debemus ? Domina, mater per quam talem fratrem habemus + quid gratiarum, quid laudis ' tibi retribuemus ? Magne Domine ' tu noster major frater ' magna domina, tu nostra melior mater * docete corda nostra ' qua reverentia debeant vos cogitare. Bone tu ' et bona tu * dulcis tu ' et dulcis tu ' dicite ' et date animabus nostris quo affectu vos memorando ' de vobis delectentur ' delectando jocundentur * jocundando impinguentur. Impinguate et succendite eas vestra dilectione + vestro continuo amore langueant corda nostra * liquefiant anime nostre ' deficiat caro nostra. Utinam sic viscera animarum nostrarum dulci fervore vestre dilectionis exardescant * ut viscera carnis nostre exarescant. Utinam sic intima spiritus dulcedine vestri affectus impinguentur * ut medulle corporis nostri exsiccentur.

ibid. p. 24, l. 152-162.

*28- S22 post. « Deus omnium »

Sabbato vicesimo secundo.

Idem in eadem oratione. Å .

*28.1 Lectio prima.

Domine, fili domine mee ' domina, mater Domini mei + si nos non sumus digni qui debeamus amore vestro languere * certe vos non estis indigni ' qui sic, immo plus debeatis amari. Ergo, benignissimi, ne sic denegetis nobis petentibus id quo nos confitemur indignos * ut auferatur id quo certe vos denegare non potestis dignos. Date itaque, piissimi ' date, obsecramus supplicantibus animabus nostris, non propter meritum nostrum ' sed propter meritum vestrum * date illis, quanto digni estis, amorem vestrum. Date, inquam, nobis quo sumus indigni * ut reddatur vobis quo estis digni. Si enim non vultis dare ut habeamus quod desideramus * saltem nolite negare ut reddamus vobis quod debemus. Forsitan presumendo loquimur * sed bonitas vestra facit nos audaces.

Anselmus Cantuariensis, Oratio 7, ibid., p. 24, l. 163-173.

*28.2 Lectio secunda.

Domine et domina ' nonne multo melius est ' cum vos gratis donatis petentibus quod ipsi non merentur + quam cum vobis subtrahitur quod vobis juste debetur ? Illud quippe est predicande misericordie * istud est nefande injusticie. Impendite igitur, piissimi, gratiam * ut recipiatis debitum. Facite vos nobis misericordiam vestram que nobis expedit ' et vos decet * ne faciamus vobis injusticiam que nulli expedit ' et nullum decet. Estote vos nobis misericordes, quod obsecramus * ne simus vobis injusti, quod exsecramus. Date, benigne et benigna ' nec sitis exoratu difficiles + date animabus nostris amorem vestri quem ipse non juste petunt ' et vos juste exigitis * ne ipse bonis vestris sint ingrate quod ipse juste horrent ' et vos non injuste punitis.

ibid. p. 25, l. 174-183.

*28.3 Lectio tercia.

Certe, Jesu, Fili Dei ' et tu, Maria, mater ejus ' et vos vultis et equum est * ut quicquid vos diligitis ' diligatur a nobis. Ergo, bone Fili, rogamus te per dilectionem qua diligis matrem tuam + ut sicut vere tu diligis et diligi vis eam * ita nobis des ' ut vere diligamus eam. Bona mater, rogamus te per dilectionem qua diligis filium tuum + ut sicut tu vere diligis et diligi vis eum * ita nobis impetres ut vere diligamus eum. Ecce enim petimus * quod ut fiat ' vere est in vestra voluntate. Cur ergo propter peccata nostra non fiet + cum sit [229c] et in vestra potestate ? Amator et miserator hominum ' tu potuisti reos tuos usque ad mortem amare + et poteris te rogantibus amorem tui et matris tue negare ? Mater hujus amatoris nostri, que1 illum in ventre portare ' et in sinu meruisti lactare + an tu non poteris aut non voles poscentibus amorem ejus et tuum impetrare ? Venerentur igitur vos, sicut digni estis, mentes nostre + ament vos, sicut equum est, corda nostra * diligant vos, sicut sibi expedit, anime nostre + serviat vobis, sicut decet, caro nostra * et in hoc consummetur vita nostra ' ut in eternum psallat tota substantia nostra : « Benedictus Dominus in eternum * fiat, fiat. » [Ps. 88, 53]

ibid. p. 25, l. 184-199.

*29- S23 a « Deus omnium »

Oratio Maurilii archiepiscopi Rothomagensis ad beatam Virginem. Å .

Sabbato vicesimo tercio.

*29.1 Lectio prima.

Singularis merito, sola sine exemplo ' mater et virgo, sancta Maria + obsecramus te, misericordissima ' per quam totus mundus salvatus est * intercede pro nobis ' cunctis iniquitatibus fedis ' ut vel jam donet Dominus infelicibus animabus nostris ' amorem puritatis ' affectum mundicie ' tenorem castitatis. Nos enim, nos infelices * nos totius sanctimonie gratiam perdidimus. Sed quid agimus ' obscenitates nostras referentes auribus illibatis ? Horrescimus, o domina ' horrescimus * et male mundi coram te erubescimus. Cui vero moribundi offeremus vulnera nostra + ad quem ibimus, si nobis clauditur unicum illud reclinatorium pietatis eterne ? Audi ergo, domina ' audi, propicia * audi et exaudi cives perditos de sorte hereditatis tue ' post longa exilia ' post seva ludibria ' post multa supplicia ' revertentes ad ubera consolationis tue.

Maurilius Rothomagensis archiepiscopus, Oratio, PL 158 (Oratio 49 ps. Anselmi), c. 946BC.
Glorieux p. 62

*29.2 Lectio secunda.

Meminimus, o domina ' et meminisse delectabile est * qualiter ad commendandum miseris unicum patrocinium tuum ' cuidam servo tuo agenti in extremis ' revelasti memorabile nomen tuum. Apparens enim ei cum esset in angustiis et requirens utrum te cognosceret + cum ille, domina, tremens minime responderet * tu ei pro benignitate tua familiariter ' tu, domina, dixisti : « Ego sum misericordie mater. » Apud quem ergo, miseri ' apud quem, desolati, rectius ingemiscimus ' deplorantes mala totius calamitatis et miserie + quam apud te, veram et indubitatam matrem misericordie ? Mater sancta misericordie ' mater pietatis et indulgentie + aperi sinum pietatis * et suscipe mortuos in peccatis. Ecce, domina, filii prodigi de nebula immundicie ' et fetoris suspirant et appellant matrem * non immemores quotiens eos foveris. Agnosce, benedicta, filios tuos * quos unice dilectus unigenitus tuus non erubuit nominare fratres suos. Et si pro illo, innocente crucifixo, pertransiit gladius animam tuam + quomodo unquam super mortuis in peccatis pupillis tuis te continere ' quomodo unquam maternis fletibus et lacrimis, domina, te poteris temperare ?

ibid. c. 946D-947B.

*29.3 Lectio tercia.

Surge, pia ' surge, propicia ' intra sacrarium exauditionis * et expande manus immaculatas ante aureum altare illud humane reconciliationis. Nec diu poterit te sustinere pro miseris supplicantem * quem tu sepissime consolata es, dulcis mater, infantem vagientem.

Singularis Virgo * summa et perpetua Virgo ' sancta Maria + in fine orationis ' in extremo fatue hujus et indigne supplicationis ' hoc unum rogamus ' hoc unum precamur et obsecramus in nomine dilecti filii tui ' et dilectionis tue * da nobis miseris jugem et perhennem memoriam sanctissimi ac suavissimi nominis tui. Sit cibus dulcissimus ' cibus suavissimus animabus nostris. Assit nobis in periculis + assit in angustiis * assit in principio letitie nostre. Si enim hoc Dei dono et tuo ' meremur obtinere * nullatenus certe unquam verebimur funditus interire. Aderit enim nobis semper tua gratia * aderit miseratio et protectio tua. Etsi in infernum demersi fuerimus * eo nos requires ' et inde nos extrahes ' et reddes filio tuo qui nos redemit et lavit sanguine suo, Jesus Christus Dominus noster.

ibid. 947B et 948AB.

*30- S24 a « Deus omnium »

Sabbato vicesimo quarto.

*30.N

Nota quod inveniuntur duo sermones qui leguntur in Ecclesiis et uterque incipit sic : « Adest nobis etc. » Unus est brevior, de quo sumpte sunt lectiones supraposite in primo sabbato, et est Augustinia ; alius est prolixior, de quo sumpte sunt iste lectiones, et similiter ascribitur Augustino, sed magis videtur esse compositus ex diversis dictis sanctorum, ex eo quod ibi reperiuntur verba et sententie compilata que in aliis sanctorum diversis sermonibus leguntur. Å .

*30.1 Lectio prima.

Sacratissime virginis venerationi insistentes, carissimi * loquamur aliquid in laudibus ejus. Sed quid nos tantilli ' in ejus laudibus referemus ?

Hec est quippe que prime matris damna resolvit * hec homini perdito redemptionem adduxit.

Que est, queso, hec Virgo tam sancta, ad quam venire dignaretur Spiritus Sanctus ' tam speciosa ' ut eam sibi Deus eligeret sponsam + tam casta ' ut virgo posset esse post partum ?

Ad hanc Spiritus Sanctus descendit + hanc [229d] virtus Altissimi obumbravit * et ex ea potens virtute Christus egressus est.

Sed quid dicam, beata Virgo + cum de te quicquid dixero ' minor est laus tua quam dignitas tua meretur ? Si celum te vocem ' altior es ' si matrem gentium dicam ' precedis + si formam Dei appellem ' digna existis * si dominam angelorum vocem ' per omnia esse probaris. Quid ergo dicam + cum non sufficiat lingua carnis ' tuas enarrare virtutes ?

Ambrosius Autpertus, Sermo de Assumptione, CCCM 27B, = 4, l. 1-3, 7-9, 14-17 et 18-19 p. 1028-1029, et = 5, l. 11-17, p. 1030.
CPL 368 (s. 208), PLS II, c. 855 (s. 208), CPP 993

*30.2 Lectio secunda.

O virgo beata ' sit tibi compassio super afflictis * sit pius affectus super celorum peregrinis + et cum te semper letantem aspicis * fletus quoque nostros ad Deum ipsa admittas. Nos enim in hac terra adhuc affligimur et in carcere retinemur + tu vero in celestibus regnis prelata es cunctis virginum choris * tu Agnum, quocunque perrexerit, sequeris + tu virgineos choros per albentia lilia rosasque vernantes ad fontem perhennis vite potandos invitas * tu in illis beatorum felicissimis regnis ' primi ordinis dignitatem adepta es.

Te quoque rex regum ut matrem veram ' et decoram sponsam pre omnibus diligens * amplexu sibi associat. Nec mirum ' si dignetur tibi aggaudere regnans in Celis * quem tu parvulum totiens osculata es in terris. Has ergo tuas felicitates possidens * convertere ad nostrarum miseriarum salutem.

ibid. = 11, l. 19-30 et 36-41, p. 1035.

*30.3 Lectio tercia.

Inter hec, fratres carissimi, toto mentis affectu beatissime virginis nos intercessionibus committamus * omnes ejus patrocinia toto nisu imploremus + ut dum nos supplici eam obsequio frequentamus in terris * ipsa nos sedula prece ommendare dignetur in celis.

Sed quid nobis prodest eam interpellare vocibus + nisi etiam humilitatis ejus exempla teneamus ? Curemus ergo ut cum ejus venerationi interesse cupimus * vestimentis humilitatis et caritatis induti appareamus. Non nos invidia torqueat ' non ira dilaniet + non immundicia polluat ' non cupiditas a nobis ipsis excludat * non seculi tristicia exurat ' non prosperitas decipiat ' non superbia inflet + ut cum nos virtutibus ornatos ' caritate conjunctos ' humilitate fundatos ' sue interesse laudationi perspexerit * ardentius nobis subvenire festinet apud filium suum ' Dominum et Salvatorem notrum.

ibid. = 12, l. 1-5 et 7-19, p. 1035-1036.

*31- S25 a « Deus omnium »

Sabbato vicesimo quinto.

*31.N

Ex sermone « Hodierne etc. », qui attribuitur Augustino, sed magis videtur esse compositus ex diversis sanctorum dictis, eadem ratione qua precedens. Å .

*31.1 Lectio prima.

Videamus, fratres carissimi1, que sit hec virgo cujus hodie laudibus insistimus. Hec est Dei templum + fons signatus * et porta in domo Domini clausa.

Felix certe et omni laude dignissima * quia sine humano semine celestem seculo protulit panem ' et mundo genuit Salvatorem. O quam beata mater ista * que sine contaminatione ulla peperit medicinam ! Felix, inquam, mater, per quam nostri generis reparata est vita + que de Celo ' Dei suscepit prolem * et mundo genuit liberatorem ' et a peccatis et morte salvantem. Hec enim mirabili atque ineffabili modo * et omnium rerum ' et suum peperit creatorem. Electa quippe est Virgo integra, cui fecunditas matris daretur * et facta est fecunda mater ' in qua virginis integritas servaretur.

Ps. Alcuinus, h sup. 3, de nativitate BMV, PL 101, c. 1301D-1302B.

*31.2 Lectio secunda.

O felix Maria * que talem ac tantum nobis Redemptorem protulit ! O genitrix gloriosa * natus est ex te ' qui fecit te. Natus est ex te ' qui Moysi in igne flamme rubi apparuit. Natus est ex te, qui virgam Aaron sine aqua germinare fecit * et ex ea fructus produxit. Ex te natus est, qui pedibus super mare ambulavit + et de sepulchro ut leo surrexit * et in celis victor ascendit. Natus est ex te, cujus vultum desiderant angeli prospicere * ex te natus est, qui in se credentibus vitam tribuit sempiternam. O felix femina, letabilis angelis ' optabilis sanctis * minor est laus tua quam dignitas tua meretur. Intendat caritas vestra, dilectissimi. Hec mater Christi altior est celo * abysso est profundior. Merito ergo vocatur domina angelorum ' tremor infernorum * et domina gentium.

ibid. c. 1303BC.

*31.3 Lectio tercia.

Quid dignum, carissimi, referemus in laudem tam gloriose genitricis Dei ? Sileat nunc lingua carnis et demulceatur organis + plaudant tympana * sonent organa. Plaudite omnes gentes manibus * quoniam Dominus excelsus rex magnus super omnes celos ' et super omnem terram [cf. Ps. 46, 2-3] ' ex hac Virgine nasci dignatus est ' et visitare hunc mundum.

Respexit, inquit Maria, Deus humilitatem ancille sue * et ex hoc beatam me dicent omnes generationes. [Luc. 1, 48] Et vere. Beata enim humilitas * que hominibus mortalibus genuit vitam. Vere beata humilitas * que celos innovavit ' mundum purificavit, paradysum aperuit ' et sanctorum animas ab inferis liberavit. Vere beata humilitas ' que porta Celi efficitur * scala paradysi constituitur ' per quam Deus descendit ad terras. Facta est Maria palma virginum ' gloria viduarum + gaudium angelorum * requies animarum.

ibid. 1303D et 1305D-1306A.

*32- S26 a « Deus omnium »

Sabbato vicesimo sexto.

Idem in eodem. Å .

*32.1 Lectio prima.

[230a]

O dilectissimi fratres ' quis laudes beatissime Virgini digne decantare valeat ? Facta est Maria janua celorum + sublimatio apostolorum ' laus martirum ' jubilatio confessorum ' continentia virginum * norma principum ' justicia regum ' salusque omnium populorum * virtus pugnantium ' palma victorum. Facta est Maria excelsa supra sydera + sanctior super omnes feminas * cujus vita inclita cunctas illustrat ecclesias. Languentes sanat + perditos instaurat * spemque desperatis inspirat. Hec est que pacificat superbos + turbatas mentes illustrat * leta in proficientibus ' fructuosa in penitentibus ' victoriosa in transeuntibus.

Ps. Alcuinus, h sup. 3, de nativitate BMV, PL 101, c. 1306AB.

*32.2 Lectio secunda.

Virgo virginum sancta + sit super nos pietas tua ' et super afflictos et merentes pro quacumque causa * et super peregrinos clementia tua. Et cum te super ethereos exaltatam aspicis celos + preces nostre humilitatis ne despicias * sed a periculis cunctis libera nos semper, Virgo benedicta. O quam immaculata virginitas + que omnes angelos in celestia regna precellit * et virgineos glorificat choros ! O quam beata mater * que Christum Dominum ' sanctum regem glorie meruit generare ! O quam beati pedes * qui Christum meruerunt sustinere ! O quam felicia ubera * que actorem1 et redemptorem mundi lactaverunt ! O ineffabilis virgo + in cujus continebatur gremio qui regebat universum mundum * a qua sustentabatur gestator orbis !

ibid. c. 1307AB.

*32.3 Lectio tercia.

Jam nunc, o Virgo beata, exultans per albentia lilia confessorum ' rosasque vernantes martyrum * tu quoque regnas in illo beatissimo felicium regno. Jam nunc intra paradysi amenitatem, cum sanctis regibus incedis + felicique palma immarcescibili cum glorie corona a filio tuo, Domino nostro, glorificaris * juncta autem angelicis choris ' et archangelicis sociata catervis ' in cubiculo regis, filii tui, Domini nostri Jesu Christi, gemmis ac margaritis ornata ' et monilibus decorata persistis. Tibi thronus regius collocatur in aula regia.

Deprecemur ergo tantam reginam et ut ille qui ex ea natus est ' qui mirabiliter creavit hominem mirabiliusque redemit ' solvat nostrorum vincula peccaminum * et ad illam regionem perpetue securitatis et pacis ' nos introducere dignetur Jesus Christus Dominus noster ' qui est benedictus in secula, amen.

ibid. 1307B et 1308A.

*33- S27 post « Deus omnium »

Sabbato vicesimo septimo.

*33.N

Lectiones in aliquibus ecclesiis in festis beate virginis.

*33.1 Lectio prima.

Sancta regina celi ' mater Domini ' domina mundi ' que nullum despicis ' nullum derelinquis + noli nos despicere * sed exaudi nos in tua sola pietate ' et erue nos ab hostium visibilium atque invisibilium potestate. Adjuva fragilitatem nostram, piissima Dei genitrix * ut per te mereamur possidere regna celestia.

O domina Virgo Maria ' offer nos Christo piis suffragiis + et impetra nobis omnibus veniam peccatorum * ut mereamur esse servi ancille filii tui, qui pro nobis nasci dignatus est ex te, Virgine benedicta. Ave, spes nostra, Dei genitrix Maria * que meruisti portare regem celorum ' et dominum angelorum. Tu omni laude dignissima et omnibus hominibus veneranda * nobis digneris esse propicia. Adsis nobis, gloriosissima Virgo propicia * que illum generare meruisti ' qui totius mundi crimina tulit ' qui totum orbem a sua mundat iniquitate.

Haec oratio non inventa est.

*33.2 Lectio secunda.

Sancta Maria, virginum piissima ' suscipe vota servorum assidua * lapsos erige ' errantes corrige + trementes corrobora ' pusillanimes conforta * ut tibi semper referamus laudes ' quam summi Dei colimus genetricem. Suscipiat benignissima gemitus captivorum ' clamores peregrinorum ' suspiria juvenum ' vota virginum ' lamenta viduarum ' preces omnium ' sua sancta suffragia deposcentium * que cunctis seculis lumen verum effudit Dominum Jesum Christum. Virgo sancta ' virgo gloriosa ' mater Christi simul et sponsa + non dedigneris opem ferre animabus quas vides amore celestis sponsi flagrare * atque ejus nuptias sitibundo corde desiderare. O regina, dulcissima virginum + miserere omnium te pro affectu venerantium * et impetra omnibus veniam peccatorum ' quibus generare promeruisti ' ipsum fontem misericordie ' in quo lavantur omnia contagia delictorum.

*33.3 Lectio tercia.

O femina super feminas omnes benedicta ' que virum omnino non cognovisti * et Dominum in tuo utero bajulare meruisti ! Surge, o beatissima virgo, misericorditer actura pro nobis + surge et amplectere vestigia Redemptoris * da preces pro nobis quos cernis offensos ante oculos Conditoris. Sit quoque pro nobis certa orationibus in celis * [230b] ut deleas quicquid deliquimus in terris. Beata Dei genitrix, dum tuo nos obsequio interesse prospicis * ardentius nobis subvenire festina apud benignissimum filium tuum Dominum et Redemptorem nostrum. Omnibus quoque tam vivis quam defunctis miserere tua sancta intercessione * quibus promeruisti ipsum pietatis fontem largiri. Suscipe ergo, amabilis domina, nostre fragilitatis obsequia * et unico filio tuo pro nobis offer pia suffragia. Succurere, domina, fidelibus omnibus * impetrans nobis ' et illis, sine fine mansura vite perennis gaudia.

*34- Officium quotidianum defunctorum

In officio defunctorum cotidianoa

*34.1 Lectio prima. Job VII, f.1

Parce michi, Domine * nichil enim sunt dies mei. Quid est homo quia magnificas eum + aut quid apponis erga eum cor tuum ? Visitas eum diluculo * et subito probas illum. Usquequo non parcis michi + nec dimittis me ut glutiam salivam meam ? Peccavi. Quid faciam tibi, o custos hominum ? Quare posuisti me in contrarium tibi + et factus sum michimetipsi gravis ? Cur non tollis peccatum meum + et quare non aufers iniquitatem meam ? Ecce nunc in pulvere dormiam * et si mane me quesieris non subsistam.

Job, 7, 16-21.

*34.2 Lectio secunda. X, a.2

Tedet animam meam vite mee * dimittam adversum me eloquium meum. Loquar in amaritudine anime mee * dicam Deo. Noli me condemnare. Indica michi * cur me ita judices. Nunquid bonum tibi videtur ' si calumnieris ' et opprimas me opus manuum tuarum + et consilium impiorum adjuves ? Nunquid oculi carnei tibi sunt * aut sicut videt homo ' et tu videbis ? Nunquid sicut dies hominis dies tui ' et anni tui sicut humana sunt tempora + ut queras iniquitatem meam et peccatum meum scruteris ? Et scias quia nichil impium fecerim * cum sit nemo qui de manu tua possit eruere.

Job, 10, 1-7.

*34.3 Lectio tercia. eodem, c.3

Manus tue, Domine, fecerunt me et plasmaverunt me totum in circuitu + et sic repente precipitas me ? Memento, queso, quod sicut lutum feceris me * et in pulverem reduces me. Nonne sicut lac mulsisti me ' et sicut caseum me coagulasti ? Pelle et carnibus vesti[s]ti me * ossibus et nervis compegisti me. Vitam et misericordiam tribuistimichi * et visitatio tua custodivit spiritum meum.

Job 10, 8-12.

*34.4 Lectio quarta. XIII, e.4

Responde michi.5 Quantas habeo iniquitates et peccata ? Scelera mea et delicta ostende michi. Cur faciem tuam abscondis + et arbitraris me inimicum tuum ? Contra folium quod vento rapitur ostendis potentiam tuam * et stipulam siccam persequeris. Scribis enim contra me amaritudines * et consumere me vis peccatis adolescentie mee. Posuisti in nervo pedem meum + et observasti omnes semites meas * et vestigia pedum meorum considerasti. Qui quasi putredo consumendus sum * et quasi vestimentum quod comeditur a tinea.

Job, 13, 22-28.

*34.5 Lectio quinta. XIIII, a.6

Homo natus de muliere brevi vivens tempore * repletur multis miseriis. Qui quasi flos egreditur et conteritur ' et fugit velut umbra * et numquam in eodem statu permanet. Et dignum ducis super hujuscemodi aperire oculos tuos + et adducere eum tecum in judicium ? Quis potest facere mundum de immundo conceptum semine ? Nonne tu qui solus es ? Breves dies hominis sunt * numerus mensium ejus apud te est. Constituisti terminos ejus * qui preteriri non poterunt. Recede paululum ab eo ut quiescat * donec optata veniat sicut mercennarii dies ejus.

Job, 14, 1-6.

*34.6 Lectio sexta. eodem, d.7

Quis michi hoc tribuat ut in inferno protegas me ' et abscondas me donec pertranseat furor tuus + et constituas michi tempus in quo recorderis mei ? Putasne mortuus homo rursus vivat ? Cunctis diebus quibus nunc milito * expecto donec veniat immutatio mea. Vocabis me ? Et ego respondebo tibi. Operi manuum tuarum porriges dexteram. Tu quidem gressus meos dinumerasti * sed parce peccatis meis.

Job, 14, 13-16.

*34.7 Lectio septima. XVII, a.8

Spiritus meus attenuabitur + dies mei breviabuntur * et solum michi super est sepulchrum. Non peccavi * et in amaritudinibus moratur oculus meus. Libera me, Domine ' et pone me juxta te * et cujusvis manus pugnet contra me.

Dies mei transierunt * cogitationes mee dissipate sunt ' torquentes cor meum. Noctem verterunt in diem * et rursum post tenebras spero lucem. Si sustinuero ' infernus domus mea est * et in tenebris stravi lectulum meum. Putredini dixi ' « pater meus es » * « mater mea et soror mea » ' vermibus. Ubi est ergo nunc prestolatio mea ' et patientia mea ?

Tu es Domine Deus meus.

Job, 17, 1-3 et 11-15.

*34.8 Lectio octava. [230c] XIX, f.9

Pelli mee, consumptis carnibus, adhesit os meum * et derelicta sunt tantummodo labia circa dentes meos. Miseremini mei, miseremini mei saltem, vos, amici mei * quia manus Domini tetigit me. Quare persequimini me sicut Deus + et carnibus meis saturamini ? Quis michi tribuat ' ut scribantur sermones mei ? Quis michi det ut exarentur in libro stilo ferreo ' et plumbi lamina + vel certe sculpantur in silice ? Scio enim quod redemptor meus vivit + et in novissimo die de terra surrecturus sum * et rursum circumdabor pelle mea ' et in carne mea videbo Deum. Quem visurus sum ego ipse + et oculi mei conspecturi sunt * et non alius. Reposita est hec spes mea in sinu meo.

Job, 19, 20-27.

*34.9 Lectio nona. X, g.10

Quare de vulva eduxisti me ? Qui utinam consumptus essem * ne oculus me videret. Fuissem quasi non essem * de utero translatus ad tumulum. Nunquid non paucitas dierum meorum finietur brevi ? Dimitte ergo me ut plangam paululum dolorem meum * antequam vadam et non revertar ad terram tenebrosam ' et opertam mortis caligine. Terram miserie et tenebrarum + ubi umbra mortis et nullus ordo * sed sempiternus horror inhabitans.

Job, 10, 18-22.

*35- Officium quotidianum, BMV.

In Officio cotidiano beate Virginisa.

*35.1 Lectio prima.

Sancta Maria, virgo virginum ' mater et filia regis regum omnium * tuum nobis impende solatium + ut celestis regni per te mereamur habere premium * et cum electis Dei regnare in perpetuum.

*35.2 Lectio secunda.

Sancta Maria, piarum piissima * intercede pro nobis, sanctarum sanctissima. Per te, virgo, sumat nostra precamina ' qui, pro nobis ex te natus, regnat super ethera * ut sua caritate nostra deleantur peccamina.

*35.3 Lectio tercia.

Sancta Dei genitrix ' que digne meruisti concipere ' quem totus orbis nequivit comprehendere * tuo pio interventu cu[l]pas nostras ablue + ut perennis sedem glorie per te redempti valeamus scandere * ubi regnas cum eodem filio tuo sine tempore.

Istae lectiones, sive potius orationes, non originales suntb.

a Répons de psalmis : R. Domine, ne in ira tua arguas me, neque in furore tuo corripias me ; miserere mihi, Domine, quoniam infirmus sum. V. Timor et tremor venerunt super me et contexerunt me tenebrae, et dixi : Miserere... (CAO 6501). Ce répons correspond au premier dimanche après l'octave de l'Epiphanie.

b Il s'agit de l'homilia propria de la Vigile de l'Assomption (cf. n° 97), sur Luc. 11, 27.

c Répons de lib. Regum : R. Deus omnium exauditor est ; ipse misit angelum suum et tulit me de ovibus patris mei, et unxit me unctione misericordiae suae. V. Dominus qui erupuit me de ore leonis, et de manu bestiae liberavit me. Et unxit... (CAO 6430). Ce répons correspond au premier dimanche après la Trinité.

Sur cette façon de désigner un temps liturgique par le répons du dimanche qui l'ouvre, voir Bonniwell, A History of the dominican liturgy..., p. 139. « In the Middle Ages, the responsories were looked upon as so important that the Office itself was often referred to by their opening words...The responds were selected from various books of the Bible, and a set of them constituted a historia ». Raoul de Tongres, quant à lui, donne de l'historia la définition suivante : antiphonae et responsoria ad unum diem vel observationem pertinentia vocantur « historiae. » (De canonum observantia, Prop. XII, ed. C. Mohlberg, II 76 ; cité dans A. Dirks, De evolutione, AFP 52, p. 63, n. 157).

Selon ce système (cf. Bonniwell ibid.), Domine ne in ira (de ps., CAO 6501) désignait la période ouverte par le premier dimanche après l'Octave de l'Epiphanie, jusqu'à la Septuagésime ; Deus omnium (de lib. Reg., CAO 6430), la période allant du premier dimanche après la Trinité au 1^er août exclusivement ; In principio (de Sap., CAO 6924) correspondait au mois d'août ; Si bona (de Job, CAO 7647) allait du premier dimanche de septembre au troisième exclusivement ; Peto, Domine (de Tobia, CAO 7381) couvrait la fin du mois de septembre ; Adaperiat (de Mac., CAO 6028), le mois d'octobre ; Vidi Dominum (de Prophetis, CAO 7875), celui de novembre. Ce qui, de fait, correspond à la répartition des lectures bibliques sur l'année.

a L'indication Et reliqua ne doit pas être prise comme une invitation à poursuivre la lecture de l'évangile ad libitum ou ad nutum. Il s'agit seulement de rappeler le lemme de l'homélie, lemme qui n'est autre que la péricope évangélique de la messe du jour. Aussi ce lemme est-il effectivement lu sous cette forme brève, Et reliqua compris. Cf. l'édition de l'Ordinarium au n° 15 : Cum autem ad secundam lectionem benedictio data fuerit, sedeat conventus. Quod observandum est ad omnes lectiones in Matutinis, nisi quando Evangelium legitur : tunc enim stare debent quousque dictum fuerit « Et reliqua ». Attendat autem quicumque legit primam lectionem, vel quartam, vel septimam quod, data benedictione, vel dicto « Et reliqua », quando legitur homilia, non prosequatur lectionem quousque strepitus sedium conquiescat. (C'est nous qui soulignons).

a Le et cetera ut infra renvoie au titre complet de l'ouvrage tel qu'il apparaît en 13.1 : liber de ortu, vita vel obitu sanctorum patrum qui in Scripturarum laudibus efferuntur. (Je ne sais pourquoi Humbert ne donne pas le titre complet à la première occurence de cet ouvrage, mais à la seconde.)

b Ce Gaufridus Carnotensis episcopus est sans doute Geoffroy II de Lèves, évêque de Chartres de 1116 à 1149. De ce prélat réformateur, on n'a jusques ici signalé que quelques lettres. Singulièrement, ce sermon prononcé pour la Saint-Thomas (sur Jo. 20, 24-29) ou le dimanche de Quasimodo (sur Jo. 20, 19-31) ne paraît pas avoir été conservé par ailleurs, et LHR en serait donc l'unique attestation.

a Egalement utilisé en 11.3.

a Les 16 sermons du Chrysostome latin qui sont rassemblés par Paul Diacre sous le nom de beatus Johannes (PD I 35, 68, 70, 72, 85, 88, 89, 91, 93 ; II 56, 71, 72, 89, 91, 120, 130 ; = CPL 920-935) sont l'œuvre d'un seul et même auteur, selon CPL 935.

a La version du Lectionnaire, en dépit de l'attribution à Maxime, est plus proche de celle éditée dans PL 39 comme sermon apocryphe d'Augustin (CPP 995, enchaînant Hesterno die natalem et Lectio apostolorum) que du passage correspondant du ps. Maxime (CPP 5888, s 85, PL 57, c. 701C-702C). Du reste, c'est la version CPP 995 qu'a retenue AF I 19.

b Ainsi que le rappelle l'éditeur de Césaire, G. Morin, ce sermon a circulé et sous le nom d'Augustin (PL 39, s sup. 210, c. 2138 sq., CPL 368, PLS II, c. 856, CPP 995), et sous celui de Maxime (PL 57, h 64, c. 379 sq., CPL 220, PLS III, 354). Cf. la note précédente sur la position adoptée à l'égard de ces deux sermons par AF I 19 (= CPP 995, sous le nom d'Augustin) ; PD I 28 n'a retenu que l'homélie Lectio (= CPP 5797, sous le nom de Maxime).

c Egalement utilisé en 6.1-6.

a L'attribution à Augustin remonte au moins à AF I 20.

b Contrairement à ce qu'annonce le Lectionnaire, seule l'extrême fin de l'extrait constituant la leçon 8 est empruntée au sermon Fratres carissimi.

c La phrase centrale, Christus Dominus extra portam patitur, et Stephanus quasi advena mundi extra civitatem lapidatur, est empruntée à Bède le Vénérable, Expositio Actuum Apostolum, 7, 58, CCSL 121, l. 154-157 p. 38. La phrase suivante, Denique Christus... spiritum meum, reprend dans sa structure la glose ordinaire, PL 114, c. 445A, sur Act. 7, 58.

a Ed. dans PL 39 c. 2152 sq. comme s sup. 120 d'Augustin.

b Ce sermon a été intégré au s sup. 118 d'Augustin.

a L'attribution à Severianus remonte au moins à PD I 34.

a « Une cinquantaine d'années sépare le martyre du pape Fabien (250) et celui de Sébastien » (Jounel, Le Culte des saints..., p. 215-216). Au Latran, tout l'office, à partir de la 2^e moitié du 12^e siècle, était de saint Sébastien ; « au Vatican, l'office est également de saint Sébastien » à l'exception du troisième nocturne, consacré à Fabien, « dont on fait également mémoire à Laudes » (ibid.). Ici seule la première leçon du premier nocturne est consacrée à saint Fabien.

a La Saint-Vincent a obtenu le rang de semiduplex dans une admonition de 1239 (Acta, p. 11).

a J'hésite à voir, dans cet enchaînement des sermons 278 et 279, le sermon apocryphe 189 (CPP 974, AF II 58), du fait que l'incipit proposé est bien celui du s. 278, Lectio Actuum Apostolorum pronuntiata est, et non celui du s. ap 189, Hodie de Actibus apostolorum lectio haec pronuntiata est. Pour le fond les extraits retenus par Humbert figurent cependant bien tous dans l'ap 189.

a Ce sermon a été longtemps attribué à Ambroise Autpert (cf. Glorieux p. 58), mais R. Weber s'est opposé sur ce point (RB 86 (1976), p. 321-327) aux vues de J. Winandy (RB 60 (1950), p. 93-110) : l'attribution à Ambroise Autpert n'est plus à retenir.

a On trouve concurremment l'appellation d'Annunciatio dominica (voir l'édition de l'Ordinarium, n° 345, 765 et calendrier) et celle d'Annnunciatio beatae Mariae (lectionnaire de l'office lui-même).

a La bulle de canonisation Magnis et crebris date du 25 mars 1253. La bulle Magna magnalia (éd. BOP I, p. 252) devait encore insister, le 8 août 1254, sur la nécessité de célébrer cette fête avec toute la solennité voulue. Sur l'introduction de la fête chez les Prêcheurs, cf. Annexe 2.1, chapitre de Buda, 1254.

a Aucun commentaire de Raban Maur sur Marc n'est parvenu jusqu'à nous (cf. cependant PL 107, Vita [Rabani] auctore Trithemio, c. 103, scripsit igitur... in Evangelium Marci libros quatuor ; Stegmüller n° 7061). Le thème Philippus = os lampadis existe depuis saint Jérôme (Liber interpretationis hebraicorum nominum, CCSL 72, p. 140, l. 22-23 : Filippus os lampadis vel os manuum).

a C'est dans EHR que la Translation obtient pour la première fois le rang de totum duplex (cf. Gleeson, Dominican liturgical Manuscripts, p. 116 et 118).

b ed. A. Walz, p. 424-428.

a Ed. A. Walz, p. 431-433, avec renvoi aux miracles empruntés textuellement à Constantin d'Orvieto.

a Ed. dans PL 39 c. 2113 sq. comme s. sup. 197 d'Augustin.

a Le ut supra renvoie soit à la précédente occurrence du De ortu (n° 65.7), où le titre donné est plus complet, soit au n° 13.1, où il apparaît in extenso.

a Apparaît également sous le nom de Fauste de Riez dans PL 58, c. 880 sq.

a Apparaît également comme s. sup. 202 d'Augustin dans PL 39, c. 2120 sq, mais considéré comme authentique par l'éditeur des sermons de Maxime de Turin, A. Mutzenbecher.

b Cette recension tronquée du sermon d'Eraclius Audivimus evangelium et quodam modo vidimus in lectione praesenti naviculam periclitantem (ed. Verbraken, Les deux sermons du prêtre Eraclius d'Hippone, dans RB 71 (1961), p. 3-21, aux p. 13-17) figure dans PL 39, c. 1884 sq. comme s. sup. 72 d'Augustin. De fait, alors que la recension complète figure dans le recueil des « Cinquante homélies » de saint Césaire (+ 542) sous le nom d'Eraclius (n° 33), la recension tronquée Cum sanctum evangelium legeretur audivimus naviculam periclitantem a été mise sous le nom d'Augustin dans le recueil « De verbis Domini » constitué au VIII^e siècle, sans doute en Italie (cf. Verbraken, art. cit.).

a Il n'y a pas lieu de s'étonner que Humbert fasse ici référence à la translation à Vézelay, car c'est à partir de 1280 seulement que les Dominicains de Saint-Maximin se targuent d'avoir découvert les vraies reliques de la sainte. Dans la bataille qui s'ensuivra, les moines de Vézelay auront d'ailleurs le dessous, puisqu'en 1295 Boniface VIII reconnaît la possessions des reliques magdaléniennes aux Dominicains. Cf. à cet égard V. Saxer, Le dossier vézelien de Marie-Madeleine : Invention et translation des reliques en 1265-1267 : Contribution à l'histoire du culte de la sainte à Vézelay à l'apogée du Moyen Age, Bruxelles, 1975 (Subsidia hagiographica, 57), p. 163-165 et 207.

a Patience, archevêque de Lyon de 451 à 491.

b Censier, évêque d'Auxerre de 472 à 502.

a Ed. A. Walz, p. 369-374.

a Ed. A. Walz, p. 374-385.

a Ed. A. Walz, p. 385-418.

a Ed. A. Walz, p. 418-423.

a L'incipit exact est Dicit Dominus in evangelio.

a Comme l'a fait remarquer P. Jounel, alors que Hippolyte avait à partir du VII^e siècle éclipsé les compagnons qui lui avaient été jusque là associés, « la mention de Concordia et des compagnons d'Hippolyte dans certains témoins de la liturgie du Latran et du Vatican manifeste le renouveau d'intérêt qu'on accorda dans la 2^e moitié du XII^e siècle aux récits légendaires relatifs à la Saint-Laurent. » (Le culte des saints..., p. 274). Voir également n° 97, note (a).

a Sur le partage de l'office entre la vigile de l'Assomption et la célébration de l'octave de S. Laurent, cf. l'édition de l'Ordinarium au n° 406 : In Vigilia Assumptionis Beate Marie... Ad Matutinum... Invit. : Regem martyrum. Super ps. ant. : Quo progrederis sine versu. Psalmi de die S. Laurenti. Versiculi et tria responsoria de historia beati Laurentii secundum feriam. Te Deum... V. : Ora pro nobis... Si autem hac die dominica contingerit, totum officium de S. Laurentio fiat sicut in festo, exceptis versibus antiphonarum, qui non dicantur... Sur l'importance croissante accordée depuis le XII^e siècle à saint Laurent, voir également n° 96, note (a).

b Ce texte se trouve aussi dans le ms. Beaune BM 8, Lectionarium ad usum beate Marie Belnensis Ecclesie, f. 191rv (XIII^e siècle selon les fichiers de l'IRHT, mais l'écriture des 2 ff. concernés ne me paraît pas être postérieure au XII^e siècle). La destination est la même (vigile de l'Assomption), l'attribution est la même (omelia venerabilis Bede presbiteri), et le texte de base est le même, bien que les extraits retenus par l'un et l'autre témoins ne se recoupent que partiellement. Je ne connais pas d'autres attestations de ce sermon, mais il a certainement été employé ailleurs encore.

a Voir C. Lambot, L'homélie du Pseudo-Jérôme sur l'Assomption et l'Evangile de la Nativité de Marie, d'après une lettre inédite d'Hincmar, dans RB 46 (1934), p. 265-282. H. Barré, art. Homéliaires, dans D. Sp. 7, c. 604, souligne l'extraordinaire succès de ce sermon dans les homéliaires médiévaux des XI^e-XII^e siècles. P. Jounel (Le culte des saints..., p. 276) note d'ailleurs qu'il était lu au Latran « durant les Vigiles et pendant toute l'octave ». Dans le Lectionnaire, il est également employé aux n° 99-101, 116.6, *8 et *9.

a Egalement utilisé en *13.

b Egalement utilisé en *3.3, *11 et *12.

a Comme on le voit, la PL place ce texte dans les tomes consacrés à saint Augustin, comme œuvre apocryphe. Le fichier incipitaire des textes homilétiques de l'IRHT, section latine, signale une possible attribution à Paschase Radbert.

a L'indication du Lectionnaire Johannes Damascenus libro quarto s'explique par le fait que le De fide orthodoxa était divisé en quatre livres dans certains manuscrits. Plus exactement, c'est la traduction de Burgondio de Pise, datant de 1153-1154, qui a été divisée de la sorte, avant 1224. Selon cette division, attribuée à Philippe le Chancelier, le chapitre 87, de genealogia Domini et omnifaria sanctae Dei genitricis, était le chapitre 6 du livre IV. E.M. Buytaert souligne d'ailleurs (éd. cit. p. XVIII) que cette division et la confection parallèle de concordances du De fide, s'insérant dans tout un mouvement d'organisation, voire de restructuration des ouvrages enseignés, et au premier chef de la Bible, sont un indice du succès de l'œuvre : dès cette époque la traduction de Burgondio était devenue un « classique ». Et il n'est pas sans intérêt de noter que deux des Concordances parvenues jusqu'à nous se trouvent dans un codex provenant du couvent Saint-Jacques, aujourd'hui ms. Paris BN lat. 17811 : la première, incomplète, aux f. 87ra-105rb, suppose la division en quatre livres ; la seconde, aux f. 106ra-121ra, la division en chapitres seulement (ibid. p. XVIII-XIX).

a Texte édité dans CCHL I, p. 92, en appendice au ms. lat. 1864, XIV^e s., f. 1-4.

a Egalement utilisé en *15.

a L'introduction de l'Octave de la Nativité de la Vierge ne figure dans aucun des Actes des Chapitres généraux. On sait qu'elle a été introduite dans le calendrier romain en 1245 (cf. Van Dijk, The Origins...s, p. 373) ; les Cisterciens l'adoptaient dès cette même année (B. Backaert, L'évolution du calendrier cistercien, dans Collectanea O.C.R. 13 (1951), p. 115). Gleeson, Dominican liturgical Manuscripts, p. 92, avance l'hypothèse que l'on puisse voir, dans le déplacement de l'anniversarium familiarium et benefactorum ordinis nostri du 10 au 5 septembre (Chap. généraux de 1246-1248, Acta, p. 34, 38 et 41), un symptôme de l'adoption de cette Octave par l'ordre des frères Prêcheurs.

b Egalement utilisé en *20.

a Allusion à Virgile, Enéide, livre IV, v. 298.

b La précision Vetus juxta [veritatem] hebraicam transtuli ne figure pas dans tous les manuscrits. Quant aux six derniers mots, plura et alia scripsi et transtuli, ils sont manifestement l'œuvre du compilateur, qui résume ainsi de façon percutante le contenu d'une notice autrement plus détaillée dans le texte de base.

a Cette légende y a été éditée sous le titre Legenda liturgica antiqua ordinis Fratrum Praedicatorum, d'après LHR, avec les variantes du BM Add. ms. 23935 et du ms. Toulouse BM 82.

a Barré, art. Homéliaires, dans D.Sp. 7, c. 604, souligne l'adoption quasi universelle dans les homéliaires des XI^e-XII^e siècles des sermons III, 70 et 71 du Pseudo-Bède pour la Toussaint. Cf. aussi J. Leclercq, Le III^e livre des homélies de Bède le Vénérable, dans RTAM 14 (1947), p. 211-218 : Dom Leclercq, après avoir pensé (ibid. p. 216, n. 28) que « ce texte, qui se retrouve abrégé ou amplifié en de nombreux homiliaires manuscrits, [...] paraît ancien et pourrait être contemporain de Bède », est ensuite revenu sur cette opinion. Dom Winandy croyait pouvoir l'attribuer à Ambroise Autpert (L'œuvre littéraire d'Ambroise Autpert, dans RB 60 (1950), p. 93-119), mais cette opinion a été réfutée par Dom Weber (Les Sermons d'Ambroise Autpert, dans RB 86 (1976), p. 321-327), qui a montré que, dans ce sermon qui a circulé sous le nom, non seulement de Raban Maur, mais aussi de Maxime de Turin, Fulbert de Chartes, Bède, Ambroise Autpert, etc., il fallait plutôt voir une œuvre du IX^e siècle, peut-être d'Hélisachar, abbé de Saint-Maximin de Trèves (+ ca. 840).

a Donner comme numéro de chapitre XIX au lieu de CIX ne peut être qu'un lapsus dû à une confusion C / X. En effet, je ne vois guère comment le compilateur compulsant l'Enchiridion aurait pu se tromper à ce point ; une telle erreur semble plutôt devoir être imputée au seul scribe.

a Le lecteur conclut la leçon (Finis) par les paroles Tu autem, Domine, miserere nostri.

a La Sainte-Catherine a obtenu le rang de semiduplex dans une inchoation de 1251 (Acta, p. 56).

a L'édition de l'Ordinarium traite de l'office de la Vierge aux n° 464-467 (cf. aussi Bonniwell, A History..., p. 146). Grosso modo, l'office de la Vierge in sabbato était célébré tous les samedis de l'Octave de l'Epiphanie à la Septuagésime, ainsi que du dimanche de Deus omnium (i.e. le premier dimanche après la Trinité) à l'Avent, à moins qu'une fête de degré simple ou plus ne tombe le même jour.

Les Dominicains n'ont pas eu l'initiative de cette dévotion. Pour autant, l'idée selon laquelle l'office marial du samedi aurait connu une diffusion quasi universelle dès le XI^e siècle est avancée à tort dans L'Eglise en prière, t. 4, p. 158. A la différence du « Petit office » quotidien, l'office votif du samedi est en effet une pratique introduite tardivement, qui ne s'est pas imposée partout, loin de là, ainsi que l'a établi H. Barré dans ses Sabbata Mariae... Surtout, il semble bien que l'idée de doter cet office votif d'un cycle de lectures complet soit sans précédent. Cette innovation serait donc vraisemblablement à mettre au crédit de Humbert de Romans.

A ce titre, les leçons en usage chez les Dominicains ont naguère attiré l'attention du Père Meersseman, qui les a transcrites et identifiées à partir du ms. Paris BN lat. 18309, fol. 54v-100v (je remercie monsieur l'abbé R. Etaix de m'avoir permis d'accéder à ce cahier manuscrit). Le ms. BN lat. 18309 est un recueil de vies de saints et de pièces mariales provenant des Jacobins de la rue Saint-Honoré. Il date de la fin du XIII^e siècle (cf. CCHL, t. III, p. 441-442).

b Cf. *28.3.

c Cf. *23.1.

d Cf. *9.3.

e Cf. *9.2.

a CPL 368 l'attribue à Ambroise Autpert, à tort selon HLM p. 141, s'appuyant sur H. Barré, Sermons inédits « in Natali Domini », dans Marianum 25 (1963) p. 61.

b L'incipit de l'homélie 10 (De nativitate domini V) est le suivant : Hodie, fratres carissimi, Christus natus est, nos renati ; celui de l'homélie 12 (De Domini nativitate VII) : In Adventu dominico, fratres carissimi, solutus est omnis paterna praevaricatione metus. On constate donc que les mentions de sources des leçons *1.3a et *1.3b ont été inversées. L'erreur s'est répercutée du reste sur les leçons du n° *2.1-3a (celles-ci proviennent du sermon In Adventu et non du sermon Hodie).

a Cf. *1, note (b).

a Egalement utilisé en 102, *11 et *12.

a Passage peut-être inspiré, plus ou moins directement, de saint Jérôme, In Ezechielem, XIII, sur Ez. 44, 1-3 (cf. CCSL 75, l. 1205-1208, p. 646).

a Cf. l'édition de l'Ordinarium au n° 206 : Dominica prima post festum Trinitatis et deinceps usque ad primam dominicam augusti exclusive, quando de tempore agitur, cantetur historia « Deus omnium. » Voir supra, note (c) du Préambule. L'Ordinarium compte 25 dimanches post festum Trinitatis, n° 220-244.

a Egalement utilisé en 102.2-3, *3.3 et *12.

a Egalement utilisé en 102.2-3, *3.3 et *11.

a Egalement utilisé en 102.1.

a Egalement utilisé en 118.1-2a.

a CPP 5268 signale que ce texte a été attribué à Ambroise (CPP 177) et à Jérôme (5021), mais il ne parle pas d'une attribution à Maxime.

a Le sermon apocryphe 11 du Ps.-Maxime se retrouve également en PL 96, c. 269 sq., comme sermon 8 d'Idefonse ; et en PL 30, c. 143 sq., comme lettre apocryphe 10 de Jérôme (PLS II, 265 ; avec quelques variantes).

a Egalement utilisé en 124.

a Sermon CPP 979, utilisé en *7.

a L'édition de l'Ordinarium traite de l'office quotidien des défunts au n° 479. Il n'était dit que par l'hebdomadier (i.e. le frère chargé de conduire l'office pour la semaine), le diacre, le sous-diacre et le frère chargé de célébrer la Messe des défunts cette semaine. Poterunt et alii qui voluerint interesse, précise cependant l'Ordinaire. Grosso modo, on disait l'office quotidien pendant tout le Temps ordinaire, fêtes de rang double et plus exceptées.

A la différence de l'office hebdomadaire, l'office quotidien ne comptait que trois leçons : c'est-à-dire que l'on retenait en fait le premier nocturne pour le dimanche et le mercredi, le deuxième pour le lundi et le jeudi, et le troisième pour le mardi et le vendredi. D'où l'appellation de vigiliae trium lectionum dans l'Ordinarium ; le terme de vigiliae remonte quant à lui à la nature originelle de l'office des morts : en effet, dans la Rome du 8^e siècle, « the body of the deceased was brought to the church in the evening ; after its arrival the office would begin. It was really a vigil, and as such had vespers, three nocturns and lauds. » (Bonniwell, A History..., p. 146).

a L'édition de l'Ordinarium traite de l'office de beata aux n° 468-472. Cet office quotidien de la Vierge était célébré toute l'année, sauf de la Veille de Noël à l'Octave de l'Epiphanie, du mercredi des Cendres au dimanche de Quasimodo et de la vigile de la Pentecôte au dimanche de la Trinité ; sauf également en cas de fêtes mariales ou de fêtes de degré double et plus. Selon A.G. Martimort, c'est au cours des XI^e et XII^e siècles que les grandes familles religieuses (Clunisiens, Chartreux, Cisterciens, plus tard Dominicains) adoptent l'office marial quotidien, office qui s'ajoute aux différentes heures liturgiques. « Comme il ne comportait qu'un nocturne, on l'appela le Petit office de la Sainte Vierge Marie. » (L'Eglise en prière, t. 4, p. 158). Chez les Dominicains, les matines du Petit office de la Vierge n'étaient pas célébrées au chœur. Les frères s'en acquittaient de mémoire au dortoir, après le premier coup de cloche, et ne gagnaient le chœur qu'au second.

b Déjà éditées, à quelques variantes près, au tome 151 de la PL, c. 970D-971A, parmi les Saeculi XI monumenta liturgica, d'après le bréviaire de Sainte-Croix d'Avellana (Nord-Est de l'Italie, dans les Marches), ces « leçons » figurent aussi dans un recueil d'homélies du X^e siècle, le ms. Paris BN lat. 12405, au f. 117. C'est d'après ce dernier ms. que J. Leclerq les a éditées comme témoin de l'office marial à Saint-Germain-des-Prés (EL 72 (1958), p. 296-297 ; édition reprise par H. Barré dans Prières anciennes de l'Occident..., p. 176, n. 15). Avellana, Saint-Germain-des-Prés, à présent le Lectionnaire dominicain : nul doute que l'on pourrait trouver d'autres attestations de ce texte. Quant à la forme euchologique de ces lectiones, elle favorisait certainement leur mémorisation : les Heures de la Vierge font partie des premières choses qu'un novice doit savoir par cœur, selon le De instructione novitiorum de Jean de Montlhéry (chap. 4, dans Opera, t. II p. 529-530).

1 Cf. pl. II.

1 Lectio prima secundum Johannem, primo c.] cum linea subducta. Legi potest c vel e.

2 a qua] aqua a.c.

3 improbitatibus posset] inv. a.c.

4 et] add. int. l.

1 admonente] admonentem a.c.

2 IIII, e.] in marg.

1 et] add. int. l.

2 hucusque] hujusque.

3 Nota... Å .] in marg.

4 in terram prostravit] prostravit in terram a.c.

1 actorem] auctorem a.c.

2 actorem] auctorem a.c.

3 ei dantibus] inv. a.c.

1 Bracianis] intellige Bactrianis, secundum ed. cit.

2 Gaufridus... Å .] in marg.

3 XX] in marg.

4 non credenti discipulo] non credenti populo a.c.

5 nobis Thome] inv. a.c.

1 Sermo... Å .] in marg.

2 indesinenter] indesignenter a.c.

3 XXIII°, g] in marg.

4 punctus versus + littera notabilior.

5 punctus versus + littera notabilior.

6 Z. filius... Zacharias] add. in marg.

7 fecisset bona] inv. a.c.

1 quasi quoddam] inv. a.c., et recte, secundum ed. cit.

2 ultimo] in marg.

3 coversus] sic pro conversus.

1 Augustinus... celebratur] in marg., quamobrem incipit sermonis et in rubrica apparet.

2 II, d] in marg.

3 sevituram] servituram a.c.

4 pupilli *] add. in marg.

1 est] add. int. l.

2 adeo] a Deo a.c.

1 . T .] in marg.

2 coma + littera notabilior.

1 nomen] add. in marg.

2 seviant] se viant a.c.

3 in marg.

4 ducebatur] perducebatur a.c.

5 in marg.

6 in marg.

7 in marg.

8 punctus versus + littera notabilior.

9 est] add. int. l.

10 in marg.

11 punctus versus + littera notabilior.

12 in marg.

13 in marg.

14 in marg.

1 in vite] invite a.c.

1 Idem...XIIII^a.] in marg.

2 Beda... Å .] in marg.

3 Hieronimus... Å .] in marg.

4 honoravit... viventem] rep. a.c.

1 actorem] auctorem a.c.

2 actor] auctor a.c.

3 actorem] auctorem a.c.

4 actoris] auctoris a.c.

1 Paulinus... T .] in marg.

2 de sente] desente a.c.

1 in fundo] infundo a.c.

1 proscriptione] pro scriptione a.c.

1 enutritus] nutritus a.c.

1 incidi *] add. in marg.

1 Damasus... Jeronimum] in marg.

2 Haymo... memoria] in marg.

3 Eusebius... sexto] in marg.

4 Ex... Å .] in marg.

5 dicens] dicens ei a.c.

6 punctus versus + littera notabilior.

7 coma + littera notabilior.

1 Ambrosius. Å .] in marg.

2 coma + littera notabilior.

3 * statim] * Deo s. a.c.

1 demostremus] sic pro demonstremus.

1 fideles... me persequeris.] add. in marg.

1 coma + littera notabilior.

1 ejus] add. in marg.

2 II°, d.] in marg.

1 benedixit] benedixi a.c.

2 sanguinis] ejus s. a.c.

1 punctus a.c., punctus versus + littera notabilior p.c.

2 curat] cura a.c.

3 proiciens] propiciens a.c.

4 et] add. int. l.

5 punctus versus + littera notabilior.

6 caput] capud a.c.

1 non] bis rep.

2 punctus interrogativus deest in ms.

3 C. Deus] C. est Deus a.c.

4 et... extinguentur *] add. in marg.

1 e. cum] e. agentes cum a.c.

2 Jeronimus... viris] in marg.

3 Eusebius... secundo] in marg.

4 Augustinus... Paulo] in marg.

5 hominem] rep. a.c.

6 ad] add. int. l.

1 pandere] add. in marg.

2 perpetuis preconiis] inv. a.c.

3 hore] sunt hore a.c.

4 parvus] parvuus ms.

5 sedes '] pro puncto posita est virga ejusdem ductus ac puncti elevati superioris partis.

1 Fote] vel Foce ?

1 per cutis] percutis a.c.

2 Maledic(i)te / Benedic(i)te] Maledicite / Benedicite in Prototypo, intellige vero Maledicte / Benedicte, cf. ed. cit.

1 impregnabit] impregnavit a.c.

2 suos] sui.

3 Dei filius] inv a.c.

4 salutavit * dixitque] salutavit * et gravidavit. Dixitque a.c.

5 I°] in marg.

6 actorem] auctorem a.c.

1 acclamantis] ac clamantis a.c.

2 copelleret] sic pro compelleret. Sequitur punctus versus + littera notabilior.

1 et] add. int. l.

1 ardentibus] addentibus a.c.

2 applicatis] applicatus.

3 eum] eun.

4 in marg.

1 illu(s)cescente] illuscescente p.c. ; illucescente a.c., et recte.

1 sertis] rep. a.c.

2 in modestum] inmodestum a.c. (i.e. imodestum + tilde).

3 superponente] superponentem a.c.

1 virga, ut videtur.

2 in marg.

3 in marg.

4 supliciter] simpliciter a.c.

1 contradicio] sic pro contradictio.

1 honorem] Domini honorem a.c.

1 capitulo ultimo] in marg.

2 sic] si a.c.

3 te] add. int. l.

1 in marg.

2 haud] haut a.c.

1 in marg.

1 actor] auctor a.c.

2 in loco] rep. a.c.

3 punctus versus + littera notabilior.

4 Barnaba] ante quoniam supple Constans esto, Barnaba, quam principalem propositionem scriba omisisse videtur (cf. Sanctuarium Mombritii, t. I p. 133 l. 36).

1 Barnabe] Barnabe apostoli a.c.

2 actor] auctor a.c.

1 sanctorum] add. in marg.

2 nitebantur] nitebanter.

3 Ab isto loco. Å .] in marg.

1 esse] add. int. l.

2 hoc] hor.

1 I, a] in marg.

2 claresceret] clarescere a.c.

1 singularis] sigularis a.c.

2 audire a.c.

3 in marg.

1 . Å .] in marg.

1 citra] circa a.c.

2 actori] auctori a.c.

1 in marg.

2 decrescere] de add. super l.

1 est] add. int. l.

1 gentium] add. in marg.

2 .XII.] .XII^a.

3 coma + littera notabilior.

4 punctus versus + littera notabilior.

1 caulas intrare] inv. a.c.

1 inquam] in quam.

2 possumus] possimius, cum primo "i" punctato, secundo vero non punctato (ac si corrector "possimus" legisset ideoque "i" false punctavisset).

3 XIIII] in marg.

1 Gregorius in omelia etc.] add. in caput columnae.

1 hic] rep. a.c.

1 in marg.

1 circumquaque] circumqueque.

2 corpore] mente a.c.

3 in marg.

1 accusatus] fuisset accusatus a.c.

1 intrant... portantes] add. in marg.

2 magistri] magristri.

3 condemnabunt] condennabunt.

1 quosdam] quoddam.

2 evasisse] evassisse.

1 ex gestis ejus. T .] del. ante lectio prima et add. in marg.

2 ex[c]lamavit] eclamavit a.c., exlamavit p.c.

1 Ex diversis... T.] del. ante In festo... Lectio prima et add. in marg.

2 Romanos] rep. a.c.

3 observatia] sic pro observantia.

1 ipso agro] inv. a.c.

1 in marg.

1 membra] add. in marg.

1 mortis triumpho] inv. a.c.

2 extrisecus] sic pro extrinsecus.

1 desideramus] supple magis vel hujusmodi verbum.

1 sedis sacerdotio fungeretur] sedis f. sacerdotio a.c.

2 munimine] munimime.

3 semet] facere non possum quin ibi legam menet, quod valde inintelligibile videtur.

1 utrum vere] utrumve ed. cit.

2 immarcescibili] immarcessubili.

1 in marg.

2 Jesu] ejus a.c.

3 namque] nanque.

1 in marg.

2 suo] add. int. l.

1 in marg.

2 celestis] add. in marg.

1 pietatis] add. in marg.

2 sanctam] add. in marg.

1 cum] cun.

2 coma + littera notabilior.

3 aliquantum] aliquamtum.

4 virtute] sedere virtute a.c.

1 coma + littera notabilior.

2 putabatis] add. in marg.

3 punctus versus + littera notabilior.

4 in marg.

5 in marg.

1 in marg.

2 in marg.

1 in marg.

2 in marg.

3 in marg.

1 in marg.

2 in marg.

3 in marg.

1 in marg.

2 quomodo non... christianus *] add. in marg.

3 in marg.

4 in marg.

1 in marg.

2 in marg.

3 se curam] securam a.c.

4 in marg.

5 in marg.

6 in marg.

7 habenas] halenas.

8 in marg.

9 cantitare] cantare a.c.

10 que] rep. a.c.

1 in marg.

2 Adeodatum] a Deo datum a.c.

3 coma + littera notabilior.

4 post... *] add. in marg.

1 saltavit... medium] add. in marg.

2 actoris] auctoris a.c.

1 auctor] partim in marg.

2 in marg.

3 in marg.

4 in marg.

5 Idem... quinta] in marg.

6 Lectio... Å .] in marg.

1 coma + littera notabilior.

2 actor] auctor a.c.

3 in marg.

4 in marg.

5 in marg.

6 infantia] infatia a.c.

7 in marg.

8 in marg.

9 in marg.

10 Hinc non videtur ulla divisio textus, nisi quando cruces positae in margine ; utrum contemporaneae manuscripti confectioni sint, an posteriores, vel quando additae sint, nescio.

11 trium] rep. a.c.

12 singillatim] sigillatim a.c.

13 sacrificio] sacrificio Domini a.c.

14 requiescet] requiesset.

15 divine] rep. a.c.

1 Infra... "Missus est"] in marg.

2 Crisostomus] in marg.

3 nunquam... cantatrix] in marg.

4 in marg.

1 In alia... Å .] in marg.

2 discendi] dicendi a.c.

3 in marg.

4 majoribus] najoribus.

5 in marg.

1 In alia... prima] in marg.

2 in marg.

3 in marg.

1 In alia... prima] in marg.

2 in marg.

3 in marg.

1 Fratres cum aliquid] cum linea subducta in ms.

2 In alia... Jeronimi] in marg.

3 punctus + littera notabilior a.c., punctus flexus p.c.

4 in marg.

5 in] et in a.c.

6 in marg.

1 crescentia] cresentia a.c.

1 sequenti] add. in finem lineae et tr. ante omelia.

2 in marg.

3 in marg.

1 Exsuperius] ex superius a.c.

1 nos] add. int. l.

1 punctus elevatus a.c., flexus p.c.

2 punctus elevatus deerat a.c.

1 punctus + littera notabilior a.c., punctus elevatus p.c.

2 in marg.

3 Interim] iterim a.c.

4 in marg.

5 in marg.

6 in marg.

7 in marg.

8 volumina] rep. a.c.

9 in marg.

10 edomandam] edomandum.

11 in marg.

12 in marg.

13 in marg.

14 in marg.

15 in marg.

16 in marg.

17 in marg.

18 in marg.

19 in marg.

1 In festo beati] add. in marg.

2 Cumque] Cunque.

3 argentea] rep. a.c.

1 punctus a.c., punctus versus + littera notabilior p.c.

2 conticuere] continuere.

1 minas] mnas ; amas secundum Librum pontificalem, quod legere in manuscripto utique non possibile est.

1 qui] rep. a.c.

1 ad... scripsit] rep. a.c.

2 namque] nanque.

1 in marg post transpositionem.

2 Abdias] Abduas a.c.

3 Abdie] ab die a.c.

4 punctus versus + littera notabilior, p.c. ut videtur.

5 punctus versus + littera notabilior, p.c. ut videtur.

6 punctus versus + littera notabilior, p.c. ut videtur.

7 punctus elevatus + littera notabilior.

8 offendat] add. in marg.

9 autem] add. in marg.

1 alii] rep.a.c.

2 in marg.

3 indesinenter] indesignenter a.c.

1 In Comemoratione... defunctorum] p.c., del. In crastino omnium sanctorum.

2 viveret] vivere a.c.

3 in marg.

4 in marg.

1 tecum] tecun.

1 solitum] solutum a.c.

2 quemdam] quedam.

3 scalares] intellige scholares, secundum ed. cit.

4 trucatus] sic pro truncatus.

1 in marg.

2 in marg.

1 in marg.

2 in marg.

3 in marg.

1 in marg.

2 (h)ora] corrector add. h ante ora, sed falso.

3 in marg.

4 in marg.

1 in marg.

2 auctoritatis] auctoritatis a.c., autoritatis p.c. Miror cur corrector c expunctaverit.

3 in marg.

4 in marg.

1 in marg.

2 fidem] fidens.

3 in marg.

4 auctoritatem] auctoritatem a.c., autoritatem p.c. : iterum miror.

5 in marg.

6 in marg.

1 in marg.

2 in marg.

3 in marg.

4 in marg.

5 in marg.

6 in marg.

1 usque ad lectiones Octavarum] usque ad finem a.c.

2 ab isto loco... mensa] in marg.

3 auctoritas] sic a.c. Miror cur corrector c expunctaverit.

4 posset] posse a.c.

5 antiqua] aliqua a.c.

6 claritate] claritatem a.c.

7 punctus a.c., punctus versus + littera notabilior p.c.

8 auctoritate] auctoritate a.c., autoritate p.c. Miror cur corrector c expunctaverit.

9 immo... est] rep. a.c.

10 leporem] rep. a.c.

11 pudica] rep. a.c.

1 in marg.

1 insinues] rep. a.c.

2 sed] rep. a.c.

3 supra] super a.c.

4 auferens] afferens a.c.

1 trans ponticum] transponticum a.c.

2 Leo...T.] in marg.

1 nona] tercia a.c.

1 addita sint] sunt addita a.c.

2 quandoque] quando a.c.

1 in marg.

2 in marg.

3 in marg.

1 in marg.

2 fieret] fiere a.c.

1 in marg.

2 in marg.

1 Odilio... Å .] in marg.

2 Virgo] recepit Virgo a.c.

3 locuples] locuplex.

1 nubem levem] inv. a.c.

1 in marg.

2 quam] add. in marg.

3 in marg.

4 in marg.

1 in marg.

2 cessare] cesare a.c.

1 Salvatoris mater] inv. a.c.

1 in marg.

1 suggessit] suggressit a.c.

1 nuerit... parte] add. in marg.

2 non] add. int. l.

1 actor] auctor a.c.

2 vita] via a.c.

1 actori] auctori a.c.

2 actorem] auctorem a.c.

3 sugeret] suggeret a.c.

1 singulari] sigulari a.c.

2 peregrinos celorum] inv.a.c.

1 vivendo] videndo a.c.

1 non produntur sine confusione] add. in marg.

2 ubi] ubi tam veram misericordiam ubi a.c.

1 singularem] sigularem a.c.

2 nobis... neccessaria] add. in marg.

1 homunculos] homunciunculos.

2 est] add. int l.

3 satisfacio] sic pro satisfactio.

4 exaudite] exaudi a.c.

1 in tam] vitam.

2 in tam] vitam.

1 singulari] add. super l.

2 peccator] peccato a.c.

3 ab usu] abusu.

1 ea] add. in marg.

2 a te] rep. a.c.

1 confiteamur] non confiteamur a.c.

1 que] qui.

1 carissimi] add. in marg.

1 actorem] auctorem a.c.

1 Job VII, f] in marg.

2 X, a] in marg.

3 eodem, c] in marg.

4 XIII, e] in marg.

5 punctus versus + littera notabilior.

6 XIIII, a] in marg.

7 eodem, d] in marg.

8 XVII, a] in marg.

9 XIX, f] in marg.

10 X, g] in marg.