« Littera consensus Ferrandi, filii regis Hispanie et baronis baronie de Esparnone, super justiciam altam bassam, et mediam monachorum Sancti Thome de dicto Sparnone. »
- B Deux lacs de soie verte, rouge et jaune. Arch. dép. Eure-et-Loir, H 2336 (ancienne cote : n° 5 de la liasse).
- a Cartulaires de Saint-Thomas d'Epernon et de Notre-Dame de Maintenon, prieurés dépendant de l'abbaye de Marmoutier, éd. Auguste Moutié et Adolphe de Dion, Rambouillet, 1878.
« Universis presentes litteras inspecturis, Ferrandus illustris regis
Hyspanie filius, heres Pontivii
et dominus Sparnonis ac miles, et domina Laura de Monteforti ejusdem
Sparnonis domina ejus uxor, salutem et amorem in
Domino.
Noveritis quod cum inter nos ex una parte, et religiosos viros abbatem et
conventum Majoris Monasterii Turonensis, priorem et
monachos Sancti Thome Sparnonensis ex altera, contentio
verteretur super eo quod ipsi asserebant et dicebant, per totam terram suam sive
infra fines totius territorii sui, intra fines castellanie
Sparnonis existentes, ratione dominii aut domanii aut
aliquo jure alio ad eos pertinente, omnem justitiam tam altam quam bassam se
debere habere, et quod erant in possessione vel quasi hujusmodi justitiam
explectandi ; et super claiis sive clausura stagni quod est eorumdem monachorum de
Sparnone, quas asserebant se habere posse et tenere, et
eis ad arbitrium reparare quando et quotiens et qualiter sibi expedire videbant ;
et etiam super eo quod ipsi dicebant quod quinque solidos parisienses censuales,
quos percipere consueveramus ab hospite mansionario in quadam domo sita in burgo
Sancti Thome Sparnonensis contigua muris nostris
Sparnonis, que domus Antiochia
vulgaliter appellatur, percipiebamus ratione contiguitatis hujus muri et per eo
quod in parte erat fixa et injuncta in muris predictis, non ratione situs domus
ejusdem ; nobis contrarium asserentibus et dicentibus premissa ad ipsos religiosos
prout dicunt et asserunt minime pertinere.
Tandem ducti consilio saniori, cum nobis constet et liqueat per fide dignos, quod
justitia omnis et vigaria per totam terram ipsorum religiosorum in
castellania existentes et etiam infra fines territorii eorumdem ad ipsos
religiosos pertineat, eandem ipsis dimisimus, dimittimus, concessimus, et
concedimus exercendam per se et suos, et omnimodo explectandam ; etiam de furto,
latrocinio, verbis contumeliosis, verberibus, et omnibus aliis ad justitiam quoquo
modo pertinentibus ; exceptis tantum modo hiis tribus casibus, raptu, murtro,
enciso, quos ad nos et heredes nostros, solum et expressim et specialiter
retinemus per totam terram ipsorum intra fines castellanie predicte, cum mobilibus
eorumdem malefactorum absque contradictione aliqua.
In hereditatibus autem illorum malefactorum, rebus immobilibus existentibus in
terra seu in dominio sive infra fines territorii monachorum predictorum, nos nec
heredes nostri aliquid reclamare vel habere non poterimus, sed erunt ipsorum
religiosorum in tribus casibus supradictis.
Item decimas molendinorum nostrorum quas ipsi habent, et decimum mercatum quod
ipsi similiter habent et possident secundum quod tempore antecessorum nostrorum
habere et possidere consueverant ; item justitiam nemorum predictorum de
Champ Gaudeim nobis retinemus, eo modo et secundum quod
in litteris comitis Amaurici, patris predicte nobilis domine,
plenius continetur.
Tota autem alta justitia et quicquid ad eam pertinet per totam terram suam, sive
sit in eorum dominio, aut domanio, censiva, feodo, aut qualicunque modo ad ipsos
pertineat, dictorum religiosorum erit qualiscunque et qualicunque modo fuerit, et
ubicunque et quandocunque ; et deducetur atque determinabitur coram ipsorum
judicibus suis ballivis et in curia sive curiis eorumdem, et pre ipsos sive
ipsorum mandatum exequetur, et in ipsa justitia sive ipsorum hospitibus,
mansionariis, aut aliis personis, in terra, sive infra fines territorii,
predictorum religiosorum commorantium, aut manentium in dicta castellania, nos
sive heredes aut successores nostri aliquid justitie reclamare non poterimus vel
habere, nec omnino aliquid justicie retinemus in dicto prioratu seu terra ad
eumdem prioratum pertinente, exceptis in tribus casibus supradictis.
Preterea volumus et concedimus quod claias sive clausuram claiarum
stagni quod est ipsorum monachorum intra stagnum et fossatum situm vel subtus
castrum de Sparnone faciant teneant, habeant ac possideant,
et eas refacere et reparare possint claias sive haias faciendo ibidem quando et
quocienscunque et qualiter cunquomodo sibi videbitur expedire, usque ad muros
castri nostri Sparnonensis, a meta in dicto stagno
monachorum posita.
Usque ad aliam metam positam in terra sive ortis dicto fossato adherentibus,
imperpetuum, libere, pacifice et quiete.
Et si aliquis habens terram prope dictum stagnum aperuerit vel effoderit, terram
suam adeo quod aqua dicti stagni ibidem intraverit dicti religiosi poterunt
claudere si voluerint stagnum suum ibidem, vel sequi pisces suos si maluerint, et
piscare in fossato sic facto.
Insuper quinque solidos parisiensium prenotatos census annui, quos percipere
consueveramus super domo predicta ut dicebamus que Antiochia
appellatur, et quicquid juris, justicie, aut explectamenti in ipsa, et
commorantibus in eadem, eisdem religiosis pure et simpliciter donamus, remittimus,
et quitamus, volentes et concedentes quod ipsam domum in statu in quo esse diutius
consueverit, dictis nostris muris contiguam ipsam vel alteram et ligna dicte
domus, et que necessaria erunt ad edificationem ipsius infigere et immitere
possint prout consueverunt ponere, et prout alias factum fuit, vel eam denuo dum
voluerint redificare.
Idem vero religiosi, quantum ad hoc nolentes existere ingrati in recompensatione
dicte domus et platee in qua sita est, et omnium jurium que in ipsa poteramus
quoquo modo habere, que ut dictum est eisdem monachis dedimuset adhuc damus in
puram et perpetuam elemosinam, nobis et heredibus nostris assignaverunt quatuor
solidos turonenses quos ipsi habebant annui census in domo Radulphi de
Brione, que domus sita est inter domum defuncte Marie La
Gatote ex una parte, et domum filiastrarum
Testart ex altera ; et decem denarios quos habebant a
majore de Poignies in terris, vineis et masuris quibusdam
quas Johannes de condeto tenet : similiter decem denarios
turonenses annui census quos Petrus dictus Chardonel
debebat eisdem de eisdem rebus ; similiter et septem denarios
turonenses quos castellanus noster Gilo de Sancto Curto
debebat eisdem monachis ; et adhuc remanent illis monachis tres denarii super
eodem Gilone, turonenses, in eisdem rebus predictis tenendi
et possidendi a nobis et nostris heredibus in perpetuum pacifice et habendi cum
omni jure et dominio quod ibidem habebant cum predictis tribus casibus qui
superius exprimuntur.
Actum etiam inter nos et et religiosos predictos quod ipsi seu eorum mandatum non
poterunt pendere seu pendifacere latronem seu malefactorem aliquem, nisi ad furcas
Sparnonis communes nobis et dictis religiosis in
territorio quod vulgaliter appellatur Potin, nec aliquem,
vel aliquam, seu aliquid inhumare, infodere, destruere, aut justiciare eis
monachis alibi non licebit.
Nec nos vel heredes nostri similiter alibi premissa facere poterimus quam in loco
predicto in terra religiosorum ipsorum.
Nec nobis nec ipsis hoc licebit ; sed nos in terra nostra propria, hoc poterimus
facere si voluerimus ; quod si nos vel heredes nostri fecerimus, furce predicte
predictis monachis remanebunt in territorio predicto.
Et ipsi vel mandatum eorumdem monachorum, et nos vel mandatum nostrum, communibus
sumptibus et expensis nos et heredes successores nostri communiter reficere vel
refici facere tenebimur furcas predictas cum defecerent.
Si vero nos vel heredes nostri alibi in terra nostra furcas alias fecerimus, et
ille predicte furce eisdem monachis remanerint, eas reficere et reparare poterunt
quando voluerunt, ut sibi videbitur expedire.
Insuper nos volentes spontanea voluntate, non choacti, nec seducti, ipsis
religiosis graciam facere pleniorem et saluti anime nostre et antecessorum quantum
possumus consulere cupientes, eis damus in puram et perpetuam elemosinam quidquid
juris habemus et habere possumus in predictis ; exceptis dictis tribus casibus et
id quod nobis assignatum est in recompensationem dictorum quinque solidorum
parisiensium ; nec non omnes libertates, immunitates, concessiones, possessiones,
collationes, elemosinas et donationes factas a predecessoribus et parentibus nostris dictis religiosis et prioratui predicto, hominibus, hospitibus,
censuariis, familie, ancillis, ac rebus eorumdem confirmamus, laudamus, ac etiam,
approbamus.
Volentes quod de omnibus et singulis premissis imperpetuum gaudeant libere
pacifice et quiete, retentis nobis et heredibus nostris tribus casibus supradictis
cum aliis superius jam expressis.
Et de hiis omnibus et singulis bona fide et perpetuo tenendis, nos et heredes et
quoscunque successores nostros, et omnia bona nostra habita et habenda ubicunque
existentia mobilia et immobilia, pariter obligamus.
In cujus rei testimonium et munimen nos, in hoc unanimiter concordantes,
predictis religiosis presentes dedimus litteras sigillorum nostrorum munimine
roboratas.
Actum