École des chartes » ELEC » L'Obituaire du Saint-Mont (1406) » Le calendrier

Le calendrier

A deux reprises (aux folios 34 et 39), l'obituaire est lui-même évoqué sous le terme simple de Kalendriers1. Le principe de base reste effectivement celui d'un calendrier dans lequel on inscrit le nom des défunts dont on devait célébrer l'anniversaire.

95 jours sont illustrés par une fête : soit une fête liturgique fixe (Circoncision, Epiphanie, Purification de la Vierge, Annonciation, Assomption, Toussaint, Noël), soit la fête d'un saint apôtre ou évangéliste2, père, évêque ou abbé.

Ce calendrier est lorrain puis vosgien. La fête et la translation de saint Arnoul (16 août et 18 juillet), la fête de saint Goéry (19 septembre) l'apparentent aux calendriers messins. Ensuite les mois de janvier, février et mars apparaissent sans fêtes particulières, comme dans les calendriers toulois. Puis sont inscrits saint Léon IX (19 avril), la translation de saints Amé, Romaric et Adelphe (17 mai), saint Mansuy (3 septembre), saint Adelphe (11 sept.), saint Amé (13 sept.), saint Epvre (15 sept.), sainte Libaire (8 octobre) et saint Romaric (8 décembre). Les saints évêques toulois les plus populaires Gérard, Bruno devenu Léon IX, Mansuy, et Evre sont donc présents.

Les saints fondateurs de Remiremont sont bien-sûr cités : Amé, le 13 septembre, Romaric, le 8 décembre, Adelphe, le 11 septembre, Gébétrude, le 7 novembre, et leur translation le 17 mai. La seconde translation des saints romarimontains manque, de même que les fêtes de Claire et Cécile. Mais la première translation des saints romarimontains, les doubles fêtes des saints Amé, Adelphe et Romaric et la fête de Gébétrude suffisent à identifier un culte local. Le 29 octobre, une dédicace désigne très clairement le Saint-Mont : A. IIII kl. Obiit. Dedicatio hujus ecclesie sancti Petri de Rombech. Enfin une autre fête identifierait ce prieuré. Au 15 juillet est inscrite la fête de la Divisio apostolorum. Yolanta Zaluska a retenu cette particularité que l'on trouve dans les calendriers de chanoines, dans l'aire germanique et dans plusieurs manuscrits romarimontains, pour attribuer plus certainement au Saint-Mont les Evangiles du Musée Friry de Remiremont3. L'obituaire du Saint-Mont, comme l'Ordinaire romarimontain dit de Constance de Faulquier4, le Mémorial ou livre du doyenné et plusieurs chartes5, semble souligner aussi cette fête.

(Suit la liste des jours du calendrier qui sont autant d'entrées (en jaune = les fêtes lorraines et vosgiennes, en bleu les fêtes identifiant le Saint-Mont)

Januarius
  • [1] A. kl. januarii. Obiit. Circuncisio Domini.
  • [2] b. IIII nonas. Obiit.
  • [3] c. III nonas. Obiit.
  • [4] d. II nonas. Obiit.
  • [5] e. Nonas. Obiit.
  • [6] f. VIII idus. Obiit. Epyphania Domini.
  • [7] G. VII idus. Obiit.
  • [8] A. VI idus. Obiit.
  • [9] b. V idus. Obiit.
  • [10] c. IIII idus. Obiit.
  • [11] d. III idus. Obiit.
  • [12] e. II idus. Obiit.
  • [13] f. Idus. Obiit. Octabus Epiphanie Hylarii et Remigii episcoporum.
  • id est 18 calend. feb. vel 15 jan.
  • [14] g. XIX kl. februarii. Obiit.
  • [15] A. XVIII kl. Obiit.
  • [16] b. XVII kl. Obiit.
  • [17] c. XVI kl. Obiit.
  • [18] d. XV kl. Obiit.
  • [19] e. XIIII kl. Obiit.
  • [20] f. XIII kl. Obiit. Fabiani et Sebastiani martyrorum.
  • [21] g. XII kl. Obiit. Agnetis virginis.
  • [22] A. XI kl. Obiit. Vincentii martyris.
  • [23] b. X kl. Obiit.
  • [24] c. IX kl. Obiit.
  • [25] d. VIII kl. Obiit. Conversio sancti Pauli.
  • [26] e. VII kl. Obiit.
  • [27] f. VI kl. Obiit.
  • [28] g. V kl. Obiit.
  • [29] A. IIII kl. Obiit.
  • [30] b. III kl. Obiit.
  • [31] c. II. kl. Obiit.
Februarius
  • [1] d. kl. februarii. Obiit.
  • [2] e. IIII nonas. Obiit. Purificatio beatae Marie virginis.
  • [3] f. III nonas. Obiit. Blasii martyris.
  • [4] g. II nonas. Obiit.
  • [5] A. Nonas. Obiit. Agathe virginis.
  • [6] b. VIII idus. Obiit.
  • [7] c. VII idus. Obiit.
  • [8] d. Idus. Obiit.
  • [9] e. V idus. Obiit.
  • [10] f. IIII idus. Obiit.
  • [11] g. III idus. Obiit.
  • [12] A .II idus. Obiit.
  • [13] b. Idus. Obiit.
  • [14] c. XVI kl. Obiit.
  • [15] d. XV kl. Obiit.
  • [16] e. XIII kl. Obiit.
  • [17] f. XIII kl. Obiit.
  • [18] g. XII kl. Obiit.
  • [19] A. XI kl. Obiit.
  • [20] b. X Kl. Obiit.
  • [21] c. IX kl. Obiit.
  • [22] d. VIII kl. Obiit. Cathedra sancti Petri.
  • [23] e. VII kl. Obiit.
  • [24] f. VI kl. Obiit.
  • [25] g. V kl. Obiit.
  • [26] A. IIII kl. Obiit.
  • [27] b. III kl. Obiit.
  • [28] c. II kl. Obiit.
Marcius
  • [1] d. Kl. marcii. Obiit.
  • [2] e. VI nonas. Obiit.
  • [3] f. V nonas. Obiit.
  • [4] g. IIII nonas. Obiit.
  • [5] A. III nonas. Obiit.
  • [6] b. II nonas. Obiit.
  • [7] c. Nonas. Obiit.
  • [8] d. VIII idus. Obiit.
  • [9] e. VII idus. Obiit.
  • [10] f. VI idus. Obiit.
  • [11] g. V idus. Obiit.
  • [12] A. IIII idus. Obiit. Gregorii pape.
  • [13] B. III idus. Obiit.
  • [14] c. II idus. Obiit.
  • [15] d. Idus. Obiit.
  • [16] e. XVII kl. aprilis. Obiit.
  • [17] f. XVI kl. Obiit.
  • [18] g. XV kl. Obiit.
  • [19] A. XIIII kl. Obiit.
  • [20] b. XIII kl. Obiit.
  • [21] c. XII kl. Obiit.
  • [22] d. XI kl. Obiit.
  • [23] e. X kl. Obiit.
  • [24] f. IX kl. Obiit.
  • [25] g. VIII kl. Obiit. Annunciatio dominica.
  • [26] A. VII kl. Obiit.
  • [27] b. VI kl. Obiit.
  • [28] c. V kl. Obiit.
  • [29] d. IIII kl. Obiit.
  • [30] e. III kl. Obiit.
  • [31] f. II kl. Obiit.
Aprilis
  • [l] g. kl. aprilis. Obiit.
  • [2] A. IIII nonas. Obiit.
  • [3] b. III nonas. Obiit.
  • [4] c. II nonas. Obiit. Ambrosii episcopi
  • [5] d. Nonas. Obiit.
  • [6] e. VIII idus. Obiit.
  • [7] e. VII idus. Obiit.
  • [8] g. VI idus. Obiit.
  • [9] A. V idus. Obiit.
  • [10] b. IIII idus. Obiit.
  • [11] c. III idus. Obiit.
  • [12] d. II idus. Obiit.
  • [13] e. Idus Obiit.
  • [14] f. XVIII. kl. maii. Obiit.
  • [15] g. XVII. kl. Obiit.
  • [16] A. XVI. kl. Obiit.
  • [17] b. XV. kl. Obiit.
  • [18] c. XIIII kl. Obiit.
  • [19] d. XIII kl. Obiit. Leonis pape, tullensis episcopi.
  • [20] e. XII kl. Obiit.
  • [21] f. XI kl. Obiit.
  • [22] g. X kl. Obiit.
  • [23] A. IX kl. Obiit. Georgii martyris. Gerardi episcopi.
  • [24] b. VIII kl. Obiit.
  • [25] c. VII kl. Obiit. Marci evangeliste.
  • [26] d. VI kl. Obiit.
  • [27] e. V kl. Obiit.
  • [28] f. III kl. Obiit.
  • [29] g. III kl. Obiit.
  • [30] A. II kl. Obiit.
Maius
  • [1] b. KL. maii. Obiit. Philippi et Jacobi apostolorum.
  • [2] c. VI nonas. Obiit.
  • [3] d. V nonas. Obiit. Inventio sancte Crucis.
  • [4] e. IIII nonas. Obiit.
  • [5] f. III nonas. Obiit.
  • [6] g. II nonas. Obiit. Johannis ante portam latinam.
  • [7] A. Nonas. Obiit.
  • [8] b. VIII idus. Obiit.
  • [9] c. VII idus. Obiit. Translatio sancti Nycholai episcopi.
  • [10] d. VI idus. Obiit.
  • [11] e. V idus. Obiit. Gengulphi martiris.
  • [12] f. IIII idus. Obiit.
  • [13] g. III idus. Obiit.
  • [14] A. II idus. Obiit.
  • [15] b. Idus. Obiit.
  • [16] c. XVII kl. junii. Obiit.
  • [17] d. XVI kl. Obiit. Translatio sanctorum Amati, Romarici et Adelphii.
  • [18] e. XV kl. Obiit.
  • [19] f. XIIII kl. Obiit.
  • [20] g. XIII kl. Obiit.
  • [21] A. XII kl. Obiit.
  • [22] b. XI kl. Obiit.
  • [23] c. X kl. Obiit.
  • [24] d. IX kl. Obiit.
  • [25] e. VIII kl. Obiit. Urbani pape martiris
  • [26] f. VII kl. Obiit.
  • [27] g. VI kl. Obiit.
  • [28] A. V kl. Obiit.
  • [29] b. IIII kl. Obiit.
  • [30] c. III kl. Obiit.
  • [31] d. II kl. Obiit.
Junius
  • [1] e. Kl. junii. Obiit.
  • [2] f. IIII nonas. Obiit.
  • [3] g. III nonas. Obiit.
  • [4] A. II nonas. Obiit.
  • [5] b. Nonas. Obiit.
  • [6] c. VIII idus. Obiit.
  • [7] d. VII idus. Obiit.
  • [8] e. VI idus. Obiit.
  • [9] f. V idus. Obiit.
  • [10] g. IIII idus. Obiit.
  • [11] A. III idus. Obiit. Barnabe apostoli.
  • [12] b. II idus. Obiit.
  • [13] c. Idus. Obiit.
  • [14] d. XVIII kl. julii. Obiit.
  • [15] e. XVII kl. Obiit.
  • [16] f. XVI kl. Obiit. Ferreoli et Ferrucii martyrum.
  • [17] g. XV kl. Obiit.
  • [18] A. XIIII kl. Obiit.
  • [19] b. XIII kl. Obiit. Gervasii et Prothasii martyrum.
  • [20] c. XII kl. Obiit.
  • [21] d. XI kl. Obiit.
  • [22] e. X kl. Obiit. Decem milium martyrum.
  • [23] f. IX kl. Obiit.
  • [24] g. VIII kl. Obiit. Nativitas sancti Johannis baptiste.
  • [25] A. VII. Obiit.
  • [26] b. VI kl. Obiit. Johannis et Pauli martyrum.
  • [27] c. V kl. Obiit.
  • [28] d. IIII kl. Obiit.
  • [29] e. III kl. Obiit. Petri et Pauli apostolorum.
  • [30] f. II kl. Obiit. Commemoratio sancti Pauli apostoli.
Julius
  • [l] g. Kl. julii. Obiit. Octava sancti Johannis Baptiste.
  • [2] A. VI nonas. Obiit.
  • [3] b. V nonas. Obiit.
  • [4] c. IIII nonas. Obiit. Translatio sancti Martini episcopi.
  • [5] d. III nonas. Obiit.
  • [6] e. II nonas. Obiit. Octava apostolorum Petri et Pauli.
  • [7] f. Nonas. Obiit.
  • [8] g. VIII idus. Obiit.
  • [9] A. VII idus. Obiit.
  • [10] b. VI idus. Obiit.
  • [11] c. V idus. Obiit.
  • [12] d. IIII idus. Obiit.
  • [13] e. III idus. Obiit. Margarete virginis.
  • [14] f. II idus. Obiit.
  • [15] g. Idus. Obiit. Divisio apostolorum.
  • [16] A. XVII kl. augusti.
  • [17] b. XVI kl. Obiit.
  • [18] c. XV kl. Obiit. Translatio sancti Arnulphi episcopi.
  • [19] d. XIIII kl. Obiit.
  • [20] e. XIII kl. Obiit.
  • [21] f. XII kl. Obiit.
  • [22] g. XI kl. Obiit.
  • [23] A. X kl. Obiit.
  • [24] b. IX kl. Obiit.
  • [25] c. VIII kl. Obiit. Jacobi apostoli. Christophori martiris.
  • [26] d. VII kl. Obiit.
  • [27] e. VI kl. Obiit.
  • [28] f. V kl. Obiit.
  • [29] g. IIII kl. Obiit.
  • [30] A. III kl. Obiit.
  • [31] b. II kl. Obiit.
Augustus
  • [1] c. Kl. augusti. Obiit. Petri ad vincula.
  • [2] d. IIII nonas. Obiit.
  • [3] e. III nonas. Obiit. Inventio sancti Stephani et aliorum.
  • [4] f. II nonas. Obiit.
  • [5] g. Nonas. Obiit.
  • [6] A. VIII idus. Obiit. Syxti pape et aliorum.
  • [7] b. VII idus. Obiit.
  • [8] c. VI idus. Obiit.
  • [9] d. V idus. Obiit.
  • [10] e. IIII idus. Obiit. Laurentii martiris.
  • [11] f. III idus. Obiit.
  • [12] g. II idus. Obiit.
  • [13] A idus. Obiit.
  • [14] b. XIX kl. septembris. Obiit.
  • [15] c. XVIII kl. Obiit. Assumptio sancte Marie Virginis.
  • [16] d. XVII kl. Obiit. Arnulphi episcopi.
  • [17] e. XVI kl. Obiit. Octavas sancti Laurenti.
  • [18] f. XV kl. Obiit.
  • [19] g. XIIII kl. Obiit.
  • [20] A. XIII kl. Obiit.
  • [21] b. XII kl. Obiit.
  • [22] c. XI kl. Obiit.
  • [23] d. X kl. Obiit.
  • [24] e. IX kl. Obiit. Bartholomei apostoli
  • [25] f. VIII kl. Obiit.
  • [26] g. VII kl. Obiit.
  • [27] A. VI kl. Obiit.
  • [28] b. V kl. Obiit. Augustini episcopi.
  • [29] c. IIII kl. Obiit. Decollatio Sancti Johanis Baptiste.
  • [30] d. III kl. Obiit.
  • [31] e. II kl. Obiit.
September
  • [l] f. Kl. septembris. Obiit.
  • [2] g. IIII nonas. Obiit.
  • [3] a. III nonas. Obiit. Mansueti episcopi.
  • [4] b. II nonas. Obiit.
  • [5] c. Nonas. Obiit.
  • [6] d. VIII idus. Obiit.
  • [7] e. VII idus. Obiit.
  • [8] f. VI idus. Obiit. Nativitas sancte Marie virginis.
  • [9] g. V idus. Obiit. Gorgonii martiris.
  • [10] A. IIII idus. Obiit.
  • [11] b. III. Idus. Obiit. Adelphii confessoris.
  • [12] c. II idus. Obiit.
  • [13] d. Idus. Obiit. Amati confessoris.
  • [14] e. XVIII kl. octobris. Obiit. Exaltatio sancte crucis.
  • [15] f. XVII kl. Obiit. Octava sancte Marie virginis. Apri episcopi.
  • [16] g. XVI kl. Obiit.
  • [17] A. XV kl. Obiit. Lamberti episcopi et martiris.
  • [18] b. XIIII kl. Obiit.
  • [19] c. XIII kl. Obiit. Goherici episcopi.
  • [20] d. XII kl. Obiit.
  • [21] e. XI kl. Obiit. Mathei apostoli et evangeliste.
  • [22] f. X kl. Obiit. Mauricii sociorumque ejus martirum
  • [23] g. IX kl. Obiit.
  • [24] A. VIII kl. Obiit.
  • [25] b. VII kl. Obiit.
  • [26] c. VI kl. Obiit.
  • [27] d. V kl. Obiit. Cosme et Damiani martyrorum.
  • [28] e. IIII kl. Obiit.
  • [29] f. III kl. Obiit. Michaelis archangeli.
  • [30] g. II kl. Obiit. Jheronimi presbiteri.
October
  • [l] A. Kl. octobris. Obiit. Remigii, Germani, et Vedasti episcoporum
  • [2] b. VI nonas. Obiit. Leodegarii episcopi et martyris.
  • [3] c. V nonas.
  • [4] d. IIII nonas. Obiit.
  • [5] e. III nonas. Obiit.
  • [6] f. II nonas. Obiit.
  • [7] g. Nonas. Obiit.
  • [8] A. VIII idus. Obiit. Libarie virginis et martyris.
  • [9] b. VII idus. Obiit. Dyonisii sociorumque ejus martirum.
  • [10] c. VI idus. Obiit.
  • [11] d. V idus. Obiit. Translatio sancti Augustini episcopi.
  • [12] e. IIII idus. Obiit.
  • [13] f. III idus. Obiit.
  • [14] g. II idus. Obiit.
  • [15] A. Idus. Obiit.
  • [16] b. XVII kl. novembris. Obiit.
  • [17] c. XVI kl. Obiit.
  • [18] d. XV kl. Obiit. Luce evangliste.
  • [19] e. XIIII kl.
  • [20] f. XIII kl. Obiit.
  • [21] g. XII kl. Obiit.
  • [22] A. XI kl. Obiit.
  • [23] b. X kl. Obiit.
  • [24] c. IX kl. Obiit.
  • [25] d. VIII kl. Obiit.
  • [26] e. VII kl. Obiit.
  • [27] f. VI kl. Obiit.
  • [28] g. V kl. Obiit. Symonis et Jude apostolorum. (26 ')
  • [29] A. IIII kl. Obiit. Dedicatio hujus ecclesie sancti Petri de Rombech.
  • [30] b. III kl. Obiit.
  • [31] c. II kl. Obiit.
November
  • [1] d. Kl. novembris. Obiit. Festivitas omnium sanctorum.
  • [2] e. IIII nonas. Obiit. Commemoratio omnium fidelium defunctorum.
  • [3] f. III nonas. Obiit.
  • [4] g. II nonas. Obiit.
  • [5] A. Nonas. Obiit.
  • [6] b. VIII idus. Obiit. Leonardi confessoris.
  • [7] c. VII idus. Obiit.Gebetrudis virginis.
  • [8] D. VI idus. Obiit. Octava omnium sanctorum.
  • [9] e. V idus.
  • [10] f. IIII idus.
  • [11] g. III idus. Obiit. Martini episcopi.
  • [12] A. II idus. Obiit.
  • [13] b. Idus. Obiit. Bricii episcopi.
  • [14] c. XVIII kl. decembris. Obiit.
  • [15] d. XVII kl. Obiit.
  • [16] e. XVI kl. Obiit.
  • [17] f. XV kl. Obiit.
  • [18] g. XIIII kl. Obiit.
  • [19] A. XIII kl. Obiit.
  • [20] b. XII kl. Obiit.
  • [21] c. XI kl. Obiit.
  • [22] d. X kl. Obiit. Cecilie virginis, et martiris.
  • [23] e. IX kl. Obiit. Clementis pape, et martiris.
  • [24] f. VIII kl. Obiit.
  • [25] g. VII kl. Obiit.
  • [26] A. VI kl. Obiit.
  • [27] b. V kl. Obiit.
  • [28] g. IIII kl. Obiit.
  • [29] d. III kl. Obiit.
  • [30] e. II kl. Obiit. Andree apostoli.
December
  • [1] f. Kl. decembris. Obiit.
  • [2] g. IIII nonas. Obiit.
  • [3] A. III nonas. Obiit.
  • [4] b. II nonas. Obiit.
  • [5] c. Nonas. Obiit.
  • [6] d. VIII idus. Obiit. Nycholai episcopi.
  • [7] e. VII idus. Obiit. Octava sancti Andree apostoli.
  • [8] f. VI idus. Obiit. Romarici confessoris. Conceptio sancte Marie virginis.
  • [9] g. V idus. Obiit.
  • [10] A. III idus. Obiit.
  • [11] b. III idus. Obiit.
  • [12] c. II idus. Obiit.
  • [13] d. Idus. Obiit. Lucie virginis.
  • [14] e. XIX kl. januarii. Obiit.
  • [15] f. XVIII kl. Obiit.
  • [16] g. XVII kl. Obiit.
  • [17] A. XVI kl. Obiit.
  • [18] b. XV kl. Obiit.
  • [19] c. XIIII kl. Obiit.
  • [20] d. XIII kl. Obiit.
  • [21] e. XII kl. Obiit. Thome apostoli.
  • [22] f. XI kl. Obiit.
  • [23] g. X kl. Obiit.
  • [24] A. IX kl. Obiit.
  • [25] b. VIII kl. Nativitas Domini.
  • [26] c. VI kl. Obiit. Stephani prothomartiris.
  • [27] d. VI kl. Obiit. Johannis apostoli.
  • [28] e. V kl. Obiit. Innocentium martirorum.
  • [29] f. IIII kl. Obiit.
  • [30] g. III kl. Obiit.
  • [31] A. II kl. Obiit. Silvestri pape.

1 et le metterons en escript en nous kalendriers en celui jor qui serait de faire, pour avoir memoire perpetuelle (27 novembre) ; es jors qui sunt escrips en nos kalendriers (1409 ; voir annexe 1, acte 7).
2 Sont présents Pierre, Paul, Jean-Baptiste, Jacques, Matthieu, Mathias, Marc, Luc, Jean, Philippe, Jacques.
3 Yolanta ZALUSKA, L'Evangéliaire de Remiremont : une oeuvre canoniale des années 1200, Brepols, 1996, p. 21-22.
4 Ce manuscrit conservé à la Bibliothèque municipale de Nancy sous la cote 30 (46) a été transcrit et présenté par Isabelle l'Huillier (L'Ordinaire de 1608 : rites et dévotions au quotidien du chapitre de Remiremont, Mémoire de maîtrise, Nancy 2, 1994).
5 Cette fête est mentionnée au folio 82 du Mémorial (XIVe-XVe s. ; Paris, BNF, ms. lat. 10017) et dans diverses chartes (1306, ADV, VII H 36, n° 3 ; 1409, idem, VII H 33 ; ADMM, B 876, n° 33...).