École des chartes » ELEC »
Notice: Undefined index: uri in /var/www/diple/php/Diple.php on line 362
Le sanctoral du lectionnaire de l'office dominicain (1254-1256) » [PROPRIUM DE SANCTIS] » [PARS AESTIVALIS] » 139- Festivitas omnium sanctorum

139- Festivitas omnium sanctorum

td, 1 IX

In festo omnium sanctorum.

Sermo Rabani. Å .

139.1 Lectio prima.

Legimus in Ecclesiasticis Hystoriis ' quod sanctus Bonefacius a Foca Cesare impetraverit donari Ecclesie Christi templum Rome ' quod ab antiquis Pantheon vocabatur * quia hoc quasi simulachrum omnium videretur esse deorum. In hoc igitur eliminata omni spurcicia ' fecit ecclesiam sancte Dei genitricis Marie ' atque omnium martyrum Christi + ut exclusa multitudine demonum ' multitudo ibi sanctorum in memoria haberetur * et plebs universa in capite kalendarum novembrium ' sicut in die natalis Domini ' ad ecclesiam in honore omnium sanctorum consecratam conveniret. Crescente igitur religione christiana ' decretum est * ut in ecclesiis Dei, per orbem terrarum, honor et memoria ' omnium sanctorum, in die qua prediximus, haberetur + ut quicquid humana fragilitas per ignorantiam ' vel negligentiam ' seu per occupationem rei secularis ' in sollemnitatibus sanctorum minus plene peregisset * in hac sancta observatione solveretur. Nunc ergo, fratres karissimi ' in omnium primordiis sanctorum laudare et glorificare condecet eum qui cunctos condidit sanctos + cujus majestas nec incipit nec desinit *

ex quo omnia ' per quem omnia ' in quo omnia. Ipsi honor et gloria * in secula seculorum amen.

  • Ps. Beda, H III, 71, ed. J.E. Cross, in Traditio 33 (1977), l. 1-21, p. 105-106 et l. 33-36, p. 107.
  • PLS IV, c. 2232, CPP 4046a

139.2N Lectionem de virginibus.

139.2 Lectio secunda.

Beata Dei genetrix et semper virgo Maria ' templum Domini ' sacrarium Spiritus Sancti ' virgo ante partum ' virgo post partum * presentis sollemnitate diei expers nullo modo credenda est. Hec est enim que Dei populum faciendo ' monebat spernere perituri luxus seculi ' ac lenocinia mortalis vite declinare * carnis quoque pudiciciam cum virginitatis honore ' intra cordis hospitia observare. Docebatque eam ' omnium virtutum reginam ' fructusque esse salutis perpetue * sociamque hanc esse angelorum suis affirmabat exemplis. Unde et innumerabilis utriusque sexus multitudo ejus secuta est vestigia * relictis nuptiarum copulis.

  • ibid. l. 165-173, p. 117-118.

139.3 Lectio tercia.

Principium ac finis omnis creature * superna celorum regna ' spiritibus angelicis ' ad laudem et gloriam atque honorem sui nominis ac majestatis ' in perpetuum miro ordine collocavit. Novem autem esse angelorum ordines ad Dei judicia ac ministeria complenda ' testante Sacro Eloquio cognovimus * quorum principatus atque potestates ' subtiliter ac mirabiliter Dei omnipotentis nutu distinguntur.

Talibusque a primordio incipientis vite beatorum spirituum distinctionibus * superna celorum regna a Deo conditore in perpetuum mirabiliter collocata subsistunt. Hic omnibus, fratres karis[s]imi ' tam decoris ' ac Deo dilectis angelorum agminibus * hujus diei sollemnitatem credimus esse consecratam.

  • ibid. l. 37-44, p. 107-108 et l. 53-57, p. 109-110.

139.4 Lectio quarta.

Sollemnitas hec non solum angelorum spiritibus ' verum sanctis omnibus, qui ab exordio mundi creati sunt, dedicata consistit * [221b] quorum primi fuerunt patriarche ' patres prophetarum et apostolorum. Hi Deo digni inventi sunt * fide preclari ' hospitalitate precipui + astuti in sensu ' sapientes in opere ' rebus secularibus locupletes * reparatores orbis ' justicia insignes + longanimes in spe ' obedientes in preceptis * creduli in promissionibus ' susceptores angelorum effecti + facie ad faciem Deum videntes ' in consilio prudentes * in prelio victoriosi ' statum mundi regentes ' sceptrum regni obtinentes + quorum imperii posteritas non cessavit * quousque Christus ex eorum germine natus in mundo apparuit. Hos sequitur electio prophetarum cum quibus locutus est Deus * et ostendit illis secreta sua. Quorum alii in utero ' alii in pueritia ' alii in juventute ' alii in senectute sanctificati inventi sunt * fide pleni ' devotione summi ' industria sollertes ' excellenti ingenio prediti ' in exercitatione discipline instructi ' in sancta meditatione assidui ' metuque mortis intrepidi ' verberantes tyrannos ' peccata populi plangentes * multisque signis effulsere.

Hos sequitur Johannes Baptista * qui eodem angelo quo Christus denunciante conceptus ' in exordio baptimastis primatum tenuit.

  • ibid. l. 62-85, p. 110-112 et l. 99-101, p. 113.

139.5 Lectio quinta.

Sequitur duodenus apostolorum numerus + quos ad componendum nove fidei fundamentum ' erigendumque tenere statum Ecclesie ' providentia divina, ex omnibus quos capiebat mundus, elegit * ut in omnem terram exiret sonus eorum. Hi vere viti ' id est Christo ' tanquam palmites adhesere * et eorum fructus in sempiternum permanens non marcescit. Hi sunt quibus locutus est Dominus dicens : Vos estis lux mundi + et non potest civitas abscondi supra montem posita * ne(c)que accendunt lucernam et ponunt eam sub modio. [Mat. 5, 14-16] Et iterum : Jam non dicam vos servos, sed amicos * quia quecunque audivi a patre meo, nota feci vobis. [Jo. 15, 15] Et quodcunque ligare voluissent super terram, ligatum esse in Celis promisit * et eos sessuros super sedes duodecim et secum judicaturos orbem terre ' predixit.

  • ibid. l. 106-122, p. 113-114.

139.6 Lectio sexta.

Apostolis subjectum est triumphale martyrum nomen * qui per diversa tormentorum genera ' Christi passionem imitabantur. Alii namque ferro perempti ' alii flammis exusti * alii flagris verberati ' alii vectibus perforat + alii cruciati patibulo ' alii pelagi periculo * alii vivi decoriati ' alii vinculis mancipati + alii linguis privati ' alii1 lapidibus obruti ' alii frigore afflicti ' alii fame cruciati * alii vero truncatis manibus sive ceteris membris cesis ' spectaculum contumelie in populis nudi ' propter nomen Domini portaverunt. Hi sunt triumphatores et amici Dei * qui contempnentes sceleratorum jussa principum modo coronantur ' et accipiunt palmas laborum.

  • ibid. l. 124-132, p. 115.

139.7 Lectio septima.

Christi quoque sacerdotibus atque doctoribus sive confessoribus ' hujus festivitatem diei non ignotam esse credimus * qui corda fidelium ymbribus irrigarunt celestibus' ut proferre immarcescibilem ' bonorum operum fructum possent. Hi talenta sibi credita cum usura sine fraude amplificare procuraverunt * quia bonum quod didicere ' subjectorum mentibus ' arguendo ' obsecrando ' increpando ' inserere nitebantur. Horum mens lucidissima ' manus vero plene mundicia sunt * eo quod sacrosancta misteria celebrantes ' hostiam vivam Deo, semetipsos, offerre sine macula pravi operis non desistant. Et licet persecutorum non sensissent gladium * tamen per vite meritum ' martirio non privantur.

  • ibid. l. 150-163, p. 116-117.

139.8 Lectio octava.2

Virgines quoque sacre * ab hujus diei sollemnitate non sunt separate. He sunt enim * que, spreta liberorum propagine ' sponso qui in Celis est ' perenni mente ' actu ' habitu ' et gestu ' se applicare maluerunt. He sunt que orationibus instantes ' jejuniis adherentes ' vigilias sacras amantes ' elemosinas sectantes ' pauperes recreantes ' nudos vestientes ' infirmos visitantes ' in tribulatione gaudentes ' in verbis calumnie vel contumelie patientes ' in augmento sue perfectionis humiles * in damno rerum temporalium Deo gratias agebant. His omnibus ' et his similibus pro desiderio Regni celestis ' et propter spem eterne remunerationis ' ardentissimo amore indesinenter3 atque libenter insistentes * Deo soli vitam finire gaudebant.

  • ibid. l. 173-181, p. 118-119.

139.9 Lectio nona.

Nos ergo, fratres ' tantorum patrocinia intercessorum tota mentis intentione queramus * ut per temporalia festa que gerimus eorum ' meritis intervenientibus, ad eterna pervenire valeamus. Transeunt cuncta * que temporaliter festive celebrantur. Curate, qui his sollemnitatibus interestis * ne ab eterna sollemnitate separemini. Quid enim prodest interesse festis hominum + si deesse contingat festis angelorum ? Sancti isti florentem mundum mentis despectu calcaverunt + nam cum in seipso mundus floreret * jam in eorum cordibus arue-[221c]-rat. Ecce jam in seipso mundus aruit * et adhuc in nostris cordibus florescit.

Pensate, fratres ' quam nulla sunt que temporaliter currunt + et ad eos de quibus loquimur toto corde tendamus * ut cum ipsis ' in eterna secula gaudere mereamur ' per eum qui vivit in secula seculorum, amen.

  • ibid. l. 191-203, p. 119-120 et l. 208-214, p. 121.

a Barré, art. Homéliaires, dans D.Sp. 7, c. 604, souligne l'adoption quasi universelle dans les homéliaires des XIe-XIIe siècles des sermons III, 70 et 71 du Pseudo-Bède pour la Toussaint. Cf. aussi J. Leclercq, Le IIIe livre des homélies de Bède le Vénérable, dans RTAM 14 (1947), p. 211-218 : Dom Leclercq, après avoir pensé (ibid. p. 216, n. 28) que « ce texte, qui se retrouve abrégé ou amplifié en de nombreux homiliaires manuscrits, [...] paraît ancien et pourrait être contemporain de Bède », est ensuite revenu sur cette opinion. Dom Winandy croyait pouvoir l'attribuer à Ambroise Autpert (L'œuvre littéraire d'Ambroise Autpert, dans RB 60 (1950), p. 93-119), mais cette opinion a été réfutée par Dom Weber (Les Sermons d'Ambroise Autpert, dans RB 86 (1976), p. 321-327), qui a montré que, dans ce sermon qui a circulé sous le nom, non seulement de Raban Maur, mais aussi de Maxime de Turin, Fulbert de Chartes, Bède, Ambroise Autpert, etc., il fallait plutôt voir une œuvre  du IXe siècle, peut-être d'Hélisachar, abbé de Saint-Maximin de Trèves (+ ca. 840).
1 alii] rep.a.c.
2 in marg.
3 indesinenter] indesignenter a.c.